Emocja jest zwykle wynikiem świadomej lub nieświadomej oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele lub interesy podmiotu. Emocja jest odczuwana jako pozytywna, jeśli jest zgodna z celami i interesami, a negatywna – jeśli jest niezgodna.
Istotą emocji jest gotowość do realizacji programu działania. Jest motorem uruchamiania działania, który jest priorytetowy. Może on być konkurencyjny w stosunku do aktualnie realizowanego. Poszczególne emocje uaktywniają odmienne programy działania.
Definicje emocji (Frijda, 1986)
Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego. Często towarzyszą jej lub następują po niej zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz reakcje o charakterze behawioralnym.
(za: Maruszewski, 2001)
Ekspresja emocji
Wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy i dźwięki) emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania przez tę jednostkę określonej emocji (Doliński, 2000)
Może być intencjonalna lub spontaniczna (całkowicie poza kontrolą jednostki)
Trwa kilka sekund – prawdziwa, gdy dłużej – udawana (intencjonalna)
Który uśmiech oddaje prawdziwe emocje?
Mimika
Ekman (1980) – 7 tys. mimicznych wzorców mięśniowych
Za reakcje emocjonalne odpowiedzialne są:
Mięśnie jarzmowe większe – ekspresja intencjonalna (drogi piramidowe). Uszkodzenie – pacjent nie potrafi uśmiechać się poproszony o to, ale śmieje się, gdy ogląda śmieszny film.
Mięśnie okrężne oka – ekspresja spontaniczna (drogi pozapiramidowe). Uszkodzenie – pacjent uśmiechnie się poproszony, ale nie umie śmiać się spontanicznie.
Ekspresja emocji (Darwin)
Główne działania ekspresyjne przejawiane przez człowieka i zwierzęta są wrodzone albo dziedziczone, co oznacza, że nie są zachowaniami wyuczonymi. Dowód:
Podobieństwo wyrażania w obrębie gatunku jaki i międzygatunkowe
Tak samo wyrażają emocje osoby niewidome od urodzenia i b. małe dzieci, które nie mogły się tego nauczyć przez naśladownictwo.
Ekspresja emocji
Zaraz po urodzeniu – negatywny stan afektywny
Następnie – wstręt i obrzydzenie (gorzki pokarm)
3-4 tyg. – uśmiech
3 mies. – zadowolenie oraz smutek i złość (np. zabranie zabawki)
7 mies. – strach
11 - 12. mies. – nieśmiałość i wstyd; wykorzystują info o mimice innych ludzi do regulowania własnego zachowania
Twarz
Niemowlęta w wieku ok. 3 tyg. Skupiają wzrok na oczach człowieka
Niemowlęta spontanicznie koncentrują wzrok na twarzy człowieka
Preferują żywego człowieka niż manekin
Ludzka twarz lub jej schemat budzi większe zainteresowanie niż inne bodźce (konkurencyjne jest tylko oko byka)
Odczytywanie emocji z twarzy (Boucher i Ekman, 1975)
W mózgu znajdują się wyspecjalizowane struktury odpowiedzialne za odczytywanie info z twarzy – bruzda skroniowa (mózgowy procesor twarzy)
Analiza pod kątem: czy jest znana oraz jakie emocje wyraża - prawa półkula; można nie rozpoznawać twarzy (prozopagnozja) a odczytać emocje (Damasio i Damasio, 1988)
Oczy – info o strachu i smutku
Usta – szczęście i wstręt
Czoło i brwi – zdziwienie
Cała twarz - złość
Emocje podstawowe (Ekman, 1976)
Emocje podstawowe (Ekman, 1976)
Są doświadczane i jednoznacznie rozpoznawane przez wszystkich ludzi niezależnie od rasy i kultury, w której żyją; są uniwersalne
radość, złość, strach, wstręt, smutek, zdziwienie
