Środki dydaktyczne
Pojęcie i funkcje środków kształcenia
Środki dydaktyczne są to przedmioty, materiały które dostarczają uczniom określonych bodźców, oddziałują na ich wzrok, słuch, dotyk, ułatwiają im pośrednie i bezpośrednie poznawanie rzeczy?, dzięki czemu sprawniają proces nauczania/uczenia się. Wpływają pozytywnie na efekty końcowe kształcenia. Przedmiot urzyty w powyższej definicji oznacza przedmioty oryginalne, a także ich zastępniki modelowe, obrazowe, słowne lub symboliczne. Środki dydaktyczne spełniają funkcję:
pomagają uczniom poznawanie określonych rzeczy, zjawisk i procesów. W tym sensie są one środkami pomocniczymi lub pośredniczenie w poznawaniu rzeczy, zjawiska lub procesów (środki pośredniczące)
wspomagają myślenie uczniów, ułatwiają im analizę, syntezę i porównanie poznanych rzeczy i zjawisk oraz formułowanie uogólnień w tym pojęc będących podstawowym składnikiem naszej wiedzy o rzeczywistości
uzupełniają czynności dydaktyczne nauczyciela np. w postaci zaprogramowanych tekstów czy nagranych wykładów
Środki dydaktyczne służą pomocą przy:
zapoznawaniu uczniów z nowym materiałem
utrwalaniu materiału oraz konroli i ocenie stopnia jego opanowania
stosowanie zdobytych wiadomości i umiejętności w praktyce
rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuc i woli u dzieci i młodzieży
Na środki dydaktyczne składają się tzw. pomoce naukowe którymi zazwyczaj posługuje się nauczyciel jak i indywidualne wypracowania uczniów (tzn. podręczniki, zeszty, cwiczenia, przybory). Do środków dydaktycznych zaliczamy również urządzenia sportowe oraz inne będące terenem pracy nauczyciela i uczniów.
Podział środków dydaktycznych.
Do najczęstrzych klasyfikacji środków dydaktycznych należą te, których główne kryteria stanowią rodzaje eksponowanych bodźców, a mianowicie bodźce wzrokowe, słuchowe i wzrokowo-słuchowe. Zgodnie z tym kryterium środki dydaktyczne wzrokowe to: oryginalne przedmioty lub ich zastępniki (wykresy, mapy). Środki dydaktyczne słychowe to np. radio, magnetofon.
A wzrokowo-słuchowe to TV, kasety video, lub filmy dźwiękowe.
Znany jest również podział na rozumianej zasadzie od prostego do konkretnego, od złożonego do abstrakcyjnego i wtedy są to następujące rodzaje:
Przedmioty oryginalne, ekspanowane w warunkach naturalnych
przedmioty oryginalne umieszczane w warunkach sztucznych
modelelowe zastępniki przedmiotów oryginalnych
symbole
podręczniki programowane i maszyny dydaktyczne
Ze względu na stopień złożoności środków dydaktycznych dzielimy na proste i złożone.
Do prostych należą m.in. naturalne okazy, okazy spreparowane, modele, obrazy, wykresy. Środki złożone to różnorakie urządzenia mechaniczne, elektryczne i elektroniczne, to aparaty telewizyjne, komputery, czy projektory filmowe.
Środki dydaktyczne dzielimy na: wzrokowe (teksty drukowane i pisane, diagramy), środki słuchowe (instrumenty, płyty [gramofonowe]), środki słuchowo-wzrokowe, środki częściowo automatyzujące (maszyny dydaktyczne, labolatoria językowe).
Plany i progarmy kształcenia.
Realizacja programów kształcenia (a ogólniej mówiąc procesu kształcenia) regulowana jest różnego rodzaju . Do największych należą:
Plany kształcenia np. Studiów
Rozkład zajęc
Plan pracy (np. dyrektor szkoły, zakłądu, instytutu, wydziału)
Dokumenty te odzwierciedlają treści kształenia oraz wytyczają sposoby i terminy ich realizacji. Treści kształcenia rozpatrywane od strony formalnej przyjmują postac planu kształcenia, który jest wykazem przedmiotów nauczanych z wyszczególnieniem rodzaju zajęc i liczby godzin przeznaczonych na poszczególne lata nauki.
Przedmiot nauczania (kształcenia) – to jedna z nauk objętych programem szkolnym. Lub studiów wyższych. To system odpowiednio uporządkowanych treści ksztłacąco-wychowawczych przeznaczone dla jakiejś klasy i szkoły.
Plan kształcenia powinien obejmowac przedmioty, które są niezbędne dla realizacji celów kształenia w danej szkole/uczelni. Powinien zawierac przedmioty: obowiązkowe, uzupełniające oraz fakultatywne. Plan kształenia stanowi podstawę do opracowania programu kształcenia, rozkładu zajęc, odpowiednich planów pracy, podręczników, skryptów i innych materiałów dydaktycznych.
Program kształcenia - program jako inwentarz treści nauczania, jako zestaw planowanych czynności pedagogicznych, lista zamierzonych efektów pedagogicznych, program jako zestaw pojęc i zadań do wykonania , wcześniejsze dla nauczycieli, dyrektorów, programistów...
