Projekt własny

Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach Wydział Pedagogiczny i Artystyczny Kierunek: EWiP z terapią pedagogiczną

Projekt własny:

"Wpływ programów telewizyjnych na przykładzie kreskówek na rozwój psychofizyczny dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym".

Spis treści:

1. Uzasadnienie wyboru tematu

2. Cele badań

3. Problemy badawcze

4. Hipotezy badawcze

5. Zmienne badawcze i wskaźniki

6. Metody

7. Techniki badawcze

8. Narzędzia badawcze

9. Bibliografia

Ad 1) Uzasadnienie wyboru tematu:

Tematem mojej pracy jest wpływ programów telewizyjnych na przykładzie kreskówek na rozwój psychofizyczny dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Wiek XXI to epoka mediów, technologii, a głównie telewizji, która znajduje się w każdym domu. Telewizja dostarcza dużo rozrywki, informacji oraz kształtuje nasz świat, a szczególnie wpływa na dzieci.

Dziecko kontakt z telewizją ma już od pierwszych dni życia.  Jest on systematyczny, codzienny i wielogodzinny. To medium zabiera coraz więcej czasu wolnego.

Przedmiotem moich badań jest, wpływ telewizji na zachowanie dzieci w wieku 5-10 lat.

Przedmiot badań zależy wg T. Pilcha od tego jaki rodzaj badań przeprowadzamy. Przedmiot badań jest zadaniem, które mamy do wykonania.

Badanie naukowe to zróżnicowane działania służące do poznania w sposób dokładny, rzetelny i wyczerpujący wybranej do badań rzeczywistości.

Źródłem rozróżnienia przedmiotu naukowego poznania jest istnienie
w logice 2 typów pytań: tzw. pytań rozstrzygnięć
(pyt. jednoznaczne) i pytań dopełnień (wieloznaczne). Te dwa pytania są podstawą do rozróżnienia dwóch typów problemów badawczych:

problemów dotyczących cech zmiennych, czyli pytań o pojedyncze fakty;

problemów dotyczących relacji i związków między zmiennymi, czyli pytań o złożone zależności , często tylko hipotetycznie rozstrzygalne.

Ad 2) Cele badań:

„Celem badania naukowego jest zbadanie warunków, które muszą zaistnieć, by można było zrealizować postulowane stany rzeczy”

Według Dutkiewicza celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach które są przedmiotem badań. Przez cel badań należy rozumieć rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać.

Według J. Sztumskiego „(...) celem podejmowanych badań jest (...) naukowe poznanie badanej rzeczywistości”.

J. Gnitecki pisze, że w badaniach pedagogicznych formułowane są trzy kategorie celów:

·        Cel poznawczy – „związany [...] głównie z opisem, wyjaśnieniem i przewidywaniem zjawisk pedagogicznych”,

·        Cel teoretyczny – „związany [...] między innymi z podejmowaniem zadań teoretycznych”,

·        Cel praktyczny – „związany [...] między innymi z realizacją zadań praktycznych, na przykład opracowaniem dyrektyw pedagogicznych, czyli praktycznych wskazówek kierowanych pod adresem nauczycieli, rodziców i uczniów.

Moim głównym celem jest zbadanie: jakie są główne treści kreskówek i jaki mają wpływ na zachowanie się dzieci.

Telewizja ma coraz większy wpływ na wychowanie dzieci. Zdarza się, że rodzice którzy pracują do późna, nie mają czym zająć wychowanka włączają mu kreskówki. Przez programy i filmy animowane dzieci uczą się różnych zachowań i rozwiązywania swoich problemów w życiu codziennym. Zamiast zabaw na świeżym powietrzu wolą usiąść przed telewizorem i obejrzeć swoją ulubioną kreskówkę. Jest coraz mniej bajek o treści edukacyjnej, dlatego dzieci w wieku wczesnoszkolnym nie rozwijają się prawidłowo społecznie, jak przy normalnej zabawie z rówieśnikami.

Moim zdaniem powinniśmy ograniczyć czas oglądania telewizji i bajek przez dzieci, i obserwować jakie lubią kreskówki i o jakiej treści i wysunąć wnioski czy nie zaszkodzą rozwojowi dziecka. Albo przynajmniej wyjaśnić co się w danej sytuacji dzieje, np. dlaczego bohaterowie w kreskówkach nie odczuwają bólu, co to jest fikcja itp.

