Kazimierz Wolny- Zmorzyński             

 

Reportaż jak go napisać?

 

1.      Definicja reportażu

- wg współczesnej teorii literatury reportaż określany jest jako gatunek publicystyczno-literacki, sięgający po środki artystyczne prozy literackiej. Obca mu jest fikcja literacka; jest tworzywem autentycznym, formowanym często na wzór fikcyjnej fabuły. Reportaż obejmuje utwory będące sprawozdaniami z wydarzeń, których autor jest bezpośrednim świadkiem lub uczestnikiem.

- Reportaż nowoczesny dąży do wzbogacenia technik narracyjnych i języka reportażu, głownie przez zapis monologu bohatera, stylizację środowiskową, aluzyjność, ujęcie groteskowe i parodystyczne.

•         łączy cechy publicystyki, dziennikarstwa, literatury (występują w nim z różnym nasileniem)

•         wg Wańkowicza jest „ mozaika składającą się z bardzo wielu różnorodnych kamyków, które tak należy ułożyć by oddały obraz rzeczywistości.”

•         wg Kapuścińskiego „jest opisem zdarzeń przekazanie ich nastroju i atmosfery przy użyciu literackich środków wyrazu.”;

 

Wśród wielu definicji reportażu wyróżnić można wspólne cechy tego gatunku:

a.       swoista hybrydyczność,

b.      synkretyzm

c.   „kolażowość” reportażu

d.      określa się go jako gatunek z pogranicza literatury i dziennikarstwa.

 

2.      Początki reportażu

Od połowy XX wieku wzrosło zapotrzebowanie na prawdziwa wiadomość, obok powieści opartych na motywach autentycznych zaczęły powstawać reportaże, które różniły się od nich głównie językiem (zbliżonym do mowy potocznej),przedstawiającym w sposób bezpośredni wydarzenia prawdziwe. Powieść odznaczała się natomiast użycie fikcji, obrazowością i specjalnym ujęciem językowym.

 

3.      wyznaczniki reportażu:

a.       reportaż ma charakter sprawozdań z rzeczywistych wydarzeń i sytuacji z życia ludzi,

b.      charakter przekazu aktualnych ważnych problemów przez reportera jako obserwatora i komentatora oraz niekiedy świadka i współuczestnika opisywanych wydarzeń,

c.       ujęcie materiału dokumentalnego w formę narracji w pierwszej lub trzeciej osobie,

d.      umiejętność językowej – literackiej – transformacji dostrzeganych wydarzeń i faktów, wyrażająca się w układzie skojarzeń przypomnień wynikających z pogłębionej obserwacji doboru własnych argumentów „ z poczuciem prawdy i sprawiedliwości w ich niepowierzchownym wymiarze.

e.       Poczucie odpowiedzialności reportera za prawdziwość przedstawianych obrazów życia społeczeństwa ujawnia się w warstwie refleksyjnej, znaczeniowej, która decyduje o jego literackości i tym samym wyróżnia go spośród innych gatunków prozy, sytuując reportaż na pograniczu literatury faktu i literatury pięknej.

f.        Podstawowym kryterium reportażu jest aktualność i ważność tematu wybranego przez reportera do opracowania, co w wypadku wydania książek reportażowych ma duże znaczenie dla rejestracji wydarzeń historycznych oraz dla rozwoju reportażu ze względu na podejmowaną tematykę i formę wypowiedzi

 

4.      Literackość a reportaż

W kategorii gatunkowej reportażu literackość stosowana jest jako poetyka portretu i narracji dla przedstawienia rzeczywistych faktów i klimatu wydarzeń. W reportażu dochodzi, bowiem do tzw. sprzężenia zwrotnego- ujęcie faktów rzeczywistych środkami literackimi, ale bez domieszki fikcji.

 

5.      TYPY i Odmiany reportażu

Wg Kazimierza Koźniewskiego:

- reportaż interwencyjny – napisany wyłącznie w celu zdemaskowani zła; forma najbardziej zwięzłego wprowadzenia czytelnika w istotne problemy poruszanego zagadnienia.

