INSTRUMENTY FINANSOWE

1. Weksel.

Definicja:

Dokument kredytowy, w którym wystawca (bądź wskazana przez niego osoba) zobowiązuje się do bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy pieniężnej (sumy wekslowej) w oznaczonym terminie na rzecz remitenta (osoby, na rzecz lub zlecenie której ma zostać zrealizowana płatność).

• System wekslowy nie jest jednolity. Wyróżnia się trzy typy:

- francuski – mało sformalizowany, oparty na przyczynie powstania weksla

- niemiecki – skrajnie sformalizowany; przyczyna powstania weksla nie ma znaczenia

- anglosaski – nieuregulowany, oparty na zwyczajach (nie ma różnic między wekslem, a czekiem)

W Polsce obowiązuje system niemiecki.

Geneza weksla:

• wytwór polityki handlowej

• potwierdzenie zobowiązań na piśmie do wydania określonej sumy (źródło: skrypty dłużne)

• wymiana pieniędzy przy różnych systemach monetarnych (różnica czasu, różnica miejsca)

• element transakcji kredytowych

• umowa o wymianę pieniędzy (akt notarialny) wraz z pisemnym potwierdzeniem treści umowy

• współpraca z korespondentami (akcept)

• indosowanie (sposób przeniesienia praw z zobowiązania pieniężnego)

• zwyczaje wekslowe, prawo wekslowe

Powstanie zobowiązania wekslowego:

a) teoria kontraktowa (umowna) – z uwagi na zawarcie umowy między wystawcą a remitentem (posiadaczem)

• teoria kreacyjna: zakłada, że zobowiązanie wekslowe zaczyna istnieć w momencie podpisania dokumentu ( jeśli podpiszemy weksel i włożymy go do szuflady, skąd zostanie ukradziony, albo położymy na oknie, skąd wypadnie na ulicę, weksel taki będzie ważny i uprawniony posiadacz mógłby żądać zapłaty)

• teoria emisyjna (dodatkowo trzeba wydać weksel na zewnątrz; nie tylko podpisanie, ale następne wręczenie weksla powoduje dopiero zaciągnięcie zobowiązania wekslowego; jeśli zatem wystawimy weksel na rzecz pewnej osoby, ale osoba ta wejdzie w posiadanie takiego weksla nie poprzez wręczenie jej przez wystawcę lub inną uprawnioną osobę, nie dojdzie do skutecznego zaistnienia stosunku wekslowego)

Zarówno w przypadku teorii kreacyjnej i emisyjnej

weksel powstaje wskutek czynności jednostronnej.

b) zmodyfikowana teoria umowna

*Papier wartościowy - dokument uosabiający przysługujący jego posiadaczowi prawa majątkowe.

Można wyróżnić papiery:

-deklaratywne – jego unicestwienie nie powoduje utraty wartości, np. akcje

- konstytutywne – uprawnienie istnieje tylko z dokumentem

!WEKSEL TO PAPIER KONSTYTUTYWNY!

Cechy zobowiązania wekslowego:

1. Skrypturalność („pisemność”)

• zobowiązanie wybitnie pisemne,

• do ważności weksla niezbędny własnoręczny podpis wystawcy

2. Formalizm

• akt formalny, powstaje tylko przez ścisłe przestrzeganie wymagalnych przez ustawę formalności (wymogi formalne są bardzo istotne, bez nich zobowiązanie nie istnieje (np. jeśli dokument nie jest nazwany wekslem to nim nie jest))

3. Rygor wekslowy

• możliwość dochodzenia roszczeń z weksla w sposób przyspieszony i uproszczony (w razie nie wywiązania się dłużnika z zobowiązań w podanym terminie pozwala na szybkie i skuteczne wyegzekwowanie zapłaty)

4. Bezwarunkowość

• przyrzeczenie zapłaty (weksel własny), polecenie zapłaty (weksel trasowany) są nieodwołane

• zamieszczenie warunku zapłaty powoduje, że weksel jest nieważny

5. Charakter pieniężny

• przedmiotem wyłącznie świadczenie pieniężne

6. Samodzielność („niezależność”)

• podpis złożony na wekslu nie ma wpływu na ważność innych podpisów wekslowych,

• każdy podpis na wekslu tworzy niezależne zobowiązania wekslowe (każda z osób, które podpisały się na wekslu odpowiada za zobowiązanie wekslowe bez względu na ważność zobowiązań pozostałych dłużników wekslowych, np. jeśli podpis wystawcy weksla zostanie sfałszowany, poręczyciel długu, który podpisał weksel wciąż będzie zobowiązany do zapłaty całej kwoty)

7. Solidarność

•„kto weksel wystawił, przyjął, indosował lub zań poręczył odpowiada wobec posiadacza solidarnie” (np. jeżeli uprawniony zostanie zaspokojony przez A, nie może żądać od B)

8. Abstrakcyjność

• „oderwane” od sytuacji, która była podstawą wystawienia i wręczenia weksla (przyczyna wystawienia jest nieistotna; brak wpływu przyczyny, podstawy na ważność zobowiązania z weksla.

Funkcje weksla:

1. Papier wartościowy:

• zawiera (inkorporuje) abstrakcyjne zobowiązanie zapłacenia sumy wekslowej („pieniężny papier wartościowy); inaczej: zawiera uprawnienie majątkowe (= roszczenie o daną sumę pieniężną).

2. Płatnicza:

• wręczony zamiast zapłaty przy zakupie towarów i usług

• umożliwia dokonywanie rozliczeń bezgotówkowych

• zapewniła zwrotną wymianę na pieniądze

W Polsce zdolność do zwalniania ze zobowiązań ma tylko pieniądz. Weksel pełni funkcję płatniczą w drodze wyjątku, gdy strony umówią się w ten sposób.

3. Obiegowa:

• możliwość nieograniczonego przenoszenia weksla (indos).

Wartość zmagazynowana w wekslu może być przenoszona na różne podmioty; umożliwia przenoszenie wartości.

4. Gwarancyjna:

• weksel może stanowić zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych istniejących w chwili ich wystawienia i przyszłych.

*Weksel in blanco to weksel celowo nieuzupełniony w chwili wystawienia, a więc taki, który nie został wypełniony całkowicie lub nie posiada niektórych cech, jakie prawo wekslowe wymaga dla ważności weksla. Tym brakującym elementem, który najczęściej jest nieokreślony w chwili wystawienia weksla jest suma wekslowa. Zobowiązanie z weksla in blanco jest związane z dodatkową umową między wystawcą weksla a remitentem. Jest to tzw. porozumienie lub deklaracja wekslowa, gdzie strony uzgadniają w jaki sposób weksel in blanco powinien być wypełniony w brakujące elementy w momencie emisji weksla (przy czym musi to być dokładne i stanowcze określenie).

Wystawca weksla in blanco i każdoczesny jego posiadacz ponoszą ryzyko, że remitent uzupełni ten weksel niezgodnie z zawartą umową i puści go w obieg. Chroniąc dobrą wiarę osoby trzeciej, która tak uzupełniony weksel posiada, ustawa stanowi, że dłużnik wekslowy nie może zasłaniać się zarzutem, że weksel wypełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, chyba że posiadacz weksla nabył go w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Wypełnienie weksla niezgodnie z deklaracją wekslową nie anuluje odpowiedzialności wekslowej, a jedynie powoduje jej ograniczenie do granic wyznaczonych porozumieniem .

Z chwilą uzupełnienia weksla in blanco w sposób zgodny z zawartym porozumieniem staje się on wekslem zwykłym. Aby dokument mógł być uznany za weksel in blanco, musi spełniać dwa warunki:

1) na dokumencie tym musi być umieszczony podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych (wystawcy, akceptanta, poręczyciela), złożony w zamiarze zobowiązania się wekslowo;

2) niezupełność treści weksla nie może być niezamierzona, (w przeciwnym wypadku jest to weksel nieważny).

Weksle in blanco są szczególnie popularne w obrocie bankowym, w którym stosowane są jako jedna z form zabezpieczenia kredytu.

http://www.arkana-lex.eu/porady/weksel-in-blanco-jako-instrument-zabezpieczenia-wierzytelnosci-majatkowych-w-obrocie-gospodarczym.html

5) Kredytowa i refinansowa:

• występuje w transakcji kupna sprzedaży i polega na udzieleniu nabywcy krótkoterminowego kredytu tzw. kupieckiego.

Funkcja kredytowa weksla występuje także przy zaciąganiu pożyczek pieniężnych wzmacniając gwarancję ich spłaty. Również banki skłonne są udzielać kredytów zabezpieczonych wekslami, gdyż za ich spłatę odpowiada nie tylko kredytobiorca ale także wszystkie inne osoby, które złożyły na wekslu podpisy

• dyskonto w banku (wyraża się w możliwości złożenia weksla w banku do dyskonta, czyli do wykupienia go przez bank przed terminem płatności. Wierzyciel może więc uzyskać sumę wekslową pomniejszoną o dyskont, bez czekania na nadejście płatności weksla)

6) Oszczędnościowa:

• lokata (teoretycznie)

7) Aportowa:

• wkład niepieniężny na pokrycie kapitału zakładowego; można obejmować nim akcje.

*Aport – wkład niepieniężny wniesiony do spółki handlowej na pokrycie kapitału zakładowego, w postaci wartości niematerialnych (praw) lub rzeczy. Jego wniesienie oznacza przeniesienie na spółkę wszelkich praw do przedmiotu wkładu (czyli jego własności).

Rodzaje weksli:

1) Weksel własny (sola, prosty, suchy)

• jest bezwarunkowym zobowiązaniem się wystawcy do zapłacenia ustalonej sumy na rzecz innej osoby, zwanej remitentem. Głównym dłużnikiem weksla własnego jego wystawca.

2) Weksel trasowany (trata, przekazowy, ciągniony)

• występuje bezwarunkowe polecenie zapłaty sumy pieniężnej

• zawiera polecenie wystawcy (zwanego trasantem) zapłacenia określonej kwoty, wydane innej osobie (zwanej trasatem), na rzecz osoby trzeciej (zwanej remitentem)

• trasat – zobowiązany do zapłaty

3) Weksel In blanco (niezupełny, niepełny):

• niecałkowicie wypełniony dokument wekslowy, podpisany przez wystawcę z zamiarem zobowiązania się wekslowo z przeznaczeniem puszczenia go w obieg, mogący po wypełnieniu stać się wekslem zupełnym

4) Weksel gwarancyjny:

• zobowiązanie wekslowe zabezpiecza wykonanie zobowiązania ze stosunku podstawowego, np. zabezpieczenie zapłaty odszkodowania z tytułu majątkowej odpowiedzialności pracowników

• najczęściej w stosunkach pracowniczych (próba obejścia kodeksu pracy)

5) Weksel dyskontowy:

• weksle przyjmowane przez NBP do redyskonta

• najczęściej dyskontowane są weksle, które mogą być redyskontowane

*Redyskonto jest to przyjęcie przez bank centralny wierzytelności takich jak weksle od banków komercyjnych. Banki komercyjne zastawiając papiery wartościowe mogą zaciągać kredyty redyskontowe. Bank centralny odlicza odsetki od wartości minimalnej zdyskontowanych papierów wartościowych przez stopę ustaloną właśnie przez ten bank.

6) Weksel piwniczny:

• wystawca podał – jako trasata – osobę lub podmiot nieistniejący

• nie uchybia to ważności samego weksla, choć – z oczywistych względów – głównym dłużnikiem wekslowym będzie sam wystawca

• można traktować jak normalny weksel trasowany, w którym trasat odmówił jego przyjęcia, przy czym protestu z powodu nieprzyjęcia przeciwko nieistniejącemu trasatowi nie wykonuje się

Wystawianie weksla

Elementy niezbędne (tzw. rekwizyty wekslowe):

1. Nazwa „weksel”.

2. Bezwarunkowe przyrzeczenie (polecenie) zapłaty.

3. Suma wekslowa – liczbowo lub słownie (jeśli są różne liczy się słowna, jeśli różne liczby: mniejsza).

4. Wymienienie nazwiska (firmy) trasata (w przypadku weksla trasowanego).(W odróżnieniu od czeku)

5. Oznaczenie terminu płatności.

*Art. 33: Weksel może być płatny:

- za okazaniem;

- w pewien czas po okazaniu;

- w pewien czas po dacie;

- w oznaczonym dniu.

