UNERWIENIE i UKRWIENIE KOŃCZYNY DOLNEJ
ARTERIA ILIACA COMMUNIS:
Powstaje z podziału aorty brzusznej na wysokości trzonu L4, biegnie w dół i bocznie dzieląc się na:
arteria iliaca interna
arteria iliaca externa
ARTERIA ILIACA EXTERNA :
Powstaje z podziału t. biodrowej wspólnej na poziomie dolnego brzegu trzonu L5, do przodu od stawu krzyżowo-biodrowego. Biegnie do przodu w dół i bocznie wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. psoas major i dochodząc do lacuna vasorum przechodzi przez niego, zmieniając nazwę na wysokości skrzyżowania z lig. inquinale na arteria femoralis.
Gałęzie :
arteria circumflexa ilium profunda (t. okalająca biodro głęboka)
arteria epigastrica inferior (t. nabrzuszna dolna)
ARTERIA ILIACA INTERNA:
Jest głównym naczyniem miednicy mniejszej. Biegnie w dół i do tyłu po ścianie bocznej miednicy mniejszej, dzieląc się na dwa pnie : przedni i tylny.
Pień tylny biegnie do otworu kulszowego większego. Odchodzą od niego tylko gałęzie ścienne :
arteria iliolumbalis (t. biodrowo-lędźwiowa)
arteriae sacrales laterales : superior et inferior (tętnice krzyżowe boczne : górna i dolna)
arteria glutea superior (t. pośladkowa górna)
ARTERIA ILIACA INTERNA :
Od pnia przedniego odchodzą gałęzie ścienne i trzewne. Gałęzie ścienne :
arteria obturatoria (t. zasłonowa) - jest bardzo zmiennym naczyniem. Prawie w 1/3 przypadków odchodzi od arteria iliaca externa za pośrednictwem t. nabrzusznej dolnej. Częściej odchodzi z pnia przedniego a. iliaca interna. Biegnie równolegle i poniżej kresy łukowatej osiągając kanał zasłonowy w układzie NAV (nervus, arteria, vena) - kończy się nie dochodząc do otworu przedniego kanału dzieląc się na gałąź tylną i przednią
Gałęzie :
boczne (do mięśni i n. zasłonowego)
biodrowa
mięśniowe
do pęcherza moczowego (mogą zastąpić t. pęcherzową dolną)
łonowa (oddaje odnogę boczną, która zespala się z gałęzią zasłonową od gałęzi łonowej t. nabrzusznej dolnej wytwarzając tzw. corona mortis = wieniec śmierci)
przednia - do okostnej, mięśni i narządów płciowych zewn.
tylna - r. acetabularis (od niej odchodzi t. więzadła głowy k. udowej)
ARTERIA ILIACA INTERNA:
arteria glutea inferior (t. pośladkowa dolna) – wychodzi z miednicy mniejszej przez otwór podgruszkowaty następnie zstępuje w dół między guzem kulszowym a krętarzem większym przykryta przez m. pośladkowy wielki
ARTERIA ILIACA INTERNA :
Gałęzie trzewne:
arteria umbilicalis - t. pępkowa (od jej drożnego końca odchodzą najczęściej dwie tt. pęcherzowe górne)
arteria rectalis media (t. odbytnicza środkowa)
arteria uterina (t. maciczna) lub a. ductus deferentis (t. nasieniowodu)
a. vesicalis inferior (t. pęcherzowa dolna)
a. pudenda interna (t. sromowa wewnętrzna)
LACUNA VASORUM :
Jest połączeniem między jamą brzuszną a wolną kończyną dolną.
Ograniczona:
od góry i przodu przez lig. inquinale,
od dołu i tyłu przez ramus superior ossis pubis (gałąź górną k. łonowej),
bocznie przez lig. iliopectineum (więzadło biodrowo-grzebieniowe),
przyśrodkowo : lig. lacunare (więzadło rozstępowe)
Zawartość :
arteria iliaca externa przechodzi w arteria femoralis
vena femoralis przechodzi w vena iliaca externa
naczynia chłonne głębokie.
ramus femoralis n. genitofemoralis
ARTERIA FEMORALIS:
Powstaje jako przedłużenie arteria iliaca externa na wysokości lig. inquinale (więzadła pachwinowego) przechodząc przez rozstęp naczyń (lacuna vasorum).