- reportaż informacyjny – autor ogranicza się do zapoznania czytelnika z jakimś zakresem wydarzeń, wycinkiem spraw publicznych, jakąś nauką,

- reportaż problemowy – (najambitniejszy) autor ma wyjaśnić czytelnikowi rzetelnie jakiś problem społeczny, polityczny, gospodarczy,

* reportaż wielki (inaczej story na Zachodzie albo „szkic” – „oczierk” w Rosji – (wyższy stopień r. problemowego) ma w sobie wszystkie znamiona gatunku: aktualność, oryginalną formę artystyczną i problemowe ujęcie tematu,

 

Reportaże ze względu na temat dzielą się na: podróżniczy, zagraniczny, sądowy, demaskatorski, interwencyjny, kryminalny, produkcyjny, wojenny, wojskowy, naukowy, socjologiczny, psychologiczno- portretowy, historyczny itd.

 

Zw. na miejsce i sposób publikowania reportażu wyróżniamy:

- reportaż pisany (w obrębie tego reportażu wyróżnia się reportaże literackie i publicystyczne)

- reportaż dźwiękowy,

- reportaż filmowy,

-reportaż telewizyjny,

- fotoreportaż,

 

Reportaż literacki (FABULARNY) – akcja koncentruje się wokół wydarzeń i bohaterów oraz obrazów i opisów z punktu widzenia reportera. Zdarzenia ujmuję się w różnych układach i formach – od najprostszej rejestracji pojedynczych faktów, przez historie lub jako ciąg zdarzeń; obrazują działalność bohaterów i sytuację wzięte z życia oraz przemiany środowiskowe. Fabuła ujmowana jest w formie scen o zabarwieniu dramatycznym, w kontrastach i paralelach. Opisu dotyczą przebiegu podróży, obrazu sytuacji, spotkania, portretów postaci, charakterystyki życia środowiska, społ., obyczajowego i politycznego

 

Reportaż publicystyczny (PROBLEMOWY)- na ogół punktem wyjścia są skargi wymagające interwencji, relacje obywateli dostrzegających jakieś nieprawidłowości w życiu społecznym danego środowiska, czy własne obserwacje reportera na wybrany temat; konieczność ustalenia faktów poprzez wywiad środowiskowy, często dalekiej podróży, w celu zebrania dowodów i wyważenia racji oraz przyznania jej poszkodowanemu, zgodnie z własnym sumienie reportera; cały proces ujęty jest w formę rozprawy z zarysowaniem problemu- wysuwanie tez – argumentacją – wnioskowaniem i uzasadnieniem prac reportera

 

6.      Wyróżniki gatunkowe reportażu:

- wybór aktualnego, ważkiego tematu,

- proces zbierania materiałów – dokumentów, ustalanie faktów, spotkanie z ludźmi w terenie,

- w trakcie wyżej wymienionych czynności następuje sporządzanie dokumentacji

- montowanie reportażu, z zachowaniem następujących elementów:

* stosowanie środków artystycznych właściwych dla wypowiedzi literackiej,

* zachowanie klimatu i kolorytu sprawy w celu odtworzenia atmosfery specyficznej dla danego środowiska,

* uwzględnienie obu stron spornych i wydobycie ich za pomocą form podawczych: dialogów, monologów, relacji, prezentacji, przytaczania sądów, opinii, głosów w dyskusji,

*cytowani materiału dokumentalnego,

*charakterystyka postaci,

*charakterystyka środowiska społecznego, naturalnego, kolorytu miejsca i czasu,

*wplatanie małych form literackich – tekst w tekście ( opowiadania, gawędy, pieśni przysłowia…)

*włączanie tekstów dokumentalnych, listów, fragmentów dzienników, pamiętników, roczników, akt urzędowych, sprawozdań,

*relacja reportera jako obserwatora, uczestnika wydarzeń, świadka, czy osoby rekonstruującej ich przebieg,

*opis podróży, sytuacji, oddanie autentycznego klimatu spotkania,

*zrelacjonowanie i prezentacja rozmowy lub na jej podstawie historii wydarzeń i ich skutków,

* ewentualny, ale niekonieczny komentarz,

 

Wartości reportażu ukazanego drukiem

- dla czytelników – szybkie przekazywanie informacji stwarza możliwości współuczestnictwa „w wydarzeniach oraz ich przeżywania na gorąco,

- dla rozwiązania danego problemu – stanowi argument poparty wizją lokalną i dowodami rzeczowymi

- jest forma kontroli władzy,

- autorowi daje satysfakcję z dobrze spełnionego obowiązku wobec społeczeństwa grupy czy tez osoby,

-

 

7.      reporter a narrator

narrator oznacza w teorii literatury fikcyjną osobę skonstruowaną przez autora, opowiadająca w dziele epickim, nawet, jeśli jest to narrator autorski nienależący od świata przedstawionego, t nie jest on anonimowy, posiada natomiast wszechwiedzę

reporter nie jest fikcyjną osobą, odpisując się imieniem i nazwiskiem jest odpowiedzialny za prawdziwość przekazywanego materiału, nie jest także wszechwiedzący.