Weksle z innymi terminami płatności lub z kilku następującymi po sobie terminami są nieważne.

Weksel bez oznaczonego terminu płatnosci uważa sie jako płatny za okazaniem. Domniemanie to uzupełnia brak podania terminu płatności w samym wekslu.

6. Oznaczenie miejsca płatności.

7. Nazwisko (firma) remitenta.

8. Oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla.

9. PODPIS WYSTAWCY.

Akcept weksla/Aval

*Akcept weksla – zaakceptowanie zapłaty zobowiązania wekslowego. Akceptant weksla zobowiązuje się do zapłacenia czeku lub wykupienia weksla w określonym terminie i w kwocie określonej na czeku lub wekslu na rzecz remitenta.

*Awal (poręczenie wekslowe) - czynność prawna polegająca na poręczeniu za cudzy dług wekslowy. Poręczyciel wekslowy (awalista) odpowiada za zapłatę weksla tak samo, jak osoba, za której dług wekslowy poręczył.

Inne zagadnienia

1. Zwrotne poszukiwanie (regres)

• to dochodzenie roszczeń wekslowych (czekowych) przez posiadacza weksla (czeku) wobec jego poprzedników w przypadku, gdy dłużnik wekslowy (czekowy) odmówi zapłacenia weksla (czeku) w terminie płatności

• warunkiem, bez którego zwrotne poszukiwanie nie może dojść do skutku jest dokonanie protestu wekslowego, chyba że na wekslu widnieje klauzula „bez protestu”, która zwalnia z tego obowiązku

2. Klauzula „nie na zlecenie”

• jest to zakaz zbywania weksla prze indos. Zwyczajowo weksle taki nazywa się retawekslem. Jeśli wystawca weksla nie chce zezwolić na puszczanie wystawionego weksla w obieg, może zakazać indosowania przez wpisanie klauzuli „nie na zlecenie”

• weksle ten może być przenoszony tylko w formie przelewu wierzytelności, co uniemożliwia korzystanie z dobrodziejstw prawa wekslowego

3. Klauzula bez protestu

4. Umorzenie weksla

• umorzenia weksla może żądać jedynie ten, komu weksel zaginął

• jak się niemal powszechnie przyjmuje, jest obojętne, czy osoba, której weksel zaginął była jego posiadaczem, czy tylko dzierżycielem

2. Czek.

Definicja:

• instrument finansowy, który przechodzi do historii

• wyparty przez bankowość elektroniczną - bankomaty

• obecne w praktyce gospodarczej są czeki rozrachunkowe

• pisemne zlecenie bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydane bankowi przez posiadacza rachunku bankowego

Uwagi wprowadzające.

1. Papier wartościowy:

• o cechach ściśle przez prawo czekowe określonych,

• w którym inkorporowane jest abstrakcyjne zobowiązanie wystawcy, indosantów i poręczycieli do zapłacenia sumy czekowej, jeżeli nie zapłaci jej za okazaniem trasat, któremu wystawca poleca zapłatę sumy pieniężnej

• jest to papier/dokument, który zawiera określone uprawnienie – roszczenie finansowe

• charakter formalny

• charakter zbliżony do weksla trasowanego

2. Umowa czekowa, a umowa rachunku bankowego.

• umowa czekowa – umowa, w której wystawca umawia się z trasatem (bankiem), że do danego rachunku może wystawiać czek; stanowi ona część umowy rachunku bankowego

3. Blankiety czekowe.

• wzór czeku jest dowolny, może być wystawiany na kartce;

• jedynie banki wymuszają na klientach dany wzór i dany rodzaj czeku;

• czek na kartce jest ważny, ale bank najprawdopodobniej odmówi wystawienia

4. Czek nie podlega przyjęciu (problem zobowiązania banku-trasata).

•nie ma akceptu – nie podlega akceptowi;

• problem zobowiązania banku-trasata: bank może odmówić realizacji czeku -> posiadacz czeku nie może wejść w spór z bankiem ->posiadacz może mieć ‘pretensje’ jedynie do wystawcy czeku -> dopiero wystawca może dochodzić praw z bankiem. => BANK ZOBOWIĄZANY JEST WOBEC WYSTAWCY (NIE POSIADACZA!)

5. Papier wartościowy (wierzytelność pieniężna).

• czek to papier wartościowy, konstytutywny (bez dokumentu wierzytelność przepada)

Czek, a weksel trasowany.

• czek i weksel to sformalizowane, bezwarunkowe i rodzące zobowiązanie o charakterze abstrakcyjnym polecenia zapłaty określonej sumy pieniężnej;

• podobnie „przenoszalny”

- weksel - przez indosowanie

- czek – zasadniczo przez indos, ale czek często wystawiany jest na okaziciela więc przenoszenie fizyczne – przekazanie

• zobowiązanie samodzielne i solidarne

• analogiczny tryb dochodzenia roszczeń

Dla czeku:

• trasat – trasatem tylko bank („bankier”)

- ogranicza krąg podmiotów zobowiązanych z czeku;

- w Polsce nie można samodzielnie prowadzić działalności bankowej, więc trasat = bank

- ‘skoki’ mogą być trasatami, ale są w tej kwestii spory i wątpliwości;

- NBP może być trasatem

• akcept – nie podlega przyjęciu

• wskazanie remitenta – remitent nie musi być wskazany imiennie

- czek wydany na okaziciela – osoba niezidentyfikowana

• termin płatności – płatny zawsze za okazaniem

- tylko jeden termin płatności w odróżnieniu od weksla

Funkcje czeku.

1. Rozliczeniowa.

• jeszcze często występuje w praktyce gospodarczej (czeki rozrachunkowe)

2. Płatnicza (wątpliwości co do płatniczej – nie można zapłacić w sklepie).

3. Obiegowa.

• może być przenoszony poprzez indos na inne osoby

• zupełna teoria – czeki mają krótki termin realizacji – obiega gospodarkę tylko od strony teoretycznej

4. Gwarancyjna.

• również teoretyczna

• mimo to lepiej mieć czek przy odroczonym terminie płatności, wtedy nie jest środkiem płatniczym, ale gwarantuje

5. Kredytowa („negatywna funkcja czeku”)

• nie jest to cecha właściwa czeku, nie to jest jego zamierzeniem, dlatego jest to funkcja negatywna

Wystawianie czeku.

1. Nazwa „czek”.

• określenie w treści, a nie gdziekolwiek czy w tytule jak w przypadku weksla

2. Bezwarunkowe polecenie zapłaty („problem pokrycia”).

• problem: warunkiem wypłacenia jest pokrycie, czyli w jakimś sensie istnieje warunek;

• pokrycie jest konieczne do spełnienia przez wystawcę, a więc warunek jest ze strony wystawcy – dlatego mówimy o bezwarunkowym poleceniu

3. Suma pieniężna (jak u weksla).

4. Oznaczenie trasata („problem SKOKów”).

• ograniczony zakres trasatów;

• wątpliwości rozpatrywane są na korzyść SKOKów

5. Oznaczenie miejsca płatności.

• sprowadza się do nazwy miejscowości, ale w praktyce miejsce określone jest jako adres oddziału banku

6. Oznaczenie daty wystawienia.

• nie ma wpływu na ważność czeku, czy wpisana data pokrywa się z datą jego rzeczywistego wystawienia;

• w obrocie mogą występować czeki posiadające datę wcześniejszą od rzeczywistej (czeki antydatowane),

• oraz czeki z datą późniejszą od rzeczywistej (postdatowane)

7. Oznaczenie miejsca wystawienia czeku.

8. Podpis wystawcy

Wystawianie czeku II.

1. Oznaczenie remitenta.

• można wskazać remitenta, ale głównie sprowadzają się do czeków na okaziciela;

• dodatkowo ‘nie na zlecenie’ blokuje przenoszenie

2. Domicyl.

• czek domicylowany – miejsce płatności inne niż miejsce wystawienia;

• dotyczy banków o małej liczbie oddziałów, które oznaczają inny bank jako miejsce płatności

3. Zakreślenie (ogranicza podmioty, które mogą dochodzić wypłaty)

• podmiot realizujący prawa z czeku może być ograniczony, wtedy na czeku zamieszcza się dwie równoległe linie:

- zakreślenie ogólne – czek realizowany tylko i wyłącznie na rzecz banku;

- zakreślenie szczególne – konkretny bank, stały klient, itd.

4. „Przelać na rachunek”, „do rozrachunku”.

• dotyczy czeku rozrachunkowego;

• posiadacz czeku nie otrzyma wypłaty w gotówce, a jedynie kwota określona na czeku zostanie przekazana na jego konto;

• czek ten zabezpiecza przed podjęciem gotówki przez osobę nieupoważnioną

5. Zwolnienie od protestu.

Wystawca, indosant albo poręczyciel przez zastrzeżenie "bez kosztów", "bez protestu" lub przez inne równoznaczne, napisane na czeku i podpisane, mogą zwolnić posiadacza czeku od protestu lub od równoznacznego stwierdzenia, jako warunku zwrotnego poszukiwania.

Zastrzeżenie takie nie zwalnia posiadacza ani od przedstawienia czeku w przepisanym terminie, ani od obowiązku zawiadomienia. Dowód niezachowania terminu przedstawienia ciąży na tym, kto się na tę okoliczność powołuje wobec posiadacza.

Zastrzeżenie, pochodzące od wystawcy, skuteczne jest wobec wszystkich dłużników czekowych; jeżeli pochodzi od indosanta lub poręczyciela, ma skutek tylko wobec niego. Gdyby mimo zastrzeżenia, pochodzącego od wystawcy, posiadacz dokonał protestu lub równoznacznego stwierdzenia, sam ponosi koszty. Jeżeli zastrzeżenie pochodzi od indosanta lub od poręczyciela, koszty dokonanego protestu lub równoznacznego stwierdzenia obciążają wszystkich dłużników czekowych.

6. Zakaz dalszego indosowania.

• indosant zastrzega dalszy obieg – dalsze przenoszenie

7. Zwolnienie indosanta z odpowiedzialności za zapłatę czeku.

• sytuacja wyjątkowa: inaczej niż u weksla

Rodzaje czeku.

PODZIAŁ ZWIĄZANY Z MOŻLIWOŚCIĄ PRZEKAZANIA DALEJ

1. Czek na okaziciela.

• przenoszony ‘z ręki do ręki’

2. Czek na zlecenie.

• przenoszony przez indos

3. Czek imienny.

• nie można przenieść poprzez indos

DALSZY PODZIAŁ

4. Czek na własne zlecenie.

• wystawca = remitent;

• wyszły z użycia -> teraz są karty bankomatowe

5. Czek domicylowany.

• płatny nie przez bank będący trasatem, ale w jego zastępstwie przez inny bank;

• sytuacja może występować często, banki współpracują z innymi

6. Czek zakreślony.

• suma czekowa może być wypłacona tylko określonym osobom;

• zakreślenie: ogólne i szczególne;

• regulacje są skomplikowane: ‘stały klient’ – zrealizować może klient znany, są to stare regulacje

7. Czek rozrachunkowy.

• suma czekowa nie jest wypłacana w gotówce, lecz rozliczana między rachunkami bankowymi;

• dziś jest to najczęściej występujący czek

3 RODZAJE ZWIĄZANE Z PROBLEMEM POKRYCIA

8. Czek potwierdzony.

• bank – trasat na wniosek wystawcy „potwierdza” czek rozrachunkowy;

• bank, który umożliwia wystawcy korzystanie z czeków rozrachunkowych pisze na blankiecie „potwierdzony”, jednak w okresie od wystawienia do płatności może zniknąć pokrycie

9. Czek gwarantowany.

• bank pisze, że pokrycie jest gwarantowane

10. Czek poświadczony (certyfikowany).

• bank poświadcza, że w dniu wystawienia jest płatność

!To do niczego nie zobowiązuj banku!

!Czek niczym nie różni się od ‘normalnego’!

!Zapewnia jedynie, że w chwili wystawienia było pokrycie!

Zagadnienia dodatkowe.