W jej przebiegu wyróżniamy trzy odcinki
Pierwszy leży w trigonum femorale (na odcinku od lig. inquinale do skrzyżowania z brzegiem przyśrodkowym m. sartorius),
drugi odcinek jest przykryty przez m. sartorius,
trzeci znajduje się w kanale przywodzicieli (canalis adductorius). Kończy się wychodząc z kanału przywodzicieli w tzw. rozworze ścięgnistym kanału przywodzicieli (hiatus tendineus adductorius) zmieniając nazwę na arteria poplitea (t. podkolanowa).
Gałęzie :
z pierwszego odcinka :
arteria epigastrica superficialis (t. nabrzuszna powierzchowna)
arteria circumflexa ilium superficialis (t. okalająca biodro powierzchowna)
arteriae pudendae externae (tt. sromowe zewnętrzne)
arteria profunda femoris (t. głęboka uda) - oddaje a. circumflexa femoris medialis (t. okalającą udo przyśrodkową), która dzieli się na gałąź głęboką i powierzchownąoraz oddaje t. okalającą udo boczną (a. circumflexa femoris lateralis), która dzieli się na gałąź wstępującą, zstępującą i poprzeczną przednią; jako ostatnie odchodzą rami perforantes (3 - 5).
z drugiego odcinka : gałęzie mięśniowe
z trzeciego odcinka : t. zstępująca kolana (a. genus descendens).
Żyła udowa (vena femoralis) - Towarzyszy tętnicy udowej
Wyróżniamy trzy odcinki:
w kanale przywodzicieli
Do tyłu od m. krawieckiego
W dole biodrowo grzebieniowym
Canalis adductorius (kanał przywodzicieli):
Rozpoczyna się w przedłużeniu trigonum femorale (do tyłu od m. sartorius).
Od przodu : lamina vastoadductoria (blaszka międzymięśniowa)
od boku : m. vastus medialis
od przyśrodkowej : m. adductor magnus (m. przywodziciel wielki)
Zawartość :
III-ci odcinek a. femoralis
I-szy odcinek v. femoralis
naczynia chłonne uda głębokie
nervus saphenus (opuszcza kanał przebijając lamina vastoadductoria na wysokości 2/3 dolnych.
często - gałąź mięśniowa n. femoralis do m. vastus medialis
Kanał kończy się rozworem ścięgnistym kanału przywodzicieli (hiatus tendineus adductorius).
VENA SAPHENA MAGNA (żyła odpiszczelowa):
Jest żyłą powierzchowną rozpoczynającą się do przodu od kostki przyśrodkowej jako przedłużenie vena marginalis pedis medialis (żyły brzeżnej stopy przyśrodkowej). Biegnie pionowo ku górze po przyśrodkowej powierzchni podudzia. Wraz z nią biegną naczynia chłonne powierzchowne i n. saphenus. Przechodzi do tyłu od kłykci przyśrodkowych piszczeli i k. udowej, przyśrodkowo od dołu podkolanowego, przechodzi na udo wzdłuż tylnego brzegu m. sartorius.
Na udzie biegnie ku górze i bocznie, dochodząc do powięzi sitowatej (fascia cribrosa), zakręca w głąb, przechodzi przez rozwór odpiszczelowy (hiatus saphenus) i uchodzi do vena femoralis.
Dopływy :
vena epigastrica superficialis
vena circumflexa ilium superficialis
vena saphena accessoria (żyła odpiszczelowa dodatkowa)
venae pudendae externae
Vena saphena parva (żyła odstrzałkowa):
Żyła powierzchowna - zaczyna się z tyłu od kostki bocznej jako przedłużenie vena marginalis pedis lateralis. Biegnie w górę i przyśrodkowo wraz z naczyniami chłonnymi powierzchownymi i n. suralis, początkowo wzdłuż brzegu bocznego, a następnie na stronie tylnej ścięgna piętowego. W dolnej 1/3 podudzia osiąga linie środkową tylnej powierzchni łydki i biegnie w dalszym ciągu do góry z naczyniami chłonnymi powierzchownymi i n. cutaneus surae medialis, między dwiema głowami m. brzuchatego łydki na powięź podkolanową. Przebija ją i uchodzi w dole podkolanowym do tylnego obwodu żyły podkolanowej.
