zoologia notatki

STRUNOWCE

Cechy charakterystyczne strunowców:

- grupa różnorodna obejmująca ok. 43 000 gatunków

- 95% należy do kręgowców

- wszystkie strunowce są zwierzętami wtóroustymi(Deuterostomia)

- dwubocznie symetryczne(Bilateralia)

- płaszczyzna symetrii- wzdłuż tej symetrii narządy są umieszczone po obu stronach ciała( płaszczyzna strzałkowa – sagitalna)

- płaszczyzna prostopadła do niej to płaszczyzna czołowa

- równoległa do płaszczyzny sagitalnej jest płaszczyzna boczna (lateralna)

* odcinek bliższy proksymalny(położenie proksymalne)

*odcinek dalszy dystalny(położenie dystalne)

Cechy wspólne dla wszystkich strunowców:

1.struna grzbietowa(chorda dorsalis) w stadiach zarodkowych, larwalnych bądź przez całe życie.

2.gardziel wyposażona w szpary skrzelowe, w okresie rozwoju zarodkowego lub przez całe życie.

3.cewka nerwowa(w okresie rozwoju zadorkowego) zlokalizowana zawsze po stronie grzbietowej ciała, która może zachować się przez całe życie.

4.głowne narządy osiowe: przewód pokarmowy, podstawowa część układu krwionośnego zlokalizowane pod centralnym układem nerwowym i struną grzbietową.

5.ogon( w stadiach zarodkowych lub przez całe życie) jako narząd lokomotoryczny, złożony z zespołu mięśni otaczających szkielet osiowy, położony poza otworem odbytowym.

STRUNA GRZBIETOWA

U niższych strunowców powstaje jako wypuklenie grzbietowej części prajelita.

W procesie embriogenezy powstają blastomery->morula->blastula->gastrula->(tworzy się poprzez wpuklenie)

U innych strunowców powstaje w sposób bardziej złożony i w powiązaniu z powstaniem mezodermy. Zawsze

struna grzbietowa rozwija się w długiej osi ciała jako lity pręt.

Komórki struny grzbietowej układają się początkowo jedna za drugą, i otacza je błona(osłonka)mezodermalnego pochodzenia, która zbudowana jest z 3 warstw:

1.osłonka włóknista, która przylega bezpośrednio do komórek

2.osłonka łącznotkankowa

3.pochwa łącznotkankowa(peripoidalna)

U wszystkich strunowców w części preripoidalnej zachodzą procesy zmian(np. proces kostnienia), a właściwa struna powoli traci znaczenie jako struktura szkieletowa.

Trójwarstwowa osłonka może ulegać u zwierząt wyższych przekształceniom:

- u ryb spodoustych wsytępują 3 warstwy osłon włóknistych

- u czworonożnych w rozwoju embrionalnym pojawiają się tylko 2 warstwy

Struna grzbietowa pojawia się u wszystkich strunowców w rozwoju embrionalnym, jednak przez całe życie występuje tylko u nielicznych:

- osłonice

- bezczaszkowce

- niektóre kręgowce

U pozostałych w okresie życia dojrzałego albo całkowicie zanika (większkość osłonic) albo jest zastąpiona przez szkielet osiowy zbudowany z chrząstki lub kości( większość kręgowców).

SYSTEM NERWOWY

Zawiązuje się u wszystkich strunowców w rozwoju zarodkowym jednakowo- jako płytkie zgrubienie ektodermy po stronie grzbietowej zarodka tworząc płytkę nerwową, które później zamienia się w rynienkę, następnie zanurza się pod powierzchnię ciała i zamyka w cewkę z kanałem w wewnątrz.

U osłonic(Tunicata) i bezczaszkowców(Acrania) część cewki przekształca się w pęcherzyk, u kręgowców rozwija się w skomplikowany mózg, złożony z 5 pęcherzyków.