1. Akty staranności przy wypłacie sumy czekowej.

• dotyczą banku – sprawdzają autentyczność czeku;

• bank może odpowiadać wobec wystawcy przy podrobionym czeku; zrealizowana wypłata idzie na konto banku

2. „Odwołanie czeku”.

• z płatności czeku można wycofać się po jego wystawieniu

• konieczne jest oświadczenie o odwołaniu czeku, które musi dojść do banku przed realizacją

3. Cechy zobowiązania czekowego.

4. Poręczenie czekowe (aval).

• jak w przypadku weksla – poręczyciel może mieć ograniczone zobowiązanie

5. Umorzenie czeku.

• uprawnienie z czeku powiązane jest z czekiem – jego zgubienie uniemożliwia realizację;

• kradzież – czek zostaje umorzony, można go odtworzyć przy oświadczeniu sądu

3. Konosament.

Definicja.

1. Konosament:

• jednostronny dokument stwierdzający przyjęcie przez przewoźnika od załadowcy oznaczonego w tym dokumencie ładunku w celu jego przewiezienia statkiem morskim; zawiera on zobowiązanie przewoźnika do wydania tego ładunku osobie uprawnionej na podstawie treści konosamentu, której przysługuje prawo do dysponowania ładunkiem w czasie przewozu i do jego odbioru;

• jest to towarowy papier wartościowy (papier powiązany z towarem; świadczenie niepieniężne – uprawnienie do towaru; mechanizm pozwalający przenieść władztwo nad towarem przenosząc tylko dokument)

Uwagi wprowadzające.

1. Frachtujący.

• posiadacz, właściciel

2. Załadowca.

• osoba odpowiedzialna za logistykę – skuteczne doprowadzenie towaru do portu i załadunek na statek

3. Przewoźnik.

• występują dwa rodzaje:

- umowny – z nim zawierana jest umowa o przewóz (zleceniodawca)

- rzeczywisty – faktyczny przewoźnik (zleceniobiorca)

4. Odbiorca.

Znaczenie konosamentu.

1. Sprzedawca to z reguły frachtujący.

2. Kupujący to z reguły odbiorca.

3. Na przedstawione pytania konosament odpowiada treścią.

• UWAGA – zwyczaje handlowe. Pewne zwyczaje zostały uregulowane; są przyjmowane choć niezapisane.

4. Konosament może posłużyć jako dokument zabezpieczający.

• bank udzielając kredytu żąda ‘kompletu’ (wszystkich egzemplarzy konosamentu);

• konosament daje prawo korzystania w trakcie przewozu;

• bank może rozporządzać towarem, ale nie jest właścicielem

Rodzaje konosamentu.

I PODZIAŁ.

1. Konosament liniowy.

• dokument wypracowany w żegludze regularnej;

• warunki na jakich przewóz jest wykonywany, zawarte są najczęściej w treści konosamentu

2. Konosament czarterowy.

• żegluga ‘okazjonalna’, nieregularna;

• szersze, rozbudowane regulacje;

• treść umowy przewozu jest szczegółowo określona czarterem;

tym samym zmniejsza się znaczenie konosamentu, a jego rola ogranicza się jedynie do potwierdzenia przyjęcia na statek towaru do przewozu.

II PODZIAŁ (rozróżnieniu, czy towar został faktycznie załadowany na statek)

1. Konosament przyjęcia do załadowania.

• stwierdza, że przewoźnik przyjął oznaczony w nim ładunek do przewozu;

• w praktyce występuje częściej.

2. Konosament przyjęcia do załadowania.

• dodatkowo potwierdza, że ładunek został załadowany celem przewozu.

Różnica polega na tym, że konosament załadowania

jednoznacznie wskazuje fakt załadowania towaru

na konkretny statek, i to w określonej dacie.

Etapy przewozu:

1) Przyjęcie do załadowania (jedynie dokument; brak pewności przewozu załadunku);

2) Rozpoczęcie ładowania – 3) Zakończenie wyładowania (kto odpowiada za towar wynika z regulacji międzynarodowych)

4) Wydanie ładunku

Dalsze różnice:

• okres odpowiedzialności przewoźnika;

- konosament załadowania – pełen

- konosament przyjęcia do załadowania – nieuregulowane okresy

• ryzyko utraty lub uszkodzenia;

• terminowość wykonania umowy przez sprzedawcę

- konosament przyjęcia do załadowania – nie wiadomo czy sprzedawca wykonał swoje zobowiązanie

III PODZIAŁ (podmiot uprawniony z konosamentu – odbiorca ładunku)

1. Konosament imienny.

• odbiorca określony;

• zazwyczaj w przypadkach transportu towarów nieprzeznaczonych do dalszego obrotu;

2. Konosament na zlecenie.

• na zlecenie załadowcy lub wskazanej przez niego osoby

• przenoszony w drodze indosu

• najbardziej rozpowszechniony praktyce handlu morskiego

3. Konosament na okaziciela.

• nie określa się osoby odbiorcy lub załadowcy, a nawet tego, dla kogo jest ładunek przeznaczony; dlatego też zazwyczaj w tego rodzaju konosamentach zamieszcza się wzmiankę dotyczącą osoby, którą należy zawiadomić w porcie docelowym o nadejściu ładunku

PODZIAŁ IV (zastrzeżenie przewoźnika co do stanu ładunku)

1. Konosament „czysty”.

• konosament potwierdzający, że ładunek został przyjęty przez przewoźnika w zewnętrznie dobrym stanie

2. Konosament „nieczysty”.

• jest w nim zastrzeżenie dotyczące stanu lub opakowania

*List gwarancyjny – „rewers”.

• wykształcił się w praktyce;

• zapobiega wystawieniu konosamentu „nieczystego”. Jest on swego rodzaju umową, w której przewoźnik zobowiązuje się do wystawienia czystego konosamentu, natomiast załadowca – do zaspokojenia ewentualnych roszczeń odbiorcy ładunku;

• praktyka taka jest różnie oceniana w literaturze i orzecznictwie; istnieją poglądy o jej przestępczym charakterze

PODZIAŁ V

1. Konosament bezpośredni.

• dotyczy bowiem przyjęcia ładunku do przewozu, który ma być dokonany na części trasy przez innego przewoźnika;

2. Konosament kombinowany.

• dokument dotyczy przewozu przy pomocy różnych środków transportu – właściwie nie jest konosamentem;

3. Konosament „elektroniczny”

• (właściwie również nie jest konosamentem) problematyczna jest również funkcja konosamentu jako papieru wartościowego, gdy ma on postać dokumentu elektronicznego

*Morski list przewozowy –dokument stwierdzający wysyłkę towaru w handlu morskim. Jest on potwierdzeniem przyjęcia towaru przez przewoźnika i dowodem zawarcia umowy przewozu, ale nie jest - w odróżnieniu od konosamentu - dokumentem stwierdzającym tytuł własności towaru. Jego posiadanie nie jest wymogiem otrzymania towaru od przewoźnika w procesie przeznaczenia. Jest przy tym dokumentem niezbywalnym, imiennie wskazującym odbiorcę.

Treść konosamentu.

1. Oznaczenie przewoźnika.

2. Oznaczenie załadowcy.

3. Oznaczenie odbiorcy.

4. Nazwa statku.

5. Określenie ładunku.

6. Określenie zewnętrznego stanu ładunku i jego opakowania.

7. Znaki główne niezbędne do stwierdzenia tożsamości ładunku.

8. Oznaczenie frachtu i innych należności przewoźnika.

9. Nazwa miejsca załadowania.

10. Nazwa miejsca wyładowania.

11. Liczba wydanych egzemplarzy.

12. Data i miejsce wystawienia.

13. Podpis przewoźnika albo kapitana statku.

4. Dowód składowy.

Uwagi wprowadzające.

1. Geneza.

• zrodził się z potrzeby magazynowania towarów; powstali specjaliści od składowania towarów;

2. Dom składowy – działalność polegająca na wydawaniu dokumentów (papierów wartościowych); w zamian za towary wydają dowody składowe;

3. Sprzedaż konsygnacyjna.

• ścisła współpraca; sprzedawca na bieżąco umożliwia swojemu kontrahentowi dostęp do towarów;

4. Skład konsygnacyjny – miejsce wyodrębnione do sprzedaży konsygnacyjnej; kontrahent odbiera stamtąd towary na bieżąco.

Emisja dowodu składowego.

• uprawnienie (prawo własności) do towaru jest powiązane z dokumentem;

• konstrukcja zbliżona do konosamentu;

• jest dzisiejszym ‘pokwitowaniem’ – jednak jest różnica: dla dowodu składowego przeniesienie własności papieru oznacza przeniesienie własności towaru.

• oparty na istnieniu dwóch dokumentów, tj. rewersu i warrantu;

- towar złożony na skład może być sprzedany przez zbycie rewersu, zastawiony zaś za pomocą warrantu. Rewers i warrant mogą zostać odłączone od dowodu składowego i być przenoszone za pomocą indosu. Staja się one samodzielnymi papierami wartościowymi i reprezentują ten sam towar (w momencie przekazywania rewersu przekazujemy wartość, ale może ona być zastawiona, zobowiązana wobec banku za pomocą warrantu).

Przenoszenie.

• Dowód składowy, jak i każda z jego części oddzielnie mogą być przenoszone przez indos.

5. Akcja.

Uwagi wprowadzające.

1. Papier wartościowy, który ucieleśnia prawa udziałowe.

• prawa udziałowe:

- własność części przedsiębiorstwa („kawałek firmy”),

- wiązka uprawnień (majątkowych i niemajątkowych)

• związana z prawami i obowiązkami (niekoniecznie o charakterze majątkowym)

• nikomu nie wolno rozdzielić uprawnień; nie wolno części zostawić a części oddać

2. Charakter deklaratywny.

• jeśli dokument zostanie unicestwiony to uprawnienia pozostają.

3. Kauzalność.

• inaczej przyczynowość ≠ abstrakcyjność;

• ważna przyczyna, konkretny akcjonariusz, przyczyna i spółka.

4. Emitowany w serii.

• przyjmuje się – minimum dwie;

• akcje w serii są względem siebie równe – dają równe uprawnienia;

• serie mogą różnić się względem siebie.

Uwagi wprowadzające II.

1. Trzy podejścia do akcji:

• ułamek kapitału zakładowego

- powiązany z wartością nominalną;

- w bilansie rachunkowym jest cząstką kapitału zakładowego (spojrzenie od strony księgowej)

• ogół praw akcjonariusza względem spółki

- w doktrynie prawniczej wyróżnia się uprawnienia stricte majątkowe (np. prawo do dywidendy, czyli do udziału w zysku) i majątkowe prawa organizacyjne (np. prawo głosu, prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia);

• dokument wystawiony przez spółkę – istnieją dwie formy:

a) akcje tradycyjne:

- pojedyncze,

- odcinki zbiorowe – dokument zawierający więcej niż pojedynczą akcję; mogą one stanowić element obrotu -> wtedy odcinek można podzielić;

b) akcje elektroniczne.

Dziś bardziej popularne są tradycyjne.

Wartość akcji:

1. Przebieg operacji:

• akcjonariusz dostarcza wkładu gotówkowego lub niegotówkowego (aport) na rzecz spółki;

• spółka emituje akcje nabywane przez akcjonariuszy

2. Wartość akcji:

• zasadniczo kojarzy się z wartością rynkową, jednak jest to pojęcie złożone, zależy od kontekstu:

- wartość nominalna, „jednostka rozrachunkowa”, ułamek kapitału zakładowego – spojrzenie od strony rachunkowej, kształtuje pozycję bilansu

- wartość emisyjna – „cena” objęcia akcji

- wartość rynkowa – „cena” nabycia akcji

Prz. Cena rynkowa – 1,5zł; Cena emisyjna – 1zł – w przypadku sprzedaży: 1zł wchodzi w skład kapitału podstawowego, a 50gr znajduje się w kapitale zapasowym.

*objęcie – pierwotne wejście w posiadanie akcji (dotyczy uczestnika podziału spółki)

*nabywanie – od poprzedniego akcjonariusza

Znaczenie akcji:

1. Forma pozyskania kapitału.

• spółka emituje akcje w celu zwiększenia kapitału.

2. Forma inwestowania.

3. Inne:

• spekulacja, zabezpieczenie, obrót, itd.