Dopływy :
drobne żyły z sieci żylnej piętowej
żyły powierzchowne strony tylno-bocznej goleni
ż. udowo-podkolanowa
Arteria poplitea (t. podkolanowa):
Powstaje jako przedłużenie arteria femoralis na wysokości hiatus tendineus adductorius. Wchodzi do dołu podkolanowego i biegnie po jego przedniej ścianie. Z dołu wychodzi między dwiema głowami m. brzuchatego łydki i wchodzi pod łuk ścięgnisty m. płaszczkowatego dzieląc się na arteria tibialis posterior et anterior (tylna jest właściwym przedłużeniem pnia).
Arteria tibialis posterior (t. piszczelowa tylna):
Powstaje z podziału t. podkolanowej pod łukiem ścięgnistym m. płaszczkowatego i jest głównym przedłużeniem jej pnia. Biegnie w dół między m. flexor hallucis longus a m. tibialis posterior. Następnie między m. flexor hallucis longus a flexor digitorum longus do tyłu od kostki przyśrodkowej między dwiema blaszkami troczka zginaczy (czasem już na tej wysokości dzieli się na a. plantaris medialis et lateralis.
Gałęzie :
arteria fibularis - biegnie w grupie tylnej mm. podudzia, leżąc częściowo na tylnej powierzchni błony międzykostnej goleni i kończy się gałęziami piętowymi (rr. calcanei).
ramus circumflexus fibularis (dochodzi do sieci stawowej kolana).
rami malleolares mediales
rami calcanei
rami musculares.
Arteria tibialis anterior (t. piszczelowa przednia):
Powstaje z podziału arteria poplitea. Przechodzi przez otwór górny w błonie międzykostnej do przodu i w dół, biegnąc razem z mięśniem piszczelowym przednim na przedniej powierzchni błony międzykostnej. W dolnej 1/3 podudzia krzyżuje ją ścięgno m. prostownika długiego palucha. Następnie biegnie w dół pod troczkiem prostowników (miedzy jego blaszkami) i zmienia nazwę na arteria dorsalis pedis (t. grzbietowa stopy).
Gałęzie :
arteria recurrens tibialis anterior et posterior (t. wsteczna piszczelowa przednia i tylna)
rami musculares
arteriae malleolares anteriores mediales et laterales (tt. kostkowe przednie przyśrodkowe i boczne)
Arteria dorsalis pedis (t. grzbietowa stopy):
Biegnie na przedniej powierzchni stopy między ścięgnami prostownika długiego palców i palucha, następnie między m. prostownikiem długim palucha a m. prostownikiem krótkim palucha.
Gałęzie :
dwie arteriae tarseae mediales
arteria tarsea lateralis
ramus sinus tarsi
arteria metatarsea dorsalis I (t. grzbietowa śródstopia pierwsza)
ramus produndus plantaris (do łuku podeszwowego)
Splot krzyżowy:
Powstaje przez wymieszanie gałęzi przednich (brzusznych) nerwów rdzeniowych od L4 do Co po jednej stronie. Ma kształt trójkąta, którego podstawa jest zwrócona do powierzchni miednicznej k. krzyżowej, a wierzchołek do nerwu kulszowego, w stronę dolnej części otworu kulszowego większego. Swą tylną powierzchnią przylega do powierzchni przedniej m. gruszkowatego. Powierzchnia przednia jest zwrócona do jamy miednicy i przykryta tylną częścią powięzi miednicy; przylega do naczyń biodrowych wewnętrznych. Przyśrodkowo splot przylega do ściany bocznej odbytnicy. Splot dzielimy na trzy części : kulszową, sromową i guziczną. Ze splotu wychodzą gałęzie krótkie i długie.
Krótkie unerwiają mięśnie : gruszkowaty, zasłaniacz wewnętrzny, oba bliźniacze, czworoboczny uda. Do gałęzi krótkich zaliczamy także gałęzie stawowe i okostnowe.
Do nerwów wychodzących z części kulszowej zaliczamy :
nerw kulszowy (n. ischiadicus)
nerw pośladkowy górny (n. gluteus inf.)
nerw pośladkowy dolny (n. gluteus sup.)
nerw skórny uda tylny (n. cutaneus femoris posterior)
Z części sromowej wychodzi nerw sromowy (n. pudendus).
Z części guzicznej wychodzi nerw guziczny (n. coccygeus).
Nervus gluteus superior -Wychodzi z miednicy mniejszej przez otwór nadgruszkowy (foramen suprapiriforme), w towarzystwie jednoimiennych naczyń, przyśrodkowo od m. pośladkowego średniego i małego
Unerwia:
m. gluteus medius
m. gluteus minimus
m. tensor fasciae latae.