Pozostałe emocje stanowią mieszankę emocji podstawowych, a ich ekspresja zależy od czynników kulturowych
Emocje podstawowe
czyli nie tylko ludzkie (wg Plutchika)
obserwowane na różnych poziomach filogenetycznych
adaptacyjne w walce jednostki i gatunku o przetrwanie
Podwzgórze i ukł. limbiczny (tu: ciało migdałowate) – kontrolują emocje i zachowania
Ciało migdałowate – nadaje znaczenie info ze zmysłów zanim dotrą do kory (po usunięciu c.m. – czł. nie wykazuje emocji)
Kora – dostarcza skojarzeń, wspomnień i znaczeń, które integrują psychiczne doświadczenia i biologiczne reakcje
Stany pobudzenia – niespecyficzne, wspólne dla wielu emocji. Dlatego potrzebna jest ocena pobudzenia w konkretnej sytuacji (eksperyment z przechodzeniem przez most – Dutton i Aron, 1974)
Lateralizacja Emocji
Lateralizacja Emocji
Lateralizacja emocji
Prawa półkula lepiej rozpoznaje emocje niż lewa (silniejsze połączenia z ciałem migdałowatym, szybciej rozwija się w dzieciństwie) (Tucker i Frederick, 1989)
Fotografie twarzy (lewa połowa jest smutna a prawa radosna) przez praworęcznych oceniana jako smutna
Lepiej rozpoznawane emocje na fotografiach twarzy umieszczanych po lewej stronie
Ludzie z uszkodzoną lewą półkulą lepiej wykrywają kłamstwa (prawa półkula może bez zakłóceń rozpoznawać emocje na twarzy osoby, która kłamie, nie daje się zwieść przez słowa – upośledzony odbiór werbalny)
Lewa półkula- e.+; prawa półkula – e.- (ściskanie piłeczki lewą i prawą ręką)
Teorie emocji
Powstawanie emocji:
B => E => R fizj., eks., beh. ??? czy
B => R fizj., eks., beh. => E ???
Teoria reakcji organizmu – Jamesa – Langego (obwodowa teoria organiczna)
Krytyka teorii Jamesa-Langego
Reakcje pobudzenia są niespecyficzne, wspólne dla wielu emocji (np. kołatanie serca)
Na podstawie samego komponentu fizjologicznego, trudno rozpoznać emocję
Reakcje AUN są zbyt wolne, emocje pojawiają się w ułamku sekundy
Teoria ośrodkowych procesów nerwowych – Cannon – Bard (1927, 1929)
Koncepcja emocji Lazarusa:
„Doświadczenia emocjonalnego nie można zrozumieć w kategoriach tego tylko, co dzieje się w danej osobie czy w jej mózgu, lecz wynika ono z zachodzących aktualnie interakcji (transactions) ze środowiskiem, które są oceniane” (Lazarus, 1984, s.124 za: Zimbardo, 2001)
Twierdzenie to stanowi podstawę transakcyjnej teorii stresu.
Poznawcza teoria pobudzenia Lazarusa-Schachtera
Ocena poznawcza zdarzenia
Ocena poznawcza – nadanie znaczenia zdarzeniu ze względu na możliwość osiągnięcia własnych celów lub realizacji interesów
Wg. Lazarusa (1991) ocena pierwotna decyduje o tym, czy emocja się w ogóle pojawi i jaki będzie jej znak – krzywda lub strata, zagrożenie, wyzwanie.
Emocja pojawi się tylko wtedy, gdy zdarzenie będzie dotyczyć wartości danej osoby, a jej znak zależeć będzie od tego, czy zdarzenie będzie zmniejszać czy zwiększać szansę jego realizacji
Wynik oceny pierwotnej – znak emocji
Ocena poznawcza zdarzenia
Ocena wtórna – ocena zasobów i możliwości poradzenia sobie
Zasoby osobiste, środowiskowe, emocjonalne (czy jest w stanie poradzić sobie z negatywnymi emocjami), materialne
Wynik oceny wtórnej – jaka emocja się pojawi
Warunkiem uruchomienia działania - motywacja
Czynnik różniący ludzi to sposób, w jaki odbierają bodźce (ocena poznawcza) i jak na podstawie własnej wiedzy i zdolności oceniają możliwości skutecznego reagowania.
