Wybranie tematu pracy dyplomowej to jedna z podstawowych i trudniejszych decyzji przy pisaniu pracy magisterskiej. Niekiedy wyszukanie odpowiedniego zagadnienia może potrwać nawet kilka miesięcy. W tym okresie student powinien zapoznawać się z obszerną literaturą przedmiotu1. Czas ten jest potrzebny na wybranie dla siebie ciekawego i intersującego fragmentu problematyki badawczej. Pierwszym celem jest więc wstępne sformułowanie tematu.
Często studenci obierają obszerne działy albo nie mają pomysłu na temat pracy. Wówczas mogą skorzystać z pomocy promotora. Profesor może wtedy zaprezentować przykładowe zagadnienia, a studenci wybrać spośród nich jedną z propozycji. Promotor powinien omówić znaczenie tematu, problemów czy celów pracy. Ważne jest, aby zagadnienia zainteresowały przyszłych magistrów, chociaż w małym zakresie. Podanie przykładów ma przede wszystkim ułatwić podjęcie tej niełatwej decyzji.
Odmienną metodą postępowania jest pełna swoboda seminarzystów w wyborze tematu. Nie oznacza to całkowicie biernej postawy promotora. W końcu to profesor odpowiada za wybrane tematy, przedstawia je Radzie Wydziału do wiadomości lub akceptacji. Ta forma, niestety, nie prowadzi do polepszenia współpracy między studentami a profesorem. W niektórych sytuacjach może prowadzić nawet do braku porozumienia i dezorganizacji.
Według Andrzeja Pułło najlepszą metodą jest wskazanie studentom ogólnej problematyki seminarium2. Łączy ona zarówno swobodę przy wyborze tematu, jak i nakreślenie pewnego obszaru zainteresowań seminarzystów. Studenci powinni mieć wpływ na problematykę seminarium. Zwykle jednak ogranicza się ona do np. planów badawczych, czy zakresu działania danej katedry.
Mimo wyżej wymienionych uwarunkowań istnieje pewna swoboda wyboru problematyki i formułowania tematu. Podstawową rzeczą jest bowiem zaciekawienie studenta danym tematem. „Powinna się więc wytworzyć pewna emocjonalna więź z pracą magisterską, tak aby student mógł w pewnym momencie dodać coś od siebie, oczywiście z poszanowaniem zasad obiektywizmu i bezstronności”3.
Ważne jest nie tylko, o czym będziemy pisać, ale także, jak nam się będzie pisać. Trzeba więc dogłębnie przeanalizować temat, bo to co z pozoru wydaje się trudne, w praktyce może nie przysparzać wielu kłopotów. Natomiast to co jest łatwe, po przestudiowaniu piśmiennictwa, może okazać się zawiłym i trudnym problemem do rozwiązania. Dla każdej osoby trudności sprawiają inne rzeczy. Zależy to głównie od charakteru i preferencji danego studenta.
Po wstępnym podjęciu decyzji o wybraniu tematu powinno nastąpić przygotowanie planu pracy. Wersja ostateczna planu zredagowania zostanie jako „spis treści”. Plan to jedna z podstawowych i ważniejszych czynności w przygotowaniu pracy dyplomowej. Wiąże się ze szczególnym zagłębieniem w literaturę i piśmiennictwo przedmiotu.
Poznawanie piśmiennictwa dąży do wskazania zagadnień istotnych dla pracy, często nazywanym konspektem. Konspekt to4 „nakreślenie w logicznym porządku kolejnych zagadnień, które powinny zostać przedstawione w pracy dyplomowej”. Nakreśla się wówczas pewien tok rozumowania, poprzez, np. sporządzenie słowniczka kluczowych terminów. Poczynając od zarysu (szkicu) poprzez konspekt dążymy do sporządzenia planu pracy. Jest to możliwe stopniowo z coraz wnikliwszym analizowaniem aktów dotyczących przyszłego dzieła.
Dobry plan pracy powinien być logiczny – „uwzględniać zasady rozłączności podziału i ciągłości wynikania”5. Musi mieć charakter zwarty, przejrzysty, zrozumiały. Każdy następny rozdział i podrozdział musi być kontynuacją poprzedniego, jego dalszym ciągiem myślowym. Nie może istnieć w oderwaniu od pozostałych części. W pracy należy pamiętać również o kompletności planu i harmonijności dzieła. Powinny zostać zachowane proporcje między poszczególnymi częściami pracy. Tak więc objętość każdego rozdziału powinna być zbliżona.
Praca dyplomowa powinna się składać z trzech do pięciu rozdziałów, w zależności od tematu6. Zwykle pierwszy rozdział ma charakter ogólny, wprowadzający, o charakterze historycznym albo teoretycznym. Kolejne jednostki są już rozwinięciem tematu, a ostatni ma zwykle charakter podsumowujący.
Po sporządzeniu planu powinien zostać przedstawiony promotorowi do zatwierdzenia. Jednakże po zaakceptowaniu przez profesora istnieje możliwość wprowadzania poprawek i podejmowania dyskusji nad zmianami. Mogły bowiem w toku pisania pracy zajść istotne okoliczności przemawiające za dokonaniem modyfikacji. Co ważne, wszelkie zmiany należy skonsultować z promotorem.
