1. Pojęcie praw i wolności człowieka
Prawa człowieka są to powszechne prawa moralne o charakterze państwowym, przynależne każdej jednostce w jej kontaktach z państwem. Pojęcie praw człowieka opiera się na trzech tezach: po pierwsze, że każda władza jest ograniczona; po drugie, że każda jednostka posiada strefę autonomii, do której nie ma dostępu żadna władza; i po trzecie, że każda jednostka może domagać się od państwa ochrony jej praw.
2. podmioty wolności i praw jednostki
1. Tytuł rozdziału II Konstytucji Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela wskazuje zakres podmiotowy zawartych w nim regulacji – odnoszą się one do statusu człowieka i obywatela.
Należy to rozumieć jako rozróżnienie takich praw i wolności, które przysługują:
a) każdej osobie (człowiek, każdy, wszyscy) znajdującej się pod władzą RP,
b) wyłącznie obywatelom polskim.
Większość zawartych w rozdziale II praw i wolności nie jest ograniczona posiadaniem obywatelstwa. Ogólny wyraz znajduje to w art. 37, dającemu prawo korzystania z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji każdemu kto znajduje się pod władzą RP, a określenie wyjątków od tej zasady, odnoszących się do cudzoziemców, pozostawiającemu ustawie.
Konstytucja wyłącza jednak możliwość posługiwania się skargą konstytucyjną dla dochodzenia prawa przyznania azylu i prawa do uzyskania statusu uchodźcy, co może przecież dotyczyć jedynie cudzoziemców.
Szczególny jest status cudzoziemców “pochodzenia polskiego”.
2. Podstawowe znaczenie ma więc rozróżnienie statusu obywateli i cudzoziemców. Konstytucja odnosi tylko do tych pierwszych pewne prawa i wolności o charakterze politycznym (przede wszystkim prawa związane z uczestniczeniem w życiu publicznym) czy socjalnym. Ustawodawca zwykły może oczywiście (i tak się dzieje) rozszerzyć prawa socjalne na osoby nie mające polskiego obywatelstwa.
3. Konstytucja przyznaje szczególny status pewnym kategoriom osób fizycznych. W pierwszym rzędzie dotyczy to dzieci (grupy osób, które nie uzyskały jeszcze pełnoletności).
Dziecko jest podmiotem wszystkich praw i wolności konstytucyjnych, chyba, że przepisy konstytucyjne wymagają osiągnięcia określonego wieku. Nie znaczy to jednak, by dziecko mogło wszystkie te prawa i wolności wykonywać samodzielnie.
4. Konstytucja nie zawiera żadnych wyraźnych postanowień, czy podmiotami konstytucyjnych praw i wolności mogą być też osoby prawne. Określa jednak pewne prawa i wolności odnoszące się do podmiotów zbiorowych, nie ulega też wątpliwości, że pewne prawa, np. prawo własności, muszą – z istoty systemu gospodarczego – obejmować też podmioty gospodarcze złożone z osób fizycznych. Niektóre – jak prawo do życia – mogą przysługiwać tylko osobom fizycznym. Wydaje się więc, że w odniesieniu do osób prawnych prawa prywatnego, zawsze konieczne jest postawienie pytania, czy dana osoba prawna (z uwagi na strukturę, zadania i charakter) może być podmiotem określonego prawa lub wolności.
Osobom prawnym prawa publicznego (np. gminom) odmawia się zdolności do bycia podmiotami praw i wolności z rozdziału II. I w tym jednak zakresie występują sytuacje graniczne.
XI.5. Nabycie obywatelstwa polskiego.
1. Konstytucja ustala też podstawowe zasady dotyczące obywatelstwa, natomiast jej przepisy nie znalazły dotąd należytego rozwinięcia w ustawodawstwie zwykłym. Niepowodzeniem zakończyła się bowiem próba uchwalenia nowej ustawy o obywatelstwie polskim, dlatego nadal obowiązuje ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 (choć jest niespójna z Konstytucją).
2. W myśl art. 34 ust. 1 Konstytucji obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi (tzw. zasada krwi) lub w inny sposób określony przez ustawę.