              Cel opisany w „Słowniku języka polskiego” PWN to jest, „to do czego się dąży oraz to co ma czemuś służyć”. Celem przeprowadzonych badań jest znalezienie odpowiedzi jak dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym postrzegają kreskówki i jaki mają wpływ na ich zachowanie?.

 

Założyłam sobie następujące cele:

Celem poznawczym w mojej pracy jest zebranie informacji na temat :jakie kreskówki są emitowane w telewizji i które z nich cieszą się największą popularnością wśród uczniów uczęszczających do przedszkola i klas I-III.

Celem praktycznym jest ustalenie czy dane kreskówki mają wpływ na zachowanie dzieci.

Cel teoretyczny przedstawionej pracy jest związany z tym, że telewizja i emitowane w niej kreskówki mają negatywny wpływ na zachowanie się dzieci.

Ad 3) Problemy badawcze:

Kolejnym krokiem przy realizacji celów jest wyznaczenie sobie problemów badawczych i odpowiednio do każdego z nich hipotez roboczych.

W „Metodach badań pedagogicznych” M. Łobocki podaje następujące znaczenie problemu badawczego. „Problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”. Natomiast S. Nowak określa problem badawczy jako pytanie, na które odpowiedzi ma nam dostarczyć nasze przeprowadzone badania.

„Problem badawczy zawsze wynika z postawionego wcześniej celu poznawczego.

Sformułowanie go jest bardzo ważnym momentem w projekcie badawczym, ponieważ wytycza kierunek badań oraz wskazuje w sposób bezpośredni na konieczność wykorzystania określonych metod lub technik badawczych, a w takiej sytuacji inne metody czy techniki mogą być jedynie uzupełniające

              Określenie problemu badawczego, czyli pytania badawczego, powinno spełniać następujące warunki:

·         Problem musi wyczerpać zakres niewiedzy, zawarty w temacie badań:

·         Powinien być wyrażony w języku naukowym (zawierać pojęcia, terminy przyjęte w nauce);

·         Musi obejmować generalne zależności między zmiennymi lub dotyczące wartości wskaźników;

·         Powinien być rozstrzygalny empirycznie i mieć wartość badawczą, czyli forma pytania badawczego powinna jasno wskazywać czynności, jakie należy podjąć, aby móc sensownie poszukiwać odpowiedzi”

 

Problemem badawczy w mojej pracy brzmi następująco: Jak są postrzegane kreskówki przez badane dzieci i czym jest to uwarunkowane?

Problem badawczy wg S. Nowak:

„To tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.”

Problem badawczy wg Łobockiego:

Pytanie precyzyjnie określające cel badań, które zamierzamy przeprowadzić. Problem badawczy jest zwykle uszczegółowieniem celu badań; umożliwia bowiem dokładniejsze poznanie tego, co rzeczywiście zamierzamy zbadać.

Problem badawczy wg A. Maszke:

„Zbiór pytań odnoszących się do przedmiotu badań i towarzyszących mu zjawisk, zdarzeń czy procesów, nazywamy problematyką badawcza. Nie należy jednak mylić problematyki, tj. pytań badawczych lub ich zbioru, z przedmiotem badań, tj. z obiektami lub rzeczami oraz towarzyszącymi im zjawiskami czy stanami rzeczy, których te pytania dotyczą. I tak dla przykładu, jeżeli przedmiotem badań są uczniowie jakiejś szkoły, to na problematykę badawczą składać się będą pytania dotyczące m.in. ich poziomu wiedzy, aspiracji, zainteresowań, napotykanych trudności, itp. na tak określona problematykę badawczą składać się będą m.in. takie pytania, jak np. Jakie są aspiracje życiowe uczniów badanych szkół podstawowych?, Jaki jest poziom nauczania w szkole?, Na jakie trudności napotykają uczniowie uczęszczający do badanych szkół?, itp.

Problem badawczy wg J. Kocieleckiego:

„Problem jest rodzajem zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Rozwiązanie jego jest możliwe dzięki czynności myślenie produktywnego, która prowadzi do wzbogacenia wiedzy podmiotu.”

Wyróżniamy 3 terminy:

1. Sytuacje problemowe stan niepokoju związanego z nieświadomością wiedzy oraz chęcią uzupełniania brakującej wiedzy.

2. Problem sytuacja w której człowiek znajduje sie wobec konieczności wyboru między dwoma możliwościami.

3. Pytanie problemowe gramatyczna konstrukcja wyrażająca sytuację problemową i będącą językowym odpowiednikiem problemu.

Sposoby formułowania problemów badawczych

Zaleca się by formułować problem badawczy w sposób w miarę prosty, jasny i wyczerpujący, co nie jest na pewno rzeczą łatwą. Problemy zbyt ogólne, sformułowane w sposób nieprecyzyjny, są na ogół bezużyteczne, ponieważ nie poddają się badaniom, ponadto przestrzega się przed zbyt częstym lub wyłącznym formułowaniem problemu badawczego w formie pytań na, które możliwa jest jedynie odpowiedź "tak" lub "nie".