Nervus gluteus inferior -wychodzi z miednicy mniejszej przez otwór podgruszkowaty (foramen infrapiriforme), przyśrodkowo od jednoimiennych naczyń i początkowego odcinka nerwu skórnego uda tylnego. Po wyjściu spod dolnego brzegu mięśnia gruszkowatego biegnie na przedniej powierzchni mięśnia pośladkowego wielkiego, wchodząc do niego.
Unerwia: m. pośladkowy wielki
Nervus cutaneus femoris posterior - wychodzi z miednicy mniejszej przez otwór podgruszkowaty i biegnie pionowo w dół (ma dwa odcinki : pośladkowy i udowy).
W odcinku pośladkowym jest zakryty przez m. pośladkowy wielki, z otworu wychodzi bocznie od naczyń pośladkowych dolnych i do tyłu od nerwu kulszowego, gdzie leży między krętarzem większym a guzem kulszowym. Następnie biegnie po mięśniach bliźniaczych i ścięgnie m. zasłaniacza wewnętrznego.
W odcinku udowym po wyjściu spod dolnego brzegu m. pośladkowego wielkiego biegnie pod powięzią szeroką (fascia lata) aż do okolicy podkolanowej (regio poplitea). Początkowo biegnie na powierzchni tylnej głowy długiej mięśnia dwugłowego uda, a następnie w bruździe miedzy tym mięśniem a m. półbłoniastym. W towarzystwie vena femoropoplitea schodzi aż na goleń.
Oddaje:
nerwy skórne pośladków dolne (nervi clunium inferiores)
gałęzie kroczowe (rr. perineales)
gałęzie skórne uda tylne (rr. cutanei femoris posteriores).
Nervus ischiadicus -wychodzi z części kulszowej splotu krzyżowego (od samego początku zbudowany z dwóch składników: piszczelowego i strzałkowego, połączonych ze sobą wspólnym nanerwiem - epineurium)
Z miednicy mniejszej wychodzi przez foramen infrapiriforme (często dwa składniki już tutaj są rozdzielone, a czasem jeden przebija m. piriformis lub ukazuje się powyżej niego, a drugi poniżej) dostając się do przestrzeni podpośladkowej (spatium subgluteale). Biegnie ku dołowi, krzyżuje m. bliźniaczy górny, ścięgno m. zasłaniacza wewnętrznego, m. bliźniaczy dolny, m. czworoboczny uda. Następnie leży w 1/2 lub 1/3 przyśrodkowej między guzem kulszowym a szczytem trochanter major; krzyżuje od przodu głowę długą m. dwugłowego, biegnie po tylnej powierzchni m. adductor magnus, wychodzi spod m. gluteus maximus i wchodzi pod fascia lata leżąc powierzchownie. Wchodzi między m. biceps femoris i semimembranosus; najczęściej nad dołem podkolanowym dzieli się na leżący przyśrodkowo nerw piszczelowy i bocznie nerw strzałkowy.
Zakres unerwienia:
składnik piszczelowy unerwia :
m. półścięgnisty
m. półbłoniasty
głowa długa m. dwugłowego uda
częściowo m. przywodziciel wielki
Składnik strzałkowy unerwia : głowę krótką m. dwugłowego uda.
Oddaje także gałąź stawową do stawu kolanowego.
nervus pudendus -wychodzi z miednicy mniejszej między dolnym brzegiem m. piriformis a m. coccygeus (m. guzicznym) przez przyśrodkową część otworu podgruszkowego. Owija się dokoła kolca kulszowego i razem z naczyniami sromowymi wewnętrznymi i ścięgnem zasłaniacza wewnętrznego wraca do miednicy mniejszej przez otwór kulszowy mniejszy (foramen ischiadicum minus) dostając się do dołu kulszowo-odbytniczego (fossa ischiorectalis); biegnie na przyśrodkowej powierzchni guza kulszowego, a następnie w kanale sromowym i dzieli się na nerwy kroczowe (nn. perineales) oraz nerw grzbietowy prącia lub łechtaczki (nervus dorsalis penis s. clitoridis).
Gałęzie :
mięśniowe : do m. dźwigacza odbytu, m. guzicznego
nerwy trzewne miedniczne
nerw przeszywający więzadło krzyżowo-guzowe (n. perforans ligamenti sacrotuberosi) - wraz z nn. clunium inferiores zaopatruje skórę okolicy przyśrodkowej pośladków.
nerw grzbietowy prącia (łechtaczki)
nervus coccygeus -leży przed przyczepem m. guzicznego do kości krzyżowej i guzicznej, oddaje nerwy odbytowo-guziczne, gałęzie mięśniowe do m. guzicznego i dźwigacza odbytu i mm. krzyżowo-guzicznych.
