Technologia- nauka o sposobach przenoszenia przez człowieka różnych form energii na wytwarzany produkt, stanowiący w efekcie końcowym pewien skumulowany zasób energii. W odniesieniu do produkcji rolniczej najczęściej przyjmowana jest definicja mówiąca, że jest to nauka o sposobach produkcji lub przetwarzania materiałów w określonych warunkach.Proces technologiczny- produkcji to ustalone dla konkretnych warunków następujące po sobie czynności i operacje technologiczne niezbędne do wytworzenia pożądanego produktu. Można zatem powiedzieć, że procesy technologiczne produkcji tworzy celowo uporządkowany układ elementów nazywanych czynnościami technologicznymi. Czynność technologiczna- to praca jako w odrębne ściśle określone i zakończone działanie wywołujące zmianę stanu, właściwości lub miejsca położenia pracy, łączone z działaniem jednej maszyny. Uprawa roli- całokształt zabiegów wykonywanych narzędziami i maszynami uprawowymi w celu stworzenia uprawianym roślinom optymalnych warunków wzrostu i rozwoju oraz podniesienia kultury roli. Uprawa roślin- całokształt zabiegów stosowanych w produkcji roślinnej, obejmujących uprawę roli, nawożenie, siew i sadzenie, pielęgnowanie, zbiór i przechowywanie plonów. Kultura roli- zespół cech fizycznych, chemicznych, biologicznych oraz struktura gleby dzięki którym można względnie szybko i długo przy małych nakładach uzyskać sprawność gleby i możliwie szybko ją utrzymać. Celem uprawy roli jest stworzenie roślinom optymalnych warunków wzrostu i rozwoju. Podział zbóż:-ozime siew jesienią a zbiór latem następnego roku-jare siew wiosną i zbiór latem tego samego roku.Skład chemiczny ziarna zbóż:-woda 4-12%-skrobia (węglowodany) 60-70%-białko 8-12%

-tłuszcz 1-5%-włókno 2-9%-popioły (związki mineralne) 1-3%

Fazy kiełkowania dla roślin uprawnych:0-kiełkowanie, wzrost łodygi, rozwój pąków liściowych 1-rozwój liści 2-krzewienie

3-wzrost pędu lub tworzenie rozety (korzenie) 4-rozwój wegetatywny części rośliny 5-rozwój kwiatostanów 6-kwitnienie 7-rozwój owoców i nasion 8-dojrzewanie owoców i nasion 9-zamieranie lub początek okresu spoczynku Etapy kiełkowania i wschody ziarniaka:

0-suchy ziarniak 1-pęcznienie 2-wzrost korzeni zarodkowych

3-wzrost łodygi liściowej 4-szpilkowanie 5-pierwszy liść

6-drugi liść 7-początek krzewienia ŻYTO (Secerale careale)

System korzeniowy mocniejszy, kwiatostanem jest kłos ościsty, owocem jest ziarniak właściwy. Roślina klimatu chłodnego, ma niskie wymagania klimatyczno glebowe. Uprawiana na glebach klasy IV, V a nawet VI (najsłabsze). MTZ 28-34g, termin siewu 15-30 IX (15 wrzesnia-10października-najpóźniej). Ilość wysiewu 120-140kg, nawożenie 40-80kg PO2, 60-100kg K2O, 50-100kg N. Średni plon 2,5-4t/ha. PSZENICA (Triticum aestivum) System korzeniowy słaby, kwiatostanem jest kłos bezostny lub ościsty, owocem jest ziarniak właściwy. Pszenica ma duże wymagania klimatyczno glebowe. Uprawiana na glebach klasy I, II i III. Pszenica jara potrzebuje dużo wody. MTZ 29-51g, termin siewu 15-30IX, ilość wysiewu 180-250kg, nawożenie 60-80kg PO2, 80-120kg K2O, 90-130kg N, średni plon 4-6t/ha. Uprawiamy na mąkę. PSZENŻYTO (Triticosecale) System korzeniowy podobny do pszenicy , kwiatostanem jest kłos ościsty, owocem jest ziarniak właściwy. Roślina wrażliwa na złe warunki przezimowania. Posiada średnie wymagania klimatyczno glebowe, uprawiana na glebach klasy II, III i IV. MTZ 30-50g, termin siewu 15-30IX, ilość wysiewu 180-250kg, nawożenie 60-80kg PO2, 80-120kg K2O, 90-130kg N, średni plon 3,5-4t/ha. Uprawiany głównie na paszę dla zwierząt. JĘCZMIEŃ (Hordeum vulgare) Słaby system korzeniowy, dobrze się krzewi, kwiatostanem jest kłos ościsty, owocem jest ziarniak rzekomy, ma mniejsze od pszenicy wymagania klimatyczno glebowe, roślina gleb średnich klasy II, III, IV, podatny na wyleganie, wymaga starannej uprawy gleby. MTZ 33-48g, termin wysiewu ozimego 1-10września, ilość wysiewu 140-180kg, nawożenie 70-80kg PO2, 80-90kg K2O, 50-70kg N. Średni plon 4-5t/ha. OWIES (Avena sativa) System korzeniowy mocniejszy, kwiatostanem jest wiecha, owocem jest ziarniak rzekomy, ma małe wymagania klimatyczno glebowe jak np. u żyta, roślina gleb średnich i słabych, IV, V klasa, podatny na wyleganie, wymaga starannej uprawy gleby. MTZ 25-40g, ilość wysiewu 140-180kg, nawożenie 40-50kg PO2, 60-70kg K2O, 60-80kg N. Średni plon 2,5-4t/ha. KUKURYDZA ZWYCZAJNA (Zea mays)