Ustawa z 1962 roku przewiduje kilka sytuacji, gdy możliwe jest:
a) nabycie obywatelstwa (z mocy prawa – sytuacja repatriantów, bądź na wniosek osoby zainteresowanej – w niektórych sytuacjach związanych z zawarciem związku małżeńskiego z osobą posiadającą obywatelstwo polskie);
b) uznanie obywatelstwa (na mocy decyzji administracyjnej - poddanej kontroli NSA – m. in. dotyczy to cudzoziemców stale zamieszkujących w Polsce i nie mających innego obywatelstwa);
c) nadanie obywatelstwa (postanowieniem Prezydenta RP, akt ma w zasadzie charakter dyskrecjonalny, wyrażając w pełni uznaniową władzę państwa, a na odmowę nadania obywatelstwa nie jest dopuszczalna skarga do NSA);
3. Obywatelstwo polskie można utracić tylko na podstawie wniosku (zrzeczenia się) zainteresowanej osoby, niedopuszczalne jest natomiast pozbawienie obywatelstwa wbrew woli zainteresowanego.
3. funkcje praw człowieka
1.Ochrona wolności jednostki przed jej naruszeniem przez państwo,
2.Konieczność stworzenia przez państwo możliwości realizacji praw jednostki,
3.Ochrona przez państwo praw i wolności jednostki przed ich naruszeniem przez inne osoby.
· Stwarzają warunki dla rozwoju i samorealizacji każdej jednostki,
· chronią podstawowe interesy jednostki i uniemożliwiają ingerencję, która naruszyłaby
dobra szczególnie dla niej cenne,
· poddają pod ochronę prawną określone wartości o największym znaczeniu dla jednostki
i społeczeństwa,
· zapewniają integrację społeczeństwa wokół wartości dla niego najcenniejszych,
· zapewniają określony ład społeczny i kształtują życie społeczne,
· determinują mechanizmy sprawowania władzy w państwie,
· określają podstawowe zasady funkcjonowania gospodarki w państwie i podziału dochodu
narodowego.
4. Generacje praw człowieka
I Generacja praw człowieka
Prawa człowieka I generacji zostały zdefiniowane i zapisane przez ONZ w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. Są to tzw. prawa podstawowe (fundamentalne). Przysługują każdemu człowiekowi i są niezależne od ustroju politycznego obowiązującego w państwie. Do praw I generacji zalicza się: prawo do życia, bierne i czynne prawo wyborcze, prawo zrzeszania się, prawo do wyrażania swoich opinii, skarg na organy państwa, prawo do udziału w życiu publicznym, prawo do wolności osobistej, prawo do wolności wyznania, prawo do wolności sumienia, prawo do wolności myśli, prawo do wolności wyrażania poglądów, prawo do wolności od tortur, prawo równość każdego wobec prawa, prawo do osobowości prawnej, prawo do rzetelnego procesu sądowego, prawo do tajemnicy korespondencji, prawo do swobodnego przemieszczania się.
II Generacja praw człowieka
Do praw człowieka II generacji zalicza się prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Gwarantują one jednostce bezpieczeństwo socjalne. Zostały zapisane w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r. Prawa człowieka II generacji gwarantują: prawo do pracy, prawo do wynagrodzenia, prawo do świadczeń socjalnych, prawo do ubezpieczeń zdrowotnych, prawo do wypoczynku, prawo do ochrony zdrowia, prawo do edukacji, prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym.
III Generacja praw człowieka
Prawa człowieka III generacji stanowią prawa solidarnościowe. Odnoszą się do zasad i praw przysługujących całym zbiorowością, a nie tylko pojedynczym jednostkom. Do praw człowieka III generacji należą: prawo do pokoju, prawo do wolnego życia, prawo do demokracji, prawo do pomocy humanitarnej, prawo do własnej tożsamości, prawo do praw etnicznych, w tym religijnych.
5. Współczesne koncepcje praw człowieka.
Współczesne koncepcje praw człowieka mówią o trzech rodzajach takich praw. Są to:
wolności i prawa osobiste,
wolności i prawa polityczne,
wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne.
Wolności (czasami zwane także prawami wolnościowymi) oraz prawa osobiste i polityczne określane są mianem praw pierwszej generacji, zaś wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne- prawami drugiej generacji. Ostatnio rysuje się koncepcja praw człowieka trzeciej generacji (np. prawo do: pokoju, środowiska rozwoju)
6. Pojęcie praw i wolności podstawowych.
Pierwszoplanowe (fundamentalne) prawa człowieka, stanowiące niejako podstawę jego funkcjonowania w państwie, oraz takie, które można traktować jako drugoplanowe, są równie istotne.
Katalog podstawowych praw to:
• prawa osobiste,
• prawa polityczne,
• prawa społeczno – ekonomiczno – kulturalne.
