Baraniewski, wykład VII, 17.11.11
Rok 1955 – przełom, przyniósł ze sobą nowe stylistyki, przede wszystkim – stylistyka ekspresyjnej deformacji, która dominowała na wystawie arsenałowej, ale i nowy sposób aluzyjnej metaforyki. Wreszcie przełom 55 roku otworzył dyskusję o polskim kształcie nowoczesności.
Ekspresyjna deformacja, metaforyczna formuła, jako druga i problem nowoczesności widzianej z perspektywy design i szerokiej perspektywy człowieka.
„polska nowoczesność” zostaje utożsamione z abstrakcją, abstrakcją z kręgu taszyzmu, informelu i związanych z tą formułą poetyk, które koncentrują się na materialnych aspektach dzieła. Tendencje dominujące. Towarzyszyły im jak zawsze propozycje, które były indywidualne, wynikały z tego, co mieli do zaproponowania najwybitniejsi przedstawiciele życia artystycznego.
Maria Jarema i jej niezwykła twórczość – formuła obrazu kinetyczno – aluzyjnego, zbudowana na głębokim doświadczeniu przestrzeni, jako zasadniczego punktu odniesienie. Była rzeźbiarką, a z różnych powodów nie mogła realizować tej profesji, w II poł. Lat 50-tych poswięciła się malarstwu, grafice, stworzyła niezwykłe kompozycje, które trudno zakwalifikowac, jako kompozycje w pełni abstrakcyjne, połączone z tym, co w koncepcji sztuki abstrakcyjnej budowały bieguny abstrakcji geometrycznej – bologicznej. Formuła indywidualna. Iluzja ruchu.
Rytmy – 1957
Penetracje
Dobitne sformułowania, pokazują niezwykłą formę artystyczną. Świadomość kontekstu tej sztuki. Wątek takiej izolacji polskiej sceny artystycznej, ze względów politycznych, która to izolacja ma swoje skutki – w neobecności wielkich polskich artystów, to jest dla omawianego okresu bardzo istotne zjawisko. Malarstwo Marii Jaremy – trafiało w pustkę,na zachodzie było niezrozumiałe.
Zagubienie specyfiki formuł artystycznych, które nie są formami ideowymi.
Sztuka Jaremy – przykład czegoś, co mimo niezaprzeczalnych wartości autotelicznych jest czymś całkowicie nieobecnym.
Henryk Starzewski
Wyraźne afiliacje z awangardą konstruktywistyczną lat 30-tych. w II poł l. 50-tych widziany, jako nestor polskiej awangardy. Przeniesienie wielkiego doświadczenia awangardy lat 20-tych. ale też jest to perspektywa skrzywiona. Pozwala dziś na budowanie zmitologizowanych struktur.
Starzewski nie maluje obrazów. Konstruuje, zaczyna je konstruować z form reliefowych.
Artysta intrygujący, formuła artystyczna spetryfikowana w awangardzie konstruktywistycznej i się w tym zamyka.
Indywidualna propozycja – Wojciech Fangor.
1958 rok – w salonie nowej kultury (po 56 roku – namiastki dyslokowanego obszaru instytucjonalnego, w którym sztuka się pojawia. Jeszcze istnieje model centralnego planowana biur artystycznych. Jedno z pierwszych form - galeria po prostu – które patronowała redakcja pisma po prostu – pisma w 1957 roku rozwiązanego. Stworzono nową kulturę, która przejęła tę galerię – funkcjonującą w foyer teatru żydowskiego. Obecność pozamonolityczna.
W 1958 roku Fangor i Zamecznik pokazali „studium przestrzeni” – zamierzenia, przedsięwzięcie badawcze. Studium jest czymś, co zaleca pewną drogę postępowania. Była to aranżacja przestrzenna wykonana za pomocą płócien fangora ustawionyc na stelażach. Przestrzeń zbudowana przez zamecznika i fangora. Najistotniejsze – ewenement kolejny w skali swiatowej, którego nie ma jak wpasować. Element procesu intelektualnego, ma pokazać, co dzieje się w przestrzeni. Narzędzie w przedsięwzięciu indywidualnym. Element analizy – obraz. Obraz – element i przedmiot. Ruch, który trafił w próżnie. Brak zaplecza, by to studium przestrzeni wybrzmiało. Nie wybrzmiało, bo kontekstem było to, co dominowało, co kantor przywiózł z Paryża. Odwrót od figuracji, metaforyki. W Polsce – dominująca formuła artystyczna. Trzeba wrócić do elementu współczynnika, który modeluje tę sytuację – dialektyka wiedzy i niewiedzy, uczestnictwa i wykluczenia. Dialektyka, która jest wehikułem sztuki polskiej od tego momentu. Kantor pojechał, zobaczył, przywiózł. Wymuszenie pewnej formuły, niezwiązanej z bagażem tradycji artystycznej. To stworzyło element sztuki zapośredniczonej, asymilującej, doganiającej – moment, w którym pojawiają się w życiu społecznym formuły o tym, ze coś =, gdzieś – ku czemuś dążymy, próbujemy dogonić.