 

8.Pozycja reportera w reportażu fabularnym

a. reporter jako świadek: sprawia wrażenie, że znajduje się w tym samym środowisku, co i bohaterowie reportażu, jego pozycja może być jawna bądź ukryta; ma przewagę na bohaterami- obserwuje ich zachowanie z pewnego dystansu; stara się być obiektywny; reporter może relacjonować wydarzenia ujmując je w ciągi przyczynowo skutkowe, czy tez dokonywać różnego rodzaju paralel, kontrastów, interpretacji wydarzeń; pisze o sobie w pierwszej osobie; zaciekawia czytelnika stylizując własny język; zakres jego czynności jest ograniczony – mówi/pisze o tym, co jest w stanie sam zauważyć, relacje o przeżyciach bohaterów wynikają z kontekstu zdarzeń, a kompetencje ograniczają się do naśladowania mowy postaci; mówiąc o obserwowanych zjawiskach daje do zrozumienia odbiorcy, co jest dla niego istotne, na co zwraca uwagę; ważne jest centrum przedstawianego świata, nie liczy się natomiast jego tło;

 

Przykłady: Jerzy Janicki „Kożuchy przychodzą się leczyć, Marian Brandys „ O królach i kapuście”; Jerzy Lowell „Bal się udał, czyli Retif krakowski”; Mariusz Szczygieł „Niedziela, która zdarzyła się w środę”

 

c.       reporter jako uczestnik przedstawianych zdarzeń

chronologiczny przebieg zdarzeń, reporter jako uczestnik – jeden z bohaterów reportażu; brak obiektywizmu w stosunku do przedstawianych zdarzeń; przytaczanie relacji bohaterów sprawia, że obraz staje się pełniejszy i barwniejszy; orientacja reportera skierowana jest właśnie ku jego własnej osobie (orientacja autotropiczna); opowiada o zdarzeniach z własnego punktu widzenia, ocenia i relacjonuje na podstawie wlanych obserwacji; informuje czytelnika o własnych przeżyciach, ocenach, sądach; niedozwolone jest przedstawianie myśli i przeżyć innych bohaterów chyba, że sami będą o nich mówić (orientacja allotropiczna); reporter nie ukrywa źródeł pochodzenia przekazywanych informacji; korzysta z urywków pamiętników czy dzienników; sztuką w tego typu reportażach jest umiejętne formułowanie pytań, prowadzenie rozmowy przez reportera; reporter- uczestnik ma ograniczone pole widzenia; oddziela się jednak od bohaterów- podkreśla, że jest spoza środowiska, z zewnątrz, co pozwala mu na obiektywne stwierdzenie faktów, oraz ich przedstawienie

 

d.      reporter jako słuchacz

O tym, że istnieje reporter, czytelnik dowiaduje się dzięki osobie opowiadaj alej wydarzenia (świadka, uczestnika zdarzenia), reporter nie jest podmiotem relacjonującym, tylko bohater mówiący do niego; rola reportera słuchacza ogranicza się przekazania usłyszanego opowiadania, o jego obecności świadczy sam bohater, kiedy zwraca się do niego w toku opowiadania;

 

e.       reporter jako rekonstruktor zdarzeń

-odtwarza  wydarzenia na podstawie materiałów i dokumentów;

- strukturowanie rzeczywistości- dobór i układ faktów oddający wiernie dane zdarzenie

np. „Będziemy pławić konie we krwi” Kapuścińskiego, „Hubalczycy” Wańkowicza,

 

 

9.      Pozycja reportera w reportażu problemowym

a.       reporter zarysowuje sprawy i przedstawia argumenty dobrze uzasadnione materiałem dowodowym.

b.      reporter stara się zrozumieć obie strony,

c.       uwidoczniony jest stosunek autora- twórcy do zdarzeń,

d.      tworzywem są fakty, a srodki literackie mają je ukształtować treściowo.