Prawa osobiste
• prawo do życia,
• zakaz tortur,
• prawo do wolności,
• prawo do bezpieczeństwa osobistego,
• prawo do rzetelnego procesu,
• prawo do prywatności,
• prawo do własności,
• prawo do swobody poruszania się.
Prawa polityczne
• wolność sumienia,
• wolność wyznania,
• prawo do zgromadzeń,
• prawo do stowarzyszania się,
• prawo wyborcze,
• prawo do równego i wolnego dostępu do służby politycznej.
Prawa społeczno – ekonomiczno -kulturalne
• prawo do pracy,
• prawo do ochrony zdrowia,
• prawo do nauki,
• prawo do korzystania z walorów środowiska naturalnego,
• prawo do korzystania z dorobku kultury,
• prawo do twórczego udziału w kulturze,
• prawo do założenia rodziny,
• prawo do opieki nad rodziną,
• prawo do opieki na młodzieżą.
7. Ogólna charakterystyka regulacji praw, wolności i obowiązków jednostki w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.
8.Ogólne konstytucyjne zasady odnoszące się do praw i wolności człowieka i obywatela: godność jednostki ludzkiej, zasada wolności jednostki, równość wobec prawa; zakaz dyskryminacji; równouprawnienie kobiet i mężczyzn; prawa mniejszości narodowych
9.Zasady ograniczania korzystania z wolności i praw jednostki w świetle Konstytucji RP
Art. 31.3.Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Z powodu obywatelstwa – wszędzie tam, gdzie w Konstytucji użyto słowa obywatel, dane prawo tylko jemu przysługuje
Ograniczenia praw politycznych dotyczą też osób ubezwłasnowolnionych i osób pozbawionych praw publicznych albo wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądowym
Z powodu wieku – dotyczy to przede wszystkim biernego prawa wyborczego
Z powodu wprowadzenia stanu wojennego, wyjątkowego oraz w czasie klęski żywiołowej
10. Klasyfikacja praw i wolności jednostki
- zapewniają jednostce prawo do życia, posiadania własnych poglądów i religii,
- zapewniają jednostce przysługujące jej prawa, które zostały przyjęte przez państwo, w którym dana jednostka żyje.
- gwarantują jednostce prawo do udziału w głosowaniu, a także kandydowaniu, wyrażaniu swoich poglądów poprzez manifestacje i wiece oraz składanie petycji, skarg i wniosków.
- zapewniają prawo do nauki, ochrony zdrowia, pomocy socjalnej, zabezpieczenia zdrowia i życia.
- gwarantują jednostce prawo do posiadania własnej własności, dziedziczenia oraz prawo do pracy.
- zapewniają prawo do korzystania z dóbr kultury, wolność twórczości artystycznej i jej prezentowania.
11. System wolności i praw osobistych w Konstytucji RP
Prawa i wolności osobiste- podmiotem ich jest każdy znajdujący się pod władzą państwa polskiego
a) prawo do życia- jego podmiotem jest każdy człowiek, obowiązkiem państwa jest zapewnienie każdemu prawnej ochrony życia
b) nietykalność osobista
- zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym bez dobrowolnie wyrażonej zgody
- zakaz poddawania torturom i okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu (zakaz stosowania kar cielesnych)
- zakaz pozbawiania wolności, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawach
- nienaruszalność mieszkania- przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie
c) prawo do rzetelnej procedury sądowej
- prawo do sądu
- prawo do obrony
Wiąże się z tym konstytucyjne ustanowienie podstawowych zasad odpowiedzialności karnej:
- nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege
- zasada domniemania niewinności
- wyłączenie przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości
d) prawo do ochrony prywatności- prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, prawo do decydowaniu o swoim życiu osobistym
e) wolność przemieszczania się
- swobodę przemieszczania się po terytorium RP
- swobodę wyboru miejsca zamieszkania i pobytu
- swobodę opuszczenia terytorium RP
Charakter bezwzględny mają:
- zakaz banicji- to znaczy wydalenia z kraju bądź zakazania powrotu do kraju
- zakaz ekstradycji- wydania danej osoby państwu obcemu na żądanie władz tego państwa, w celu postawienia jej tam przed sądem lub wykonania orzeczonej już kary
- prawo osiedlania się na terytorium RP przez osoby których pochodzenie polskie zostanie stwierdzone zgodnie z ustawą
f) wolność sumienia i religii
- wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru
- swoboda uzewnętrzniania religii
- swoboda posiadania świątyń i innych miejsc kultu
