Podejście systemowe
Jak złożona struktura szkoły i zachodzące w niej interakcje (wraz z interakcjami w klasach) kształtują się pod wpływem szerszego kontekstu społecznego (szkoła jako system społeczny).
Kultura szkoły
Tworzy organizacyjne spoiwo łączące szkołę w jeden silny organizm. Lortie: „sposób, w jaki członkowie grupy myślą o społecznym działaniu; w kulturze zawarty jest zbiór możliwych rozwiązań problemów występujących we wspólnym życiu grupy”. Inaczej etos, klimat.
Szkoły podobne do innych organizacji i różne od nich.
Podobieństwa:
Członkowie ukierunkowani na osiągnięcie założonego celu (naczelne zadanie szkoły to umożliwić uczniom celową naukę); Nagrody za osiągnięcie celu, kary za jego brak; Podział pracy i zapotrzebowanie na jej koordynację; Do pracy potrzebna odpowiednia motywacja (3 rodzaje motywów osiągnięć, afiliacji, władzy)
Różnice:
Niejasne i sprzeczne cele; Przymus uczestnictwa; Duże wymagania, małe możliwości
Normy – oczekiwania, jakie w danym środowisku społecznym żywią wobec siebie ludzie.
Norma Autonomii Nauczyciela – władza i wpływy w klasie ogromne, za zamkniętymi drzwiami klasy nauczyciel robi, co chce. Jedynie on odpowiada za treść nauczania w danym dniu i sam podejmuje wszystkie niemal decyzje pedagogiczne.
odseparowania to, że nauczyciel nie wtrąca sie w prace dydaktyczną kolegów i jest zdany na siebie, wynika to z przekonania, ze proszenie o pomoc to oznaka słabości
Cechy efektywnej szkoły:
Jako organizacji społecznej:
Wyraźne cele dydaktyczne i społeczne; Porządek i dyscyplina; Wysokie oczekiwania; Wysoka samoocena zawodowa nauczycieli; Troskliwość; Publiczne nagradzanie; Przywódcza rola administracji; Wsparcie ze strony społeczności lokalnej
Nauczanie i program:
Wysoka proporcja czasu wykorzystywanego; Częste i kontrolowane prace domowe; Częsta kontrola postępów ucznia; Spójny program nauczania; Zróżnicowanie metodyczne lekcji; Możliwość przejmowania przez uczniów odpowiedzialności za własną naukę i za szkołę.
R. Harre
Rozwój profesjonalny obejmuje dwa elementy: gromadzenie umiejętności potrzebnych do skutecznego realizowania zadań zawodowych oraz gromadzenie odpowiednich emocji, motywacji i teorii na temat natury człowieka i możliwości kierowania jego rozwojem. Czteroelementowy model rozwoju osobowego i profesjonalnego:
2 wymiary manifestowanie i położenie. W wymiarze manifestowania – przestrzeń prywatna i publiczna. Przestrzeń publiczna – uzewnętrznianie i dostarczanie wyjaśnień na temat statusu psychologicznego. Przestrzeń prywatna – strzeżenie statusu w kontakcie z innymi. Status psychologiczny:
Publiczna przestrzeń wspólna – konwencjonalizacja (przechodzenie od uczenia się na temat zawodu nauczyciela do stawania się nauczycielem; bycie nauczycielem to posiadanie wiedzy i duże trudności w działaniu). Nauczanie jako zawód.
Prywatna przestrzeń wspólna – przyswajanie (nauczyciel rozwija poczucie osobowej tożsamości przez przyswojenie sobie emocji, motywacji i przekonań związanych z zawodem; bycie nauczycielem to posiadanie umiejętności potrzebnych do podejmowania zadań zawodowych). Nauczanie jako umiejętność.
Prywatna przestrzeń indywidualna – transformacja (nauczyciel tworzy przestrzeń prywatną, zaczyna kształtować własny punkt widzenia, własne poglądy i własne metody pracy; bycie nauczycielem to bycie profesjonalistą). Nauczanie jako profesjonalizm.
Publiczna przestrzeń indywidualna –uzewnętrznianie (nauczyciel publicznie manifestuje siebie w działaniu, doświadcza on i pokazuje na zewnątrz, iż każdy wzorzec działania jest unikalny). Nauczanie to sztuka
J. Butler
Centralnym adresatem i ośrodkiem oddziaływań edukacyjnych jest osoba nauczyciela. Skuteczne osiąganie celów rozwoju zawodowego uwarunkowane jest zmiennymi wywodzącymi się z 4 obszarów: modelu ludzkiej działalności, jednoznacznego światopoglądu, procesu projektowania działalności zawodowej oraz modelu rozwoju zawodowego.