Rodzaje akcji:

I PODZIAŁ – oznaczenie akcjonariusza.

1. Akcja imienna:

• uprawnienia przysługują osobie (fizycznej, prawnej) wskazanej w dokumencie akcji;

• konieczny jest wpis do księgi akcyjnej (,którą powinien prowadzić zarząd, jednak najczęściej prowadzą księgowi), np. pomaga wykazać jak długo ktoś jest akcjonariuszem, by go zwolnić z podatku; pomocna przy wypłacie dywidendy; pomaga przy emisji nowych akcji, gdzie pierwszeństwo nabycia mają obecni akcjonariusze

2. Akcja na okaziciela:

• nie zawierają w swojej treści oznaczenia osoby uprawnionej - jest nią każdoczesny posiadacz akcji na okaziciela.

II PODZIAŁ – istnienie uprzywilejowania (Akcji – NIE Akcjonariusza).

1. Akcja „zwykła”:

• „nieuprzywilejowana”

• związane są zwykłe prawa udziałowe akcjonariuszy.

2. Akcja uprzywilejowana (-uprzywilejowanie przechodzi z dokumentem).

• prawo głosu – waga głosu od 1 do 2 (może być ułamkowe)

• dywidenda – do 150% (szczególny rodzaj – akcje nieme)

• podział majątku (likwidacja) - prawo do podziału majątku w przypadku likwidacji spółki

• inne:

- prawo veta,

- prawo powołania prezesa/zarządu,

- prawo do odzyskania aportu, itd.

III PODZIAŁ (inne typy akcji uprzywilejowanych).

1. Akcja „założycielska”.

• termin nieformalny, wprowadzony w praktyce,

• często pierwsza seria jest uprzywilejowana

2. Akcja niema.

• nie przysługuje prawo głosu na walnym zgromadzeniu, ale może w nim uczestniczyć;

•w przypadku uprzywilejowania do dywidendy posiadacz takiej akcji jest uprzywilejowany co do wysokości dywidendy (możliwość sytuacji, w której przewyższa nawet o więcej niż połowę dywidendę przeznaczoną do wypłaty z akcji nieuprzywilejowanych) oraz prawa pierwszeństwo wypłaty dywidendy;

• podobna do obligacji, która daje prawo do zysku (właściwie to samo, różnica w finansowaniu: własne/obce)

3. Akcja „złota”.

• w Polsce nie występuje;

• uprawnia akcjonariusza posiadającego jedną akcję do zgłoszenia weta wobec istotnych uchwał walnego zgromadzenia; uprawnienie to może być bezterminowe lub ograniczone w czasie;

•najczęściej dotyczy zablokowania decyzji dotyczących likwidacji spółki, zmiany profilu czy statutu

4. Akcja dla akcjonariusza strategicznego.

• akcja uprzywilejowana do wskazania kandydatów do zarządu;

• wiąże się z większym wpływem na działalność spółki

Występuje również uprzywilejowanie akcjonariusza, które wygasa w chwili zbycia akcji.

5. W Polsce istnieje wyjątkowa możliwość posiadania prawa veta – posiada je Skarb Państwa.

IV PODZIAŁ – pokrycie wkładu.

1. Akcja gotówkowa.

• akcje wydawane przez spółkę akcyjną w zamian za wpłaty gotówkowe;

• wymagają one pokrycia co najmniej w jednej czwartej ich wartości nominalnej przed rejestracją spółki albo podwyższenia kapitału.

2. Akcja aportowa.

• wydawane przez spółkę akcyjną w zamian za wkłady niepieniężne, czyli aporty;

• powinny być pokryte w całości przed zarejestrowaniem spółki akcyjnej i muszą pozostać akcjami imiennymi przez rok.

V PODZIAŁ.

1. Akcja własna.

• wydane przez spółkę akcyjną, będące w posiadaniu tej spółki;

• umieszcza się w bilansie w pozycji "akcje własne do zbycia";

• w bilansie stanowią pasywo,

• spółka posiada własne źródło finansowania – pasywo o wartości ujemnej

(*mogą być nabywane jedynie:

- w drodze egzekucji na zaspokojenie swych roszczeń względem akcjonariusza, których nie można zaspokoić z innego jego majątku,

- celem umorzenia,

- gdy dochodzi do łączenia się spółek i spółka przejmująca nabywa własne akcje w celu ich wydania akcjonariuszom spółki przejmowanej, jeżeli akcje własne będą stanowić najwyżej jedną dziesiątą część kapitału akcyjnego)

2. Akcja „krzyżowa”.

• spółka nie może (za pewnymi wyjątkami) posiadać własnych akcji;

• występuje „spółka matka” i „spółka córka” – jedna zakłada drugą, która wykupuje jej akcje (krzyżowe)

3. Akcja gratisowa.

• akcje, które emituje dana spółka akcyjna w przypadku podwyższenia kapitału akcyjnego, który jest pokrywany z kapitału zapasowego lub kapitału rezerwowego (który może być utworzony np. z zysku);

• w praktyce oznacza to, że akcjonariusze otrzymują te akcje całkowicie bezpłatnie;

• akcje gratisowe nie wymagają objęcia - przysługują one akcjonariuszom lub wspólnikom w stosunku do udziałów, jakie posiadają w dotychczasowym kapitale zakładowym;

• dzięki takiemu podwyższeniu kapitału akcyjnego nie zwiększa się wprawdzie majątek spółki, jednak akcjonariusz zyskuje o tyle, że otrzymuje dywidendę od nowych akcji;

(• zerowanie zapasu – zwiększanie kapitału zakładowego)

4. Akcja z obowiązkiem świadczenia.

• w ramach obowiązków akcjonariusza są świadczenia wobec spółki.

Dywidenda.

1. Definicja:

• prawo do dywidendy – prawo akcjonariusza do udziału w zysku rocznym spółki akcyjnej;

- jedno z najczęściej wymienianych uprawnień, sprowadza się do żądania udziału w zysku, który spółka osiągnęła;

- nie określa, o którym roku mówimy, nie chodzi tylko o ostatni rok – o zyski w ogóle;

- prawo żądania obowiązuje wtedy gdy zysk spółki został przeznaczony na wypłaty dywidendy, więc prawo żądania jest potencjalne; stanie się roszczeniem gdy przeznaczenie zysku na dywidendę zostanie uchwalone

2. Inne:

• pokrycie strat z lat ubiegłych – spółka w pierwszej kolejności musi pokryć stratę z lat ubiegłych; do wypłaty dywidendy pozostaje różnica;

• odpis obowiązkowy/nieobowiązkowy na kapitał zapasowy – obowiązek może wynikać z ustawy i ze statutu; dodatkowo spółka może podjąć decyzję o odpisie nieobowiązkowym; np. finansowanie inwestycji z tego zysku zamiast wzięcia pożyczki

• można handlować prawem do dywidendy (roszczeniem, a nie uprawnieniem wynikającym z posiadania akcji). Nie można dokonywać takich podziałów. Sprzedaż prawa do dywidendy to skrót myślowy. Chodzi o ustalone roszczenie;

• dywidenda to świadczenie odnoszące się do roku, w tym czasie z danej akcji może być uprawnionych wielu akcjonariuszy;

• uchwała WZA o podziale zysku/dzień dywidendy/wypłata:

- dzień dywidendy to dzień, z którego pochodzi lista aktualnych akcjonariuszy; jeśli

dzień ten nie jest określony przyjmuje się stan z dnia uchwały;

- dzień wypłaty – dzień, w którym dywidenda powinna zostać przelana; ten dzień

zostaje wcześniej oznaczony (dla bezpieczeństwa finansowego spółki – spółka może nie mieć płynność (zasada memoriałowa!)), wprowadzony w celu odroczenia momentu wypłaty; jeśli spółka nie oznaczy tego dnia to wypłata następuje niezwłocznie (tj. około 14 dni od uchwały)

Prawo poboru.

1. Definicja:

• prawo poboru: dotychczasowy akcjonariusz ma prawo pierwszeństwa (z mocy ustawy) w obejmowaniu akcji emitowanych przez spółkę w związku z podwyższeniem jej kapitału zakładowego (proporcjonalnie do liczby posiadanych akcji);

• jest to kolejne uprawnienie o charakterze majątkowym;

(• inaczej: akcjonariusz w pierwszej kolejności uczestniczy w podwyższeniu kapitału zakładowego)

2. Inne:

• obrót – obrót prawem poboru tak jak w przypadku dywidendy, dotyczy konkretnej emisji akcji (w związku z podwyższeniem kapitału zakładowego?) – nie można sprzedać prawa poboru, a tylko uprawnienie do konkretnej emisji akcji;

• prawo wyklucza zmniejszenie procentowe udziału;

• akcjonariusz może nie skorzystać z prawa – wtedy w następnej kolejności w proporcji prawo mają kolejni akcjonariusze;

(• prawo poboru może przeszkadzać – inwestor jest ‘blokowany’, nie może pomóc spółce, nie może zainwestować, nie może objąć całej emisji (chyba, że wyłączymy prawo poboru)

Akcja jako przedmiot zabezpieczenia. (przez zastaw)

• Zastawca umożliwia zastawnikowi korzystanie ze swoich uprawnień (jest to kolejny przypadek gdy kto inny jest akcjonariuszem, a kto inny korzysta z uprawnień);

• Zastawnik może żądać poboru dywidendy, jest ona często zaliczana na poczet długu;

• istnieją wątpliwości czy można przekazać głos na walnym zgromadzeniu (w praktyce często zastawnik ma pełnomocnika na zgromadzeniu)

(*można zawierać umowy o użytkowanie akcji; akcjonariusz umożliwia komuś korzystanie)

Umorzenie akcji, a unieważnienie dokumentu akcji.

1. Unieważnienie dokumentu akcji:

• pozbawienie mocy samego dokumentu;

• pozbawienie dokumentu znaczenia, np. w przypadku zmiany właściciela akcji imiennej, kradzieży, zgubienia;

2. Umorzenie akcji:

• unicestwienie akcji – akcja przestaje istnieć;

• możliwość unicestwienia trzeba przewidzieć w statucie;

• rodzaje:

- dobrowolne – wymaga zgody akcjonariusza, może mieć charakter nieodpłatny;

- przymusowe – musi być przewidziane w statucie; nawet gdy akcjonariusz się nie zgodzi, np. w drodze uchwały;

- „automatyczne” – w statucie określone okoliczności (warunki) gdy akcja zostaje unicestwiona, nie trzeba uchwały

*Jaki interes ma akcjonariusz zgadzając się na nieodpłatne unicestwienie?

Cel: ukrycie straty w bilansie. (Zakup własnych akcji i umorzenie! – by nie ruszać aktywów)

Struktura spółki akcyjnej.

1. Zarząd – organ wykonawczy.

• prowadzi sprawy spółki;

• zajmuje się codzienną działalnością spółki, sprawami wewnętrznymi;

*Prokurent – pełnomocnik, który może reprezentować spółkę tak jak zarząd

2. Rada nadzorcza:

• nadzoruje działalność spółki;

• pełni funkcję kontrolną oraz opiniotwórczą;

• do pełnych czynności wymagana jest jej zgoda;

• może pełnić funkcję reprezentacyjną gdy spółka wchodzi w relacje z członkiem zarządu;

3. Walne zgromadzenie – organ uchwałodawczy.

• ‘przechodzą’ przez nie dokumenty;

• zatwierdza sprawozdanie finansowe;

• podejmuje uchwały, wyraża zgodę na pewne działania (co często określa statut);

• spotyka się w dwóch trybach:

- zwyczajne – raz w roku; głosowanie nad sprawozdaniem i udzieleniem absolutorium;

- nadzwyczajne – zdarzenie związane z koniecznością uzyskania zgody; zwoływane przez zarząd, jeśli tego nie zrobi – przez radę, jeśli nie – przez akcjonariusza, który posiada 10%

Zmiany w kapitale zakładowym.

1. Zwykłe podwyższenie:

• zwykłe, związane z dodatkowymi wkładami, itd.