- prawo osób wierzących do korzystania z pomocy religijnej tam gdzie się znajdują
- prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego zgodnie ze swoimi przekonaniami
g) wolność wyrażania poglądów i opinii
- zakaz cenzury prewencyjnej- zakaz uzależnienia publikacji określonych tekstów od uprzedniej zgody organu państwowego
- zakaz koncesjonowania prasy- zakaz uzależnienia wydawania prasy od uprzedniej zgody organu państwowego
h) prawo do uzyskania w RP azylu lub statusu uchodźcy
12. System wolności i praw politycznych w świetle Konstytucji RP
Prawa i wolności polityczne
a) prawa związane z udziałem w życiu politycznym
- prawo głosowania w wyborach i referendach
- prawo kandydowania w wyborach
- prawo inicjatywy ustawodawczej
- prawo dostępu do służby publicznej
- prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne
- prawo składania petycji, wniosków i skarg
b) wolność zgromadzeń
c) wolność zrzeszania się
Konstytucja przyjmuje dodatkowe regulacje dotyczące wolności zrzeszania się, gwarantując:
- wolność tworzenia i działania partii politycznych
- wolność tworzenia i działania związków zawodowych
- wolność tworzenia i działania organizacji pracodawców oraz organizacji społeczno- zawodowych rolników
13. System wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych w Konstytucji RP
Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne
a) prawo własności- własność jako jedna z podstaw społecznej gospodarki rynkowej
- wywłaszczenie- przymusowe pozbawienie wolności lub innych praw majątkowych na nieruchomościach, jest dopuszczalne tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem
- ograniczenia własności
- przepadek rzeczy tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu
b) swoboda działalności gospodarczej
c) uprawnienia pracownicze
- wolność wyboru i wykonywania zawodu
- prawo do minimalnego wynagrodzenia
- prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
- prawo do wypoczynku
- prawo do koalicji
d) prawo do zabezpieczenia społecznego- dotyczy tylko obywateli i odnosi się do sytuacji niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo do sytuacji osiągnięcia wieku emerytalnego
e) Prawo do ochrony zdrowia- każdemu przysługuje równy dostęp do opieki zdrowotnej
f) Prawo do nauki
- wolność wyboru szkoły publicznej lub innej
- wolność tworzenia szkół niepublicznych wszelkich szczebli
- wolność nauczania
g) prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska
14. Konstytucyjne obowiązki jednostki
- obowiązek wierności rp i troski o dobro wspólne (art. 82);
- obowiązek obrony ojczyzny lub służby zastępczej (art. 85);
- obowiązek przestrzegania prawa rp (art. 83);
- obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych (art. 84);
- obowiązek dbałości o stan środowiska i odpowiedzialność za spowodowane szkody (art. 86);
15. Pojęcie ochrona wolności i praw człowieka
Ochrona praw człowieka- ogół środków oraz działalność mająca na celu zapewnienie
i realizację praw człowieka.
Ochrona praw jednostki przez organy między- i ponadnarodowe lub wewnętrzne
w poszczególnych państwach może przybierać różne formy. Wyróżniamy:
- ochronę represyjną- ma miejsce wtedy, gdy doszło do naruszenia praw jednostki
i jednostka wzywa odpowiedni organ do ochrony praw; organ w ramach kompetencji orzeka sankcję (np. odszkodowanie, przywrócenie stanu poprzedniego), państwa demokratyczne preferują te formę ochrony (Polska, Niemcy); to samo zjawisko występuje w prawie międzynarodowym i ponadnarodowym;
- ochronę prewencyjną- ma miejsce wtedy, gdy jednostka wzywa odpowiedni organ, aby podjął działania mające na celu zapobieganie naruszeniu jej praw lub zmniejszenie niebezpieczeństwa ich naruszenia; dzięki tej formie ochrony praw jednostki, których treść nie jest w pełni zdefiniowana, uzyskują konkretny kształt zanim dojdzie do ich naruszenia pozwala to na przezwyciężenie niedociągnięć i niedogodności ochrony represyjnej (np. postępowania sądowego)
Ochronę praw człowieka w wąskim słowa tego znaczeniu- jest to suma środków prawnych, które państwo stworzyło i stosuje aby zapewnić realizację praw w proklamowanych i ujętych w normach prawnych.
Ochronę praw w człowieka w szerokim słowa tego znaczeniu- obejmuje wszystkie środki w danym systemie społecznym, oddziałującym na system polityczny w kierunku zapewnienia realizacji praw człowieka.