Rodzaje problemów badawczych

1. Problemy naukowe i subiektywnie badawcze.

Problemy (pytania) naukowo badawcze-zmierzają do całkowicie nowych odkryć, nie znanych dotąd w pedagogice, czy też znane w niej zagadnienia, lecz dotąd niezbadane dostatecznie. Problemy subiektywnie-badawcze- stanowią nowość dla samego, nie zorientowanego należycie w dotychczasowych osiągnięciach pedagogicznych.

2. Problemy dotyczące właściwości zmiennych i relacji między zmiennymi.

Problemy dotyczące właściwości interesujących nas faktów i zjawisk, czy też zachodzących między nimi różnych zależności. Pierwsze z nich nazywa S. Nowak pytaniami o zmienne tak jak o wartościach zmiennych charakteryzujących zjawisk i przedmiotów, które znalazły sie w polu naszego zainteresowania a drugie pytaniami o relacji między zmiennymi czyli o to "czy zachodzą pewne relacje łączące zmienne naszego badania bądź przedmiotu przy pomocy tych zmiennych określane".

3. Problemy w postaci pytań rozstrzygnięcia i dopełniania (ze względu na strukturę logiczno-gramatyczną)

- Problemy badawcze w postaci pytań rozstrzygnięcia rozpoczynają się od partykuły "czy" poprzedzającej zdanie oznajmujące. Odpowiedzieć na nie można tylko za pomocą jednej z sugerowanych odpowiedzi. Rozpoczynają się od zaimków pytających lub przysłówków: "jak", "kto", "gdzie", "ile", "dlaczego" itp. Wymagają szerszych odpowiedzi. Mają one zwykle postać pytań otwartych a więc takich, które nie wyznaczają jednoznacznie mozliwych odpowiedzi.

Ad 4) Hipotezy badawcze:

„Termin hipoteza (gr. Hipothesis) oznacza przypuszczenie lub domysł. Chodzi tu o przypuszczenie lub domysł (naukowy, czyli spełniający wymogi metodologiczne) wysunięty prowizorycznie w celu określenia lub wyjaśnienia czegoś, co wymaga sprawdzenia, czyli weryfikacji przez odpowiednie badania stosowane w danej nauce.”

              „Hipoteza to stwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ono prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu”. Natomiast według H. Muszyńskiego: „Przez hipotezę rozumiemy więc tutaj twierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, iż stanowić ono będzie prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu”

W. Zaczyński traktuje hipotezę jako założenie przez badacza zależności jakie mogą zachodzić między obranymi zmiennymi. W badaniach naukowych hipoteza badawcza przyjmuje postać hipotezy roboczej, która stanowi pierwszą nasuwającą się na myśl odpowiedź na postawione wcześniej pytanie problemowe.

Według W. Okonia (2001, s. 70) hipoteza jest to: „nie sprawdzone twierdzenie, które ustala bądź wyjaśnia związki między nimi”.

Zdaniem E. Hajduka (1996, s. 40) hipotezą nazywamy: „zdanie opisujące związki między zjawiskami (zdarzeniami, stanami, cechami itp.), którego wartość sprawdzamy w następstwie badań empirycznych”.

Zgodnie więc z poglądami wyżej wymienionych autorów hipotezami są pewne stwierdzenia, które są jednak tylko założeniami badań, nie zaś ostatecznym ich rezultatem czy też wypływającym z nich wnioskiem, które to jednak posiadają pewne cechy prawdopodobieństwa. Podobnie hipotezę definiuje M. Łobocki (1978, s. 74), dla którego: „hipotezy robocze są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych działań”.

To, że hipoteza zawiera w sobie większe lub mniejsze elementy prawdopodobieństwa stwierdza również T. Kotarbiński uważając, iż hipotezy  to: „wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia osiągniętego na podstawie danych wyjściowych” (Cyt. za: T. Pilch, 1998, s. 67).

              Do problemu badawczego założyłam następującą główną hipotezę: Zakładam, że badane dzieci dziewięcioletnie niejednokrotnie utożsamiają się z bohaterem, uwarunkowane to jest jednak indywidualnymi zainteresowaniami dziecka oraz dostępem do różnych kanałów telewizyjnych.