• następuje w drodze zmiany statutu poprzez emisję nowych lub podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych akcji;

2. Podwyższenie ze środków spółki:

• sytuacja nietypowa pod względem nazwy, typowa w praktyce;

• uchwałę w tej sprawie podejmuje walne zgromadzenie, przeznaczając na ten cel wolne środki zgromadzone na funduszach zapasowym i rezerwowych spółki;

(• w ramach kapitału własnego (np. zysk) podnoszony jest kapitał w spółce; następuje przeksięgowanie z zysku czy innego kapitału na zakładowy)

• akcje gratisowe - w tym wypadku nowe akcje, które mają być przydzielone akcjonariuszom na mocy uchwały walnego zgromadzenia (zwane "akcjami gratisowymi"), nie wymagają objęcia. Akcje te przysługują akcjonariuszom w stosunku do ich udziałów w dotychczasowym kapitale zakładowym.

3. Kapitał docelowy i 4. Warunkowe podwyższenie:

• umożliwiają obejście rygoru przy podwyższaniu kapitału zakładowego (bo są limity);

• umożliwiają zarządowi podwyższenie kapitału na podstawie własnej decyzji;

4. Warunkowe podwyższenie:

• dokonuje go walne zgromadzenie z zastrzeżeniem, że osoby, które uzyskały prawo objęcia akcji, wykonają je zgodnie z warunkami przewidzianymi w uchwale;

(•Warunek … występowanie obligacji zamiennych … podniesienie kapitału zależy od oświadczenia posiadacza obligacji zamiennych)

5. Obniżenie:

• nie obniża się w łatwy sposób, często konieczne jest postępowanie informujące wierzycieli;

• kapitał można obniżyć w drodze zmniejszenia wartości nominalnej akcji, połączenia akcji lub umorzenia akcji;

(• istnieje obniżenie kapitału zakładowego z jego jednoczesnym podwyższeniem – by nie było konieczne wzywanie wierzycieli)

6. Obligacje.

• rynek obligacji nie jest duży;

• nie jest to zbyt aktualny instrument finansowy;

• rynek obligacji w Polsce jest zdominowany przez obligacje państwowe – skarbowe;

• dotyczą finansowania zewnętrznego;

• mogą stanowić alternatywę w stosunku do pozyskiwania kapitału przez kapitały własnę, umożliwia bowiem finansowanie działalności przez kapitał obcy;

• mają zbliżony charakter do akcji

Definicja.

• papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia;

- świadczenie pieniężnego lub niepieniężnego; zakres obligacji jest szeroki – można się zobowiązać do dostaw; najczęściej świadczenie to związane jest z odsetkami;

Uwagi wprowadzające:

1. Konstytutywny, dłużny papier wartościowy:

• konstytutywny – roszczenie ‘żyje z papierem’;

(• przy obligacjach istnieją wątpliwości co do konstytutywności);

• dłużny – związany z długiem emitenta zobowiązanego do świadczenia

2. „Ucieleśnienie” wierzytelności (praw majątkowych).

3. Emitowany w serii:

• tak jak w przypadku akcji;

(•wyemitowanie jednej akcji byłoby pożyczką)

Rodzaje obligacji:

I Podział – miejsce emisji obligacji.

1. Obligacja krajowa:

• pozyskiwanie funduszu z rynku krajowego;

2. Obligacja zagraniczna:

• pozyskiwanie funduszu z rynku zewnętrznego

(Polska spółka może wyemitować zarówno obligacje krajowe oraz zagraniczne ;))

II Podział – oznaczenie obligatariusza.

1. Obligacja na okaziciela.

• mogą być przenoszone poprzez samo wydanie jej nabywcy przez zbywcę;

2. Obligacja imienna:

• przeniesienie praw z nich wynikających odbyć się musi w formie przelewu połączonego z wydaniem dokumentu;

• emitent może ograniczyć lub wyłączyć możliwość zbywania obligacji imiennych

Obligacji nie przenosimy przez indos więc nie istnieją obligacje na zlecenie.

III Podział – formy dokumentu.

1. Obligacja zmaterializowana – tradycyjna, w papierze. (składa się z: właściwego zapisu dłużnego (płaszcza) oraz arkusza kuponowego)

2. Obligacja zdematerializowana - występuje tylko jako zapis księgowy w pamięci komputera.

Obligacje skarbowe nie mają formy dokumentu - są zdematerializowane.

IV Podział – przedmiot praw ucieleśnionych.

1. Obligacja na wierzytelności pieniężne.

2. Obligacja na wierzytelności niepieniężne.

3. Obligacja „mieszana”.

• uprawniony z obligacji ma możliwość żądania dwóch rodzajów świadczeń;

V Podział – sposób oprocentowania.

1. Obligacje o stałym oprocentowaniu.

• wynagrodzenie oznaczone konkretną liczbą;

• w całym okresie pozostaje niezmienne

2. Obligacje o zmiennym oprocentowaniu.

• w danym okresie występują różne stawki procentowe;

• dodatkowo: *obligacje indeksowane (podrodzaj) – o stałym i zmiennym oprocentowaniu – oparte są na stałym wskaźniku pozyskiwanym z rynku, np. inflacja, itd.

3. Obligacje o zerowym oprocentowaniu.

• emitowane są z dyskontem w stosunku do ich wartości nominalnej;

• nabywca płaci więc za obligację jej wartość nominalną, która jest pomniejszona o należne przyszłości odsetki

VI Podział – termin wykupu.

1. Obligacje krótkoterminowe: do 5 lat.

2. Obligacje średnioterminowe: 5-10 lat.

3. Obligacje długoterminowe: powyżej 10 lat.

*Jest to podział umowny.

*Obligacje skarbowe nie mogę być ‘krótsze’ niż rok, (do tego służą inne papiery, np. bon skarbowy, którego celem jest utrzymanie płynności) gdyż mają na celu finansowanie deficytu.

VII Podział – możliwość zmiany treści.

1. Obligacja konwersyjna.

• konwersja może mieć charakter ustawowy lub umowny. Jeśli ustawowy to mamy do czynienia automatycznym przekształcaniem świadczenia niepieniężnego w pieniężne. Umowne- konwersja może przewidywać zmianę w warunkach emisji różnych elementów w treści obligacji w zależności od okoliczności które miały miejsce;

• chodzi o sytuację gdy na treść zobowiązania wpływa jedna strona. Sytuacja jest po to, że emitent często zainteresowany jest uprzywilejowaniem, np. skróceniem okresu wykupu – zastrzega, że może je wykupić wcześniej. Takie samo uprzywilejowanie może mieć posiadacz: wystawienie do wykupu wcześniej. Występuje sytuacja: rolowanie – zastępowanie zobowiązania z obligacji kolejnym. (może to być również zastrzeżone w formie przywileju)

2. Obligacja o niezmiennej treści.

VIII Podział – „możliwość wykupu”.

1. Obligacja podlegająca wykupowi.

2. Obligacja niepodlegająca wykupowi:

• bez terminu wykupu – np. o możliwości zmiany treści, strona decyduje o terminie (zazwyczaj w przypadku długookresowych); odsetki z takiej obligacji to świadczenia zbliżone do renty – brak oznaczenia wypłat okresowych;

IX Podział – zabezpieczenia.

• obligacja zazwyczaj zawiera zobowiązanie; oprócz pieniężnego – wykup;

• chodzi o zabezpieczenie świadczeń w razie ich zaprzestania

1. Obligacja całkowicie zabezpieczona:

• emitent ustanawia dodatkowe zabezpieczenie zarówno z obligacji oraz wykupu;

2. Obligacja częściowo zabezpieczona:

• tylko określone świadczenia są zabezpieczone w określonym czasie;

3. Obligacje niezabezpieczone (tzw. obligacje śmieciowe).

(•nie znaczy to, że posiadacze takich obligacji nie mogą mieć roszczeń do emitenta; mają, tyle że na zasadach ogólnych)

X Podział – ryzyko.

• wynika z tego, że ryzyko jest szacowane;

1. Obligacja pozbawiona ryzyka:

• kiedyś mówiono o „ryzyku zerowym” w przypadku obligacji państwowych, naprawdę takie obligacje nie istnieją – państwo nie gwarantuje 100% pewności;

2. Obligacja charakteryzująca się ryzykiem:

• niezabezpieczona, z dużym ryzykiem (– określana „śmieciową”);

• często wiąże się z ryzykownym przedsięwzięciem (,które może mieć pozytywny wynik – duża stopa zwrotu)

XI Podział – źródło pokrycia świadczeń.

1. Obligacja ogólna:

• niezależnie od źródła majątku i dochodów emitenta;

• świadczenie będzie pokrywane z każdego źródła

2. Obligacja przychodowa:

• środki na pokrycie pochodzą z przedsięwzięcia regulowanego ze środków z tej obligacji;

(• w przypadku pozostałych obligacji przedsiębiorstwo odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązaniami z nich wynikające);

• musi być podana informacja o inwestycji

3. Obligacja sekurytyzacyjna:

• wyodrębniony zostaje majątek spółki i założona spółka celowa obsługująca świadczenia z tytułu obligacji (obsługująca płatności);

• występuje ‘spółka matka’.

Funkcje obligacji.

1. Dla emitenta:

• pożyczkowa – stanowi instrument konkurencyjny dla pożyczki;

• rozwojowa – środki z obligacji mogą służyć do rozwoju spółki;

• restrukturyzacyjna – środki z obligacji mogą służyć do przekształcenia spółki;

• stabilizacyjna (nie jest do końca zachowana w przypadku bonów skarbowych, bon skarbowy bardziej zapewnia płynność)

2. Dla obligatariusza:

• lokacyjna – oszczędnościowa;

• bonifikacyjna – związana z tym, że posiadacza obligacji próbujemy zainteresować czymś poza okresowymi świadczeniami pieniężnymi, np. preferencyjne warunki handlowe (preferencje co do ceny itd.)

3. Uniwersalne:

• płatnicza – (jak w czeku) zasadniczo się nie płaci;

• obiegowa – związana z przenoszeniem wartości między uczestnikami rynku;

• gwarancyjna – ma charakter wtórny, sprowadza się do obligacji mających zabezpieczyć posiadacza; może być przedmiotem zastawu.

Elementy treści obligacji.

1. Powołanie podstawy prawnej emisji:

• nie każdy może emitować obligacje;

2. Szczegółowe określenie emitenta:

• musi wynikać kto chce pozyskać źródło finansowania;

3. Nazwa obligacji i cel emisji:

• często powiązana z konkretnym przedsięwzięciem, który należałoby określić;

4. Wartość nominalna i numer. (serii!)

5. Opis świadczeń emitenta. (inaczej: określenie powinności)

6. Oznaczenie obligatariusza.

• imiennie lub na okaziciela.

7. Ewentualny zakaz lub ograniczenie zbywania.

(• nie pełni wtedy funkcji obiegowej)

8. Oprocentowanie i warunki wykupu.

9. Zakres i forma zabezpieczenia.

(•czy jest zabezpieczona?/czy gwarancja rządowa?)

10. Miejsce i datę wystawienia.

11. Podpisy w imieniu emitenta.

Cel emisji:

Zamierzenie, które ma być zrealizowane ze środków uzyskanych ze sprzedaży obligacji.

1. Obligacje komunalne:

• samorząd jest (zwyczajowo) zobowiązany określić cel.

2. Obligacje przychodowe:

• muszą mieć określony cel;

• sposób musi określać na jakie przedsięwzięcia wydawane są fundusze.

Rodzaje celów.

I Podział: ilość zamierzonych przedsięwzięć.

1. Cel pojedynczy.

2. Cel złożony. (kilka)

II Podział: udział środków pozyskanych w realizacji przedsięwzięcia.

Zdarza się, że w treści jest informacja, że obligacje nie są jedynym źródłem finansowania.

1. Pokrywają w całości.

2. Pokrywają w części.

Obligacje partycypacyjne.

• obligacje partycypacyjne oferują posiadaczowi obligacji odsetki w sytuacji, gdy firma emitent osiąga odpowiednio wysokie dochody;

• gwarantują udział w zysku spółki;

• jest tu pewien paradoks: świadczenie niepieniężne ma charakter pieniężny – świadczeniem niepieniężnym jest możliwość udziału posiadacza w zysku emitenta;

• często zawierają postanowienia dotyczące wynagrodzenia w odesetkach, a jednocześnie o udziale w zysku emitenta;

• emitując obligacje możemy umożliwić podmiotom trzecim uczestnictwo w zysku spółki.