Twórczość kantora najlepiej pokazuje to, co ten język oferuje.ale też trzeba zwrócić uwagę na inną stronę – ten język abstrakcji bezforemnej, odpowiednik europejski na pollockowski ekspresjonizm, faworyzował i kładł nacisk na wolność gestu, na ten ruch, który jest ruchem nieskrępowanym, niewykalkulowanym. Informel i taszyzm oferował coś, co było po opresji staliznowaskiej wielkim brakiem, także w swobodzie gestu malarskiego. Taszyzm – powierzchowny sposób nowoczesności. W tej sytuacji był rodzajem przymusu abstrakcji.
Jest kilka ciekawych świadectw. Dziedzictwo stalinizmu – a sztuka powinna być obszarem nieskrępowanego gestu artystycznego. Metafora sztuki – rezerwatu. Można było sporo na zasadzie eksperymentu, ale nie mógł on wychodzić na zewnątrz, dotykać tego. Milicja będzie interweniowała np. w galerii repasage. Rozdział sfery życia i sztuki.
Kantor – 1957 rok – obraz ; zazwyczaj nie miały tytułów. Amaratura.
Brzozowski
W obrębie formuły abstrakcji bezforemnej mamy do czynienia z poetykami, które wykorzystują doświadczenia wcześniejsze, nie są tak imitatorskie, jak twórczość Kantora. Materia farby tworzy organiczne, postrzępione warstwy.
1957 – struna
1959 – pomocnik
1958 – dezerter
Połączenie informelu z tradycją surrealizmu. Podobny punkt wyjścia dla koncepcji obrazu informelu i gestualizmu traktuje Jerzy Tchórzewski, artysta bardzo radykalny w pokoleniu młodych, nigdy nie zdecydował się na kompromisy z rzeczywistością czasów stalinowskich, wystawiał wczesniej swoje obrazy, był silnie z surrealizmem związany. Skupia się na strukturze rozpadającej się materii. Jest bliski koncepcji obrazu Ernsta. Źródła surrealistyczne są dość wyraźne. Krajobraz – 1954, rakieta – 1956. W abstrakcyjnej strukturze pojawiają się elementy aluzyjne, stwory. Tworzy się krajobraz. Niezwykła, tranformująca materia malasrka.
Stefan Gierowski
Gołębnik
Tarcze
Analiza mikrostruktur, kosmosu, jako przestrzeni. Bardzo ciekawa formuła malasrka, łącząca dwa wątki tradycji artystycznej – doświadczenie pikturalizmu, obraz jako nalaiza oddziaływania, plam barwnych, problemów związanych z fizjologią widzenia. Tradycja pikturalna z elementem wywiedzionym z tradycji awangardowej. Obszar reprezentacji, którą staje się obraz.
Materia malarska, forma – problemy, które w swoim malarstwie realizuje Rajmund Ziemski – rozlewająca się plama, rozpryski, zacieki. W tym procesie dziwnej formuły zawarte są elementy ekspresyjne i znacząc, przywołujące przez tytuły – „pejzaż”, są to pejzaże, jakieś reprezentanty rzeczywistości tak widzianej. Pojawiają się jakieś formy aluzyjne, figuratywne.
Środowisko grupy krakowskiej – zdominowane przez męskich uczestników tej formacji, zachowała się korespondencja między Jadwigą Maziarską a inna uczestniczką tej grupy – Maziarska opisuje wystawę tej gruby, pisze pochlebnie, co było, pisze „Marysia wystawia z chłopakami. Nasza sala - śliczna”. Marysia z chłopakami, a Maziarska z erną rosenstein. Liczy się to, co wystawiają „chłopcy”. [dyskryminacja ze względu na płeć]
Bornisław Kieszkowski – II poł. L 50-tych, osobna postać, niezwiązana z kręgiem Nachta – Samborskiego, Cypisa, twórczość wyrastająca z odrębnej tradycji – obrazy reliefowe, które sam kieszkowski nazwał „fakturowymi”, wykorzystywał odpadki metalowe, blachę, elementy poprodukcyjne, które zatapiał w gipsie, malował. Ekspresyjne fakturą kompozycje.
Kobzdej, Adam barciński – środowisko warszawskie, ale materiałów do nich mało. Daleko idące rewizje obrazów. Fakturalne obrazy szczeliny przestrzenne,f ormy wyznaczające moment stylu płaszczyn.