Program kształcenia to curriculum oznaczający cel, drogę do celu, środek realizacji celu.
Doświadczenia uczniów – ujęcie przeżycia przez uczniów pewnej dynamicznej sytuacji, na którą składają się:
materiał nauczania
zadania
praca ucznia prowadząca do czegoś
środowisko naturalne i matrialne
interakcje z kolegami i nauczycielami
Treści kształcenia w programie poszczególnych przedmiotów mogą miec różny układ. Najczęściej spotykamy trzy układy:
układ koncenryczny – charakteryzuje się tym, że te same cykle treściowe powtarzają się 2 lub więcej razy w odstępach (nawet paroletnich) np. Historia
układ spiralny – polega na ty, że do tych samych treści powraca się na coraz wyższych poziomach kształenia rozszerzając za każdym razem ich zakres, co umożliwia bardziej pogłębione i wszechstronne ich opanoanie
ukłąd liniowy – każda następna częśc materiału jest dalszym ciągiem poprzedniej, co powoduje, że danych treści uczymy się tylko raz (np. Matematyka)
Niepowodzenia dydaktyczne
Jest to szybko narastająca liczba uczniów drugorocznych oraz uczniów przerywających naukę szkolną przed ich zakończneniem. Najczęściej dotyczą one uczniów wywodzących się ze środowisk usytuowanych pod względem materialnym, społecznym i kulturalnym. W wyniku opóźnień w nauce (a zwłaszcza drugoroczności) i tzw. rodsiewu szkolnego, które są nieodwracalnym efektem tych opóźnień, uczniowie ci mają utrudniony dostęp do nauki na wyższych szczeblach kształcenia, a także bardzo małe szanse uzyskania dobrej pracy, częstokroc jakiejkolwiek pracy. Aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym musi byc dobre przygotowanie szkoły do walki z niepowodzeniami. Pomocne tu stają się takie poczynania jak:
reforma programowa i metod nauczania
zróżnicowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej
redukcja (złagodzenie) progów selekcyjnych między poszczególnymi szczeblami nauki szkolnej (szczególnie nauczania początkowego z klasami wyższymi)
uruchomienie systemów indywidualnych ścieżek programowych uwzględniających wykazywane przez uczniów
Komputer jest przykładem środków częściowo automatyzujących. Jest on urządzeniem nowoczesnym, ma szerokie zastosowanie. Komputer pobudza zainteresowania dzieci, jest źródłem wiedzy (internet), oddziałuje na zmysły wzroku oraz słuchu, umożliwia pokazywanie procesów niedostępnych w bezpośredniej obserwacji, dzięki niemu można gromadzic duże ilości wiadomości, może ciągle powtarzac te same operacje, angażuje wszystkie dzieci, nawet te, które wcześniej osiągają słabsze wyniki w szkole. Można go urzyc w różnego rodzaju zabawach np. Dzieci mogą wypełniac określonymi kolorami figury, które następnie nazwą i ową nazwę zapiszą.
Film jest przykładem środków wzrokowo-słuchowych, oddziałuje jednocześnie na zmysły wzroku i słuchu, o ile nie jest to film niemy. Podobnie jak komputer może pokazac procesy niedostępne w bezpośredniej obserwacji jak również obiekty w sposób możliwie wierny, w autentycznym otoczeniu, może zostac zatrzymany w dowolnym momencie, lub też powtarzany dowolną ilośc razy. Film jest to dynamiczny i ożywiony sposób przekazywania informacji.
Globus to przykład środków wzrokowych. Jest to model Ziemii, wykorzystywany najczęściej na lekcjach geografii, przyrody. Pomaga on dzieciom wyobrazic sobie jak wygląda nasza planeta.
Służy jako model którym nauczyciel podbiera się w czasie lekcji, dzieci skupiają na nim uwagę dzięki czemu więcej rozumieją z lekcji
Płyty to przykład środków słuchowych – przyczyniają się do rozbudzenia zainteresowań muzyką, do pogłębienia wrażliwości, muzyka morze tworzyc tło lekcji bądź też wszystkie czynności mogą się skupiac wokół niej.
Lekcja ćwiczeniowa – ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej sprawności lub umiejętności. Struktura lekcji:
Częśc przygotowawcza:
Czynności porządkowo-organizacyjne
Sprawdzenie zdania domowego
Nawiązanie do przerobionego materiału
Częśc podstawowa:
Podanie tematu i uświadomienie uczniom zadania
Omówienie zasad i reguł będących podstawą umiejętności
Wzorcowy pokaz danej z objaśnieniem
Próbne wykonanie czynności przez uczniów pod kontrolą nauczyciela
Systematyczne cwiczenia wdrążające
Ocena opanowania cwiczeń
Częśc końcowa
Podsumowanie wyników lekcji
Zadanie pracy domowej
W takiej lekcji występują dwie główne fazy:
orientacyjna – reprezentuje stosowaną w działaniu teorię
operacyjna – reprezentuje praktykę w ścisłym znaczeniu lub działanie o charakterze intelektualnym.