 

Ze względu na to, że główny problem badawczy i do niego hipoteza robocza jest zbyt ogólna, sformowałam następujące problemy szczegółowe:

 

1)     Czy oglądane kreskówki mają wpływ na zachowanie się badanych dzieci?

 

2)     Czy badane dzieci silnie identyfikują się z bohaterami kreskówek i dlaczego?

 

3)     Ile czasu badane dzieci spędzają na oglądaniu bajek i które kanały telewizyjne oglądają najczęściej?

 

Na podstawie problemów szczegółowych sformułowałam hipotezy szczegółowe:

 

1)     Przypuszczam, że kreskówki mają różnorodny wpływ na zachowanie się dzieci oraz wpływają znacznie na negatywne reakcje w tym agresję

 

2)     Dzieci identyfikują się z bohaterami kreskówek, ponieważ proces naśladownictwa, jest nadal charakterystyczny dla tego wieku.

 

3)     Przypuszczam, że duża liczba badanych dzieci w wieku wczesnoszkolnym ogląda kreskówki ponad określoną normę, ponieważ jest wiele kanałów telewizyjnych oferujących programy i kreskówki dla tej grupy wiekowej.

 

Ad 5) Zmienne badawcze i wskaźniki:

A. Maszke przyjmuje za J. Kotarbińską:

„Słowo wskaźnik ma w nauce ściśle określone znaczenie. Przyjmuje się, że to spośród właściwości doświadczalnych i zmysłowych, które łączy jakiś stały związek o charakterze bezwyjątkowej lub statycznej regularności, z pewnymi innymi właściwościami niepodlegającymi zmysłowej obserwacji, a które pozwalają stwierdzić obecność jednych własności na podstawie wystąpienia drugich, nazywamy wskaźnikiem. [1957, s.107]”

A. Maszke przyjmuje za S. Nowakiem:

„ wskaźnikiem jakiegoś zjawiska <Z> będzie takie zjawisko <W>, którego zaobserwowanie pozwoli nam w sposób bezwyjątkowy lub z określonym prawdopodobieństwem określić, że zaszło zjawisko <Z> [1965, s.247]

Rodzaje wskaźników, wg A. Maszke:

„W zależności od charakteru powiązania wskaźnika z właściwością wskazywania-zmienną (indicatum), można je podzielić na:

- Wskaźniki definicyjne: wskazują na rodzaj powiązania wskaźnika ze zjawiskiem wskazywanym. Niekiedy między badanym zjawiskiem a jego wskaźnikiem zachodzi relacja tożsamości pojęciowej, tzn., że sam wskaźnik jest tym zjawiskiem, które chcemy zbadać, a jego charakterystyczne cechy składają się na treść danego pojęcia.

- Wskaźniki empiryczne: mówimy o nich wówczas, gdy wskaźnik jako zjawisko obserwowalne jest różny od zjawiska wskazywanego, a związek między wskaźnikiem a zjawiskiem wskazywanym ma charakter zależności empirycznej rozstrzygalnej bezpośrednio na podstawie obserwacji.

- Wskaźniki inferencyjne: mówimy o nich wówczas, gdy wskaźnik nie definiuje zjawiska oraz gdy zmienna nie nadaje się bezpośrednio zaobserwować. Wystąpienie danego zjawiska wnioskujemy w sposób pośredni, inferując z występowania pewnych objawów, stanów czy procesów.

- Inne wskaźniki: w badaniach naukowych nie zawsze można posługiwać się jednym czystym wskaźnikiem, gdyż istnieją liczne ograniczenia związane z wnioskowaniem o zjawiskach nieobserwowalnych bądź ukrytych, na podstawie zachowań i wypowiedzi badanych czy obserwacji zjawisk przyjętych za wskaźniki. Zakres wskazywanych przez wskaźnik zjawisk, może być niekiedy szerszy od zakresu obiektów określanych przez indicatum.”

Zmienne i stałe wg W. Dutkiewicz:

Zmienna jest podstawową kategorią występującą w badaniach empirycznych w czasie weryfikacji hipotez. w języku nauk empirycznych określenie zmienna jest identyczne z takimi pojęciami, jak: cecha, czynnik, charakterystyka, właściwość przedmiotu. Badana przez nas obiekty czy zjawiska mają swoje cechy stałe lub zmienne. Stała to czynnik, które dla wszystkich obiektów rozważanego universu przybiera jedną i tę samą wartość liczbową. Zmienna to czynnik, który dla dwóch co najmniej przedmiotów z tego uniwersum przybiera różne wartości liczbowe, przyczyn czynnik dychotomiczny przybiera dokładnie dwie wartości.