Obligacja zamienne (na inne papiery).

• dają jej posiadaczowi możliwość (prawo) do zamiany ich na akcje firmy emitującej lub akcje rodzimego przedsiębiorstwa emitenta;

• dają możliwość kupna akcji określonych przedsiębiorstw prywatyzowanych drogą kapitałową;

• podmiot będący posiadaczem ma wybór: odsetki, wykup lub udziały – akcje;

• jest to forma warunkowego podwyższenia ( wykład Akcje)

Proces emisji:

1. Czynności wstępne:

• przygotowanie od strony decyzyjnej: czy wejść w finansowanie obligacyjne?, czy jest to opłacalne?

• często okazuje się, że nikt nie jest zainteresowany obligacjami.

2. Decyzja o emisji oraz wybór trybu:

• czy oferta publiczna czy zamknięta (dla zainteresowanych).

3. Decyzja o obsłudze procesu:

• kto będzie obsługiwał od strony doradczej i bankowej.

4. Ustanowienie zabezpieczeń obligacji:

• z założenia są zabezpieczone;

• w którym momencie ustanowić zabezpieczenie?

• jakie składniki majątkowe?

5. Porozumienie z underwriterem:

• subemitent – podmiot, który ma pomóc w pozyskaniu inwestorów;

• subemisja:

- idea: kredytobiorca nie spłaca bankowi kredytu -> bank chce spłaty przez obligacje kredytobiorcy -> bank staje się autorytetem -> obsługuje emisje -> prowokuje inwestorów do zakupienia obligacji -> w ten sposób bank gwarantuje wykup -> następuje podział ryzyka;

- rodzaje: usługowa (zachęca do nabywania, a w ostateczności sam nabywa) oraz inwestycyjna (subemitent kupuje obligacje i odsprzedaje je dalej).

6. Przygotowanie propozycji nabycia.

7. Skierowanie propozycji nabycia.

8. Przyjęcie propozycji nabycia (umowa przedemisyjna).

9. Przydział obligacji.

10. Wydanie dokumentów.

List zastawny.

Wprowadzenie:

List zastawny jest emitowanym przez bank hipoteczny papierem wartościowym stwierdzającym zobowiązanie banku hipotecznego do wypłaty jego okazicielowi w określonym terminie oznaczonej sumy pieniędzy oraz wypłacenia – w przewidzianych umową terminach i wysokości – odsetek od tej sumy.

1. Geneza:

• powiązany z finansowaniem długoterminowym;

• związany z zapotrzebowaniem na kapitał długoterminowy;

• na rynku nie ma takiego źródła finansowania;

• problem: ludzie niechętnie inwestuję w kredyty (itp.) długoterminowo.

2. Zabezpieczenie hipoteczne:

• łatwe i silne.

3. W ramach bankowości hipotecznej:

• głównym celem bankowości hipotecznej jest pozyskanie długoterminowego kapitału dla finansowania nieruchomości, dlatego są to papiery o pierwotnie długim okresie wykupu. Dla inwestorów ważne jest to, że przy aktywnym rynku wtórnym mogą upłynnić swoją inwestycję i sprzedać listy niezależnie od tego, kiedy przypada termin ich zapadalności;

(• pośrednictwo między dostarczycielem kredytu krótkoterminowego a odbiorcą kapitału długoterminowego)

Istota listu zastawnego:

(1a – zgłasza zapotrzebowanie na kredyt długoterminowy)

• Zbywca nieruchomości – np. bank hipoteczny;

• kredytobiorca ‘rozmawia’ z bankiem, który musi pozyskać środki na finansowanie;

• kredytobiorca zgłasza zapotrzebowanie, na które odpowiada inwestor (wszyscy, którzy posiadają wolne środki – z reguły każdy posiada środki krótkoterminowe);

• dochodzi do relacji między bankiem, a inwestorem;

• następuje wymiana: środki pieniężne trafiają do banku, który z kolei emituje listy zastawne, z których emisji otrzymuje środki;

• emisja listów pieniężnych wiąże się z świadczeniem pieniężnym: zwrotem otrzymanej sumy pieniężnej i okresową wypłatą odsetek

Pokrycie listu zastawnego:

Zobowiązanym z listu jest bank. Nieruchomość należy do kredytobiorcy.

1. Zasada pokrycia zwyczajnego:

• odnosi się do aktywów banku: kredytu hipotecznego;

(• list zabezpieczony kredytem, który jest zabezpieczony na nieruchomości);

2. Zasada pokrycia zastępczego:

• stanowi wyjątek;

• możliwość zabezpieczenia innymi aktywami niż kredyt (np. gotówka lub inne papiery wartościowe)

3. Zasada kongruencji:

• powiązanie odsetek z kredytu na odsetki dla inwestorów (powiązanie strumieni pieniężnych)

Certyfikat inwestycyjny:

1. Fundusz inwestycyjny:

• wyróżniamy otwarte i zamknięte;

- otwarty: przyciąga różnych inwestorów – nie ma określonych podmiotów;

- zamknięty: ograniczony krąg podmiotów;

• zadanie: prowadzenie działalności polegającej na lokowaniu posiadanych środków finansowych zgodnie z celami jakie przyjęto dla podstaw jego powołania;

• zasada: ograniczenie ryzyka inwestycyjnego (dywersyfikacja)

(*Dywersyfikacja ryzyka inwestycyjnego to zróżnicowanie portfela inwestycyjnego. Głównym założeniem jest zdywersyfikowanie ryzyka inwestycyjnego, poprzez odpowiedni dobór aktywów obciążonych ryzykiem, tak aby poniesione ewentualnie straty w jednych aktywach zrekompensowane były zyskami w innych aktywach.)

• fundusz pozyskuje wolne środki inwestorów (nasze) i nimi zarządza;

• fundusz może przyjąć aktywa: bezpieczne (obligacje skarbowe), zrównoważone (akcje), wysokiego ryzyka;

2. Tytuł partycypacyjny:

• konstrukcja, która pokazuje jaki udział w aktywach funduszu ma dany inwestor;

a) fundusz otwarty – jednostka uczestnictwa:

• tytuł prawny określający uprawnienia uczestnika związane z udziałem w funduszu inwestycyjnym otwartym;

• wielkość na dany dzień;

• nie mogą być zbywane – są umarzane po wypłaceniu;

• jedyny wyjątek: podlegają dziedziczeniu w wypadku śmierci.

b) fundusz zamknięty – certyfikat inwestycyjny:

• papier wartościowy emitowany przez zamknięty fundusz inwestycyjny;

• tworzony jest papier!;

• wycofanie nie musi oznaczać umorzenia – możliwy obieg

Warrant subskrypcyjny.

Istota.

1. Definicja:

• papier wartościowy zamienny na akcje (mechanizm jak przy obligacji zamiennej) albo inkorporujący prawo zapisu na akcje;

(• inwestycja pozwalająca spółce emitować papiery wartościowe związane z podniesieniem kapitału zakładowego)

• nabywca warrantu uzyskuje prawo zapisu na akcje albo objęcia akcji (z wyłączeniem prawa poboru)

Podział:

1. Warrant subskrypcyjny z prawem objęcia akcji:

• wynagrodzenie dla pracowników może zostać wypłacone w warrantach – można wtedy zostać akcjonariuszem spółki;

• wtedy warrant zostaje umorzony -> powstaje akcja;

• związane z warunkowym podwyższeniem kapitału;

• następuje oświadczenie o objęciu akcji i wydanie akcji.

2. Warrant subskrypcyjny z prawem pierwszeństwa do zapisywania się na akcje nowej emisji:

• jak przy akcjach docelowych;

• należy wyłączyć prawo poboru;

• związane z docelowym podwyższeniem kapitału;

• następuje oświadczenie o chęci objęcia akcji -> przydział akcji ALE:

- problem: w przypadku kapitału docelowego nie musi dojść do emisji nowych akcji; posiadacz warrantu może być zainteresowany nowymi akcjami, ale nie muszą one zostać wyemitowane;

3. Warrant może mieć charakter odpłatny i nieodpłatny. Jest problem z wartością.

Świadectwo tymczasowe.

1. Definicja:

• Świadectwa tymczasowe są papierami wartościowymi wydawanymi akcjonariuszom, do chwili pełnego pokrycia objętych przez nich akcji na okaziciela;

Imienne świadectwo depozytowe.

1. Definicja:

• imienny dokument wystawiony przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych na żądanie posiadacza tego rachunku, zawierający informacje o właścicielu rachunku, liczbie posiadanych przez niego walorów oraz celu wystawienia świadectwa;

Świadectwo założycielskie.

• dokument, jaki spółki akcyjne mogą wydawać w celu wynagrodzenia za usługi oddane przy ich powstaniu. Wynagrodzenie to zastrzegają sobie zazwyczaj założyciele spółki;

• wydane osobie, która nie musi być akcjonariuszem

• może być wydane komuś innemu niż założyciel, np. inwestor strategiczny;

• wiąże się z pewnymi świadczeniami, np. prawo do udziału w zysku spółki przez jakiś czas;

Świadectwo użytkowe.

1. Definicja:

• dokument, który spółka może wydawać akcjonariuszom w zamian za umorzenie ich akcji;

• dają prawo do dywidendy oraz prawo do uczestnictwa w nadwyżce majątku spółki, pozostałej po pokryciu wartości nominalnej akcji.

Akredytywa.

1. Wprowadzenie.

• geneza: list kupiecki – sytuacja gdy wyjeżdżający wystawiał list kupiecki, a inny kupiec mógł żądać wypłaty gotówki;

• I połowa XX wieku – uzależnienie wypłaty od przedstawienia dokumentów oraz wprowadzenie zobowiązania banku;

- w związku z intensyfikacją transakcji międzynarodowych;

- dokumenty handlowe;

• środki były wypłacone gdy dokumenty były zgodne z tymi w umowie: środki wypłaca bank;

• mechanizm rozliczeniowy oraz zabezpieczający;

2. Istota akredytywy.

• kupujący (= akredytujący) chce nabyć towar, sprzedający (=akredytowany = beneficjent) otrzymać ‘cenę’;

• akredytywa nie jest typowym środkiem płatniczym, jest to mechanizm; (używanie terminu „zapłata akredytywą” jest uproszczeniem;

3. Istota akredytywy II.

• kupujący kieruje się do banku, by ten utworzył akredytywę;

• w wykonaniu zlecenia bank oświadcza kupującemu i sprzedającemu otwarcie akredytywy i prezentuje dokumentację;

• bank otwierający potrzebuje współpracy z bankiem pośredniczącym (z kraju beneficjenta);

• współpraca: Bank pośredni:

- awizuje - jest w tej sytuacji jedynie pośrednikiem w korespondencji pomiędzy eksporterem a bankiem importera. Bank pośredniczący działa, zatem jako przedstawiciel banku otwierającego, co oznacza, że nie podejmuje on żadnych zobowiązań;

- negocjuje – (przyspieszenie rozliczenia, podróż dokumentów nie jest konieczna) poza awizacją dokonuje także, na polecenie banku otwierającego, sprawdzenia zgodności dokumentów; bank taki, wykonując te czynności nie działa w swoim imieniu lecz zleceniodawcy czyli banku otwierającego; w przypadku pomyłki odpowiedzialność ponosi bank otwierający;

- potwierdza akredytywę - godząc się na potwierdzenie akredytywy, podejmuje własne samodzielne zobowiązanie na tych samych warunkach jak bank otwierający i ma w stosunku do beneficjenta takie same obowiązki, jak gdyby ją sam otworzył. Bank potwierdzający dokonuje płatności na rzecz beneficjenta we własnym imieniu i niezależnie od swoich własnych rozliczeń z bankiem otwierającym; (roszczenia do dwóch banków)

4. Funkcje akredytywy:

• płatnicza (rozliczeniowa) – pojęcie jest uproszczeniem: akredytywa to mechanizm!