Model ludzkiej działalności obejmuje pięć elementów zlokalizowanych na tle współdziałających ze sobą kontekstów: w wewnętrznym kontekście osobowym i w zewnętrznym kontekście społecznym. W centrum znajduje się refleksja, rozumiana jako kanał komunikacyjny między zewnętrznym kontekstem społecznym a wnętrzem człowieka. Butler definiuje refleksję jako proces, który wiąże jednostkę z otoczeniem, zarówno jeśli chodzi o zjawisko uczenia się (czyli wzbogacania siebie), jak również projektowania (czyli wyrażania siebie). Może przyjmować trojaką postać:
Refleksja ukierunkowana na działanie – w sytuacji, gdy projektowania działania i reakcji.
Refleksja w działaniu – w sytuacji, gdy umożliwia modyfikowanie działania i wyciągania wniosków w ramach realizowania zamierzonych działań.
Refleksja ponad działaniami – w sytuacji, gdy obejmuje retrospektywne ocenianie i wyciąganie wniosków z wykonanych działań.
W ramach środowiska jednostki można wyróżnić dwa elementy:
Światopogląd jednostki (własny sposób zapatrywań na świat)
Osobista wiedza praktyczna (magazyn wiedzy i sposobów rozumienia osiągniętych w drodze gromadzonych doświadczeń)
W ramach środowiska społecznego:
Wiedza powszechna (wszystkie teorie, wiedza formalna, zasady działania, wyniki badań, folklor, aluzje)
Praktyka zawodowa jednostki (działalność ludzka, wspomagana przekonaniami, podejmowana dla osiągnięcia ważnych celów w specyficznych warunkach)
Wszystkie te 4 kategorie nakładają się na siebie w procesie działań zawodowych, a funkcję organizacyjną i regulacyjną pełni refleksja.
Jednoznaczny światopogląd – kompleksowy system przekonań i wartości, wywodzący się z głęboko zakorzenionych w człowieku pokładów kultury i języka.
Proces projektowania działalności zawodowej – pojawia się wówczas, kiedy człowiek chce pokonać ograniczenia związane z niedoskonałością istniejących modeli koncepcyjnych i procedur.
Model rozwoju profesjonalnego – rozwój zawodowy przebiega przez 5 etapów:
Nowicjusz, Zaawansowany początkujący, Kompetentny nauczyciel, Biegły nauczyciel, Ekspert
Kwaśnica
Rozwój zawodowy nauczycieli polega na równoległej i powiązanej ze sobą ewolucji kompetencji praktyczno – moralnych i technicznych. Przebiega ona od stadium wchodzenia w rolę zawodową, poprzez pełną adaptację w tej roli, ku fazie twórczego jej przekraczania i zastępowania przepisu roli tożsamością osobową. Logika rozwoju obydwu rodzajów kompetencji jest taka sama. Od przedkonwencjonalnych form działania i rozumienia do postkonwencjonalnych.
Studium przedkonwencjonalne: Wchodzenie w rolę zawodową. Naśladowanie typowych wzorów zachowania
Studium konwencjonalne: Pełna adaptacja w roli zawodowej. Sprawne posługiwania się wiedzą i umiejętnościami w sposób odtwórczy i przedkrytyczny. Dążenie do sprostania uświadomionej konwencji (przepis roli zawodowej). Może przejawiać swoisty nonkonformizm.
Studium postkonwencjonalne: Faza twórczego przekraczania roli zawodowej. Krytyczne posługiwanie się wiedza i twórcze wykorzystanie wiedzy. Tożsamość autonomiczna – taka definicja powinności zawodowych, która wyprowadza ich sens z rozumienia własnej osoby jako integralnej całości.
Etapy rozwoju
Nowicjusz – zachowuje się wg reguł. Brakuje mu praktycznej wiedzy jednostkowej, zachowanie ograniczone, odtwórcze, sztywne.
Zaawansowany początkujący – wierzy, że zna odpowiedzi na wszystkie problemy, przyswoił szereg zachowań dostosowanych do sytuacji, każdy problem ma tylko jedno rozwiązanie.
Kompetentny nauczyciel – charakteryzuje się silną postawą annalistyczną, co najmniej 3 lata pracy zawodowej za sobą, tworzy plany oparte na świadomym, rozsądnym i analitycznym rozumieniu problemu, brak mu szybkości i elastyczności.
Biegły nauczyciel – to synteza aktywności, przynajmniej 5 lat pracy za sobą, spostrzega całościowy obraz sytuacji, korzysta z własnego doświadczenia.
Ekspert – nauczyciel z potężnym bagażem doświadczenia, polega na intuicji, sprawny i skuteczny w diagnozowaniu sytuacji i podejmowaniu zachowań.