Zmienne w badaniach pedagogicznych stanowić mogą również takie cechy uczniów, jak: 

 

●       płeć

●       wiek

●       pochodzenie społeczne

●       miejsce zamieszkania

 

 Osoby, rzeczy, zdarzenia, zjawiska i procesy, stanowią przedmiot zainteresowania dla osoby badającej nie w aspekcie ich całości, lecz z punktu widzenia ich atrybutów, a więc właściwości lub cech, które oddzielają różne przedmioty i różnicują takie same. W badaniach, jeśli badana właściwość przybiera przynajmniej dwie wartości – stanowi ona zmienną. Zmienna przybierająca dwie wartości określana jest mianem zmiennej dychotomicznej, czyli dwuwartościowej, natomiast zmienne przyjmujące wiele różnych wartości to zmienne politomiczne, czyli wielowartościowe. Przykładem zmiennej politomicznej może być podział ludności według wykształcenia (podstawowe, zasadnicze, średnie, wyższe) lub pochodzenia społecznego (inteligenckie, robotnicze, chłopskie itd.), natomiast przykładem zmiennej dychotomicznej może być płeć (kobieta lub mężczyzna).

 

          Zmienne w badaniach naukowych stanowią próbę uszczegółowienia problemów badawczych, które należy rozwiązać oraz wymagających potwierdzenia lub odrzucenia hipotez. Wyróżnia się następując rodzaje zmiennych:

 

●       ilościowe i jakościowe

●       ciągłe i skokowe

●       zależne i niezależne

●       główne i poboczne

●       kontrolowane i niekontrolowane

●       pośredniczące

 

 

Zmienne ilościowe mają miejsce w badaniach, w których przedmiot stanowią mierzalne właściwości przedmiotów. Najczęściej występują one w naukach ścisłych takich jak fizyka, matematyka czy statystyka.

 Zmienne jakościowe natomiast nie poddają się pomiarowi; można jedynie stwierdzić ich występowanie lub ich brak. Przykładem zmiennych jakościowych może być:

 

●       płeć osób badanych

●       pochodzenie społeczne

●       zainteresowania literackie

●       poglądy polityczne

●       sympatie

●       przekonania religijne itp.

 

Zmienne wymagające wyjaśnienia, stanowiące przedmiot badania naukowego to zmienne zależne, które stanowią bezpośrednie i pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych. Zatem są to pewne zjawiska wyjaśniane przez badacza oraz przez niego poszukiwane.

 

Zmienna niezależna to taka zmienna, za pomocą której wyjaśnia się zmiany w obrębie zmiennej zależnej. Zmienna niezależna wyjaśnia dane zjawisko oraz powoduje zmiany w wartości zmiennej zależnej, stanowi ona zakładaną przyczynę tych zmian (jak sama nazwa wskazuje, zmienna zależna „zależy” od zmiennej niezależnej).

 

Zmienne zależne mogą się znajdować w sferze oddziaływania zmiennych niezależnych, na które nie można mieć wpływu. Zmienne te mogą zarówno sprzyjać jak i utrudniać w występowaniu badanego zjawiska i noszą one miano zmiennych pośredniczących. Zwracają one uwagę, iż istnieją również inne istotne przyczyny badanego zjawiska, które nie zostały nieuwzględnione w badaniach. Przykładami zmiennych pośredniczących mogą być:

 

●       stan zdrowia badanej osoby

●       nastawienie ucznia do szkoły

●       sympatia do nauczyciela

●       zainteresowanie (lub brak) danym przedmiotem

●       cechy osobowości badanych itp.

 

 

Taki podział na zmienne zależne oraz zmienne niezależne istnieje jedynie w obrębie badań naukowych - badacz sam decyduje, w jaki sposób ma interpretować dane zjawiska oraz które w badaniu będą stanowić zmienne zależne a które z nich zmienne niezależne. Zatem ta sama zmienna w jednym będzie zmienną zależną, a w innym – zmienną niezależną.