Lokalizacja centralnego systemu nerwowego u strunowców po stronie grzbietowej części ciała, w porównaniu do bezkręgowców, jest bardzo charakterystyczną cechą. U bezkręgowców główne pnie nerwowe leża zawsze pod przewodem pokarmowym, po brzusznej stronie ciała.

UKŁAD POKARMOWY

Przewód pokarmowy ze szczelinami skrzelowymi(min. 1para). W części gardzielowej(pharynx) jest duże rozszerzenie, które u niektórych tworzy tzw. Koszyczek skrzelowy.

Na jego dnie znajduje się gruczołowa rynienka migawkowa-endostyl, przekształcająca się u wyższych kręgowców w gruczoł wydzielania wewnętrznego – tarczycę.

Szczeliny skrzelowe mogą bezpośrednio uchodzić na zewnątrz lub do jamy okołoskrzelowej otaczającej szczeliny i stamtąd otworem odpływającym woda usuwana jest na zewnątrz.

UKŁAD WYDALNICZY

- złożony

- nefrydia lub metanefrydia położone bocznie w stosunku do struny grzbietowej

- metanefrydia pochodzenia mezodermalnego

UKŁAD KRWIONOŚNY

Z wyjątkiem osłonic zamknięty.

Występowanie centralnej części układu krwionośnego po stronie brzusznej ciała.

Podtyp: OSŁONICE (TUNICATA)

- morskie

- struna grzbietowa istnieje tylko w stadium larwalnym (wyjątek – ogonice-resztki struny grzbietowej zachowują przez całe życie)

- brak metamerii

- kształt beczułkowaty lub workowaty

- pokrycie ciała tunicyna(tunica)

- centralny system nerwowy składa się z cewki nerwowej i pęcherza mózgowego

- układ mięśniowy stanowią mięśnie gładkie

- układ krwionośny otwarty zbudowany z serca, systemu zatok i szczelin mezenchymatycznych znajdujących się w tunice

- rozmnażanie: z reguły obojnaki, gonady zlokalizowane w pobliżu pętli jelita i otwierają się w pobliżu kloaki, rozmnażanie bezpłciowe przez pączkowanie

*Cechy łączące osłonice z bezczaszkowcami i kręgowcami:

1.rozwój embrionalny

2.topografia narządów osiowych

*Cechy różniące osłonice od bezczaszkowców i kręgowców:

1.brak metamerii

2.szczątkowy rozwój celomy

*Poglądy na temat pokrewieństwa bezczaszkowców i kręgowców:

1. kręgowce powstały z bezczaszkowców.

2. bezczaszkowce powstały z pierwotnych kręgowców przez uwstecznienie budowy.

3. bezczaszkowce są boczną gałęzią pierwotnego pnia strunowców rozwijając się równolegle z kręgowcami lecz bez wzajemnego związku.

*Cechy różniące bezczaszkowce od osłonic:

- wewnętrzna segmentacja – segmentalne rozmieszczenie muskulatury podłużne korpusu, nerwów rdzeniowych, nerek i gonad

- istnieje wtórna jama ciała – celoma

- brak tuniki

*Cechy różniące bezczaszkowce od kręgowców:

- brak właściwego mózgu, oczu z soczewkami, umięśnionego serca

- brak kości i chrząstki, tkanka łączna szczątkowa

- brak parzystych odnóży

- naskórek skóry jednowarstwowy

- istnienie jamy około skrzelowej

- asymetryczna budowa ciała

- krew bezbarwna

- układ wydalniczy – nefrydia

Podtyp: KRĘGOWCE (VERTEBRATA)

Cechy charakterystyczne kręgowców:

  1. Budowa metameryczna

  2. Metameria w mięśniach(miomery), w szkielecie osiowym(kręgosłup), w układzie nerwowym i w układzie krwionośnym(naczynia segmentalne)

  3. Ciało pokryte skórą, która składa się z 3 warstw:

- naskórek epidermis

- skóry właściwej Curtis

- tkanki podskórnej tela subcutanea

  1. Szkielet osiowy stanowi struna grzbietowa lub wypierający ją kręgosłup chrzęstny lub kostny. Struna grzbietowa może występować u form dojrzałych zachowując się przez całe życie między kręgami lub w ich trzonach, albo też jedynie w czasie rozwoju embrionalnego.