Nervus suralis (n. łydkowy) : Powstaje z połączenia n. cutaneus surae medialis i ramus posterior (inaczej : gałąź łącząca strzałkowa = ramus communicans fibularis) nervi cutanei surae lateralis. Do połączenia dochodzi na wysokości dolnej 1/3 podudzia - biegnie w towarzystwie vena saphena parva do tyłu od kostki bocznej, zmieniając nazwę na n. cutaneus dorsalis lateralis (unerwiający boczny brzeg stopy).
N. cutaneus surae medialis odchodzi w dole podkolanowym od n. tibialis i biegnie w dół po tylnej powierzchni podudzia unerwiając ją. N. cutaneus surae lateralis odchodzi również w dole podkolanowym od n. peroneus communis, biegnie w dół po bocznej powierzchni podudzia i dzieli się na gałąź przednią i tylną. Gałąź przednia biegnie w przedłużeniu nerwu do wysokości kostki bocznej. Unerwia skórę bocznej i częściowo przedniej powierzchni podudzia.
Nervus tibialis (n. piszczelowy):
Powstaje powyżej dołu podkolanowego z podziału n. kulszowego. Przez dół podkolanowy biegnie pod powięzią prawie centralnie, oddając n. cutaneus surae medialis i rr. musculares et articulares. Z dołu wychodzi między dwiema głowami m. brzuchatego łydki, wchodzi pod arcus tendineus m. solei i biegnie bocznie od arteria tibialis posterior między m. zginaczem długim palucha i zginaczem długim palców. Wchodzi między dwie blaszki troczka zginaczy w kanale kostki przyśrodkowej i może się już tutaj dzielić na n. plantaris medialis et lateralis (lub przechodzi na brzeg przyśrodkowy stopy pod m. odwodziciel palucha i tu się dzieli).
Unerwia: mm. tylnej grupy uda z wyjątkiem głowy krótkiej m. dwugłowego uda, częściowo m. adductor magnus, całą grupę tylną mm. podudzia, mięśnie stopy z wyjątkiem mm. grzbietu stopy), skórę tylnej powierzchni podudzia i brzegu bocznego stopy (przez n. suralis).
Nervus peroneus communis (n. strzałkowy wspólny)
Powstaje tuż nad dołem podkolanowym z podziału n. ischiadicus. W dole biegnie wzdłuż brzegu m. biceps femoris i oddaje n. cutaneus surae lateralis. Następnie przechodzi do tyłu od głowy strzałki, bocznie od głowy bocznej m. brzuchatego łydki, wchodzi między dwie części m. strzałkowego długiego (między dwie głowy) i dzieli się na
n. strzałkowy powierzchowny
N. strzałkowy głęboki.
N. peroneus superficialis (n. strzałkowy powierzchowny) :
Biegnie między m. strzałkowym długim a strzałką, następnie między obydwoma mm. strzałkowymi. W dolnej części podudzia wychodzi spomiędzy mięśni dochodząc do przyśrodkowego brzegu m. peroneus longus, przebija powięź i dzieli się na nervus cutaneus dorsalis intermedius et medialis (n. skórny grzbietowy pośredni i przyśrodkowy).
Nerw strzałkowy powierzchowny zaopatruje mm. strzałkowe (oba)
N. skórny grzbietowy przyśrodkowy zaopatruje : skórę dolnej 1/4 przedniej powierzchni podudzia, oraz powierzchnię grzbietu stopy po stronie przyśrodkowej (przyśrodkowy brzeg palucha i stopy zespalając się z gałęziami n. udowo-goleniowego) i powierzchnię grzbietową stopy na wysokości zwróconych do siebie powierzchni palców II i III. zostawia m-ce dla unerwienia zwróconych do siebie powierzchni palców I i II przez n. strzałkowy głęboki)
N. skórny grzbietowy pośredni oddaje gałęzie skórne do dolnej 1/4 przedniej powierzchni goleni oraz 4 nerwy grzbietowe palców dla grzbietu stopy i zwróconych do siebie powierzchni palców III, IV i V.