 

 Zmienne stanowiące przedmiot badań należy uszczegółowić oraz opisać, czemu służą wskaźniki. W pedagogice przez pojęcie wskaźnika rozumiemy pewne własności, które są połączone stałym związkiem o charakterze bezwyjątkowej lub statystycznej regularności z pewnymi innymi własnościami, które nie podlegają bezpośredniej obserwacji oraz pozwalają stwierdzić obecność jednych własności na podstawie występowania drugich. Zatem wskaźnik jest pewną właściwością, która mówi nam, iż badane zjawisko miało miejsce.

 

         Wskaźnik jest to właściwość, fakt, zdarzenie, stan lub proces, które są możliwe do zaobserwowania oraz na podstawie których można poznać, iż wystąpiło dane zjawisko czy cecha. Przykładami wskaźników mogą być:

 

●       zaczerwieniona twarz

●       trzęsące się ręce

●       typ odpowiedzi

●       wygłaszane poglądy

●       posiadane zasoby materialne

●       określone zachowanie itp.

 

 

Istotną cechą wskaźnika jest obecność związku pomiędzy właściwością zjawiska, które stanowi wskaźnik i właściwością wskazywaną przez owy wskaźnik, przy czym stosunek ten może mieć różny charakter - związku rzeczowego lub umownego. Wyróżniamy:

 

1.      wskaźniki definicyjne ukazują rodzaj powiązania wskaźnika ze wskazywaną przez niego wartością; dzięki nim definiuje się cechy stanowiące przedmiotem badania, gdzie dobór wskaźnika do zjawiska polega na zdefiniowaniu zjawiska wyrażanego przez wskaźnik (np. do zmiennej jaką jest agresja wskaźniki definicyjne dobierać się będzie na podstawie cech agresji zawartych w jej definicji) 

 

2.      wskaźniki empiryczne mają miejsce w przypadku, gdy cecha wskazywana oraz wskaźnik są obserwowalne, przez co relacja zachodząca pomiędzy wskaźnikiem i cechą wskazywaną jest związkiem empirycznym, rozstrzygalnym bezpośrednio w oparciu o dokonane obserwacje

 

3.      wskaźniki inferencyjne nie definiują zjawiska wskaźnikowego oraz nie są obserwowalne; o tym, iż dane zjawisko miało miejsce wnioskuje się pośrednio (na przykład, drżenie rąk podczas egzaminu może wskazywać na zdenerwowanie).

W. Okoń (2001, s. 224) uważa natomiast, że zmienna to: „czynnik przybierający różne wartości w badanym zbiorze”.

A. W. Maszke (2004, s. 59) twierdzi, iż ze zmienną mamy do czynienia wówczas, gdy: „badana przez nas właściwość przybiera różne i co najmniej dwie wartości”.

A. Winter (1981, s. 210) podaje, że: „zmienne w badaniach naukowych, w tym także i pedagogicznych, są próbą uszczegółowienia problemów badawczych, jakie zamierza się rozwiązać oraz hipotez, które badacz pragnie potwierdzić bądź odrzucić”.

W literaturze metodologicznej można spotkać różnorodne klasyfikacje zmiennych. A. W. Maszke wyróżnia następujące rodzaje zmiennych:

Zmienna zależna to zmienna, w której występują zmiany w wyniku oddziaływania albo jednej, albo więcej niż jedna zmiennych, które mogą być zarówno zmiennymi niezależnymi jak i zmiennymi pośredniczącymi. Zmienna pośrednicząca to każdy czynnik, który w pośredni sposób wpływa na zależność końcowego rezultatu od jego warunków to jest na występowaniu zależności pomiędzy zmienną zależną a zmiennymi niezależnymi. Zmienną  niezależną nazywamy tą zmienną, „którą w określonym badaniu uznajemy za nie podlegającą wpływom innych zmiennych” (Cyt. za: W. Zaborowski, 1973, s. 359).

W. Okoń (2001, s. 224) twierdzi natomiast, iż zmienna niezależna to zmienna, w której zachodzące zmiany nie są zależne od zespołu innych zmiennych jakie występują w badanym przez badacza zbiorze.

Wyłonienie zmiennych prowadzi do kolejnego etapu pracy badawczej, jakim jest ustalenie ściśle określonych wskaźników w badanych zjawiskach czy zdarzeniach. Wskaźniki są nie tylko podstawą zorganizowanych badań naukowych, ale też jako ludzie posługujemy się nimi praktycznie codziennie, gdyż można o nich powiedzieć, że są one właściwie zasadniczą częścią ocen jakich dokonujemy oceniając pewne sytuacje lub wydarzenia (Por. M. Łobocki, 1978, s. 96).