system korzeniowy wiązkowy, sięgający od 1m do 2m w głąb gleby. Pokrój o wzniesionym, pojedynczym źdźble, wysokości 0,5m do 2,5m- zależnie od odmiany (w tropikach do 6m). Łodyga: w węzłach pełna, międzywęźla wypełnione gąbczastym rdzeniem. W wilgotniejszym klimacie niektóre odmiany w węzłach tworzą przybyszowe korzenie podporowe. Liście: skrętoległe, sfalowane, o szerokiej blaszce i krótkim języczku, z wierzchu lekko omszone, pojedynczo wyrastające z węzła. Kwiaty: roślina jednopienna i wiatropylna. Kwiatostany męskie w postaci wiechy złożonej o długości 10-40cm osadzone na wierzchołkach źdźbeł. Wiecha składa się z licznych, dwukwiatowych kłosków osadzony parami, spiralnie, na osi kwiatostanowej. Kawiatostany żeńskie osadzone na skróconych pędach bocznych przekształconych w osadki tworzące kolby stojące pojedynczo w pachwinach liści, okryte pochwami liściowymi. Masa kwitnącej kolby waha się od 40-500g. Owocem jest ziarniak o bardzo zmienionym kształcie i ubarwieniu zależącym od odmiany. Dojrzałe od koloru białego poprzez żółty, pomarańczowy do ciemnofioletowego. MTZ 70-700g, termin siewu 15IV-15V, ilość wysiewu 25-50kg/ha, nawożenie 60-100kg/ha PO2, 60-80kg/ha K2O, 90-120kg/ha N, średni plon: ziarna 8-12t/ha, masy zielonej 70t/ha GRYKA (Fagopyrum sagittatum) Roślina z rodziny rdestowatych, klimatu umiarkowanego. Pochodzi ze wschodniej i środkowej Azji. Pokrój: łodyga naga, obła, zielona, czerwieniejąca się od chwili kwitnienia, rozgałęziająca się tylko do kwiatostanów. Wysokość od 15 do 60cm (tetraploidy do 100cm). U tatarki przez cały okres wegetacji łodyga pozostaje zielona. Liście: skrętoległe, ogonkowe, trójkątne sercowate do strzałkowatych, przylistki zrośnięte z tutkowatą pochwę. Kwiaty: z ośmioma pręcikami i jednym trzyszyjkowym słupkiem. Tatarka ma kwiaty białe z seledynowym odcieniem. Kwiaty wonne jak cała roślina i owoce. Obcopylna. Najważniejsi zapylacze to pszczoły i muchówki. Owoc: trójkątny orzech o prostych, ostrych krawędziach (kantach). U tatarki kanty są falisto powyginane. MTZ 15-30g, termin siewu 10-20V, ilość wysiewu 50-75kg/ha, nawożenie 20-80kg/ha PO2, 20-40kg/ha K2O, 40-50kg/ha N. Średni plon 2-2,5t/ha. PROSO (Panicum miliaceum)