Nervus peroneus profundus (n. strzałkowy głęboki) :
Przebija przegrodę międzymięśniową przednią goleni i biegnie między m. tibialis anterior a extensor digitorum longus. Dochodzi do przedniej powierzchni błony międzykostnej goleni i biegnie w dół razem z naczyniami piszczelowymi przednimi. Krzyżuje go od przodu ścięgno m. prostownika długiego palucha. Przechodzi na stopę między ścięgnami mm. prostownika długiego palucha a ścięgnem prostownika krótkiego palców. Przebija powięź i dzieli się na nn. grzbietowe palców I i II (n. grzbietowy boczny palucha i n. grzbietowy przyśrodkowy palca II) zaopatrujące odpowiednie powierzchnie ww. palców.
Nervus plantaris medialis (n. podeszwowy przyśrodkowy) :
Biegnie w towarzystwie arteria plantaris medialis pod odwodzicielem palucha na stopę, a następnie między nim a zginaczem krótkim palców.
Gałęzie :
mięśniowe do odwodziciela palucha, do głowy przyśrodkowej zginacza krótkiego palucha, do zginacza krótkiego palców
gałąź piszczelowa, która dochodzi do powierzchni piszczelowej palucha jako n. plantaris digiti proprius I
nervi digitales plantares communes I, II, III (dzielą się na nerwy podeszwowe palców własne + gałąź do m. glistowatego I).
Nervus plantaris lateralis (n. podeszwowy boczny )
Biegnie pod odwodzicielem palucha, a następnie w towarzystwie naczyń podeszwowych bocznych między m. quadratus plantae a zginaczem krótkim palców i dochodzi do brzegu bocznego stopy, w okolicy guzowatości V k. śródstopia oddaje gałąź powierzchowną i głęboką oraz gałęzie mięśniowe do odwodziciela palca małego i m. quadratus plantae.
Gałąź powierzchowna : dzieli się na gałąź przyśrodkową i boczną - przyśrodkowa (czyli n. podeszwowy wspólny IV palca) biegnie w IV przestrzeni międzykostnej i dzieli się na 2 nerwy podeszwowe własne palców IV i V. Gałąź boczna biegnie na podeszwowej powierzchni zginacza krótkiego palca małego i zaopatruje ten mięsień oraz przeciwstawiacz palca małego, II, III, IV glistowaty i mm. międzykostne IV przestrzeni. Kończy się jako nerw podeszwowy własny palca V na brzegu bocznym palca małego.
Gałąź głęboka : biegnie między m. przywodzicielem palucha i mm. międzykostnymi zaopatrując mm. międzykostne I, II, III przestrzeni, m. przywodziciel palucha i głowę boczną zginacza krótkiego palucha.
PLEXUS LUMBALIS (splot lędźwiowy)
Powstaje przez wymieszanie gałęzi przednich nerwów rdzeniowych L1 do L3 po jednej stronie. Gałąź przednia n. rdzeniowego L 1 posiada połączenie z gałęzią przednią n. rdzeniowego Th12. Analogiczna relacja zachodzi między gałęziami przednimi nn. Rdzeniowych L3 i L4. Leży w jamie brzusznej do przodu od wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych, miedzy warstwą powierzchowną i głęboką m. psoas major.
Ze splotu wychodzą nerwy krótkie i długie.
Krótkie unerwiają m. psoas major, m. psoas minor, m. quadratus lumborum i mm. międzypoprzeczne.
Długie w różny sposób ukazują się w stosunku do m. psoas major.
Spod brzegu bocznego idąc od góry ukazują się :
n. iliohypogastricus,
n. ilioinquinalis,
n. cutaneus femoris lateralis,
n. femoralis.
Spod brzegu przyśrodkowego wychodzi n. obturatorius
Z przedniej powierzchni wychodzi (niejednokrotnie już podzielony na gałęzie) n. genitofemoralis.
N. iliohypogastricus (n. biodrowo-podbrzuszny) wyróżniamy na jego przebiegu dwa odcinki:
lędźwiowy, w którym nerw leży do tyłu od nerki, na mięśniach tylnej ściany brzucha
międzymięśniowy, w którym biegnie między mięśniami bocznej i przedniej ściany jamy brzusznej dzieląc się na gałęzie. Ukazuje się spod bocznej brzegu m. psoas major ok. 4 cm poniżej XII żebra, początkowo na przedniej powierzchni m. quadratus lumborum pod powięzią lędźwiową, krzyżując dolny koniec nerki. Nad grzebieniem biodrowym przebija ścięgno początkowe m. transversus abdominis (m. poprzecznego brzucha). Biegnie równolegle do grzebienia biodrowego, początkowo miedzy mięśniem poprzecznym brzucha a skośnym wewnętrznym, a następnie począwszy od poziomu kolca biodrowego przedniego górnego między mięśniami skośnymi i dochodzi do pochewki m. prostego brzucha.