J. Sztumski (1995, s. 51) uważa, iż „wskaźnik służy do określenia pewnej cechy przedmiotu lub zjawiska pozostającej w takich związkach z inną jego cechą, że wystąpienie jej sygnalizuje obecność tej drugiej”.

Zdaniem M. Łobockiego (1978, s. 9), aby można było stwierdzić z pełnym przekonaniem, czy interesujące nas i zarazem badane przez nas fakty albo zjawiska występują w przedmiocie naszych zainteresowań należy ustalić wskaźniki, którymi są pewne zmienne, wskazujące na  występowanie wspomnianych faktów lub zjawisk.

S. Nowak (1970, s. 102) uważa, iż „wskaźniki to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia którego, wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko jakie nas interesuje”. Autor ten wyróżnia trzy rodzaje wskaźników :

- wskaźniki empiryczne - są to takie wskaźniki „przy których teza o zachodzeniu pewnej korelacji między wskaźnikiem a zjawiskiem przezeń wykonywanym jest tezą empiryczną, rozstrzygalną na drodze obserwacji”,

- wskaźniki definiujące - są to takie wskaźniki, których zastosowanie ma miejsce wtedy „kiedy dobór wskaźnika jest zarazem zdefiniowaniem pewnego terminu, ustaleniem jego znaczenia”,

- wskaźniki inferencyjne - są to takie wskaźniki, które mają miejsce wtedy  „kiedy z zajścia pewnego zjawiska obserwowanego inferuje się zajście pewnego zjawiska nieobserwowalnego wprawdzie, ale posiadającego dla nas znaczenie niezależne od wskaźnika” (Por. S. Nowak, 1970, ss. 203-204).

Dobór odpowiednich wskaźników do badanego zjawiska jest równocześnie zdefiniowaniem zmiennej. Jest to związane  z koniecznością ustalenia albo jednego, kilku, bądź też bardzo wielu wskaźników. Zależy to w bezpośredni sposób od rodzaju badanego zjawiska jak również stopnia trudności doboru wybranego wskaźnika. Dobierając odpowiednie wskaźniki do przeprowadzonych badań należy nie tylko dokładnie zdawać sobie sprawę z tego, jakie zachodzą między nimi więzi przyczynowe, ale i tego czy w toku przeprowadzonych badań będą one w należyty sposób spełniały funkcję komunikacyjną wskaźnika (określenie łatwości i jednoznaczności jego zrozumienia przez badane osoby), funkcję ekspresyjną (określenie zgodności pomiędzy wypowiedziami badanych osób a ich przekonaniami na temat treści związanej z okazanym wskaźnikiem) oraz funkcję informacyjną (określenie poziomu wartości poznawczej wskaźnika czyli tego czy obiektywny stan rzeczy pokrywa się z treścią wypowiedzi badanych osób) (Por. M. Łobocki, 1978, s. 110).

A6) Metody:

Kolejnym etapem procedury badawczej, po dokładnym sprecyzowaniu przedmiotu i celu badań oraz po sformułowaniu problemów badawczych i hipotez, jest dobór odpowiednich metod, technik i narzędzi badawczych. Dobór metod umożliwia dokonanie pomiaru poszczególnych zmiennych oraz ustalenia czy przyjęte wskaźniki występują, a jeśli tak to w jakim stopniu.

Termin metoda wywodzi się z języka greckiego, gdzie „methodos” rozumiane może być jako „sposób”, „droga”.

W. Okoń (2001, s. 232) definiuje metodę jako: „system celowych czynności i środków umożliwiających wykonanie danego zadania”.

W ujęciu T. Kotarbińskiego metodą jest: „sposób systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym powtórzeniu się analogicznego zadania (Cyt. za: W. Zaczyńskim, 1995, s. 19).

Zdaniem M. Łobockiego (1978, s. 89): „dobierając lub konstruując metody badawcze należy zwrócić uwagę, czy i w jakim stopniu są charakterystyczne dla nich trzy podstawowe cechy wszelkiej skuteczności procedury badań, tj. obiektywność, rzetelność i trafność”.

J. Pieter (1967, s. 71) uważa natomiast, iż pojęcie metoda oznaczać może: „racjonalną drogę rozwiązywania problemu już sprecyzowanego i uzasadnionego”.

Poprawna metoda naukowa, zdaniem J. Sztumskiego musi spełniać określone wymogi, tj.:

Przeprowadzenie badań wymaga nie tylko ogólnej znajomości powyższych pojęć lecz również zakłada orientację w typologii metod badawczych.