Co ulega rozwojowi?
Wiedza fachowa, Umiejętności, Kompetencje techniczne, społeczno - moralne
Sfery rozwoju według Daya:
Interpersonalna obejmuje umiejętność komunikowania się, motywowania, obiektywnego i uczciwego oceniania i osądzania uczniów, rozumienia partnerów, empatię.
intrapersonalna (wewnątrzosobowa) obejmuje nauczycielskie odczucie misji, wiązanie osobistej satysfakcji z rozwojem i postępami uczniów oraz kierowanie się w pracy wyrazistymi wzorami osobowymi.
ekstrapersonalna (zewnątrzosobowa) obejmuje aspekty techniczne znajomości przedmiotu nauczania i umiejętności pedagogicznych.
4 rodzaje wiedzy:
przedmiotowa, dydaktyczna, sytuacyjna – zdolność nauczyciela do rozumienia i interpretowania wydarzeń w klasie, społeczna – odnosi się do odpowiedzialności za to by patrzyli poza konkretne przypadki, zwracając uwagę na bardziej ogólne cele edukacji.
Na czym polega szok startu zawodowego?
Niespodzianki, które czekają podejmujących pracę nauczycieli:
Niespełnienie świadomie żywionych oczekiwań; Niespełnienie oczekiwań związanych z samym sobą; Niespełnienie nieświadomych oczekiwań wobec zawodu; Trudność wynikająca z różnicy między przewidzianymi reakcjami a rzeczywistymi; Wyniesione z poprzednich organizacji założenia kulturowe, które służą jako wskazówki do działania w nowej organizacji i zawodzie
Co to jest socjalizacja organizacyjna i socjalizacja antycypowana
Socjalizacja organizacyjna - Proces ucznia się roli i systemu ról. W trakcie tego procesu człowiek przejmuje wartości, opanowuje wiedzę i zachowanie związane z określonym zawodem lub organizacją.
Socjalizacja antycypowana – odnosi się do okresu formalnego kształcenia, w tym praktyki nauczycielskiej, kiedy to wiele elementów zawodu zostaje opanowanych i zostają rozwinięte pewne oczekiwania. Podkreśla się wówczas głównie pozytywne aspekty roli i uczy pracy w warunkach idealnych
Strategie przetrwania nauczycieli według Woodsa
Socjalizacja- jest zabiegiem, który zmierza do tego, aby wychowankowie i uczniowie zaakceptowali typy zachowań akceptowane przez szkołę.
Dominacja - w szkole angielskiej za przejawy dominacji nad innymi uczniami stosuje się system kar. Kara fizyczna niezmiernie rzadko się zdarza. Często zauważalne są ciągnięcia za włosy czy też za uszy. Jedną z kar jest eksponowanie niegrzecznego ucznia przed kolegami i koleżankami z klasy i zawstydzenie go przed wszystkimi. Celem tego jest zwiększenie zapału do dalszej pracy, a także aby pokazać dominację nauczyciela.
Negocjacje - polegają na wymianie idei, używa się w tym przypadku obietnic oraz apeli.
Fraternizacja - Celem tej strategii jest uzyskanie przyjaźni z uczniami, dając im do zrozumienia, że jest się jednym i traktuje się ich jak równych. Drugą formą tej strategii jest: pewien rodzaj żartowania. Na przykład na temat lekcji, ostatnio oglądanego przez dziecko programu w telewizji. W tym przypadku należy podkreślić, że w tej strategii może dojść znaczenie ma do niewinnego flirtowania między nauczycielem a uczennicami przede wszystkim ze średnich szkół.
nieobecność i wycofanie się- Strategia ta opiera się na usuwaniu z obszaru konfliktu, zazwyczaj można spotkać się z wycofaniem tak zwanym cząstkowym jakim jest na przykład skradanie kilku minut przed rozpoczęciem lekcji przez nauczyciela czy też kończenie jej wcześniej.
rutyna i rytuał - Wielu badaczy traktuje elementy rutyny za niezbędne w czasie trwania lekcji, dzięki niej tworzą się znane ramy lekcji, co daje uczniom poczucie bezpieczeństwa.
terapia zajęciowa - Zadaniem tej strategii jest wykonywać coś, ciągle działać bez głębszego zastanowienia nad sensem wykonywanej pracy. Na funkcje tej terapii składa się: rysowanie obrazków i map, gry, zabawy.
Moralizowanie -Moralizowaniem zajmują się osoby w celu zwiększenia zaangażowania u innych w grupie oraz ugruntowania spójności. Nauczyciel moralizujący wymyśla pedagogiczne uzasadnienia dla swoich działań. Woods stwierdzał, że istnieją pewne motywy i zainteresowania fundamentalne dla nauczycieli i to one wpływają na jego zachowanie. Służy do usprawiedliwienia wcześniejszych strategii.