Gałęzie :
z II-go odcinka gałęzie do mm. poprzecznego i obu skośnych,
gałęzie otrzewnowe
gałąź skórna boczna (jedyna zaopatrująca kończynę dolną) do skóry przedniej części pośladka pokrywającej przednią część m. gluteus maximus i m. tensor fasciae latae.
gałąź skórna przednia - do skóry okolicy łonowej.
N. ilioinquinalis (n. biodrowo-pachwinowy)
posiada dwa odcinki : lędźwiowy i międzymięśniowy
Wychodzi spod bocznego brzegu m. psoas major, skośnie w dół i bocznie po przed-niej powierzchni m. quadratus lumborum i m. iliacus, krzyżując od tyłu dolny koniec nerki. Nad grzebieniem biodrowym przebija ścięgno początkowe m. poprzecznego brucha i biegnie między nim a m. skośnym wewnętrznym. Po przebiciu m. skośnego wewnętrznego dochodzi do wewnętrznej powierzchni rozcięgna m. skośnego zewnętrznego oraz do więzadła pachwinowego. Dołącza się do powrózka nasiennego (lub u kobiet do więzadła obłego macicy) biegnąc przez końcowy odcinek kanału pachwinowego, przechodzi przez pierścień pachwinowy powierzchowny, oddając końcowe gałęzie skórne.
Gałęzie :
gałęzie mięśniowe do m. poprzecznego, skośnego zewnętrznego i wewnętrznego
gałęzie otrzewnowe
gałąź skórna boczna - zaopatruje skórę na powierzchni przyśrodkowej górnej części uda.
gałąź skórna przyśrodkowa - wytwarza nerwy mosznowe przednie (wargowe przednie) unerwiają wzgórek łonowy, przednią część warg sromowych większych lub moszny.
N. genitofemoralis (n. płciowo-udowy)
ukazuje się na przedniej powierzchni m. psoas major w pobliżu jego brzegu przyśrodkowego (na poziomie L3 - L5). Os tego miejsca biegnie na powięzi biodrowej krzyżując od tyłu moczowód i dzieli się na gałęzie : płciową, która wchodzi do canalis inquinalis i udową, która biegnie w strone rozstępu naczyń.
Gałąź płciowa biegnie wzdłuż brzegu przyśrodkowego m. psoas major, krzyżuje t. biodrową zewnętrzną i dochodzi do pierścienia pachwinowego głębokiego. W kanale pachwinowym biegnie w tylno-dolnym obwodzie powrózka nasiennego (lub lig, teres uteri) i dochodzi do worka mosznowego lub warg sromowych większych.
Unerwia : m. dźwigacz jądra, błonę kurczliwą moszny oraz oddaje nieliczne gałęzie do m. skośnego brzucha wewnętrznego i poprzecznego, czuciowo unerwia skórę wzgórka łonowego i moszny (lub wargi sromowej większej) oraz skórę uda powierzchni przyśrodkowej zwróconej do narządów płciowych zewnętrznych.
Gałąź udowa przebija powięź biodrową i biegnie w stronę kończyny dolnej bocznie od t. biodrowej zewnętrznej. Krzyżuje naczynia okalające biodro głębokie i przechodzi pod więzadłem pachwinowym, leżąc na przednim obwodzie t. udowej w rozstępie naczyń. Oddaje gałązki skórne unerwiające skórę górnego odcinka trójkąta udowego.
N. cutaneus femoris lateralis (n. skórny uda boczny)
Wychodzi spod bocznego brzegu m. psoas major i biegnie skośnie na przedniej powierzchni m. quadratus lumborum, krzyżuje grzebień biodrowy, biegnie po m. iliacus przykryty przez powięź, aż do kolca biodrowego przedniego górnego. Prawy nerw leży do tyłu od kątnicy (jelita ślepego), lewy do tyłu od okrężnicy zstępującej. W odcinku pachwinowym leży do tyłu od naczyń okalających biodro głębokich i przyśrodkowo od kolca biodrowego przedniego górnego, przez więzadło pachwi-nowe lub pod nim na udo (stąd jest w lacuna musculorum lub nie). Unerwia skórę bocznej powierzchni uda aż do okolicy kolanowej bocznej.