• zabezpieczająca – ryzyko nieuiszczenia ceny jest zminimalizowane; sprzedający ma więcej możliwości dochodzenia za towar;

- Chroni ona eksportera przed ryzykiem handlowym transakcji zabezpieczając płatność za dostawę. Importer otwierając akredytywę musi zdeponować w banku kwotę odpowiadającą wartości dokonywanego zakupu. Bank gwarantuje wypłatę tej kwoty eksporterowi pod warunkiem dostarczenia dokumentów wymienionych w umowie akredytywy;

- Chroni ona importera, który nie dokonuje zapłaty do momentu ustalonego w akredytywie, czyli do momentu przekazania dokumentów, np. po inspekcji otrzymanej dostawy. Ryzyko otrzymania wadliwego towaru jest więc także ograniczone; (np. występowanie konosamentu);

• kredytowa (najmniejsze znaczenie) – występuje między bankiem a zlecającym – bank może wystawić swoje środki;

5. Rodzaje akredytywy:

• dokumentowana:

- warunek: przedstawienie dokumentów;

• zabezpieczająca:

- obok warunku przedstawienia dokumentów – warunek: brak płatności;

- strony są zainteresowane zabezpieczeniem płatności, środki nie przechodzą przez bank – bank jedynie zabezpiecza;

- do dokumentów będzie dołączone oświadczenie o braku płatności;

- mechanizm nie wymaga od początku blokowanie środków.

(przypomina gwarancję bankową, stanowi zobowiązanie banku otwierającego do zapłaty za zgodne dokumenty, wśród których najczęściej występują: oświadczenie eksportera/sprzedającego, że importer/ kupujący nie wywiązał się ze swoich zobowiązań płatniczych oraz kopie dokumentów handlowych (np. faktury). Prezentowanie dokumentów i wypłata w takiej akredytywie ma miejsce dopiero w przypadku niewykonania podjętych przez importera/ kupującego zobowiązań)

• pieniężna - polega na wydaniu przez bank krajowy polecenia (dokumentu zwanego listem kredytowym) bankowi zagranicznemu (kilku bankom) wypłacenia wymienionej w akredytywie osobie, w określonym czasie, wskazanej kwoty; ten rodzaj akredytywy znajduje zastosowanie w międzynarodowych transakcjach handlowych;

- adresowana – jeden konkretny bank;

- okrężna – wiele zobowiązanych banków;

• odwołalna/nieodwołalna:

- A. możliwość odwołania lub wprowadzania zmian przez bank otwierający lub kupującego

- B. brak możliwości zmian i odwołania bez zgody wszystkich zaangażowanych stron; zgodnie z jednolitymi zwyczajami i praktyką, jeżeli w treści akredytywy nie stwierdzono wyraźnie że jest odwołalna to przyjmuje się, że jest nieodwołalna;

• odnawialna (rewolwingowa):

- ma zastosowanie przy sukcesywnych powtarzalnych dostawach jednolitego towaru w ciągu dłuższego czasu;

- realizowana przez beneficjenta częściami;

- środki blokowane są sukcesywnie;

- wiąże się ze zmniejszeniem kosztów sprzedającego;

• przenośna/nieprzenośna:

- z założenia istnieje tylko jeden beneficjent i akredytywy nie można przenosić, ale jeśli w treści występuje możliwość to można to uczynić tylko raz;

• potwierdzona/ niepotwierdzona:

- A. bank otwierający zleca bankowi pośredniczącemu potwierdzenie akredytywy; bank potwierdzający ponosi odpowiedzialność za zapłatę kwoty akredytywy – przenosi na siebie zobowiązanie;

- B. rola banku pośredniczącego ogranicza się jedynie do zawiadomienia beneficjenta o otwarciu akredytywy na jego rzecz i przekazaniu mu jej treści; w takim przypadku bank pośredniczący nie podejmuje żadnego własnego zobowiązania,

• gotówkowa: bank otwierający akredytywę zobowiązuje się do zapłaty gotówkowej natychmiast po prezentacji wymaganych dokumentów;

• z odroczonym terminem: bank otwierający zobowiązuje się do zapłaty w terminie odroczonym, wskazanym w akredytywie;

• zaliczkowa: akredytywy które zawierają specjalną klauzulę, upoważniająca bank awizujący lub potwierdzający akredytywę do wypłaty zaliczki beneficjentowi przed prezentacją dokumentów, w zamian za zwykłe pokwitowanie;

- z czerwoną klauzulą: bez zabezpieczenia rzeczowego wypłaconej zaliczki;

- z zieloną klauzulą: zabezpieczenie rzeczowe wypłaconej zaliczki np. w postaci cesji kwitu składowego;

Inkaso.

1. Definicja.

• Jest formą rozliczeń gotówkowych. Polega na złożeniu przez dostawcę w swoim banku polecenia pobrania należności od odbiorcy w zamian za wydanie odbiorcy dokumentów przekazanych przez sprzedającego. Inkaso najczęściej wykorzystywane jest przy eksporcie.

2. Podmioty:

• eksporter (=sprzedający), bank eksportera, importer, bank importera;

3. Przebieg.

• Dostawca wysyła towar do odbiorcy.

• Dostawca składa w swoim banku dyspozycję pobrania należności od odbiorcy oraz składa w banku dokumenty określone w umowie z odbiorcą, upoważniające go do odbioru towaru (np. fakturę, dokumenty celne, transportowe, ubezpieczeniowe, weksel itp.).

• Bank dostawcy kontaktuje się z bankiem inkasującym (z reguły będącym bankiem odbiorcy), i przekazuje mu dokumenty otrzymane od dostawcy.

• Bank inkasujący kontaktuje się z odbiorcą żądając wykupienia inkasa.

• Aby otrzymać dokumenty, odbiorca musi wykonać instrukcje określone w inkasie ( z reguły spłacić należność lub zaakceptować czek). Po wykonaniu instrukcji (np. wpłacie należności do banku inkasującego) bank wydaje mu dokumenty otrzymane od banku dostawcy.

• Bank inkasujący przekazuje należność do banku dostawcy,

• Bank dostawcy przekazuje należność dostawcy.

4. Różnice: akredytywa – inkaso.

• korzyści, zabezpieczenie, moment rozliczenia (inny poziom weryfikacji dokumentów)

• http://prawo.rp.pl/artykul/661328.html?p=1

Gwarancja bankowa.

1. Definicja.

• Jest pisemnym zobowiązaniem banku do zapłaty kwoty maksymalnej wskazanej w gwarancji (sumy gwarancyjnej (swego rodzaju kary)), w przypadku gdy zleceniodawca gwarancji, na którego została wystawiona, nie wywiąże się ze swojego zobowiązania (niekoniecznie pieniężnego).

2. Podmioty:

• dłużnik, bank gwarant, wierzyciel (= beneficjent gwarancji)

Polisa ubezpieczeniowa.

1. Definicja.

• Dokument stwierdzający zawarcie umowy ubezpieczeniowej, wystawiony ubezpieczającemu przez ubezpieczyciela;

- wskazuje konkretne ryzyko, które przyjmuje na siebie zakład;

- w ramach przejęcia ryzyka płacimy składkę;

- czy jest to papier wartościowy? (wg większości nie jest – raczej tylko dokument mówiący o wartości)

- wystawiona przez szczególnego specjalistę;

• Z reguły powinien zawierać najbardziej istotne postanowienia zawartej umowy

ubezpieczenia, m.in. dane dotyczące ubezpieczającego, określenie przedmiotu, okresu i sumy ubezpieczenia oraz należnej składki ubezpieczeniowej;

2. Podmioty.

• Ubezpieczyciel:

- przejmuje ryzyko za określoną składkę;

- wydaję polisę ubezpieczeniową;

• Ubezpieczający:

- posiada zdefiniowane ryzyko;

- opłaca składkę;

• Uposażony:

- będzie mu przysługiwało świadczenie;

- może być ubezpieczającym;

3. Rodzaje:

• indywidualna: ubezpieczenie określonej przesyłki, na przewóz określonym środkiem transportu, na określonej trasie;

• grupowa (zbiorowa):

- ryzyka jednego rodzaju zostają pokryte przez objęcie większej liczby podmiotów lub

osób jedną umową;

- z reguły podmiot pozostaje w określonym w umowie stosunku prawnym z osobami ubezpieczonymi;

- jest umową zawieraną na rzecz osoby trzeciej oraz na "cudzy rachunek";

- W umowie tej wyróżnia się: ubezpieczającego, ubezpieczonego; uposażonego;

• generalna:

- grupa ryzyk związana z określonymi transakcjami gospodarczymi;

- nie wymienia wprost ubezpieczenia jednej transakcji;

- obejmuje wówczas nie jeden obiekt (np. pojazd) czy rodzaj zlecenia (np. dostarczenie konkretnej przesyłki), ale cale ich zbiory;

- obowiązek rejestrów transakcji podlegających ubezpieczeniu;

• obrotowa:

- ubezpieczenie całości obrotu transportowego danego przedsiębiorstwa;

- mniej sformalizowana;

- odnosi się do określonych transakcji, ale nie ma obowiązku ich rejestrów;

• blokowa:

- ryzyko nie wymaga skonkretyzowania, brak szczegółów;

4. Dokumenty stwierdzające umowę ubezpieczenia:

• legitymacja ubezpieczeniowa;

• tymczasowe zaświadczenie;

• certyfikat ubezpieczeniowy;

• kwit zapłaty składki.

Pochodne instrumenty finansowe.

Wprowadzenie:

1. Ryzyko:

• finansowe (dotyczy działalności instytucji finansowych, firm i prywatnych inwestorów; wiąże się ono z nieoczekiwanymi zmianami przepływów pieniężnych, wynikających z aktywności na rynkach finansowych bądź działalności operacyjnej):

- płynności - wiąże się z trudnością likwidacji inwestycji; przez płynność należy rozumieć czas niezbędny do zamiany posiadanych aktywów (na przykład papierów wartościowych) na gotówkę; (im czas ten jest dłuższy, tym ryzyko płynności jest większe)

- prawne - wynika ze zmian regulacji prawnych, rachunkowych,

podatkowych, itp.

- operacyjne - dotyczy ono popełnionych błędów w

działalności operacyjnej firmy, wynika głównie z wad wewnętrznych systemów oraz

błędów spowodowanych przez człowieka; zależy od kondycji dostawców, itd.., związane z normalną działalnością;

- kredytowe - spowodowane jest przez nierzetelność jednej ze stron kontraktu finansowego, handlowego; spirala zadłużenia; nieznajomość realnego oprocentowania; koszt korzystania z cudzego kapitału może okazać się wyższy niż przypuszczaliśmy;

• rynkowe (wiąże się ono ze zmianami wartości instrumentów finansowych):

- walutowe- występuje wtedy, gdy instrument finansowy, w który się inwestuje, podlega denominacji w innej walucie niż waluta inwestora; dziś bardziej ubogie;

- stopy procentowej – odnosi się do kosztu pieniądza; oddziałuje bank centralny;

- zmiany cen;

Każdemu instrumentowi odpowiada ryzyko!

2. Instrument bazowy i pochodny.

• bazowy instrument finansowy (aktywo bazowe) – związany z ryzykiem, istnieje potrzeba zabezpieczenia (minimalizacja/eliminacja ryzyka) oraz spekulacja;

- rozumiane bardzo szeroko: nie chodzi jedynie o aktywo materialne, chodzi o wszystko co z naszej perspektywy ma wartość; może to być wartość stopy procentowej, kurs walutowy, itd.

• pochodny instrument finansowy – jego cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości bazowego instrumentu finansowego;

- stanowi swego rodzaju obudowę;

3. Definicja:

• Pochodny instrument finansowy – prawo majątkowe, będące elementem umowy, którego wartość zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości innej zmiennej bazowej, będącej podstawą tej umowy; (uprawnienie majątkowe do czegoś; przy jego pomocy nasza sytuacja może się zmienić)

4. Rodzaje:

Kontrakty terminowe:

- umowa dwóch stron o wykonanie transakcji kupna, w której kupujący zobowiązuje się do zakupu, a sprzedający do sprzedaży określonej ilości danego dobra, po określonej cenie, w określonym czasie w przyszłości;

- pozwala on na zawarcie w danym momencie umowy, dzięki której będziemy mogli

sprzedać lub kupić (zależnie od rodzaju kontraktu) dany instrument bazowy w przyszłości po określonej z góry cenie;

a) kontrakt forward:

• Umowa zawierana na rynku pozagiełdowym, w której jedna za stron zobowiązuje się kupić, druga sprzedać określony ilościowo i jakościowo instrument bazowy, po cenie i terminie określonych w tej umowie.

