Otoczone torebką (tk. łączna włóknista) i tk. tłuszczową. Kora nerki zbudowana jest z labiryntu stworzonego z kanalików krętych i ciałek nerkowych. Płat to piramida nerkowa + przyległa kora, płacik – kora z promieniem rdzennym.
T. nerkowa → t. międzypłatowe → t. łukowate (granica rdzenia z korą) → t. międzypłacikowe (w stronę kory), tętniczki proste prawdziwe (w kierunku rdzenia) → (od m-pł) tętniczki podtorebkowe i doprowadzające → kłębek naczyniowy → tętniczka odprowadzająca lub proste rzekome.
Ż. gwiaździste → ż. m-płacikowe i proste → łukowate → międzypłatowe
Kanalik moczotwórczy to nefron i cewka zbiorcza.
Nefron tworzy m. in. ciałko nerkowe z dwoma biegunami (naczyniowy i kanalikowy). Torebka kłębka (Bowmana) składa się z blaszki ściennej (n. jw. płaski) i trzewnej (podocyty) z grubą błoną podstawną). Ograniczają one przestrzeń moczową gdzie trafia mocz pierwotny. Kłębek naczyniowy tworzą pętle naczyń włosowatych (typ okienkowaty), podtrzymywane przez mezangium śródkłębkowe.
Na barierę filtracyjną składają się:
Komórki śródbłonka naczyń włosowatych
Błona podstawna kłębka (wyjątkowo gruba, wspólna dla śródbłonka i podocytów, kolagen IV, fibronektyna, laminina)
Blaszka jasna wew.; ciemna; jasna zew.
Podocyty (posiadające liczne wypustki w kierunku błony podstawnej, tworzą sito filtracyjne (tzw. nóżki), pomiędzy którymi jest błona filtracyjna z nefryną.
Mocz pierwotny zawiera aminokwasy, cukry proste, mocznik, kreatyninę, fosforany, jony i peptydy (dr. białka). Intensywność zależy od ciśnienia krwi w tętniczkach doprowadzających i ciśnienia moczu pierwotnego w przestrzeni moczowej.
Mezangium składa się z komórek przypominających perycyty (miozyna typu I (w mięśniach jest II)), ich skurcz indukuje angiotensyna II oraz macierz. Reguluje ona przepływ przez ciałka.
Kanalik proksymalny zbudowany jest z nabłonka jw. sześciennego z licznymi połączeniami zamykającymi; na powierzchni rąbek szczoteczkowy + enzymy transportujące + pęcherzyki fagocytarne. Przy podstawie naczynia krwionośne, do których transportowane są substancje. Obecne prążkowanie przypodstawne. Resorpcja wody odbywa się na zasadzie transportu wraz z sodem. Wydzielana jest tu kreatynina i leki.
Pętla nefronu (Henlego) zbudowana jest z grubych odcinków wstępujących i cieńszego pośredniego. Kanalik pośredni jest wysłany nabłonkiem jw. płaskim. Pętla odpowiada za wytworzenie gradientu hipertoniczności, gdyż ściany mają różną przepuszczalność dla wody. W ramieniu zstępującym ściana jest przepuszczalna dla sodu i wody; we wstępującym odbywa się transport aktywny Cl, za którymi podążają jony Na; jest jednak nieprzepuszczalna dla wody. Zwiększa się więc gradient stężeń.
Kanalik dystalny ma szersze światło niż proksymalny (słabszy rąbek), nieliczne wakuole (mniejsza resorpcja zwrotna), wyraźne prążkowanie, obecna plamka gęsta w miejscu przylegania kanalika do bieguna kanalikowego. Resorbowane są tam jony sodu, a wydzielane potasu, co dalej zwiększa gradient. Praca komórek regulowana jest przez aldosteron. Resorpcja wody w kanaliku dystalnym regulowana jest przez wazopresynę (ADH). Wydzielane są tu też jony wodoru.
Cewki biegną w promieniach rdzennych do rdzenia aż po kielichy. Nabłonek jest zróżnicowany – od sześciennego po wysoki jw. walcowaty. Zbudowane z komórek jasnych z prążkowaniem przypodstawnym i mikrokosmkami oraz ciemnych (wstawkowych) z licznymi mitochondriami. W cewkach i przewodach zbiorczych dochodzi do ostatniego zagęszczania. Przy niskim stężeniu ADH nabłonek cewek jest nieprzepuszczalny dla wody (akwaporyny są zamknięte) i wytwarzany jest rozcieńczony mocz.
Między kanalikami znajduje się tk. łączna luźna. Obecne specyficzne komórki śródmiąższowe z wypustkami, lizosomami i kroplami tłusczu; ułatwiające utrzymać gradient stężeń.
Aparat przykłębkowy to grupa specjalnych komórek:
Komórki mioidalne – zmodyfikowane kom. mięśniowe, wydzielające reninę, występują w ścianach tętniczek doprowadzających i odprowadzających
Plamka gęsta – kilkadziesiąt komórek nabłonka kanalika dystalnego z mikrokosmkami i jądrem
Mezangium pozakłębkowe – liczne wypustki
Uczestniczy on w regulacji ciśnienia krwi, co wpływa na intensywność filtracji. Wydzielanie reniny następuje w odpowiedzi na spadek ciśnienia krwi (odczuwany przez plamkę gęstą i kom. mioidalne). Renina katalizuje konwersje angiotensynogenu (z wątroby) do angiotensyny I, a ta dzięki śródbłonkowej konwertazie do II. Angiotensyna II wpływa na skurcz naczyń i nasila wydzielanie aldosteronu, który zwiększa resorpcję wody i sodu.
Błona śluzowa – nabłonek przejściowy, gdy niewypełniony – 5-6 rzędów komórek, wypełniony – 2-3. Komórki zwykle sześcienne lub wieloboczne, na szczycie – baldaszkowate, dwujądrzaste.
Błona mięśniowa – w kielichach nerkowych to nieregularna jedna warstwa kom. mięśniowych gładkich, w moczowodzie – dwie warstwy (wew. podłużna, zewn. okrężna (na odwrót niż w pokarmowym!)), w pęcherzu – trzy (skośna).
Obecna przydanka.
Cewka moczowa u kobiet – początkowo nabłonek przejściowy, walcowaty, na końcu ww. płaski. Warstwa mięśniowa – wew. okrężnie, zewn. podłużnie + zwieracz. U mężczyzn – obecne ujścia gruczołów sterczowego, opuszkowo-cewkowych, śluzowych; nabłonki jak u kobiet.