Przemoc

Definicja przemocy

Jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób, w szczególności narażające  je na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

art. 2 pkt 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 r. 
(Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm)

Przemoc jest terminem bardzo trudnym do jednoznacznego zdefiniowania. Można by

pomyśleć, iż to tylko bicie i znęcanie się nad drugą osobą tak okrutnie, że widoczne są ślady na ciele. Jest to jednak przemoc w bardzo wąskim zakresie.

Przemoc opiera się na dominacji i podporządkowaniu, a zakłada nadużycie lub złe użycie władzy, autorytetu, siły fizycznej czy psychicznej, a także zadawanie cierpienia.

Przemoc to siła przeważająca czyjąś siłę, fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś, narzucona bezprawnie władza, panowanie; czyny bezprawnie dokonywane z użyciem fizycznego przymusu. Pierwotnie za przemoc uważano nadużycie siły. Obecnie przyjmuje się, że przemoc to takie zachowania jednostki lub grupy, w wyniku których inne osoby ponoszą uszczerbek na ciele lub w zakresie funkcji psychicznych. Jest to zachowanie agresywne i jednocześnie destruktywne w stosunku do innej osoby lub grupy osób. Zjawisko przemocy jest formą wyrażania agresji jednostkowej i grupowej. Jest jednym z mechanizmów regulujących stosunki między ludzkie w różnych grupach, instytucjach, środowiskach i układach społecznych. Ta forma zachowań nie jest obca także instytucjom edukacyjnym: szkołom różnych typów, placówkom opiekuńczo-wychowawczym i resocjalizacyjnym.

Mówiąc o przemocy, nie sposób pominąć agresji, ponieważ obecnie pojęcia te stosuje się najczęściej w tym samym znaczeniu. Zwykle definicje przemocy biorą pod uwagę trzy pod-stawowe kryteria: rodzaj zachowania, intencje oraz skutki przemocy. Najdokładniej odzwierciedla to definicja J. Pospiszyl, która nazywa przemoc „wszelkimi nieprzypadkowymi atakami godzącymi w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnej relacji”.

Cel przemocy

Celem przemocy jest „wywarcie pewnego wpływu” na ofiarę, aby zmusić ją do postępowania zgodnie z wolą agresora.
Światowa Organizacja Zdrowia formułuje oddzielną definicję dla przemocy, zgodnie z którą przemoc to „celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub rzeczywiste, przeciwko sobie, komuś innemu lub przeciwko grupie lub społeczności, co powoduje lub jest prawdopodobne, że spowoduje zranienie, fizyczne uszkodzenie, śmierć, ból psychologiczny, zaburzenie rozwoju lub deprawację” . Przemoc dzieli się zatem na trzy kategorie: przemoc skierowana do siebie samego, czyli autoagresja, przemoc interpersonalna oraz przemoc grupowa.
Na autoagresję składa się zarówno zachowanie samobójcze, jak i samouszkodzenie, przy czym zachowanie samobójcze to nie tylko samobójstwo dokonane, ale również jego usiłowanie lub samo myślenie o nim.
Przemoc interpersonalną można podzielić ze względu na osoby, na które jest ukierunkowana. Pierwszą grupę osób stanowią najbliżsi: dzieci, partnerzy, osoby starsze. Druga grupa składa się z osób niespokrewnionych, często nieznanych. Przemoc skierowana do tej grupy ma miejsce poza domem (w pracy, w więzieniach, w wojsku, w placówkach opiekuńczych, w szkołach) i często jest to przemoc zarówno fizyczna jak i seksualna.
Natomiast przemoc grupowa występuje wtedy, gdy jest stosowana przez ludzi, którzy są członkami grupy i jest nakierowana na członków innej grupy. Z taką przemocą mamy do czynienia np. podczas walk pseudokibiców lub osiedlowych gangów, które rywalizują o władzę na określonym terenie.

Przemoc może mieć charakter instrumentalny, czyli być środkiem do realizacji określonych celów. Może mieć również charakter bezinteresowny - powodować zadowolenie z faktu znęcania się nad innymi. Często okrucieństwo jest traktowane jako możliwość dobrej zabawy i zaspokojenia potrzeby doznawania przyjemności. Biorąc pod uwagę stan emocji sprawców przemocy można wyróżnić przemoc spontaniczną (gorącą) i instrumentalną (chłodną).

Rodzaje przemocy

Przemoc gorąca - charakteryzuje się złością, gniewem, furią, agresją oraz różnego rodzaju formami ekspresji: krzyki, rękoczyny, impulsywne zachowanie, gwałtowne zadawanie bólu. U jej podstaw leży furia, która rodzi się z niemocy i frustracji. Furia jest erupcją skumulowanych i niemożliwych do powstrzymania uczuć gniewu i wściekłości. W jej wyniku dochodzi do utraty kontroli emocjonalnej i kontroli nad zachowaniem. Furia wynikająca z frustracji i niemożności prowadzi w rezultacie do aktów przemocy. Przemoc gorąca jest najłatwiej zauważalna i najbardziej spektakularna. Pojawia się nagle i stosunkowo szybki znika.