- z założenia mają dokonać rzeczywistej dostawy;

- specjalny rodzaj kontraktów terminowych;

- obowiązku po obu stronach;

- powiązane są z rynkiem płodów rolnych, dostawa „po żniwach”;

• kontrakt forward rate agrement:

- zobowiązują obie strony umowy do wypłaty lub otrzymania w przyszłości określonej płatności odsetkowej, wynikającej z różnicy pomiędzy uzgodnioną stopą FRA, a stopą referencyjną (rynkową);

- wartość przepływów odsetkowych liczona jest od wartości nominalnej, a kontrakt

rozliczany jest netto, czyli wypłaca się jedynie różnicę pomiędzy ustaloną stopą procentową, a zmienną stopą;

- w rozliczeniu kontraktu FRA nie dochodzi do rzeczywistego przepływu kwoty

nominalnej;

- Przykład: Załóżmy, że pewna firma musi za 2 miesiące zaciągnąć kredyt na pół roku, aby zapłacić za towar. Okazuje się, że w ciągu 2 miesięcy poziom rynkowych stóp procentowych może ulec zmianie, ponieważ RPP w ciągu tego czasu zadecyduje o zmianie stóp procentowych. Aby zabezpieczyć się przed ryzykiem zmiany stóp procentowych na niekorzyść firma zwiera kontrakt FRA. W przypadku lokat o zmiennych stopach procentowych oraz kredytów o stałym oprocentowanie obniżenie stóp procentowych nie będzie dobrą wiadomością, ponieważ oznacza to stratę. Ta grupa inwestorów będzie sprzedawać kontrakty FRA. Inwestor, który kupił kontrakt FRA 3 x 6 po 15 proc. na kwotę 1 mln zł, po upływie 3 miesięcy, gdy przewidział on wzrost stóp procentowych, i nowa stopa referencyjna wynosi 16 proc., otrzymuje płatność w wysokości 2493,15 zł, czyli 1mln zł x (0,16 - 0,15) x 91/365 = 2493,15 zł;

b) kontrakt future:

• wystandaryzowany kontrkat giełdowy, w którym strony zobowiązują się do zakupu bądź sprzedaży instrumentu bazowego (finansowego lub towarowego) po z góry i w ściśle określonym czasie przyjmując przy tym możliwość fizycznej dostawy, o ile jest to możliwe;

• różnicą, jaka występuje między kontraktami future a forward jest to, iż obrót kontraktami future odbywa się na zorganizowanych giełdach;

• cena, według której strony przeprowadzą transakcje w przyszłości, zwana jest ceną terminową; (prócz tego występuje cena rynkowa i umowna);

• instrument finansowy, będący rodzajem umowy, zawartej pomiędzy kupującym (sprzedającym) a giełdą lub izbą rozliczeniową, w której sprzedający zobowiązuje się sprzedać określony instrument bazowy za ściśle określoną cenę w ściśle określonym terminie;

c) forward, a future (nie różnią się pod względem ekonomicznym – ta sama idea):

• sposób zawarcia umowy:

- A. negocjacyjnie; B. nabywanie kontraktu (zawarcie umowy z izbą na wystandaryzowanych warunkach – brak negocjacji);

• pośrednictwo:

- A. może, ale nie musi; B. występuje;

• standaryzacja (istnienie warunków):

- A. możliwe; B. zawsze;

• rozliczenie transakcji:

- A. związane z nadejściem wykonania terminu; B. rozliczane ‘codziennie’;

• zabezpieczenie:

- A. możliwe; B. wiąże się z koniecznością wniesienia depozytu zabezpieczającego, czyli swoistej kaucji wpłacanej na rachunek izby rozliczeniowej;

• wcześniejsze wykonanie:

- A. za zgodą dwóch stron; B. niemożliwe, ale można zawrzeć kontrakt ‘przeciwko’;

• sposób wykonania:

- A. z dostarczeniem aktywa; B. rozliczanie różnic;

Kontrakty opcyjne:

- właściwie wyodrębnione z kontraktów terminowych, dajemy komuś możliwość, będzie miał opcję;

a) opcja:

• umowa, w której na jedną ze stron nakładany jest obowiązek kupna/sprzedaży określonego aktywa bazowego stronie mającej prawo do jego sprzedaży/kupna, na podstawie tej umowy, w której określone zostały cena, termin i sposób wykonania;

- sposób wykonania - związany z obowiązkiem dostarczenia aktywa;

- można umówić się na coś czego nie da się dostarczyć, np. indeks giełdowy, stopa procentowa, itd.

• opcja kupna: patrzymy od strony nabywcy, to ona ma możliwość, obowiązek sprzedaży ma wykonawca;

• opcja sprzedaży: występuje obowiązek kupna;

• cena wykonania:

- cena charakteryzująca opcję – taka, która będzie możliwa do uzyskania na rynku terminowym;

• termin wykonania: w którym momencie nabywca opcji ma możliwość skorzystania z niej:

- amerykańska – okres wykonania (do dnia wygaśnięcia)

- europejska – data punktowa (termin)

• cena opcji:

- premia („składka”) – odpowiednik wynagrodzenia wystawcy za danie możliwości,

(może być zyskiem);

- większość transakcji rozliczana jest w trybie nierzeczywistym: różnica między

kursami;

b) warrant opcyjny:

• papier wartościowy gwarantujący jego posiadaczowi zakup/sprzedaż określonego instrumentu finansowego w ustalonym terminie i po określonej cenie, z możliwością jego rzeczywistego dostarczenia;

• przedmiotem (aktywem bazowym) są papiery wartościowe;

• jest jakby pochodną akcji;

• dostawcą papieru jest emitent;

• od opcji odróżnia obowiązek dostarczenia:

- warrant opcyjny – bez obowiązku dostarczenia;

- warrant subskrypcyjny – z obowiązkiem dostarczenia (omawiany przy AKCJI);

Swap:

•umowa, w której strony zobowiązują się do płatności należności od określonej z góry kwoty kapitału, przez ustalony między nimi okres, przy czym należności dla każdej ze stron obliczane są na podstawie odmiennej dla każdej ze stron stopy procentowej (zmiennej bądź stałej)

• określany kontraktem wymiany;

• podmioty chcą się zamienić strumieniami;

• są kontraktami długoterminowymi;

• Przykład:

Podmiot 1 otrzymuje propozycję kredytów oprocentowanych: 5% rocznie lub WIBOR +1% rocznie

Podmiot 2 otrzymuje propozycję kredytów oprocentowanych: 5,1% rocznie lub WIBOR +1,3% rocznie

Jeśli Podmiot 1 jest zainteresowany kredytem o oprocentowaniu stałym, a Podmiot 2 o oprocentowaniu zmiennym, może dojść do transakcji, w której oba podmioty biorą przeciwne kredyty i następuje wymiana:

Podmiot 1: WIBOR +1% – [WIBOR – 3,95%] = 4,95%

Podmiot 2: 5,1% + [WIBOR – 3,95%] = WIBOR +1,15%

Jak widać, obie strony płacą mniej, niż gdyby każda wzięła kredyt bezpośrednio w banku.

Konstrukcja danin publicznych.

• Dziś daniny mają charakter pieniężny, ale nie zawsze tak było – np. obowiązkowa służba wojskowa.

Cechy formalnoprawne (-elementy wyróżniające daniny publiczne)

1. Pieniężne – wyrażana i płacona jest w pieniądzu

• oznacza, że zasadniczo podatek powinien być płacony w pieniądzu, ale istnieje alternatywa, np. przenoszenie własności z nieruchomości, czy przedawnienie (?);

2. Bezzwrotne:

• zwrot nie oznacza zwrotności podatku; chodzi o nadpłatę (rozbieżności wynikają stąd, że podatek jest roczny, a rozliczamy miesięcznie);

3. Przymusowe:

• związek posiadający władztwo podatkowe decyduje o obecności i wielkości podatków;

• jest to jednostronne oświadczenie władzy;

• dodatkowo przymusowość definiuje się przez obecność organów egzekucyjnych;

4. Ogólne (powszechne):

• zasadniczo nie powinniśmy utożsamiać tych pojęć:

- ogólność – nakładane na rodzajowo określoną grupę lub sytuację; związane z kategoriami abstrakcyjnymi;

- powszechność – nakładanie obowiązku na wszystkie grupy;

5. Nieodpłatne:

• problem związany jest z wyodrębnieniem rodzajów płatności (podatek, a opłata); cecha mówi, że nie możemy Zakres podmiotowy obciążeń publicznoprawnych (konstrukcja każdej daniny publicznej; są to elementy techniki podatkowej):

domagać się świadczenia zwrotnego; ta cecha odróżnia podatek od opłaty; spór w przypadku cła;

1. Podmiot czynny:

• ma władztwo podatkowe; nakłada obowiązek daniny;

• w Polsce jest tylko jeden taki podmiot – państwo, brak innych jednostek;

• w innych państwach władztwo też u jednostek terytorialnych;

• w Polsce w drodze wyjątku przewidziano możliwość dla gmin; mają one możliwość modyfikowana pewnych elementów podatkowych, ale nie posiadają władzy nakładania zobowiązania;

2. Podmiot bierny – osoba, jednostka na którą nakładany jest obowiązek daniny publicznej;

• podatnik/ubezpieczony: osoba, na którą nałożony jest obowiązek podatkowy:

- materialny – związany z zapłatą – ostatecznie ponosi obowiązek opodatkowania;

- formalny – zobowiązany do rozliczenia podatku;

• płatnik – rozlicza podatek za podatnika albo ubezpieczonego ze składki (oblicza, pobiera, wpłaca)

• inkasent (pobiera, wpłaca), np. sołtys;

Zakres przedmiotowy obciążeń publicznoprawnych:

1. Przedmiot – obiekt, przedmiot, sytuacja, czynność, od której opłacany jest podatek; odpowiada na pytanie „od czego?”;

• kumulacja podmiotowa - polega na łączeniu dochodów określonych w ustawie podmiotów, dokonaniu podziału podstawy opodatkowania, czyli dochodu na dwie części, naliczenia podatku od połowy dochodu i przemnożenia przez dwa; np. małżeństwo;

• kumulacja przedmiotowa/rzeczowa - rozwiązanie dla podatnika niekorzystne, bowiem łączy dochody uzyskane z różnych źródeł;

• kumulacja czasowa – przy ustaleniu daniny bierzemy pod uwagę określony okres czasu; (np. dochodowy – rok; VAT – miesiąc)

• kumulacja terytorialna – przedmiot definiowany przez terytorium, np. terytorium źródła przychodów;

Wymiar obciążeń publicznoprawnych:

1. Podstawa opodatkowania/podstawa wymiaru:

• ujęcie ilościowe – bierzemy pod uwagę liczbę zdarzeń, np. podatek od nieruchomości (m²)

• ujęcie wartościowe – np. dochodowy; problem stanowi kolejność naliczania podatków;

2. Skala – zespół uporządkowanych stawek:

• proporcjonalna;

• progresywna;

• regresywna;

• degresywna (progresywna + liniowa)

Opisałabym Wam i sobie, ale nie będę nas obrażać :D;*

3. Stawki:

• procentowa (nie zawsze da się wyznaczyć, dlatego stosujemy:)

• kwotowa – np. od nieruchomości (m²)

• ułamkowa – w praktyce nie występuje;

• wielokrotnościowa – w Polsce akcyza (wyroby, których produkcja jest ‘niesłychanie’ tania)

Pozostałe elementy konstrukcji obciążeń publicznoprawnych:

1. Wyłączenie – określone zdarzenie nie rodzi żadnego obowiązku;

• może wynikać wprost z ustawy, np. CIT nie obciąża osób fizycznych lub sama ustawa mówi kto jest wyłączony;

2. Zwolnienie – czynność jest opodatkowana, ale jest zwolniona;

• może wiązać się z innym świadczeniem;

3. Ulga:

• w ramach konstrukcji daniny – np. ulga podatkowa (zmniejszenie zobowiązania podatkowego);

• w poborze – zwolnienie gdy zobowiązanie jest już ustalone; uwzględnienie indywidualnej sytuacji (nie jest to ulga podatkowa);