  2. Cewka nerwowa zwana rdzeniem kręgowym rozszerza się w części głowowej podzielona początkowo na 3,a potem na 5 odcinków.

  3. Mózg jest otoczony chrzęstną lub kostną puszką mózgową- czaszką.

  4. Mięśnie szkieletowe poprzecznie prążkowane.

  5. Układ krwionośny zamknięty, występuje serce zbudowane z oddziałów.

  6. Układ oddechowy u form wodnych ma postać skrzeli(których szczeliny przebijają gardziel) zaś u form lądowych płuc(rozwojowo związanych z układem pokarmowym).

  7. Wszystkie kręgowce mają wtórną jamę ciała – celomę.

  8. Ciało kręgowców dzieli się na 3 odcinki: gowa, tułów, ogon.

  9. Rozdzielnopłciowe

  10. Hermafrodytyzm lub partenogeneza bardzo rzadko

  11. Parzyste odnóża (kręgouste są ich pozbawione)

  12. 4,5 tygodniowy zarodek ludzki

Od bezczaszkowców kręgowce różnią się następującymi cechami:

BEZCZASZKOWCE(AGNATHA)

3 poglądy na temat pokrewieństwa bezczaszkowców i kręgowców:

  1. Bezczaszkowce znajdują się na początku drogi rozwoju kręgowców pierwotnych tzn., że kręgowce powstały z bezczaszkowców.

  2. Bezczaszkowce powstały z pierwotnych kręgowców przez uwstecznienie budowy.

Bezczaszkowce są boczną gałęzią pierwotnego pnia strunowców rozwijając się równolegle z kręgowcami lecz bez wzajemnego związku.

BEZŻUCHWOWCE(Agantha)

- brak szkieletu w szczęce i żuchwie

- nieparzysty otwór nosowy

- brak płetw brzusznych

- obecność tylko 2 przewodów półkolistych w błędniku

- skrzela typu workowatego

Różnice między kręgowcami a bezczaszkowcami:

ŻUCHWOWCE(GNATHOSTOMATA)

- posiadają szkielet szczęki i żuchwy

- parzyste nozdrza

- 3 przewody półkoliste w błędniku

- z reguły 2 pary kończyn właściwych.

U kręgowców błony płodowe występują u tych zwierząt, u których rozwój odbywa się na lądzie w obrębie błon jajowych (ptaki) lub w łonie matki.

Błony płodowe:

  1. ochraniają zarodek przed szkodliwymi wpływami środowiska zapobiegając m.in. jego wyschnięciu.

  2. pośredniczą w doprowadzaniu do zarodka substancji odżywczych i usuwaniu z niego szkodliwych produktów przemiany materii.

4 błony płodowe:

Kręgowce u których występują błony płodowe to owodniowce (amniota):

Kręgowce niższe określone jako bezowodniowe:

- ryby

- płazy

TKANKI ZWIERZĘCE

Tkanka: - nerwowa

- łączna(właściwa, szkieletowa, krew i limfa)

- mięśniowa

- nabłonkowa

Tkanka – zespół komórek o podobnej budowie, określonych czynnościach, wspólnym pochodzeniu, przystosowane do wykonywania określonych funkcji na rzecz całego organizmu.