Przemoc chłodna - do jej wyzwolenia niepotrzebna jest furia, gniew czy intencja zaszkodzenia komuś. Najistotniejszy w tego rodzaju przemocy jest cel, który sprawca chce osiągnąć. Chłodna przemoc to realizacja celu (np. dokonanie zemsty); często uważa się ją za usprawiedliwioną. Wyłania się ona z działań podejmowanych z pewną premedytacją. Bardzo często te działania mają pozytywne cele: przestrzeganie pewnych reguł; realizowanie jakiejś filozofii, wiary, ideologii; czyjeś dobro.

Przemoc symboliczna - prowadzi do uznania kultury istniejącej jako jedynej, odrzuca wzory zachowania wyniesione z domu - odbiegające od panującej kultury. Jest to przekaz wzorów, zachowań, znaków i symboli zesłanej ??? kultury z narzuceniem ich znaczeń i interpretacji.

Przemoc interpersonalna - (inaczej przemoc bezpośrednia)- jest odczuwalna i postrzegana przez podmiot jako czynność użycia przeważającej siły fizycznej, bądź jako opresja psychiczna, czy wreszcie jako stan zależności. Realizacja elementarnych potrzeb i interesów zależy od podporządkowania się innemu podmiotowi. Jest to przemoc dokonująca się w bezpośrednich relacjach międzyludzkich.

Przemoc strukturalna - (inaczej pośrednia) - jest przeciwieństwem przemocy bezpośredniej; nie musi zawierać fizycznego ataku, zamiaru fizycznej napaści czy psychicznego zranienia. Przemoc strukturalna jest często odbierana jako coś naturalnego. Znajduje się w strukturach społecznych, politycznych, kulturowych. Jest to rodzaj ukrytej przemocy - z trudem dostrzeganej przez ludzi zanurzonych w tych strukturach.

Przemoc aksamitna - w tym przypadku występuje przedawkowanie miłości, nadopiekuńczości.

Formy i rodzaje przemocy

Przemoc fizyczna – wszelkiego rodzaju działania bezpośrednie z użyciem siły, których rezultatem jest nieprzypadkowe zranienie, np. popychanie, obezwładnianie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką, pięścią lub przedmiotami, oblewanie wrzątkiem lub substancjami żrącymi, użycie broni.

Przemoc psychiczna – prowadzi do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby, wykorzystuje mechanizmy psychologiczne np. wyśmiewanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie, narzucanie własnych poglądów, ciągłe krytykowanie, kontrolowanie, ograniczanie kontaktów z innymi ludźmi, stosowanie gróźb, szantażowanie.

Przemoc seksualna – wymuszanie różnego rodzaju niechcianych zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych sprawcy, np. nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, seksu z osobami trzecimi, sadystycznych form współżycia, a także krytykowanie zachowań seksualnych.

Przemoc ekonomiczna – prowadzi do całkowitego uzależnienia finansowego od sprawcy, np. poprzez odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy, niezaspokajanie podstawowych potrzeb rodziny, okradanie, zaciąganie kredytów i zmuszanie do zaciągania pożyczek wbrew woli współmałżonka.

Zaniedbanie – ciągłe niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych np. brak opieki i uniemożliwianie zaspokajania podstawowych potrzeb fizjologicznych (związanych ze snem, jedzeniem, higieną).

Inny podział przemocy to:

Przemoc aktywna – na, którą składają się głównie nadużycia. Nadużycia to opisana wcześniej przemoc fizyczna, psychiczna i seksualna

Przemoc pasywna – rozumiana jako zaniedbanie, zaniechanie opieki

Źródła przemocy:

biologiczne: impulsywny temperament, uszkodzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego (CNS), urazy głowy, które utrudniają psychologiczną kontrolę nad zachowaniami;

psychologiczne: słaba kontrola emocji, wybuchy, eksplozje uczuć, frustracja, stres, deprawacja, zaburzenia osobowości, postawa lekceważąca wszystko i wszystkich, przekonanie o własnej mocy, poczucie wyższości nad innymi, zanik przeżywania wartości, współodczuwania, bycie świadkiem przemocy w dzieciństwie, doświadczanie jej;

środowiskowe: akceptowanie przemocy, przemoc to wzorzec utrwalony

w życiu rodzin w otaczającym środowisku, przechodzący z pokolenia a pokolenie, niejako dziedzicznie;

społeczno - kulturowe: systemy rodzinne, wzorce kulturowe zezwalające na przemoc;

substancje chemiczne - alkohol, narkotyki: torują drogę do przemocy, osłabiają zdolność do samokontroli, stymulują i pobudzają do działania.