16. Systemy ochrony i wolności praw człowieka.
Kryterium terytorialne- obszar, na którym podejmowana jest działalność mająca na celu zapewnienie i realizację praw jednostki oraz powiązany z nią porządek prawny.
- System wewnątrzpaństwowy- określany, jako wewnętrzny;
- Ponadnarodowy- określany dla porządku prawnego Unii Europejskiej i stworzonego przez niego systemu ochrony praw człowieka;
- Międzynarodowy- w jego ramach można wyróżnić systemy: Uniwersalne i Regionalne.
17. System gwarancji i ochrony wolności i praw jednostki w RP, prawo do sądu, prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, prawo do skargi konstytucyjnej, prawo do wystąpienia z wnioskiem do Rzecznika Praw Obywatelskich
18. Status prawny Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym, niezależnym od innych organów i niezawisłym w swojej działalności organem ochrony prawnej, który działa na podstawie art.208-212 Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz.483 ) oraz ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147).
Rzecznikiem Praw Obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne oraz wrażliwość społeczną.
Powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat,
Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem więcej niż dwie kadencje,
W swojej działalności pozostaje on niezawisły i niezależny od innych organów,
Corocznie składa przed Sejmem i Senatem informację ze swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela,
Za swoją działalność odpowiada wyłącznie przed Sejmem,
Nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności,
Nie może być również zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego,
Rzecznik nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
19. Status prawny Rzecznika Praw Dziecka
Rzecznik Praw Dziecka – konstytucyjny jednoosobowy organ władzy państwowej ustanowiony artykułem 72 ust. 4 Konstytucji RP z 1997 roku, po raz pierwszy powołany w 2000 roku.
Rzecznik stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,Konwencji o Prawach Dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina.
Kompetencje i pozycję ustrojową Rzecznika Praw Dziecka reguluje ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. z 2000 r. Nr 6, poz. 69, z późn. zm.), ogłoszona 31 stycznia 2000 i obowiązująca z mocą wsteczną od 1 stycznia 2000 r.
Obowiązek uchwalenia ustawy powołującej urząd do istnienia przewiduje art. 72 ust. 4 w związku z art. 236 ust. 1 Konstytucji RP.
20. Ograniczenia wolności i praw w okresie trwania stanów nadzwyczajnych.
Jeżeli chodzi o ograniczenia praw człowieka i obywatela, to Konstytucja wprowadza jedną ogólną zasadę, tzn. te ograniczenia nie mogą być wprowadzone z uwagi na rasę, narodowość, pochodzenie, wyznanie, majątek.
art. 233 ust. 2 Konstytucji: „Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia czy majątku.”
Rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego:
- ograniczenie prawa do strajków i innych akcji protestacyjnych;
- ograniczenie prawa do nietykalności osobistej - można dokonywać przeszukania osoby lub jej mieszkania (w przypadku osób, których działalność zagraża obronności lub bezpieczeństwu państwa);
- ograniczenie prawa do informacji - może zostać wprowadzona cenzura prewencyjna;
- ograniczenie prawa do korespondencji
- ograniczenie wolności zgromadzeń poprzez zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń;
- ograniczenie wolności zrzeszania się poprzez okresowe zawieszenie działalności organizacji społecznych;
- ograniczenie możliwości przemieszczania się, ograniczenie dostępu do towarów konsumpcyjnych poprzez racjonowanie towarów oraz reglamentację zaopatrzenia ludności;
- ograniczenie prawa w sferze wolności działalności gospodarczej;
- nałożenie na przedsiębiorców dodatkowych zadań;
- nałożenie na rolnika obowiązku wykonywania dostaw produktów rolno-spożywczych oraz uprawy określonych gatunków roślin i hodowli zwierząt;
- wprowadzenie najmu przymusowego na podstawie decyzji administracyjnej lub kwaterowania osób;
- zajęcie nieruchomości na potrzeby Sił Zbrojnych;
- ograniczenia w zakresie transportu:
- ograniczenia w sferze ruchu granicznego;
- powszechny obowiązek wykonywania pracy;
Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wyjątkowego:
- ograniczenie wolności zgromadzeń i stowarzyszeń
- ograniczeni prawa do strajków i innych form akcji protestacyjnych;
- ograniczenie wolności przemieszczania się;
- możliwość reglamentacji towarów;
- ograniczenia w zakresie wolności gospodarczej,
- ograniczenia dotyczące transportu;