Plan pracy powinien dążyć do sformułowania pytań, na które ma odpowiedzieć autor dzieła. Tymi pytaniami (zadaniami) są zagadnienia badawcze lub problemy naukowe. Postawieniu pytania w pracy może towarzyszyć jakieś twierdzenie (teza) albo hipoteza7 – „to założenie oparte na prawdopodobieństwie, wymagające sprawdzenia; jakiekolwiek orzeczenie niezupełnie pewne, przypuszczenie”. Natomiast „twierdzenie o określonej doniosłości w danej dyscyplinie wiedzy” nazywamy tezą8.
Postawienie hipotezy lub udowodnienie twierdzenia – tezy nie powinno następować tylko w tytule. Nazywamy je często „stawianiem problemu” lub omówieniem problematyki. Może się to wiązać np. z oceną stanu prawodawstwa albo stanu literatury i polegać bądź to na zauważeniu w nich pewnych luk i braków, bądź sprzeczności norm lub niezgodności poglądów9. Jeżeli nawet nie sformułowano hipotezy, to w takiej pracy nie powinno być problemów ze wskazaniem celów, jakie praca ma realizować i postawieniu konkretnych pytań. Zwykle możliwe jest to po przeanalizowaniu wielu pozycji z piśmiennictwa. Trzeba pamiętać, że tematem pracy dyplomowej może być jedynie fragment określonej problematyki, a nie monografia – wymaga ona bowiem większego doświadczenia. Należy wiec określić granice rozważań i ich ukierunkowanie.
We wstępie określamy cele, problemy i zakres rozważań pracy. Składają się na nią omówienie literatury i piśmiennictwa, a także stan regulacji prawnej związanej z danym tematem. Na początku dzieła warto wskazać również na inne materiały źródłowe, jeżeli z nich korzystano, takie jak: dokumenty, ankiety, informacje i artykuły prasowe czy orzecznictwo sądowe.
W bardziej rozbudowanych pracach istotne mogą okazać się zagadnienia terminologiczne w przypadku wieloznaczności lub niedookreśloności słów czy pojęć. Natomiast objaśnienia metodologiczne stosuje się, gdy praca odbiega w tym względzie od metod przygotowywania najczęściej spotykanych. Dodatkowo na końcu wstępu można wspomnieć o konstrukcji pracy. Nie jest to jednak niezbędne, zwłaszcza jeśli plan pracy i spis treści omawia postulaty w sposób czytelny i zrozumiały.
Z reguły wstęp pisze się po zakończeniu innych części dzieła. Natomiast pewien zarys wstępu należy sporządzić przed przystąpieniem do realizacji głównej części pracy. Szczególnie powinno się wskazać cele i problemy, ogólny zakres naszego dzieła. Ostateczny kształt wstępu można mu nadać dopiero po napisaniu całości i z uwzględnieniem zakończenia10.
Plan pracy i związana z nim problematyka jest dość elastyczna, może podlegać częstym zmianom w czasie. Zaś temat pracy musi zostać dość szybko ustalony i nie podlega takim modyfikacjom. Student, wybierając zwykle obszerny temat obawia się, że nie będzie miał co napisać od siebie. Kompiluje więc z wielu pozycji literatury swoje poglądy. Według Andrzeja Pułło jest to wielki błąd, gdyż temat powinien być raczej wąski, aby jego realizacja nie była za trudna11. Umożliwia ona bowiem wykazanie się uzdolnieniami najwyżej cenionymi w pracy twórczej. Poznanie obszernej literatury jest pracochłonne, wymaga odpowiedniego uporządkowania materiałów, zrozumienia problemów i przedstawienia ich w formie interesującej syntezy. Temat pracy powinien więc być wąski, najdokładniej określający problematykę pracy i jej zakres.
Nawet sam tytuł pracy magisterskiej powinien wskazywać na problem, którego rozwiązaniu praca ma służyć. Tym problemem może być
- wykrycie nieznanych lub mało znanych faktów,
- potwierdzenie występowania znanych faktów na nowym obszarze,
- ustalenie zależności i prawidłowości występujących między różnymi elementami lub
- porządkowanie wiedzy nagromadzonej przez innych12.
Ważne aby seminarzysta wykazał się własną inwencją i kreatywnością. Temat powinien zatem tworzyć ramy dla właściwie ukierunkowanej aktywności badawczej studenta.
W pewnych uzasadnionych okolicznościach można całkowicie zmienić temat, należy jednak tego unikać. Staranne przemyślenie tematu na etapie prac przygotowawczych i poznanie podstawowej literatury przedmiotu zapewnią efektywną pracę później, podczas pisania kolejnych rozdziałów. Należy pamiętać, że czas przeznaczony na wybranie tematu i poznawanie literatury nigdy nie pozostanie czasem zmarnowanym. Wszelkie poczynione działania na pewno zostaną wynagrodzone w przyszłości.
A. Pułło, Prace magisterskie i licencjackie. Wskazówki dla studentów, Warszawa 2003, s. 31.↩
Idem, s. 32.↩
Idem, s. 32.↩
Słownik wyrazów obcych, Wrocław 2001, s. 398.↩
A. Pułło, Prace magisterskie i licencjackie. Wskazówki dla studentów, Warszawa 2003, s. 33.↩
Idem, s. 34.↩
Słownik języka polskiego, Warszawa 2003, s. 258.↩
Idem, s. 1030.↩
A. Pułło, op. cit., s. 35.↩
A. Pułło, Prace magisterskie i licencjackie. Wskazówki dla studentów, Warszawa 2003, s. 37.↩
Idem, s. 38.↩
Idem, s. 39.↩