     Zarówno w literaturze polskiej, jak i zagranicznej można wyróżnić następujące rodzaje przemocy:

• emocjonalna – izolowanie, odrzucanie, szantaż emocjonalny;

• fizyczna – bicie, szarpanie, kopanie;

• słowna – dokuczanie, poniżanie, obrzucanie obelgami;

• zaniedbywanie – niezaspokajanie potrzeb życiowych i emocjonalnych dziecka, brak ciepła, czułości, uwagi;

• seksualna – wykorzystywanie dziecka do zaspokajania potrzeb seksualnych, gwałt, kazirodztwo, zmuszanie do oglądania nagości lub pornografii.

Formy i rodzaje przemocy

Przemoc fizyczna – wszelkiego rodzaju działania bezpośrednie z użyciem siły, których rezultatem jest nieprzypadkowe zranienie, np. popychanie, obezwładnianie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką, pięścią lub przedmiotami, oblewanie wrzątkiem lub substancjami żrącymi, użycie broni. Przemoc psychiczna – prowadzi do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby, wykorzystuje mechanizmy psychologiczne np. wyśmiewanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie, narzucanie własnych poglądów, ciągłe krytykowanie, kontrolowanie, ograniczanie kontaktów z innymi ludźmi, stosowanie gróźb, szantażowanie. Przemoc seksualna – wymuszanie różnego rodzaju niechcianych zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych sprawcy, np. nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, seksu z osobami trzecimi, sadystycznych form współżycia, a także krytykowanie zachowań seksualnych. Przemoc ekonomiczna – prowadzi do całkowitego uzależnienia finansowego od sprawcy, np. poprzez odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy, niezaspokajanie podstawowych potrzeb rodziny, okradanie, zaciąganie kredytów i zmuszanie do zaciągania pożyczek wbrew woli współmałżonka. Zaniedbanie – ciągłe niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych np. brak opieki i uniemożliwianie zaspokajania podstawowych potrzeb fizjologicznych (związanych ze snem, jedzeniem, higieną). Inny podział przemocy to: Przemoc aktywna – na, którą składają się głównie nadużycia. Nadużycia to opisana wcześniej przemoc fizyczna, psychiczna i seksualna Przemoc pasywna – rozumiana jako zaniedbanie, zaniechanie opieki

Przemoc jest terminem bardzo trudnym do jednoznacznego zdefiniowania. Można by

pomyśleć, iż to tylko bicie i znęcanie się nad drugą osobą tak okrutnie, że widoczne są ślady na ciele. Jest to jednak przemoc w bardzo wąskim zakresie.

Przemoc opiera się na dominacji i podporządkowaniu, a zakłada nadużycie lub złe użycie władzy, autorytetu, siły fizycznej czy psychicznej, a także zadawanie cierpienia.

Źródła przemocy:

biologiczne: impulsywny temperament, uszkodzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego (CNS), urazy głowy, które utrudniają psychologiczną kontrolę nad zachowaniami;

psychologiczne: słaba kontrola emocji, wybuchy, eksplozje uczuć, frustracja, stres, deprawacja, zaburzenia osobowości, postawa lekceważąca wszystko i wszystkich, przekonanie o własnej mocy, poczucie wyższości nad innymi, zanik przeżywania wartości, współodczuwania, bycie świadkiem przemocy w dzieciństwie, doświadczanie jej;

środowiskowe: akceptowanie przemocy, przemoc to wzorzec utrwalony

w życiu rodzin w otaczającym środowisku, przechodzący z pokolenia a pokolenie, niejako dziedzicznie;

społeczno - kulturowe: systemy rodzinne, wzorce kulturowe zezwalające na przemoc;

substancje chemiczne - alkohol, narkotyki: torują drogę do przemocy, osłabiają zdolność do samokontroli, stymulują i pobudzają do działania.