„Nie rzeczy niepokoją człowieka, lecz wyobrażenia o nich” (Epiktet, 1966)
Niektóre założenia dotyczące emocji
wg. R. Zajonca
Reakcje emocjonalne są:
natychmiastowe
trudne do zwerbalizowania
nie muszą zależeć od procesów poznawczych (wpływ samej ekspozycji słów w obcych językach, twarzy)
Emocje mogą być oddzielone od treści (łatwiej przypomnieć sobie emocje niż treść filmu, rozmowy, itp.)
Znak reakcji afektywnej zależy od:
jakości bodźca
siły bodźca
nagłości pojawienia się bodźca (nagłe – negatywne)
powtarzalności (sama ekspozycja wywołuje E+)
Generowanie emocji
Darwin: „Swobodna ekspresja zewnętrznych sygnałów emocji, intensyfikuje ją” (na zasadzie dodatniego sprzężenia zwrotnego oba zjawiska pobudzają się wzajemnie np. „śmiech z puszki”)
Mimika twarzy (ćw. Z ołówkiem w ustach)
Sylwetka ciała (Duclos, 1989: złość, smutek, lęk i szacowanie na skali; Riskind, 1984:przygarbiona i skulona sylwetka – takie same emocje; adekwatność ciała i emocji => zwiększa efektywność poradzenia sobie z tą syt.)
Generowanie emocji
Zachowania (przekaz – starzy i schorowani)
Teoria autopercepcji i dwuczynnikowa
Napięcie mięśni
Depresja (smutek) => złość (pobudzenie do działania)- adaptacyjne
Smutek - w sytuacjach beznadziejnych organizm nie traci niepotrzebnie energii - adaptacyne
Funkcjonalność emocji
Emocje spełniają funkcje adaptacyjne (Frijda)
Orientacyjna - ocenę zdarzenia istotne-nieistotne, przyjemne-nieprzyjemne (ocena postępów w działaniu)
Motywacyjna - wzbudzanie reakcji fizjologicznych, zachowań i przeżyć
Regulacyjna - działania korygująco-kontrolujące oraz antycypacyjne emocji (np. unikanie sytuacji nieprzyjemnych, selektywność uwagi, fantazje, wspomnienie, koncentracja na rozwiązaniu problemu)
Funkcjonalność emocji
Komunikacja zgodność na poziomie werbalnym i emocjonalnym lub jej brak (np. podwójne wiązanie)
Lepsze pamiętanie niedokończonych zadań
Pobudzenie a wykonanie zdania
Prawo Yerkesa-Dodsona
Prawa emocji Frijdy (wybór)
Znaczenia sytuacyjnego (podstawą – koncepcja Lazarusa)
zaangażowania – emocje są odpowiedzią na cel
Zmiany przyzwyczajenia i odczuwania porównawczego (manipulacja - zabiera się przywilej a potem częściowo zwraca => wdzięczność)
Hedonistycznej asymetrii – przyjemność zawsze jest zależna od zmiany i zanika wraz z ciągłością zaspokojenia
zachowania emocjonalnego momentu
Zamknięcia w sobie – myślenie i zachowanie jednostki jest podporządkowane dominującemu stanowi emocjonalnemu
Prawa emocji Frijdy (wybór)
8) Minimalnego obciążenia – takie interpretacje wydarzenia, które zmniejsza napięcie emocjonalne, staje się łatwiejsze do zniesienia:
Może się przejawiać już na poz. percepcji bodźców (mech obronne: obronność percepcyjna, wyparcie)
b. Na poziomie wyciągania wniosków tzw. półwiedzy (mech. obronne: racjonalizacja, intelektualizacja, atrybucje obronne). Ucieczka od rzeczywistości jest czasem mniejszym kosztem adaptacyjnym niż zmierzenie się z życiem.
Prawa emocji Frijdy
10) Maksymalnego zysku: przeżywanie emocji daje zyski emocjonalne – smutek (inni się mną zainteresują); złość i gniew (moje potrzeby nie są realizowane).
