Aspekty prawne metrologii

13.06.2014 r.

Miłosz Kuś 195235

ZiIP W-10
Pon. TP 13:15

Aspekty prawne metrologii - legalizacja, system miar, GUM

Seminarium z Zarządzania jakością pod kierunkiem mgr inż. Justyny Bieleckiej

Spis treści:

  1. Wstęp s. 2

  2. Definicje metrologii s. 2

  3. Metrologia prawna i przemysłowa s. 3

  4. Prawna kontrola metrologiczna s. 4

  5. GUM – główny urząd mierniczy s. 6

  6. Legalizacja przyrządu pomiarowego s. 7

  7. Systemy miar- układ SI s. 8

  8. Podsumowanie s. 9

  9. Bibliografia s. 9







1. Wstęp

W czasach współczesnych na każdym kroku podlegamy różnego rodzaju prawom, kanonom oraz wzorcom postępowania. Również działania przez nas podejmowane są w mniejszym lub większym stopniu uwarunkowane normami społecznymi. Nic więc dziwnego że już od zarania dziejów kształtowały się takie oto wzorce, do których dostosowywały się całe społeczeństwa. W dobie cywilizacji XXI wieku lepiej niż kiedykolwiek zdajemy sobie sprawę ze złożoności procesów nas otaczających. Nie każdy zauważa jednak głęboką korelację codziennych czynności z normami funkcjonującymi nieprzerwanie od wielu dekad.

Wiele z podejmowanych przez nas działań jest skutkiem obowiązywania przepisów nakładających na nas obowiązki, ale także dających nam określone prawa. Niewielu z nas, podczas zakupów czy podróży różnymi środkami transportu zastanawia się nad tym, że właśnie zawieramy konkretne umowy cywilnoprawne i jesteśmy zobowiązani ich przestrzegać. Podobnie jest z metrologią. Również ona jest uregulowana wieloma ustawami i dyrektywami i należy ich przestrzegać oraz kierować, przy różnego rodzaju pracach pomiarowych.

2. Definicje metrologii

Za profesorem Aleksandrem Tomaszewskim, metrologia „jest to nauka o zabezpieczeniu środkami technicznymi i organizacyjnymi poprawności pomiarów we wszystkich dziedzinach nauki, techniki i gospodarki”.1

Podobny sposób postrzegania tego pojęcia zawarty jest w Małej Encyklopedii Metrologii. Według niej „to dziedzina nauki i techniki zajmująca się pomiarami i wszystkimi czynnościami niezbędnymi do wykonywania pomiarów.2”

Podstawą metrologii są jednostki miar. Jednostki grupowane są w układy. Obecnie najpowszechniej używanym standardem jest układ SI.

Część metrologii dotycząca praktycznego uzyskiwania wyników pomiarów to miernictwo. Dlatego w zakres metrologii wchodzi również kwestia narzędzi służących do pomiaru, czyli narzędzi pomiarowych. Interpretacja uzyskanych wyników, głównie pod względem ich dokładności, oparta jest o rachunek błędów.

Metrologia obejmuje bardzo szerokie spektrum różnych zagadnień. Grupując odpowiednio poszczególne zagadnienia możemy podzielić ją na mniejsze obszary. Zazwyczaj metrologię dzieli się na metrologię3:

3. Metrologia prawna

Jest to dział metrologii odnoszący się do działań, które wynikają z wymagań ustawowych i dotyczą pomiarów, jednostek miar, przyrządów pomiarowych i metod pomiarowych i które przeprowadzane są przez kompetentne organy.

Przedmiot metrologii prawnej może być różny w różnych krajach. Kompetentne organy odpowiedzialne za działania metrologii prawnej lub za część tych działań, są zwykle nazywane służbami metrologii prawnej. Zasadniczym zadaniem metrologii prawnej jest zapewnienie jednolitości pomiarów.

Zgodnie z obowiązującym prawem europejskim, przyrządy pomiarowe wprowadzane na rynek wspólnotowy podlegają ocenie zgodności z wymaganiami zawartymi w przytoczonych wcześniej dwóch dyrektywach nowego podejścia. Ocenę zgodności wyrobu w zakresie metrologii prawnej, według prawa europejskiego, po spełnieniu określonych wymagań wykonuje dowolna (w zakresie notyfikacji) jednostka notyfikowana lub producent, który spełnia określone wymagania prawa europejskiego.4

Kompetentne organy odpowiedzialne za działania metrologii prawnej, lub za część tych działań, są zwykle nazywane służbami metrologii prawnej.

