Administracja Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Charakterystyczną cechą urzędów Rzeczypospolitej było to , że nadawano je dożywotnio i mogły być odebrane tylko w wyniku procesu sądowego , za zdradę czy jaskrawe sprzeniewierzenie się obowiązkom związanym z pełnieniem danej funkcji. Powodowało to uniezależnienie się urzędników od woli królewskiej i ograniczało wpływ władcy na ich poczynania. Monarcha nie miał praktycznie żadnych formalnych możliwości wpływania na swoich urzędników.
Kanclerz wielki i podkanclerzy obaj mieli jednakowe uprawnienia i król mógł współpracować z kanclerzem wielkim lub podkanclerzym, zależnie od tego, którego z nich obdarzał większym zaufaniem. Ponadto w Koronie jeden z kanclerzy był zawsze duchownym, a to zwiększało możliwości króla, gdyż najważniejszych biskupstw nie można było łączyć z kanclerstwem.
Najwyższy organ administracyjny SENAT. Monarcha podejmował najważniejsze decyzje po zasięgnięciu opinii Senatu, ale do czasu powstawania rady senatorów rezydentów nie była to instytucja sformalizowana. Rady senatorów rezydentów zostały utworzone na mocy artykułów henrykowskich. Kompetencje rad senatu były większe niż samego monarchy, w imieniu Rzeczypospolitej.
Tajne rady inaczej rady pokojowe, małe zgromadzenia najbliższych współpracowników króla, na których podejmowano ważne decyzje.
Walne rady zapraszano na nie jak najwięcej senatorów. Służyły uzyskaniu ich poparcia dla podjętych już wcześniej decyzji, o co starali się stronnicy króla.
URZĘDY MINISTERIALNE I LOKALNE
MINISTROWIE na czele administracji państwa polsko-litewskiego stali ministrowie stanu i ministrowie wojny. Występowały wprawdzie drobne różnice w uprawnieniach urzędów koronnych i litewskich, ale zasadnicze funkcje były podobne. Istniały 3 urzędy ministrów: urząd kanclerski, urząd marszałkowski, urząd skarbu. Ministrami wojny byli hetmani wielki i polny.
Urząd marszałkowski Pierwszymi ministrami jeśli chodzi o prestiż byli marszałkowie wielcy i nadworni. Ich kompetencje wzajemnie się nie wykluczają, ale pierwszeństwo na dworze zawsze ma marszałek wielki! Dbali o bezpieczeństwo króla, później ich kompetencje się rozszerzyły. Odpowiedzialni byli za bezpieczeństwo publiczne w stolicy, dysponowali gwardią królewską i tzw. Milicją marszałkowską. Przewodniczył sądowi, który wydawał wyroki nie podlegające apelacji.
Urząd kanclerski kanclerz i podkanclerzy był najważniejszym urzędnikiem państwowym, to on przygotowywał pisma, które wyrażały oficjalną wolę króla. Konstytucja z 1504 r. upoważniała go do kontroli wszystkich dokumentów oraz zakazywała pieczętowania tych, które były niezgodne z prawem. Jego obowiązkiem były rokowania z obcymi posłami. Kanclerz przewodniczył sądowi asesorskiemu, który rozpatrywał sprawy wnoszone przeciw miastom królewskim oraz apelacje od sądów miejskich. W skład kancelarii wchodziła tzw. Metryka, która była najważniejszym archiwum państwowym, gdyż wszystkie dokumenty wydawane przez kanclerza musiały być do niej wpisane. Istniały dwie metryki: koronna i litewska. Podkanclerzy miał w zasadzie takie same uprawnienia jak kanclerz, chociaż ustępował mu prestiżem.
Podskarbi zajmował się ściąganiem dochodów państwowych oraz ich dystrybucją ale ta jego funkcja ulega sporym zmianom w czasach nowożytnych. Odpowiadał także za przechowywanie archiwów państwowych, insygniów koronnych i innych precjozów. Podskarbi koronny nadzorował także mennicę. Był jedynym ministrem, który musiał składać sprawozdanie ze swojej działalności przed sejmem.
Urząd hetmański hetman wielki – jego powstanie wiązało się z pojawieniem się armii zawodowych, których dowódców nazywano hetmanami. Ponadto powstanie obrony potocznej, przeznaczonej do walki z najazdami tatarskimi , wymagało wodza, który by na miejscu ją prowadził. Hetman polny – był powoływany na czas określony, jako zastępca hetmana wielkiego. Hetmani byli naczelnymi dowódcami , gdy król nie był w obozie. Wprowadził tzw. Artykuły hetmańskie, które były pewnego rodzaju regulaminem wojskowym. Hetman mógł również prowadzić politykę zagraniczną w stosunku do południowych sąsiadów Rzeczypospolitej.
URZĘDY ZIEMSKIE
Wojewodowie byli najwyższymi urzędnikami w województwach i mieli prowadzić pospolite ruszenie na miejsce koncentracji sił całego państwa. Podczas bezkrólewia zwoływali sejmiki w celu zawiązania konfederacji. Sprawowali nadzór nad życiem gospodarczym, określając tzw. Taksy wojewodzińskie, czyli ceny urzędowe na towary i usługi. W ich gestii pozostał obowiązek kontroli miar i wag stosowanych w województwie. Mieli także władzę sądowniczą i uczestniczyli w tzw. Sądach wiecowych, które jednak przestały funkcjonować po powstaniu Trybunału Koronnego.
Kasztelanowie mieli zaprowadzić pospolite ruszenie ze swojego terytorium na miejsce koncentracji sił wojewódzkich. Byli też senatorami i często wypełniali na rozkaz królewski wiele funkcji na swoim terytorium.
Starosta na czele w Koronie stał starosta grodowy, na Litwie i Prusach – wojewoda. Miał uprawnienia sądowo-policyjne, dzierżawił królewszczyzny. Podstawą ich działalności był urząd grodzki, obejmujący sąd grodzki i archiwum. Urzędy starościńskie nadawane były senatorom, ministrom i hetmanom, którzy nie mogli pełnić swoich funkcji. Skład urzędu starościńskiego – sędzia grodzki, rejent grodzki, notariusz grodzki, pisarz grodzki.
Podkomorzy pierwszy w hierarchii urząd ziemski nie wchodzący w skład senatu. Stał na czele sądu podkomorskiego, który rozstrzygał spory graniczne. Musiał mieć oficjalną mapę danej ziemi czy powiatu, opatrzoną pieczęcią królewską. Prowadził księgi podkomorskie, do których wpisywano wyroki sądu i przygotowywał mapy rozgraniczonych majątków. Do pomocy miał komorniczych i pisarzy granicznych.
Marszałek sejmikowy istniał tylko w Wielkim Księstwie Litewskim. Był on mianowany spośród 4 kandydatów przedstawionych przez szlachtę na sejmiku.
Inne urzędy ziemskie miały charakter wojskowy i funkcjonowały podczas pospolitego ruszenia albo były czysto tytularne.
Urzędy wojskowe dwa najważniejsze urzędy – chorąży: w czasie pospolitego ruszenia i podczas pogrzebu królewskiego nosił chorągiew swojej ziemi czy powiatu. Wojski: po wymarszu pospolitego ruszenia na wojnę zajmował się utrzymaniem bezpieczeństwa wewnętrznego i normalnym funkcjonowaniem danej ziemi.