 

10. Struktura reportażu

a. BOHATER REPORTAŻU

- jest postacią rzeczywistą,

Melchior Wańkowicz „dopowiada” swoich bohaterów, polega to na dookreślaniu cech charakteru swoich bohaterów, wypowiadaniu słów nie wypowiedzianych przez nich, a użytych w tekście ze względu na opisaną sytuację. Jest to zapełnienie luk powstających w czasie odtwarzania zdarzeń i charakteryzowania postaci przez reportera.

Reportaż jest wycinkiem życie bohatera, więc zadaniem reportera jest dobrze poznać opisywane postacie.

- bohater jest zbiorowy lub osobowy, przedstawiony pośrednio lub bezpośrednio,

 

Sposoby charakteryzowania bohatera

- charakterystyka bezpośrednia – reporter mówi o przedstawianych postaciach na podstawie własnych obserwacji, informuje o wieku i wyglądzie osób, przykład. Krzysztof Baranowski „ W kuchni”

- charakterystyka pośrednia- autor przytacza opis bohaterów na podstawie dokumentów i wspomnień osób z nimi związanych, reporter korzysta z dostępnych materiałów, cytując je w pełni lub częściowo. np. „Apolonia wśród świetych” Kąkolewskiego

czasami jedna charakterystyka przechodzi w drugą,

 

Motywacja losów bohatera:

- psychologiczne,

-biologiczne,

- społeczne,

-historyczne,

(mogą występować razem)

 

 

- w reportażach dla przedstawienia postaci stosuje się wyeksponowanie jednej z dominujących cech bohatera w celu uchwycenia problemu głównego, wiążącego się z jego działalnością lub losem.

- w reportażach problemowych , reporter ogranicza się tylko do podania imienia i nazwiska lub nawet inicjałów dla zachowania w tajemnicy personaliów, jeśli wcześniej bohater sobie tego zażyczył

 

Bohaterowie reportażów często charakteryzują siebie sami przez własne autentyczne wypowiedzi zacytowane przez reportera tzw. greps

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10.  reportaż a feature

 

reportaż	nowela	feature
- jest gatunkiem, który pojawił się po I wojnie światowej, - jego podstawową funkcja jest informowanie odbiorcy o tym, czego nie był świadkiem („reportero”- odnosić się do czyjejś świadomości) Cechy gatunku: - relacjonowanie różnego rodzaju ciągów zdarzeniowych, prezentacja postaci i ich losów w sposób przyczynowo- skutkowy (podobnie jak w noweli) - przedstawienie w sposób obrazowy i opisowy określonych środowisk ludzi, - stosowanie środków artystycznych: obrazowanie, relacja, dialog- charakterystyczne dla noweli   - przestawia rzeczywistość  na podstawie obserwacji i bezpośredniego badania faktów   - występują kontrasty, dygresje,	- gatunek klasyczny, charakteryzuje się klarowna poetyką, -prostota planu -osy bohaterów toczą się w rzeczywistym świecie, - przedstawia zdarzenia ze szczególnym uwzględnieniem biegu wypadków, opisu sytuacji i środowiska /(plastyczne obrazowanie i wartka akcja) - powiązanie wydarzeń przez osoby i rzeczy( bohaterowie tłumaczą wydarzenia lub przyczyniają się do ich wyjaśnienia) - zwięzłość (ma być małej objętości, ma mieć małą liczbę bohaterów, ograniczony czas zdarzeń, uporządkowana akcje skupiającą się wokół jednego wydarzenia)	Nazwa wypowiedzi prasowej znana w USA od lat przedwojennych, a od lat 60. XX w. na zachodzie Europy. W Polsce od lat 90. [ chociaż  Encyklopedia wiedzy o prasie pod red. Juliana Maślanki z roku 1976 odnotowuje hasło „feature”] - oznacza relację, która prócz podstawowych faktów o rzeczywistości realnej zawiera szczegóły uboczne, tworzące niejako tło informacyjne wydarzeń, - autor wychwytuje z garści faktów najistotniejszy aspekt sprawy i na nim się skupia [ jak nowela  wskazuje jedynie na fragment życia istotny dla odbiorcy] - ma informować o czymś nowym, - ujmuje fakty zgodnie z ich chronologicznym ich przebiegiem - zaspokaja ciekawość odbiorcy w sposób skrótowy,

 

 

 

Oba gatunki [feature i reportaż] traktują o konkretnym wydarzeniu zawierającym w sobie element nowości i autentyczności. Zwartej konstrukcji obu gatunków sprzyja wyeksponowanie pojedynczego wydarzenia i wyeliminowanie wątków ubocznych.