3.1 Metrologia przemysłowa

Metrologia przemysłowa obejmuje wszystkie czynności metrologiczne, które są związane z procesami produkcyjnymi w przemyśle, badaniami i usługami. Podstawową czynnością metrologii przemysłowej jest wzorcowanie przyrządów pomiarowych.

4. Prawna kontrola metrologiczna

Prawna kontrola metrologiczna jest zespołem działań metrologii obejmującym czynności odpowiednich organów zmierzające do wykazania, że przyrząd pomiarowy spełnia wymagania określone w przepisach prawa. Podstawowym celem prawnej kontroli metrologicznej jest ochrona określonych w ustawie z dnia 11 maja 2001 r. – Prawo o miarach (Dz. U. z 2013 r. poz. 1069) interesów Państwa, społeczeństwa i osób indywidualnych5.

Przesłankami objęcia przyrządu pomiarowego prawną kontrolą metrologiczną są:

1) niezbędność, z punktu widzenia obszarów zastosowań określonych przyrządów pomiarowych, w szczególności ze względu na ważność tych obszarów dla gospodarki i kategorię użytkowników przyrządów, których interesy powinny być chronione.

2) zakres ilościowy zastosowań tych przyrządów pomiarowych,

3) dziedziny pomiarowe, w których przyrządy pomiarowe są stosowane,

4) zobowiązania wynikające z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych.

Jakie przyrządy pomiarowe objęte są prawną kontrolą metrologiczną?

Przyrządy pomiarowe, które mogą być stosowane:

1) w ochronie zdrowia, życia i środowiska

2) w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego

3) w ochronie praw konsumenta

4) przy pobieraniu opłat, podatków i innych należności budżetowych oraz ustalaniu opustów, kar umownych, wynagrodzeń i odszkodowań, a także przy pobieraniu i ustalaniu podobnych należności i świadczeń,

5) przy dokonywaniu kontroli celnej,

6) w obrocie

oraz są określone w w rozporządzeniu Ministra Gospodarki

Podmioty wykonujące prawną kontrolę metrologiczną

Prawna kontrola metrologiczna przyrządów pomiarowych jest wykonywana przez organy administracji miar. Obrazuje to poniższy schemat:

Rys.1 Rozkład obowiązków wśród organów administracji (http://elektron.pol.lublin.pl/elekp/wyklad_ME_EINS/ E_Pawlowski_wyklad_ME-EINS-2013_w11-12.pdf)

Jak widać na schemacie kontrola przyrządów pomiarowych jest wykonywana przez wcześniej wspomniane organy administracji miar oraz przez podmioty upoważnione przez Prezesa GUM, w szczególności:

1) Zatwierdzenia typu i legalizację jednostkową dokonuje wyłącznie prezes GUM,

2) Legalizację pierwotną dla przyrządów nie wymagających zatwierdzenie typu dokonują Prezes GUM oraz dyrektorzy okręgowych urzędów miar

3) Legalizację pierwotną dla przyrządów posiadających zatwierdzenie typu oraz legalizację ponowną dokonują wszystkie organy administracji oraz upoważnione podmioty w zakresie udzielonego im przez Prezesa GUM upoważnienia.

5. Główny Urząd Miar jako jednostka nadzorująca

Główny Urząd Miar jest urzędem administracji rządowej, właściwym w sprawach miar i probiernictwa. Prawo o miarach jest centralnym organem administracji rządowej nadzorowanym przez ministra właściwego do spraw gospodarki. Organizację Głównego Urzędu Miar określa statut nadany przez ministra właściwego do spraw gospodarki w drodze zarządzenia z dnia 5 kwietnia 2007 r. w sprawie nadania statutu Głównego Urzędu Miar (M.P. Nr 29, poz. 324)6

5.1. Polityka jakości i cele GUM

Główny Urząd Miar, jako krajowa instytucja metrologiczna, powołana w celu zapewnienia wzajemnej zgodności i wymaganej dokładności wyników pomiarów przeprowadzanych w Polsce oraz ich zgodności z międzynarodowym systemem miar, działa w tym zakresie tak, aby zapewnić rzetelność pomiarów we wszystkich dziedzinach życia społecznego w kraju, w tym aby umożliwić polskiej gospodarce aktywne uczestnictwo w międzynarodowej wymianie towarów i usług.