Co to jest samokształcenie i doskonalenie
Samokształcenie – proces uczenia się prowadzony świadomie, z możliwością wykorzystania różnych form pomocy innych osób lub instytucji.
Doskonalenie – wg Okonia to ważny składnik systemu kształcenia pozaszkolnego nauczycieli polegający na: Udzielaniu pomocy początkującym nauczycielom w okresie adaptacji do zawodu; W okresie samodzielności zawodowej – na aktualizowaniu wiedzy przedmiotowej i pedagogicznej, zapoznawaniu z postępem nauki, udzielaniu pomocy w rozszerzaniu lub zmianie specjalizacji; Organizowaniu różnych form samokształcenia indywidualnego i zbiorowego nauczycieli; Udzielaniu pomocy w samodzielnej pracy badawczej
Treści samokształcenia:
Zakres wiedzy o przedmiocie i związanej z nim dyscypliny naukowej; Problemy pedagogiczne; Własna praktyka pedagogiczna
trzy funkcje doskonalenia zawodowego:
1)wyrównawcza, która polega na uzupełnieniu wykształcenia do poziomu wymaganego przez pełniony zawód, a ma to miejsce wówczas, gdy ktoś staje do pracy bez pełnych kwalifikacji formalnych i wymaga dokształcenia;
2) wdrożeniowa, która sprowadza się do nabywania wiadomości i sprawności praktycznych już przy warsztacie pracy;
3)renowacyjna, która wiąże się z unowocześnieniem zasobów wiedzy i sprawności pracownika w związku z postępem w danej dziedzinie pracy.
Motywy samokształcenia i doskonalenia
Poprawa przygotowania metodycznego; Lepsze przygotowanie teoretyczne; Lepsze rozumienie przedmiotu; Lepsze poznanie uczniów; Poznanie siebie; Poznanie środowiska; Uzupełnienie braków
Co to jest autokreacja?
Autokreacja oznacza „współformowanie się jednostki poprzez swe względnie autonomiczne wybory i działania. Wg Schulza: Jest to proces twórczy, w którym „to podmiotem działań twórczych, jak i ich autentycznym tworzywem oraz produktem” jest człowiek – nauczyciel.
Co to są kompetencje biograficzne, autokreacyjne?
Kompetencje autokreacyjne - „Umiejętności, wiedza i kroki wspomagające aktywność autokreacyjną”. Obejmuje: formowanie celów, monitorowanie ich wykonania, formułowanie zasad postępowania, projektowanie i wprowadzanie zmian, autorefleksję.
Skład kompetencji biograficznej:
Wiedza autokreacyjna są to informacje, które ułatwiają jednostce bycie ekspertem w kierowaniu własnym rozwojem; Myślenie biograficzne - myślenie ukierunkowane na rozwiązywanie problemów autokreacyjnych w kontekście biograficznym
Wymiary i przebieg autokreacji
Wymiary:
-profesjonalny
samokształcenie; dokształcanie i doskonalenie; działania nowatorskie; poszukiwanie nowych obszarów aktywności zawodowej;
-osobisty - poszukiwanie samowiedzy; samookreślenie się; budowanie ideału własnej osoby; wybór celów i wartości; realizacja programu rozwoju osobowego;
Przebieg (etapy?)
poznawczo- oceniający; konceptualizacja stanów „ja”; realizacja standardów własnego „ja”; sprawdzająco- oceniający
WDN – wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli
Źródło: diagnoza, problem, chęć zmiany
Etapy:
Sformułowanie problemu; Opracowanie planu doskonalenia nauczycieli; Zdobycie przez nauczycieli wiedzy i umiejętności niezbędnych do rozwiązania wybranego problemu; Zastosowanie zdobytej wiedzy i umiejętności do rozwiązania wybranego problemu; Ocena efektów rozwiązania wybranego problemu
Metody:
Konferencja pedagogiczna; Dzień studyjny; Cykl seminariów; Doradztwo systemowe; Rozwój organizacyjny szkoły; Konferencja przedmiotowa; Badanie szkoły; Hospitacja zajęć; Wycieczka dydaktyczna; Zespół pedagogiczny; Grupa treningowa; Zespół wsparcia
Rola moderatora: to edukator przygotowany do pracy z radą pedagogiczną konkretnej szkoły. pomaga zdiagnozować sytuację szkoły, zaplanować proces doskonalenia, wskazać drogi jego realizacji oraz metody ewaluacji. W zależności od potrzeb jest także ekspertem. Zawsze natomiast kieruje procesem.