Roślina jednoroczna, należąca do rośliny wiechlinowatych. Jedna z najstarszych roślin zbożowych. Źdźbło może osiągać wysokość do 1,5m. Liście owłosione. Kwiaty zebrane w kwiatostan- wiecha zwisła, rozpierzchła lub wyprostowana. Owocem jest ziarniak rzekomy. Roślina zbożowa uprawiana m.in. w Afryce. Z prosa wytwarza się m.in. kaszę jaglaną. Proso to także przysmak naszych pupilów czyli kanarków. Może osiągać nawet do 5m wysokości. Pochodzi z Afryki ale obecnie uprawiana jest także w Azji i obu Amerykach. Roślina ciepłolubna. MTZ 3,5-7,5g, termin siewu 10-25V, ilość wysiewu 15-25kg/ha, nawożenie 40-50kg/ha PO2, 40-50kg/ha K2O, 40-50kg/ha N. Średni plon ok. 1,5t/ha.ZIEMNIAK (Solanum tuberosum) Roślina jednoroczna należąca do rodziny psiankowatych pochodząca z południowych Andów i wyspy Chiloe. Obecnie rozprzestrzeniona na całym świecie jako roślina uprawna. Łodyga: gruba, mięsista do 100cm wysokości, wykształcona, rozgałęzione kłącza z podziemnymi bulwami bogatymi w skrobię, łodyga jest pokryta przylegającymi włoskami. Liście: przerywano pierzaste, u nasady łatki jajowate lub sercowate. Kwiaty: o zrośniętych płatkach i 5 łatkach, średnicy do 3-4cm, barwy białej, różowej, błękitnej lub fioletowej. Owoce: zielone jagody. Ważna roślina pastewna i przemysłowa, używa się ją do produkcji spirytusu, mączki ziemniaczanej, która jest niemalże czystą skrobią. Mączka ziemniaczana jest produktem używanym do wytwarzania wielu produktów spożywczych i przemysłowych. Termin sadzenia 10-25V, sadzeniaki 2,5t/ha, nawożenie 60-70kg/ha PO2, 90-120kg/ha K2O, 60-90kg/ha N, średni plon 20-40t/ha. BURAK CUKROWY (Beta vulgaris) Odmiana cukrodajnej rośliny przemysłowej należąca do rodziny komosowatych. Stanowi drugie na świecie (po trzcinie cukrowej) źródło cukru ok.30-40% produkcji światowej. Roślina dwuletnia. W pierwszym roku wytwarza mięsisty korzeń i rozetę liści, natomiast nasiona w drugim roku. Korzeń: w kształcie stożka (masa 0,5-1,0kg), charakteryzuje się wysoką zawartością sacharozy (18-19,5%). Może być niskocukrowy (17% cukru), średniocukrowy (18-19%), wysokocukrowy (19-21%). Roślina uprawna: przeciętny plon korzeni wynosi ponad 40t/ha (dochodzi jednak do 100t/ha). Uprawiana głównie w Europie: południowo wschodniej Francji i południowych Niemczech, w pasie czarnoziemów i gleb brunatnych europejskiej części Rosji, na Ukrainie, w południowej Polsce. MTZ 18-20g, termin siewu 10-25IV, ilość wysiewu 1,2-2,5 jednostki/ha (120-250tys. nasion na ha), nawożenie 80-120kg/ha PO2, 430-200kg/ha K2O, 100-140kg/ha N. RZEPAK (Brassica napus) Roślina występująca jako ozima i jara. Rzepak ozimy lepiej plonuje niż jary. System korzeniowy palowy sięga do 2,5m, nieliczne odgałęzienia boczne. Łodyga do 1,5m wysokości, rozgałęziona w górnej części, gładka ciemnozielona. Na szczycie rośliny znajduje się kwiatostan, którym jest grono, kwiaty koloru żółtego, zapylane przez owady. Owocem jest łuszczyca, pękająca po dojrzeniu, nasiona są kuliste barwy czarnej. Roślina o dużych wymaganiach pokarmowych i wodnych. Na glebach słabych uprawiany na oborniku w dawce 2,5t/ha. Jest mało przystosowany do naszego klimatu, przy niekorzystnych warunkach zimowych wymarzają. MTZ 4,5-5,5g, termin siewu 1-15VIII, ilość wysiewu 6-10kg/ha lub 3-3,5kg/ha nawet zleca się wysiew 2kg/ha siewnikiem punktowym co 45cm. Nawożenie 50-60kg/ha PO2, 100-120kg/ha K2O, 120-150kg/ha N, zawartość tłuszczu 45-50%. CHMIEL (Humulus lupulus) Roślina specjalna przemysłowa do produkcji piwa. Lupulina zawarta w szyszkach chmielowych wykorzystywana jest w farmacji do produkcji leków wirusowobójczych. Mają mocny system korzeniowy 4-5m, roślina wieloletnia do 20 lat. Częścią nadziemną jest wijąca się łodyga wymagająca podpór 8-10m wysokości, łodyga podzielona jest międzywęźlami, z których wyrastają liście ogonkowe złożone o zaokrąglonych brzegach. W kątkach liści wyrastają kwiatostany zwane szyszkami. Owocem jest kulisty orzeszek. Roślina klimatu umiarkowanego o dużym zapotrzebowaniu na wodę wymaga bardzo żyznych gleb pszenno buraczanych. Wymaga dużego nawożenia mineralnego i obornikiem, co 3 lata w dawce 30-35t/ha. Nawożenie 160-180kg/ha PO2, 160-180kg/ha K2O, 220-240kg/ha N. TYTOŃ (Nicotiana tabacum) Roślina z rodzaju zielonych lub krzewów z rodziny psiankowatych, obejmujący ok. 100 gatunków. Roślina uprawna: liście tytoniu są wykorzystywane do pozyskiwania oleju wykorzystywanego do produkcji mydła, farb i w medycynie. Roślina ciepłolubna, łodyga ma do 2m wysokości, sztywna, gruba, w górnej części rozgałęziona. Korzeń palowy z licznymi rozgałęzieniami, liście duże ogonkowe o gładkiej powierzchni. Na szczycie łodygi znajduje się kwiatostan zwany baldachogronem, kwiaty barwy różowej lub czerwonej. Owocem jest wielonasienna torebka. Roślina uprawiana jest z rozsady, wysiew w końcu marca do inspektów a rozsadę wysadza się po drugiej połowie maja, temp. -1stC niszczy roślinę. Zbiór w końcu sierpnia. Jeśli jesień jest długa to można zbierać nasiona do produkcji oleju. Tytoń był od wieków stosowany przez rolników jako środek owadobójczy. Wymagania glebowe zależą od odmiany. Najmniejsze wymagania mają odmiany papierosowe jasne, uprawiane na glebach kompleksu żytniego. Tytonie ciemne uprawiane na glebach kompleksu pszennego, a tytonie cygarowe na glebach przewiewnych i zasobnych w próchnicę oraz składniki pokarmowe szczególnie potas. ROŚLINY STRĄCZKOWE (Papilonace fabace) Motylkowe grubonasienne uprawiane na nasiona i na paszę zieloną. Nasiona jak i rośliny mają wysoką zawartość białka, uprawia się je w plonie głównym, też jako poplony ścierniskowe w siewie czystym, jak też łącznie z innymi roślinami. Rośliny strączkowe mają dobrze rozwinięty system korzeniowy, pozostawiają po sobie dużo resztek pożniwnych zasobnych w azot i inne składniki pokarmowe. Rośliny strączkowe poprawiają żyzność gleby i wzbogacają w substancję organiczną. Korzenie posiadają właściwości drenujące. Bakterie brodawkowe rozwijają się na korzeniach roślin, wiążą wolny azot z powietrza. ŁUBIN BIAŁY (Lupinus albus) Posiada najwyższe wymagania glebowe, uprawiany na glebach ciężkich zasobnych w składniki pokarmowe i wodę. Dobrze przystosowany do naszego klimatu. Siew wczesną wiosną, roślina o długim okresie wegetacji. Łodyga sztywna rozgałęziona w górnej części, liście duże, szerokie owłosione. Kwiatostanem jest grono o barwie białej. Nasiona duże bary białej silnie bocznie spłaszczone. MTZ 300-500g, ilość wysiewu 200-220kg/ha, nawożenie 60-80g/ha PO2, 80-100kg/ha K2), 15-20kg/ha N. ŁUBIN WĄSKOLISTNY (Lupinus angusifolius).

Wyższe wymagania od łubinu żółtego, roślina gleb średnich. Uprawiany na nasiona jak i na paszę zieloną. Liście złożone ogonkowe o wysokich blaszkach liściowych. Kwiatostanem jest grono barwy niebieskiej. Owocem jest wielonasienny strąk. Nasiona podobne do łubinu żółtego, białe lub nakrapiane, nasiono posiada dwie charakterystyczne plamki. MTZ 130-210g, ilość wysiewu 140-160kg/ha, nawożenie 60-80kg/ha PO2, 80-100kg/ha K2O, 15-20kg/ha N. ŁUBIN ŻÓŁTY (Lupinus luteus) Cenna roślina gleb lekkich piaszczystych klasy V i VI. Nadaje się na gleby kwaśne, piaszczyste, dzięki palowemu systemowi korzeniowemu może sięgać głębszych partii i korzystać z zawartych tam składników pokarmowych. Uprawiana na nasiona i zielonkę w plonie głównym i w poplonie ścierniskowym. System korzeniowy palowy sięgający 1,5-2m głębokości. Łodyga prosta w dolnej części rozgałęzia się. Liście ogonkowe złożone z 5-9 listków. Kwiatostany barwy żółtej zebrane w grono. Owocem jest wielonasienny strąk. Nasiona owalne, jajowate, spłaszczone o barwie białej lub nakrapiane po obu stronach. Wysiew jak najwcześniejszą wiosną, znosi przymrozki -4stC, -6stC. MTZ 110-200g, ilość wysiewu 120-160kg/ha, nawożenie 60-80kg/ha PO2, 80-100kg/ha K2O, 15-20kg/ha N, średni plon 2-2,5t/ha, zawartość: białka 30-40%, tłuszczu 5,6-6,5%. GROCH SIEWNY (pisum sativum)