Emocje a nastrój
Emocje trwają od kilku minut do kilku godzin
Nastrój to stan trwający godzinami a nawet miesiącami
Nastrój
Nastrój to stan afektywny mający swoją walencję (+ lub -) i intensywność (zwykle niewielką)
Nastrój w odróżnieniu do emocji nie ma obiektu i nie zawiesza aktualnych programów działań
Ewolucyjna rola – badanie środowiska społecznego, z którym mamy się kontaktować korzystne czy nie (Batson, Shaw i Oleson, 1992)
Funkcjonalność nastroju
Zasada zgodności nastroju z przetwarzaniem info (przypominanie zgodne z nastrojem)(Bower)
Uruchamia myślenie twórcze
Pozytywny nastrój - łatwiej dajemy się przekonać- przetwarzanie peryferyjne
Nastrój negatywny – przetwarzanie centralne
Samoregulacja nastroju – optymalne natężenie napięcia i energii – poprzez podejmowanie działań; K.- met. pasywne lub gratyfikacja potrzeb (sprzyjają popadaniu w depresję); M- aktywne lub bezpośrednia redukcja napięcia (Thayer i in.,1994)
Sposoby regulacji pobudzenia
Motywacja Z łac. movere – ruszać się (dążenie do jednych bodźców a unikanie innych)
Mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie działania.
Wszystkie procesy zaangażowane w rozpoczęcie, kierowanie i podtrzymanie aktywności fizjologicznych i psychicznych.
Obejmuje wewn. mech. zaangażowane w: preferencję określonej aktywności; wigor, czyli siłę reakcji; wytrwałość w działaniu skierowaną na cele.
Popęd - motywacja pierwotna biologicznie
Mechanizmy motywacyjne
Motyw - motywacja uwarunkowana psychicznie i społecznie, w zasadzie wyuczona przez doświadczenie osobiste.
Motywy - mogą być świadome lub nieświadome
Kontrowersje terminologiczne - potrzeby (biol. czy psychiczne?)
Kontrowersje dotyczące źródła motywacji: wewnętrzne (biol., proc. ucz.się) czy zewnętrzne (kultura, bodźce)
Rodzaje motywacji
Motywacja wewnętrzna – tendencja do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na samą treść tej aktywności
Motywacja zewnętrzna – działanie realizowane jest ze względu na nagrody zewnętrzne (Deci, Ryan, 1985 – przytaczają anegdotę o krawcu, amerykańskim Żydzie)
Kontrowersje – nagrody zewn. a motywacja wewn.
Używanie kar i nagród w charakterze info => wysoki poziom motywacji wewn.
Podstawy procesów motywacyjnych
Emocje - uruchamiają programy działania, info o stanie zaspokojenia potrzeb, ukierunkowują uwagę na cele.
Procesy poznawcze: podstawowe (percepcja, uwaga, pamięć) i złożone (zw. z porównywaniem i przetwarzaniem info.)
Ciekawość
Rozbieżność poznawcza – jej wielkość, znaczenie i usuwalność wyznaczają dynamikę zachowania
Czynniki osobowościowe i sytuacyjne – decydują o
uruchomieniu, podtrzymaniu, zaniechaniu i zakończeniu działania
Podstawy procesów motywacyjnych
Czynniki sytuacyjne – wzmocnienia zewn. vs. wewn.
Negatywny wpływ na poz. motyw. wewn.: rywalizacja, terminy, instrumentalne traktowanie przez przełożonego; nagrody zewn.? (przykł. Deci, Ryan,1985; żydowska anegdota o krawcu z USA)
Czynniki osobowościowe - decydują o motywacji osiągnięć (różnice w nastawieniach na osiąganie sukcesów i unikanie porażek)
- wiążą się z chęcią podtrzymania poczucia własnej wartości poprzez uzyskiwanie jasnych info. o posiadanych cechach i kompetencjach
- zdolność do długotrwałego dążenia do celu, odraczania gratyfikacji oraz nastawienia na rozwój i samorealizację