N. femoralis (n. udowy)
posiada kilka odcinków:
w odcinku lędźwiowym leży w m. psoas major
w odcinku biodrowym - biegnie między m. psoas major a m. iliacus.
Odcinek pachwinowy znajduje się w rozstępie mięśni
końcowy odcinek nosi nazwę udowego.
W pobliżu więzadła pachwinowego krzyżuje naczynia okalające udo głębokie. Po stronie prawej leży do tyłu od dolnej części kątnicy, wyrostka robaczkowego i końcowego odcinka jelita krętego. Po stronie lewej sąsiaduje od tyłu ze zstępnicą. Zbliża się do t. biodrowej zewnętrznej, od której na wysokości więzadła pachwinowego oddziela go jedynie arcus iliopectineus. W odcinku pachwinowym n. femoralis wraz z m. iliopsoas przechodzi przez rozstęp mięśni leżąc przyśrodkowo od tego mięśnia, bocznie od t. udowej. W odcinku udowym dzieli się na gałęzie końcowe.
Gałęzie :
gałęzie mięśniowe bliższe (do m. iliopsoas)
gałęzie stawowe (do stawu biodrowego)
ramus pectineus (do m. pectineus)
gałęzie naczyniowe (np. n. arteriae femoralis proprius)
rami cutanei femoris anteriores
rami sartorii
rami musculares proximales (do m. czworogłowego uda i do m. stawowego kolana)
n. saphenus
n. Saphenus (n. udowo – goleniowy)
najdłuższa gałąź skórna - zaopatruje powierzchnię przednio-przyśrodkową kolana oraz goleni aż do przyśrodkowego brzegu stopy). W odcinku udowym biegnie do tyłu od m. sartorius, bocznie od a. femoralis, krzyżuje a. circumflexa femoris lateralis oraz t. udową układając się na jej przednio-przyśrodkowym obwodzie. Wraz naczyniami udowymi wchodzi do kanału przywodzicieli, przebija lamina vastoadductoria w towarzystwie a. genus descendens i układa się w bruździe między przywodzicielem wielkim a przyśrodkową głową m. czworogłowego uda. Przykryty m. sartorius i powięzią szeroką przebiega do tyłu od kłykcia przyśrodkowego k. udowej i dochodzi do vena saphena magna. Na wysokości tuberositas tibiae przebija powięź i wraz z vena saphena magna biegnie na przyśrodkowej powierzchni podudzia do tyłu od żyły. Przechodzi do przodu od kostki przyśrodkowej i kieruje się na brzeg przyśrodkowy stopy. Oddaje gałęzie stawowe, ramus infrapatellaris, rami cutanei cruris mediales.
N. obturatorius (n. zasłonowy)
w odcinku lędźwiowym leży na przyśrodkowej powierzchni m. psoas major przykryty przez żyłę biodrową wspólną. Zbliża się do linea terminalis, wygina do przodu i boku, krzyżuje vena iliaca externa i dostaje się do miednicy. W odcinku miednicznym biegnie ok. 2 cm poniżej i równolegle do kresy granicznej kierując się do otworu wewnętrznego kanału zasłonowego. Od dołu dochodzą do niego naczynia zasłonowe.
Od strony przyśrodkowej krzyżują go :
a. iliaca interna
moczowód
nasieniowód lub więzadło obłe macicy
W kanale zasłonowym nerw przebiega w układzie NAV, przed wyjściem z kanału nerw dzieli się na gałąź przednią i tylną.
Gałąź przednia wychodzi z kanału między brzegiem dolnym lig. pubofemorale a górnym brzegiem m. zasłaniacza zewnętrznego. Z początku biegnie między m. pectineus a m. obturator externus, a następnie między m. adductor longus et brevis i dzieli się na gałęzie do warstwy przedniej i środkowej mm. przywodzicieli (m. pectineus, m. adductor brevis, m. adductor longus, m. gracillis) oraz oddaje gałąź skórną (zaopatruje skórę przyśrodkowej powierzchni 1/3 dolnej uda).
Gałąź tylna przebija m. zasłaniacz zewnętrzny, a następnie biegnie między przywodzicielem krótkim a wielkim. Oddaje gałęzie do m. przywodziciela wielkiego i m. zasłaniacza zewnętrznego, także gałęzie naczyniowe , np. n. własny t. podkolanowej.