Uprawiany jest w rolnictwie i warzywnictwie. Łodyga dość długa 70-150cm, wiotka, rozgałęziająca się od podstawy. Rośliny przeważnie wylegają. System korzeniowy dobrze rozwinięty ale niezbyt głęboki. Liście parzystopierzaste, zakończone wąsem czepnym, złożone z 4-3 par listków. Kwiaty koloru białego, samopylne wyrastają z kątków liści na szypułkach o różnej długości tworząc grona. Owocem jest strąk o długości 5-6cm, w którym znajduje się 5-6 nasion. Nasiona okrągłe gładkie barwy zielonej lub żółtej. MTZ 120-300g. Uprawiana była kiedyś na paszę białkową, jako przedplon). GROCH POLNY-PELUSZKA (Pisum arvense) Uprawiany jest głownie na paszę zieloną. Ma mniejsze wymagania glebowe i pokarmowe niż groch siewny. Zielonka peluszki jest delikatna łatwostrawna i chętnie zjadana przez zwierzęta. Korzenie są silnie rozwinięte i głębiej zalegające w glebie niż grochu siewnego. Łodyga jest cienka, długa do 3m, wykazująca tendencję do położenia, bardziej rozgałęziona i obficiej ulistniona jak grochu siewnego. Liście parzystopierzaste gładkie, pokryte woskowatym nalotem. Ostatnie listki przekształcone są w wąsy czepne. Kwiaty zebrane w kącikach liści w niewielkie grona o barwie od różowej przez czerwoną do fioletowej, samopylne. Owocem jest strąk zawierający 5-8 nasion a ich wielkość i kształt są cechą odmianową. MTZ 120-180g, białko ogólne 23-27%. ROŚLINY MOTYLKOWE DROBNONASIENNE Rośliny o drobnych nasionach, które służą do reprodukcji. Uprawia się je na zielonkę lub siano. Większość to rośliny wieloletnie dające w ciągu roku kilka pokosów zielonej masy. Są bardzo cenne ze względu na wysokie plony zielonej masy, dużą zawartość białka, soli mineralnych i witamin. Pozostawiają po sobie korzystne środowisko, korzenie obfite tworzą strukturę gruzełkowatą, współżyją z bakteriami brodawkowymi, pozostawiając duże ilości azotu organicznego (lucerna do 300kg). Pozostawiają stanowisko przesuszone, działają odchwaszczająco, uprawia się je w siewie czystym lub mieszankowym z trawami (kupkówka, tymotka, rajgras). KONICZYNA BIAŁA (Trifolium repens)

Roślina wieloletnia rosnąca na polach do 5 lat, na łąkach i pastwiskach dłużej. W uprawie polowej uprawa tylko na nasiona. Łodyga płożąca silnie rozgałęziona, łodyga ma możliwość wytwarzania korzeni i rozmnażania wegetatywnego. Liście złożone z trzech listków ogonkowych. Kwiatostanem jest główka o szypułce barwy białej lub jasnożółtej, roślina owadopylna, owocem jest strąk zawierający 2-3 nasionka barwy żółtej, ciemno brązowe nasiona stare. Roślina dobrze przystosowana do naszego klimatu, dobrze znosi suszę. Rośnie na wszystkich rodzajach gleb najlepiej dobrze nasłonecznionych. W stanie dzikim rośnie na miedzach, rowach, nieużytkach. MTZ 0,65g. KONICZYNA CZERWONA (Trifolium pratense) Roślina dwuletnia, system korzeniowy palowy do 2,5m długości. Część nadziemną tworzy sztywna łodyga do 70cm wysokości. Roślina klimatu umiarkowanego, daje wysokie plony w lata pochmurne, chłodne z dużą ilością opadów. Odporna na niskie temperatury, w zimy mroźne bezśnieżne może wymarzać. Uprawiana na glebach dobrych. Uprawiana jako wysiewka w zboża jare najlepiej jęczmień. W drugim roku daje 2-3 pokosy zielonki, w uprawie na nasiona pierwszy pokos zbiera się na zielonkę a drugi na nasiona. Liście złożone ogonkowe, składające się z trzech listków. Owocem jest główka barwy ciemnoróżowej. Owocem jest jednonasienny strąk, nasiona drobne i owalne. MTZ 1,5-2,5g, ilość wysiewu 15-18kg/ha, nawożenie 60-80kg/ha PO2, 120-160kg/ha K2O, azot czerpie z powietrza. GORCZYCA BIAŁA (Sinapsis alba) Roślina jara dnia długiego. Łodyga sztywna w górnej części silnie rozgałęziona o wysokości 50-150cm. Korzeń palowy podobny jak u roślin rzepaku ale słabiej rozwinięty. Liście ogonkowe o brzegach ząbkowanych o intensywnej barwie zielonej. Kwiatostanem jest luźne wielokwiatowe grono, kwiaty barwy jasnożółtej obcopylne, możliwe jest samozapylenie się roślin. Owocem jest 4-6 nasienna łuszczyna zakończona długim (1-2) mieczowatym dziobem. Nasiona kuliste gładkie o średnicy 2-2,5mm barwy zółtokremowej, rzadziej brunatno fioletowej. MTZ 3-11g, plon 2t/ha. Uprawiany do przetworów domowych, do musztardy, lub jako poplon.Stopień oddziaływania rolnictwa na środowisko zależy od:-jakości pokrywy glebowej

-intensywności produkcji roślinnej -ukształtowania terenu, ilości opadów, warunków hydrologicznych -koncentracji zwierząt na jednostce powierzchni -infrastruktury i gęstości zabudowy na obszarach wiejskich. Jakość wód: -azotany skażające wody gruntowe (wg Dyrektywy Azotanowej UE 50mg NO3, 11,3mg N-NO3 w 1 litrze wody, a wg Polskiej Normy 10mg N-NO3 w 1 litrze wody) wyklucza ich przydatność jako wody pitnej -związki azotu i fosforu powodujące eutrofizację wód powierzchniowych i przybrzeżnych -pozostałości środków ochrony roślin przenikające do wód gruntowych i powierzchniowych. Punktowe rozproszone źródła zanieczyszczeń:

-składowiska nawozów naturalnych (stałych i płynnych) -wycieki z silosów i pryzm kiszonkowych -niszczenie szamba lub inne instalacje sanitarne, na obszarach bez kanalizacji -wycieki z instalacji przemysłowych i kanalizacyjnych -ścieki bytowe odprowadzane bezpośrednio do wód powierzchniowych lub do ziemi. Żyzność i urodzajność gleb- czynniki degradacyjne: -chemiczne (spadek zawartości próchnicy, nadmierne zakwaszanie i wyjałowienie gleby ze składników pokarmowych) -mechaniczne (nadmierne zagęszczenie oraz pogorszenie struktury gleby) -biologiczne (spadek biologicznej aktywności i zubożenie składu gatunkowego mikroflory glebowej)

-nasilenie procesów erozyjnych. Kodeks dobrej praktyki rolniczej:

-jest to zbiór zasad, zaleceń opartych na obowiązującym prawie z zakresu ochrony środowiska oraz porad w jaki sposób ograniczać ujemne oddziaływanie na środowisko. -powinien być przyswojony przez wszystkich rolników jako norma etycznego postępowania względem środowiska wykorzystywanego w czasie produkcji rolnej.

Kodeks dobrej praktyki rolniczej. 1.Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa 2.Urządzanie i zarządzanie w gospodarstwie rolnym 3.Ochrona wód 4.Ochrona gruntów ornych 5.Ochrona powietrza 6.Ochrona krajobrazu i bioróżnorodności. Użytkowanie gruntów dostosowane do poziomu wody gruntowej i spadku terenu:

-woda gruntowa 40-60cm: łąka -woda gruntowa 60-80cm :użytkowanie pastwiskowo-kośne -woda gruntowa >100cm: grunty orne -zbocza o spadku >12st (20%) :trwałe zadarnienia, zadrzewienia.

Trwałe użytki zielone: -najbardziej korzystne- użytki kośno-pastwiskowe (zaniechanie wypasania jesienią z uwagi na straty składników mineralnych z odchodów) -zalecany wypas rotacyjny, systemem kwaterowym lub dawkowanym -nie należy wypasać zwierząt na pastwiskach zbyt mokrych oraz po połowie października, poidła należy często przemieszczać -przy wypasie owiec stosować koszarzenie luźne, nie wypasać owiec na terenach źródliskowych i przy ciekach wodnych. Użytki rolne, obsada zwierząt:

-niezbędna ilość pasz -dobór gatunków roślin uprawnych

-określenie ilości produkowanych nawozów naturalnych

Obsada zwierząt nie powinna przekraczać 1,5DJP/ha użytków rolnych. Strategia ograniczania strat azotu polega na:

-zwiększeniu udziału ozimin w strukturze zasiewów (zboża ozime i rzepak) -uprawa międzyplonów (ścierniskowe, wysiewki lub ozime) w ogniwach zmianowania i zboża- rośliny jare; ich zadania to: ograniczenie wymywania azotanów z gleby, zwiększenie aktywności biologicznej gleby, poprawa struktury i bilansu substancji organicznej w glebie, ochrona przed erozją w przypadku pozostawienia poplonów jako mulcz na okres zimy, biologiczne zwalczanie niektórych szkodników. -nawożenie słomą. Nawozy naturalne i organiczne:

-pobudzają rozwój mikroflory glebowej i zwiększają biologiczną aktywność gleby -poprawiają fizykochemiczne właściwości gleby w tym pojemność sorpcyjną -dostarczają składników pokarmowych w tym mikroelementów -warunkują utrzymanie dodatniego bilansu substancji organicznej w glebie. Zbyt duże dawki nawozów naturalnych stanowią znaczne zagrożenie dla środowiska przyrodniczego, maksymalna roczna produkcja azotu w odchodach zwierzęcych -170kg/ha. Zakres DPR: -stosowanie i przechowywanie nawozów -stosowanie ścieków w gospodarstwie -stosowanie komunalnych osadów ściekowych -zasady stosowania środków ochrony roślin -gospodarowanie na użytkach zielonych-utrzymywanie czystości i porządku w gospodarstwie-ochrona siedlisk przyrodniczych

-ochrona gleb -ochrona zasobów wodnych Przestrzeganie ZDPR- obowiązkowe przez rolników:-rolnik otrzymujący dopłaty bezpośrednie będzie musiał spełniać do 2005 roku wymagania w zakresie: standardów ochrony środowiska, zdrowotności ludzi i zwierząt, identyfikacji i rejestracji zwierząt -nowe państwa członkowskie są wyłączone z obowiązku stosowania tej zasady do czasu wprowadzenia jednolitego systemu płatności (najpóźniej do 2009roku). Czynniki degradujące glebę: -procesy erozyjne (erozja wietrzna i wodna) -nadmierne wyczerpanie składników pokarmowych, zakwaszenie gleb -zmniejszenie substancji organicznej

-pogorszenie aktywności mikrobiologicznej Zalety orki: -silne spulchnienie gleby -dobre napowietrzenie gleby -przykrycie resztek pożniwnych i nawozów organicznych -równomierne rozmieszczenie skł w warstwie ornej -likwidacja kolein -głębokie przykrycie nasion chwastów i roślin przedplonowych Wady orki: -likwidacja naturalnej struktury ochronnej z resztek roślinnych -nasilenie erozji wodnej i wietrznej -przyspieszenie mineralizacji próchnicy -konieczność doprawiania zaoranego pola (zagęszczenie) -przesuszenie warstwy ornej -konieczny okres odleżenia roli -wysokie nakłady energetyczne.

Zasady stosowania chemicznych środków ochrony roślin: -roztwór przygotować w wyznaczonym do tego miejscu-unikać pobierania wody za pomocą węża bezpośrednio ze zbiorników powierzchniowych do opryskiwacza -zabiegi wykonywane muszą być przez osoby przeszkolone, aparaturą posiadającą aktualny atest

-oprysk wykonywać przy odpowiedniej prędkości wiatru -chemiczne środki ochrony roślin stosować na polach oddalonych co najmniej 20m od linii brzegowej wód powierzchniowych oraz granic strefy ochronnej ujęć wody pitnej -przygotować nie więcej niż wymaganą ilość roztworu do oprysku określonej powierzchni -po zakończeniu pracy opryskiwacz należy umyć, wodę którą myto zbiornik wypryskać na chronionym polu lub w miejscu na którym nie ma bezpośredniego zagrożenia zanieczyszczenia wód, niedopuszczalne jest mycie opryskiwacza i wylewanie wody do cieków wodnych!! Klimatyczne i glebowe czynniki środowiska: -klimat to średni stan atmosfery wyrażony w wartościach poszczególnych elementów meteorologicznych za okres wieloletni -pogoda to chwilowy stan atmosfery w danym miejscu określony przez jakościowy i ilościowy opis elementów meteorologicznych. Elementy opisujące pogodę:

-temperatura powietrza -ciśnienie atmosferyczne -wilgotność powietrza -prędkość i kierunek wiatru -wysokość opadów atmosferycznych –usłonecznienie -widzialność pozioma. Czynniki glebowe: Grunt- jest utworem skalnym (skała, osad) który wykazuje różnice w pochodzeniu (rodzimy, napływowy), składzie (mineralny, organiczny), konsystencji (luźny, spoisty) i we właściwościach budowlanych (nośny, nienośny). Gleba- jest powierzchniową biologicznie aktywną warstwą skorupy ziemskiej powstałą pod wpływem ciągłego oddziaływania na skałę macierzystą, czynników glebotwórczych (klimat, woda, rośliny, fauna).Czynniki glebotwórcze:

-skała macierzysta –klimat -organizmy żywe-ukształtowanie terenu

-czasProces wietrzenia gleby: 1.Procesy biologiczne 2.Procesy chemiczne 3.Procesy fizyczne Profil glebowy- przedstawia przekrój przez glebę z uwzględnieniem wszystkich poziomów od powierzchni gleby aż do skały macierzystej. 1.Organiczny, oznaczony literą O

2.Próchniczy, A 3.Wymycia, E 4.Akumulacji, B 5.Skały macierzystej, C

6.Podłoże skalne, D Oraz poziomy specjalne: 7.Glejowy, G

8.Murszowy, M. Gleby strefowe: czarnoziemy, gleby brunatne, płowe, bielicoziemne. Potencjał plonowania rośliny uprawnej- określa maksymalny plon użytkowy uprawianej odmiany uzyskany w warunkach minimalizacji ujemnego działania czynników ograniczających i redukujących plon. Plony potencjalne PP=100%

Plony maksymalne PM=75%PP Plony rzeczywiste PR=50%PP Rodzaje orek: -płytka (podorywka) 8-12cm -średnia (przedsiewna) 18-22cm

-głęboka (przedzimowa) 25-35cm Zadania stawiane podorywce:

-przerwanie parowania i zahamowanie strat wody -przykrycie i przyspieszenie rozkładu ścierni i resztek pożniwnych -rozpoczęcie zwalczania chwastów -zniszczenie części szkodników i chorób roślin.

Zadania stawiane orce przedsiewnej: -wymieszanie z glebą nawozów organicznych i mineralnych jeżeli są stosowane -zniszczenie chwastów i siewek osypanego przedplonu -doprowadzenie roli do odpowiedniego stanu wilgotności i sprawności -przewietrzenie gleby i uaktywnienie procesów mikrobiologicznych -umożliwienie wysiewu nasion i stworzenie dobrych warunków rozwijającym się roślinom.

Zadania stawiane orce przedzimowej: -polepszenie warunków gromadzenia wody z opadów jesienno-zimowych i ułatwienie strukturotwórczego działania mrozu -zniszczenie tzw. „podeszwy płużnej” i zwiększenie warstwy uprawnej oraz wyrównanie zawartości próchnicy w całej warstwie ornej -przyoranie obornika stosowanego jesienią pod rośliny okopowe wysiewane i wysadzane wiosną -niszczenie chwastów przez głębokie ich przyoranie -lepsze spulchnienie i przewietrzanie zwłaszcza gleb ciężkich, likwidacja skutków nadmiernego ugniatania gleby oraz zwiększenie aktywności biologicznej w głębnych warstw gleby -ułatwienie i przyspieszenie wykonania upraw i siewów wiosennych

Zespół uprawek przedsiewnych obejmują: -orka przedsiewna połączona z bronowaniem lub wałowaniem -2-3 tygodniowy okres osiadania roli

-wysiew nawozów mineralnych -uprawa przedsiewna (brona, agregat uprawowy) -siew nasion -bronowanie posiewne Zadania upraw pielęgnacyjnych: -niszczenie chwastów-niszczenie skorupy i zmniejszenie nieproduktywnego parowania-przewietrzanie gleby, zwłaszcza ciężkiej-uaktywnienie procesów biologicznych

-pobudzenie wzrostu systemu korzeniowego krzewienia.

Cele uprawy roli: -regulowanie fizycznych i biologicznych właściwości gleby-utrzymanie roli w sprawności i kulturze-regulowanie gospodarki wodnej i powietrznej-regulowanie stosunków cieplnych w glebie-usprawnienie gospodarki składnikami pokarmowymi przez racjonalne nawożenie organiczne i mineralne-przyoranie darni, obornika i resztek pożniwnych oraz przygotowanie roli pod siew lub sadzenie roślin.-mobilizacja składników pokarmowych-pogłębienie warstwy uprawnej-zwalczenie chwastów i szkodników

-przykrycie wysianych roślin nasion, uzyskanie szybkich i wyrównanych wschodów-pielęgnowanie roślin. Schemat blokowy zespołu uprawek przedsiewnych pod oziminy: a)jeśli wykonano zespół uprawek pożniwnych orka siewna → bronowanie

b)jeśli nie wykonano zespołu uprawek pożniwnych orka razówka → bronowanie → bronowanie c)na glebach ciężkich

orka razówka → wałowanie wałem kruszącym d)jeżeli orka siewna jest spóźniona i brak czasu na naturalne odleżenie się roli orka razówka → wałowanie wałem Campbella → wałowanie wałem strunowym → bronowanie Schemat blokowy zespołu uprawek pożniwnych przy zwalczaniu chwastów: a)nasiennych

podorywka → bronowanie → kultywatorowanie b)rozłogowanych

podorywka → kultywatorowanie zębami sprężystymi → kultywatorowanie zębami sprężystymi → bronowanie Schemat blokowy zespołu uprawek przedzimowych: a)z obornikiem

odwrotka → orka przedzimowa → bronowanie lub wałowanie wałem kolczatką b)bez obornika orka przedzimowa.