Cel przemocy

Celem przemocy jest „wywarcie pewnego wpływu” na ofiarę, aby zmusić ją do postępowania zgodnie z wolą agresora.
Światowa Organizacja Zdrowia formułuje oddzielną definicję dla przemocy, zgodnie z którą przemoc to „celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub rzeczywiste, przeciwko sobie, komuś innemu lub przeciwko grupie lub społeczności, co powoduje lub jest prawdopodobne, że spowoduje zranienie, fizyczne uszkodzenie, śmierć, ból psychologiczny, zaburzenie rozwoju lub deprawację” . Przemoc dzieli się zatem na trzy kategorie: przemoc skierowana do siebie samego, czyli autoagresja, przemoc interpersonalna oraz przemoc grupowa.
Na autoagresję składa się zarówno zachowanie samobójcze, jak i samouszkodzenie, przy czym zachowanie samobójcze to nie tylko samobójstwo dokonane, ale również jego usiłowanie lub samo myślenie o nim.
Przemoc interpersonalną można podzielić ze względu na osoby, na które jest ukierunkowana. Pierwszą grupę osób stanowią najbliżsi: dzieci, partnerzy, osoby starsze. Druga grupa składa się z osób niespokrewnionych, często nieznanych. Przemoc skierowana do tej grupy ma miejsce poza domem (w pracy, w więzieniach, w wojsku, w placówkach opiekuńczych, w szkołach) i często jest to przemoc zarówno fizyczna jak i seksualna.
Natomiast przemoc grupowa występuje wtedy, gdy jest stosowana przez ludzi, którzy są członkami grupy i jest nakierowana na członków innej grupy. Z taką przemocą mamy do czynienia np. podczas walk pseudokibiców lub osiedlowych gangów, które rywalizują o władzę na określonym terenie.

Według artykułu 207 kodeksu karnego:

§ 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osoba najbliższą lub nad inną osoba pozostającą w stałym
lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy
albo nad małoletnim lub osoba nieporadna ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest
ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2
do 12.

• Art. 212. § 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną
  nie mającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności,podlega grzywnie, karze ograniczenia
  albo pozbawienia wolności do roku.

• § 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego
  w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
  albo pozbawienia wolności do lat 2.

• § 3. W razie skazania za przestępstwo określone w
  § 1 lub 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża
  albo na inny cel społeczny wskazany
  przez pokrzywdzonego.

• Art. 216. § 1. Kto znieważa inną osobę
  w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie
  lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

• Art. 217. § 1. Kto uderza człowieka
  lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
  albo pozbawienia wolności do roku.

Rodzaje przemocy

• Przemoc fizyczna – wywieranie wpływu
  na innych przy pomocy siły fizycznej,

• Przemoc psychiczna – przemoc werbalna, która wywołuje emocjonalny ból
  lub cierpienie, co często wynika
  z poczucia poniżenia i zagrożenia,

• Cyberprzemoc – rodzaj przemocy występujący w internecie, komórkach,
  np. wulgarne smsy.

Przemoc charakteryzuje się tym, że:

• Jest intencjonalna (jest zamierzonym działaniem na szkodę drugiej osoby),

• Siły są niewyrównane (jedna osoba
  jest silniejsza od drugiej),

• Narusza prawo i dobra osobiste,

• Powoduje ból i cierpienie.

Jak ograniczyć przemoc?

• Wyznaczyć dzieciom jasne i czytelne granice zachowania,

• Tworzyć normy i zasady postępowania
  w placówce, w szkole oraz sposoby ich przestrzegania,

• Stosować zamiast kar, logiczne i jasne konsekwencje złego zachowania,

• Nagradzać pozytywne zachowania dziecka,

• Rozwijać u dzieci empatię – zdolności jednostki do rozumienia uczuć i myśli drugiej osoby.

Jak bronić się przed przemocą?

• Zgłaszając się do szkolnego pedagoga, psychologa lub wychowawcy,

• Rozmawiając o tym z rodzicami,

• Zgłaszając to na policję,

• Będąc asertywnym.

• Przemoc fizyczna – polega na różnej gamie form zachowania o różnym stopniu nasilenia np. wymierzaniu policzków, biciu, kopaniu itp. ¹

• Przemoc seksualna- zmuszanie do określonych zachowań i kontaktów seksualnych (gwałt, zmuszanie do oglądania filmów, zdjęć pornograficznych itd.)²

• Przemoc psychiczna – słowne lub niewerbalne groźby użycia przemocy wobec osoby lub tego, co do niej należy ³, ten rodzaj przemocy przejawia się m.in.
  w zastraszaniu, poniżaniu, ubliżaniu, szantażowaniu itp.

• Przemoc ekonomiczna/ materialna – odmawianie lub ograniczanie dostępu do wspólnych środków finansowych lub odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwiania bądź ograniczanie podjęcia pracy zarobkowej ale również niszczenie przedmiotów itp.⁴

---

1. Por. J. Pospiszyl: [w]:”Przemoc w rodzinie” Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 194 , str. 94↩

2. Tak: red. D.Jaszczak-Kużmińska, Katarzyna Michalska – Przemoc w Rodzinie wobec osób starszych
   i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010 ; str.11;↩

3. Tak: Edleson cytowany w: M. Stożek „Przemoc w rodzinie. Zapobieganie w świetle przepisów prawa” Instytut Psychologii i Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 2009, str. 22;↩

4. Tak: red. D.Jaszczak-Kużmińska, Katarzyna Michalska – Przemoc w Rodzinie wobec osób starszych
   i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010, str. 11;↩