T. Pilch wyodrębnia takie metody badań jak:

  1. eksperyment pedagogiczny - który polega na wywołaniu zmiany przebiegu jakości procesu lub też na wprowadzeniu do niego określonego czynnika i zaobserwowaniu, co ten czynnik spowoduje;

  2. monografię pedagogiczną - prowadzącą do zbadania instytucji, placówek lub innych form instytucjonalnych charakterze wychowawczym oraz ukazaniu ich struktur i zasad funkcjonowania;

  3. metodę indywidualnych przypadków - nazywaną inaczej studium indywidualnych przypadków - która polega na takim sposobie badania, w wyniku którego uzyskujemy analizę jednostkowych losów lub zjawisk natury;

  4. metodę sondażu diagnostycznego - która pozwala zebrać informacje o różnych zjawiskach społecznych, które są interesujące z wychowawczego punktu widzenia.

Nieco inną klasyfikację metod naukowych wyróżnił M. Łobocki:

a) metodę obserwacji;

b) eksperyment pedagogiczny;

  1. testy osiągnięć szkolnych;

  2. metodę socjometryczną;

  3. analizę dokumentów;

  4. metodę szacowania (skala ocen);

  5. ankietę i kwestionariusze;

  6. rozmowę i wywiad.

Ad7) Techniki badawcze:

Po dokonaniu doboru odpowiedniej metody badawczej należy przejść do następnej czynności, jaką jest wybór stosowanych technik badawczych.

Zdaniem A. Kamińskiego techniki badań są to: „czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów” (Cyt. za: T. Pilch, 1998, s. 42). T. Pilch (1998, s. 76-91) wyróżnia następujące techniki badawcze: obserwację, wywiad, ankietę, badanie dokumentów, analizę treści i techniki projekcyjne.

Często stosowaną techniką badawczą w sondażu diagnostycznym jest ankieta. Wg T. Pilcha i T. Bauman (2001, s. 96) jest ona: „techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera”. Pytania zawarte w ankiecie muszą być zawsze konkretne, ścisłe oraz jednoproblemowe. Najczęściej w ankiecie pojawiają się pytania o charakterze zamkniętym choć mogą występować również i półotwarte. Ankieta może być uzupełniana przez samego respondenta lub też przez osobę badającą poprzez udzielanie właściwych odpowiedzi bądź stawianiu określonych znaków. W badaniach ankietowych szczególnie wysokie wymagania stawia się poprawności pytań kwestionariuszowych.

Ad8) Narzędzia badawcze:

Według W. Okonia (2001, s. 252) narzędzia badawcze to: „materiały i urządzenia techniczne służące do przeprowadzania badań i opracowywania ich wyników”. Autor ten dodaje, iż narzędziami badawczymi mogą być np.: testy, programy komputerowe, algorytmy, kwestionariusze, plany zajęć eksperymentalnych jak również urządzenia techniczne w postaci aparatów fotograficznych, magnetofonów, magnetowidów, kamer telewizyjnych czy maszyn dydaktycznych lub komputerów.

W świetle poglądów T. Pilcha (1998, s. 42) narzędzie badawcze jest: „przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań”. W takim ujęciu narzędziem badawczym może być: kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny, a także ołówek, itp.

Metoda sondażu diagnostycznego wg T. Pilcha (1998, s. 51) jest: „sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje”. Przedmiotem sondażu diagnostycznego jest więc badanie wszelkiego typu zjawisk społecznych, istotnych dla procesu wychowawczego, jak również badanie stanów świadomości społecznej, poglądów i opinii określonych grup oraz procesu narastania badanych zjawisk, ich tendencji i nasilenia. Po dokonaniu wyboru odpowiedniej metody badawczej należy przejść do kolejnej czynności, jaką jest dobór określonych , technik badawczych.

Bibliografia:

1.Dutkiewicz W., Praca magisterska. Przewodnik metodyczny dla studentów pedagogiki. Kielce 1996, Dom Wydawniczy Strzelec.

2.Łobocki M., Metody badań pedagogicznych. Warszawa 1999, PWN.

3.Maszke A. W., Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych. Rzeszów 2004, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

4.Nowak S., Metodologia badań socjologicznych. Zagadnienia ogólne. Warszawa 1970, PWN.

5.Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 2001, Wydawnictwo Akademickie Żak.

6.Pilch T., Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1998, Wydawnictwo Akademickie Żak.

7.Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 2001, Wydawnictwo Akademickie Żak.

8.Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych. Katowice 1995.

9.Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela. Warszawa 1995, WSiP.


Wyszukiwarka