Schemat blokowy zespołu uprawek wiosennych pod rośliny jare:

a)wczesnego siewu włókowanie → bronowanie b)późnego siewu o dużych nasionach włókowanie → bronowanie → kultywatorowanie + bronowanie → wałowanie wałem strunowym c)o nasionach drobnych włókowanie → kultywatorowanie zębami sztywnymi → wałowanie wałem gładkim d)uprawianie na oborniku

włókowanie → bronowanie → orka przykrywająca obornik + wał kolczatka → bronowanie broną lekką. Następstwo roślin- oznacza uprawę na jednym polu w okresie kilku lat różnych gatunków przy czym porządek ich występowania może być przypadkowy i nie musi być uzasadniony czynnikami przyrodniczymi.Zmianowanie roślin- następstwo uprawianych roślin na danym polu uwarunkowana czynnikami przyrodniczymi (wymagania glebowe i pokarmowe, długość okresu wegetacyjnego) i agrotechnicznymi (nawożenie naturalne, organiczne, mineralne i wapnowanie, uprawa roli).

Zmianowanie jako podstawa płodozmianu ma na celu stworzenie jak najlepszych warunków do plonowania roślin. Składa się ono z członów zmianowania które rozpoczynają się od rośliny poprawiającej wartość stanowiska (dobre przedplony) a kończą się rośliną pogarszającą która poprzedza następny dobry przedplon.

Ustalając zmianowanie należy uwzględnić następujące zasady:

-po roślinach które pobierają dużo składników pokarmowych należy uprawiać rośliny o mniejszych wymaganiach-po roślinach o głębszym systemie korzeniowym (burak, lucerna, koniczyna, rzepak, strączkowe) należy uprawiać rośliny płytko korzeniące się -po roślinach zostawiających dużo resztek pożniwnych (motylkowe wieloletnie), te które ich nie pozostawiają (okopowe, len)

-po roślinach strukturotwórczych (motylkowe) należy uprawiać rośliny niszczące strukturę gleby np. zbożowe.Płodozmian- system zagospodarowania ziemi uprawnej opartej na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze podzielonym na pola, jednocześnie dostosowany do specyfikacji warunków rolniczo-ekonomicznych gospodarstwa.

Określa strukturę zasiewów będącą podstawą do ustalenia typu płodozmianu. Rotacja może następować w cyklach kilkuletnich lub kilkunastoletnich, wiążąc się z hodowlą zwierząt (płodozmiany paszowe, pastewne) czy też z przemysłem rolniczym (płodozmiany przemysłowe). Głównym celem stosowania płodozmianu jest uzyskanie dzięki odpowiedniemu zmianowaniu roślin wzrostu i żyzności gleby co wiąże się ze zwiększeniem ilości i jakości produkcji roślinnej oraz pośrednio zwierzęcej gospodarstwa. Odgrywa również dużą rolę jedną z metod zwalczania chwastów. Przykład płodozmianu: roślina okopowa (ziemniak) – roślina strączkowa (fasola) – roślina zbożowa (pszenica) – roślina motylkowa (kończyna).

Rotacja- jest to zamknięty cykl zmianowania w którym każda roślina przejdzie przez wszystkie pola płodozmianu. Monokultura- system rolniczy lub leśny polegający na wieloletnim uprawianiu na tym samym obszarze roślin jednego gatunku bądź o podobnych wymaganiach glebowych np. bawełny, trzciny cukrowej, świerku. Powoduje to szybkie wyjałowienie gleb nawet bardzo żyznych oraz zmianę ich struktury.Negatywne skutki: -jednoczesne wyczerpanie składników pokarmowych z gleby-ciągłe pobieranie wody z tych samych warstw-nadmierny rozwój agrofagów.W polowej produkcji roślinnej monokultura to uprawianie roślin tego samego gatunku przez wiele kolejnych lat na tym samym polu prowadząc do zmęczenia gleby i obniżki plonu. Większość roślin uprawnych nie znosi uprawy w monokulturze, jednak niektóre np. żyto można w ten sposób uprawiać kilkadziesiąt lat, kukurydzę 6-8lat.Rodzaje płodozmianów:-ze względu na intensywność upraw a)płodozmiany intensywne- wysoki poziom nakładów, zastosowanie maszyn rolniczych, siły roboczej, uprawa roślin o dużych wymaganiach pokarmowych, glebowych czy uprawowych (uprawy współrzędne, burak cukrowy, len, rzepak, tytoń). b)płodozmiany ekstensywne- główne rośliny mniej wymagające (zbożowe, pastewne).

-ze względu na strukturę zasiewówa)płodozmiany polowe:

zbożowe- powyżej 60% powierzchni zbóż,okopowe- powyżej 25% powierzchni zajmują rośliny okopowe, przemysłowe- powyżej 25%

buraczane, lniarskie, mieszane b)płodozmiany paszowe, powyżej 50% powierzchni rośliny przeznaczone na paszę pastewne- powyżej 50% powierzchni rośliny pastewne, przypodwórzowe –źródło paszy dla ferm hodowlanych, przemienne- pastwiskowe lub łąkowe, gdzie część gruntów ornych używana jest jako łąka bądź pastwisko przez okres 4-8lat. c)płodozmiany specjalne

przeciwerozyjne, zawierają rośliny chroniące glebę przed erozją

nasienne, powyżej 50% powierzchni rośliny przeznaczone na wydanie nasion, warzywne, częste w gospodarstwach ogrodniczych.

Cele prawidłowo ułożonego płodozmianu są następujące:

-stały wzrost urodzajności i kultury gleby przez dobór gatunków roślin oraz udoskonalenie ich agrotechniki. Dużą rolę spełniają w tym rośliny motylkowe drobnonasienne i ich mieszanki z trawami.

-dobór gatunków roślin towarowych i zmianowaniu powinien zaspokoić zapotrzebowanie społeczeństwa na produkty żywnościowe oraz zapewnia produkcję pasz umożliwiających utrzymanie wysokiego stanu inwentarza żywego-prawidłowe zmianowanie powinno wykluczyć spiętrzenie prac polowych i zmniejszyć ryzyko upraw, zapewnić możliwość wykonania poprawnej uprawy roli i nawożenia oraz wykorzystania parku maszynowego-dobre zaplanowanie zmianowania umożliwia skuteczne zwalczanie chwastów, chorób i szkodników roślin-zmianowanie powinno zapewnić prawidłową gospodarkę wodną i utrzymanie właściwej struktury gleby, chronić ją przez erozją wodną i wietrzną.Ze względu na czas siewu i zbioru uwzględnia się następujące poplony:-wsiewki poplonowe- wysiewa się wiosną w roślinę uprawną w plonie głównym (roślina ochronna) a użytkuje jesienią-poplony ścierniskowe, wysiewane latem po zbiorze plony głównego i użytkowanie jesienią-poplony ozime, sieje się je w końcu lata po zbiorze plonu głównego a użytkuje wiosną następnego roku.Płodozmian jako element ochrony środowiska przyrodniczego.