Cele strategiczne GUM:

6. Legalizacja przyrządu pomiarowego

Legalizacja jest to zespół czynności obejmujących sprawdzenie, stwierdzenie i poświadczenie dowodem legalizacji, że przyrząd pomiarowy spełnia wymagania8. Jest to więc niezwykle istotna kwestia, jeśli chcemy wprowadzić dany przyrząd pomiarowy na rynek. 

Dzieli się na następujące etapy:

1) Zatwierdzenie typu - potwierdzenie, w drodze decyzji, że typ przyrządu pomiarowego spełnia wymagania.

2)Legalizacja pierwotna (jednostkowa) – wykonywana jest przed wprowadzeniem danego egzemplarza przyrządu do obrotu lub użytkowania. 

3)Legalizacja ponowna – wykonywana jest w stosunku do przyrządów pomiarowych wprowadzonych do obrotu lub użytkowania

Rys.2 schemat postępowania legalizacji przyrządu pomiarowego (http://elektron.pol.lublin.pl/elekp/wyklad_ME_EINS/ E_Pawlowski_wyklad_ME-EINS-2013_w11-12.pdf)

7. Systemy miar- układ SI

W Polsce stosowano wiele systemów miar. Było to związane z wpływami ośrodków władzy i handlu. Wynikało z konieczności ujednolicenia miar stosowanych do wymiaru podatków i w wymianie towarowej. W późniejszym okresie mnogość systemów była wynikiem ujednolicania miar, narzucanego przez zaborców na terenie zaborów. Jednocześnie trwały starania o powszechne ujednolicenie miar, którego efektem było wprowadzenie jednostek metrycznych. Obecnie stosowanym układem jest Układ SI - Międzynarodowy  Układ Jednostek Miar zatwierdzony w 1960 (później modyfikowany) przez Generalną Konferencję Miar. Jest stworzony w oparciu o metryczny system miar. Jednostki w układzie SI dzielą się na podstawowe i pochodne. 9

W Polsce układ SI obowiązuje od 1966, został oficjalnie przyjęty przez wszystkie kraje świata z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych, Liberii  i Birmy.

Rys. 3 Jednostki układu SI, materiały Komisji ds. metrologii POLLAB

O potrzebie ujednolicenia miar może świadczyć fakt sporych różnic między wartościami odpowiadającymi tej samej jednostce (o tej samej nazwie) w różnych układach. Należy podkreślić, że na tym samym obszarze i w tym samym czasie mogły być stosowane różne systemy miar.

8. Podsumowanie

1. Obecny stan prawny wynika z Ustawy prawo o miarach wraz z rozporządzeniami Ministra do spraw Gospodarki oraz Dyrektyw UE wdrożonych do prawa polskiego odpowiednimi Ustawami i rozporządzeniami

2. Prawna kontrola metrologiczna jest obowiązkowa dla przyrządów wymienionych w Ustawie i rozporządzeniach i obejmuje zatwierdzenie typu oraz legalizację. Pozostałem przyrządy pomiarowe mogą być wzorcowane.

3. Organy administracji miar, czyli Prezes GUM, dyrektorzy oraz naczelnicy UM, wykonują zadania wynikające z potrzeb metrologii prawnej

4. Układ SI został stworzony w oparciu o metryczny system miar. Jednostki w układzie SI dzielą się na podstawowe i pochodne.

9. Bibliografia

  1. Tomaszewski Aleksander „Podstawy nowoczesnej metrologii”, WNT 1975↩

  2. Mała Encyklopedia Metrologii, WNT 1985↩

  3. 3 Krawczyk Marian „Metrologia i Kontrola jakości”↩

  4. http://centrum-metrologii.pl/metrologia-prawna/obszar-zastosowania↩

  5. http://www.gum.gov.pl/pl/strona-glowna/inne/prawna-kontrola-metrologiczna/↩

  6. http://www.gum.gov.pl/pl/urzad-i-administracja/system-zarzadzania-w-gum/↩

  7. http://www.gum.gov.pl/pl/urzad-i-administracja/cele-gum↩

  8. Massalski Jerzy Michał „Legalne jednostki miar i stałe fizyczne” 1988↩

  9. Zawada Józef Metrologia wielkości geometrycznych 2013↩


Wyszukiwarka