Ochronne znaczenie płodozmianu polega na:-utrzymaniu gleby pod okrywą roślinną-utrzymanie na wysokim poziomie zawartości substancji organicznych-kształtowaniu biologicznej aktywności gleby

Zadania płodozmianu we współczesnym rolnictwie:-ograniczenie wymywania składników nawozowych (azotanów) i ochrona gleby przed erozją-ograniczenie nasilenia specyficznych chorób i szkodników-utrzymanie przynajmniej na stałym poziomie żyzności gleby i biologicznej aktywności-ograniczenie wahań plonów.

Wielostronne oddziaływanie płodozmianu:-biologiczna aktywność gleby → PLON,-zachwaszczenie → PLON,-zawartość substancji organicznej → PLON,-zawartość substancji pokarmowych → PLON

-struktura gleby i jej uwilgotnienie → PLON Technika i maszyny do nawożenia.Ze względu na poziome rozmieszczenie nawozów na polu rozróżnia się nawożenie rzutowe i zlokalizowane. Wśród dwóch sposobów wysiewu wyróżnia się kilka wariantów: -nawożenie rzutowe powierzchniowe wykonuje się przede wszystkim w przypadku dokarmiania roślin stałymi nawozami azotowymi (nawożenie pogłówne) i nawozami płynnymi i zawiesinowymi, rozprowadzonymi na całej powierzchni pola za pomocą rozsiewaczy i opryskiwaczy, nawozy te pozostawia się na polu bez wymieszania z glebą. -nawożenie rzutowe doglebowe polega na przykryciu nawozów stałych, płynnych lub zawiesinowych równomiernie rozprowadzonych na całej powierzchni pola. -nawożenie dolistne jest wariantem nawożenia rzutowego bo zastosowanie opryskiwaczy powoduje że nawóz jest rozprowadzony na całej powierzchni pola

-nawożenie zlokalizowane rzędowe polega na rozmieszczeniu stałych i płynnych nawozów w rzędach roślin -nawożenie zlokalizowane taśmowe zwane też pasmowym jest wariantem nawożenia rzędowego, nawozy wprowadza się na dno bruzdy na głębokości większej niż posiane nasiona -nawożenie gniazdowe i punktowe polega na wprowadzeniu nawozów do gleby w strefę korzeniową roślin -nawożenie donasienne polega na zaprawieniu nasion pewnymi składnikami podczas przedsiewnego przygotowania materiału siewnego.Ogólne zasady bezpieczeństwa i higieny pracy:

-wszystkie nawozy są szkodliwe dla zdrowia człowieka-wiele z nich ma uciążliwe właściwości pylące-poza doraźnymi skutkami mogą one powodować po pewnym czasie choroby skóry i dróg oddechowych i przewodu pokarmowego-do najbardziej szkodliwych dla zdrowia należą: woda amoniakalna i nawozy wapniowe w formie tlenkowej. Ze względu na niebezpieczeństwo pożaru szczególnie środki ostrożności należy zachować w czasie magazynowania saletry amonowej i wapna nawozowego tlenkowego.-razem z nawozami nie wolno przetrzymywać zwierząt ani artykułów spożywczych i pasz.

WZORYW_UO=(cz*z_k)/100 W_UO- obliczona wartość użytkowa nasion [%]

cz- czystość nasion [%] z_k- zdolność kiełkowania [%] L_t=(Q*W_UO*10000)/MTZ L_t- teoretyczna ilość siewek na jednostce powierzchni [szt/ha] Q- ilość wysiewu [kg/ha] MTZ- Masa Tysiąca Ziaren Q=(L_t*MTZ)/(W_UO*10000), Q=(L_t*MTZ)/W_UO

Powierzchnia obsiana skrzynią nasienną siewnika: S=(G_s*V_s)/Q_WZ

S- powierzchnia obsiana pojemnością skrzyni siewnika [ha] G_s- pojemność skrzyni nasiennej siewnika [kg] V_s- współczynnik wykorzystania pojemności siewnika Q- norma wysiewu [kg/ha]

Droga przejechana przez siewnik pomiędzy kolejnymi napełnieniami: l_{n max}=(10000*G_s*V_s)/br*Q_UO*L_t

L_{n max}- maksymalna droga jaką może przejechać siewnik między kolejnymi napełnieniami [m] Br- szerokość robocza siewnika [m]

Z_p=Z_l=(b₁/2)+m Z_p- długość znacznika prawego [m] Z_l- długość znacznika lewego [m] b₁- szerokość pasa siewnego

m- jedno międzyrzędzie Z_p=m+(b₁/2)-(Z_KW/2) i Z_l=m+(b₁/2)+(Z_KW/2)

Z_p=(b₁-Z_KW/2)+m i Z_l=(b₁+Z_KW/2)+m Z_KW- szerokość między kołami

Rodzaj rozpylaczy: -standardowe -niskoznoszeniowe

-inżektorowe Kalibracja opryskiwacza polowego polega na zgraniu trzech wartości ze sobą:-prędkości roboczej -ciśnienia roboczego

-rodzaju rozpylacza Q=Q*V*s/600*n q- wydatek rozpylacza [l/min]

Q- dawka cieczy [l/ha] v- prędkość robocza [km/h] s- szerokość robocza, czyli długość belki [m] n- liczna rozpylaczy

q=Q*V*r/600 r- rozstaw rozpylaczy Obliczania prędkości roboczej opryskiwacza sadowniczego w zależności od wydajności wentylatora: V=k*Q_W/1000-H*s v- prędkość robocza [km/h]

Q_W- wydajność wentylatora [m³/h] H- wysokość drzewa [m]

s- rozstaw rzędów [m] k- współczynnik gęstości koron drzew k=2,0-4,0; większa gęstość= niższa wartość k