Funkcje tkanki:

Cechy charakterystyczne tkanek

NABŁONEK

• Jednowarstwowy płaski:

- pęcherzyki plucne

- wyścieła naczynia krwionośne

- serce

- ciełka nerkowe w nerce

• Jednowarstwowy sześcienny:

- kanaliki nerkowe

- końcowe odcinki gruczołów

• Jednowarstwowy walcowaty:

- przewód pokarmowy od żołądka do odbytu tworzy mokrokosmki

- jajowody

• Jednowarstwowy wielorzędowy:

- drogi oddechowe od jamy nosowej do oskrzeli

• Wielowarstwowy płaski:

- jama ustna, przełyk, gardło

- naskórek

- pochwa

- przednia powierzchnia rogówki oka

Nabłonek podział ze względu na funkcje:

TKANKA ŁĄCZNA

Funkcje:

Cechy charakterystyczne:

- komórki luźno zanurzone w istocie międzykomórkowej, w której występują włókna białkowe: kolagenowe, sprężyste

Budowa:

- włókna kolagenowe

- włókna sprężyste(elastyczne)

- bezpostaciowa substancja podstawowa

Między komórkami tkanki łącznej znajduje się wytwarzana przez nie substancja międzykomórkowa.

Włókna kolagenowe

Kolagen- to występujący w największej ilości i jeden z najważniejszych białek budulcowych.

W ciele człowieka stanowi ok. 25% masy wszystkich białek.

Cząstki kolagenu są wytrzymałe na zerwanie.

Włókna sprężyste

Cząsteczka elastyny nie ma stałego kształtu. Występuje w postaci łańcucha, który jest nieregularnie powyginany.

Substancja bezpostaciowa

Zbudowana z silnie uwodnionych, śluzowatych wielocukrów i białek.

W niej zanurzone są wszystkie włókna i komórki tkanki łącznej.

Komórki w tkance łącznej

Najbardziej pierwotne to fibryloblasty, które wytwarzają włókna a w razie zranienia ulegają namnażaniu i tworzą blizny

Mogą się przekształcać w inne komórki np. tłuszczowe.

Podział tkanki łącznej:

  1. Tkanka łączna właściwa:

Rodzaje:

> Tkanka łączna włóknista luźna (wiotka)

- u ssaków leży pomiędzy skórąi mięśniami

- wpłucach, trzustce, śliniankach, wątrobie

- tworzy przegrody łącznotkankowe

- umożliwia wnikanie nerwów i naczyń krwionośnych

> Tkanka łączna zbita

- zawiera wiele włókien kolagenowych, które się krzyżują

-zawiera mniej włókien elastycznych

-z tej tkanki zbudowana jest skóra właściwa

> Tkanka łączna ścięgnista

-zbudowana z grubych pasm włókien kolagenowych, które przebiegają równolegle

-odznacza się dużą wytrzymałością na zerwanie i jest budulcem ścięgien, torebek stawowych, więzadeł

> Tkanka łączna tłuszczowa

-duża liczba komórek tłuszczowych

-stanowi magazyn rezerw energetycznych

-występuje pod skórą

-pełni funkcje izolacyjne

Po urodzeniu organizm ma ok. 30 mln komórek tłuszczowych, których głownym zadaniem jest zgromadzenie tłuszczu pod postacią trójglicerydów

Tkanka tłuszczowa stanowi 20-25% części ciała kobiety i 15-20% części ciała mężczyzny

Postacie tkanki tłuszczowej:

> Tkanka tłuszczowa żółta(biała)

-mała masa istoty międzykomórkowej

-komórki tkanki tłuszczowej zawierają 1 dużą kroplę tłuszczu otoczoną cienką warstwą cytoplazmy

-główną funkcją jest magazynowanie tłuszczu

-wytwarza(lipogeneza) tłuszcze i rozkłada je(lipoliza)

> Tkanka tłuszczowa brunatna

-pojawia się w dwóch ostatnich miesiącach życia płodowego

-w rozwiniętej postaci występuje w okresie niemowlęcym i ulega zanikowi

-wystepuje między łopatkami, okolice szyi, śródpiersia, dużych tętnic i nerek

- u zwierząt hibernujących

-bardzo silnie unaczyniona

Funkcje tkanki tłuszczowej:

-magazynujące

-termoizolacyjne

-metaboliczne

-immunomodulujące(wydziela cząsteczki wpływające na funkcje układu odpornościowego)

Tkanka łączna właściwa:

Siateczkowata ( unaczyniona, włókna retikularne)- buduje zrąb węzłów chłonnych, grasicy, szpiku kostnego

Zarodkowa- gwieździste komórki totipotencjalne tzn. zdolne do wytwarzania wszystkich rodzajów komórek tkanki łącznej

  1. Tkanka oporowa

> Tkanka chrzęstna:

-nie jest unerwiona i unaczyniona

-odżywiana jest przez łącznotkankową ochrzęstną

-komórki budujące-chondrocyty

Rodzaje tkanki chrzęstnej:

* Szklista

-buduje szkielet w okresie zarodkowym i płodowym

- u dorosłych stanowi powierzchnię stawową części żeber

-część nosowa nagłośni

-buduje oskrzela

* Sprężysta

-buduje małżowinę uszną

-częściowo krtań i nagłośnię

* Włóknista

-buduje miejsca przyczepu ścięgien do kości

-krążki międzykręgowe

> Tkanka kostna:

-bardzo unaczyniona i unerwiona

-zbiornik jonów wapnia

-aktywna metabolicznie

-nieustanne procesy przebudowy

-posiada włókna kolagenowe

-jamki kostne z osteocytami

-komórki budujące-osteocyty

Rodzaje tkanki kostnej:

* Zbita:

-blaszki kostne otaczające kanały Haversa

-buduje trzony kości długich i mózgoczaszkę

* Gąbczasta:

-blaszki kostne ciasno owinięte obok siebie tworzące beleczki kostne

-stawowe końce kości długich (nasady)

-w przestrzeniach szpik kostny

TKANKA MIĘŚNIOWA

Podstawową cechą jest zdolność komórek do ktywnego kurczenia się

Podział(ze względu na budowę i lokalizację)

(buduje aktywną część ukladu ruchu kręgowców ; skurcz mięśni jest szybki i silny ale krótkotrwały (mięśnie się szybko męczą))

(podobne prążkowanie jak u szkieletowej, włókna rozgałęzione(postać siatki) skurcz włókien toczy krew znajdującą się w przedsionkach i komorach

-występuje w przewodzie pokarmowym(ruchy robaczkowe), w ścianach tętnic i żył, pęcherzu moczowym, drogach oddechowych

Skurcz mięśni gładkich jest powolny, długotrwały(mało podatne na zmęczenie)

TKANKA NERWOWA

-komórki glejowe( odpowiednik tkanki łącznej w układzie nerwowym)

Funkcje komórek glejowych:

-tworzy szkielet podpierający komórki nerwowe

-są ważnym elementem odżywczym i ochraniającym neurony

-wpływają na sprawność układu nerwowego

-neurony, które odbierają, przewodzą i przekazują impulsy nerwowe w postaci zmian potencjału elektrycznego

Neurony: 2 składniki podstawowe: 1. perykarion(kadłub komórki)-główny ośrodek metabolizmu neuronu, zawiera jądro, mitochondria, AG; 2. Wypustki nerwowe-dendryty, neuryty(aksony)-wypustki osiowe

Dendryty przewodzą impuls ku kadłubowi komórki, a neuryty w kierunku przeciwnym.

Dendryty stanowią system informacyjny neuronu.

Perikarion pełni rolę ośrodka skojarzeniowo-dyrektywnego.

Synapsy- połączenie jednego neurytu z drugim. Scalają neurony w funkcjonalną całość. Zapewniają ciągłość czynnościową w układzie nerwowym i umożliwiają przekazywanie informacji z układu do innych organów.

Rodzaje:

-nerwowo-nerwowa

-nerwowo-gruczołowa

-nerwowo-mięśniowa

-nerwowo-płytkowa(u ryb)

Neuroprzekaźniki:

Acetylochdina

GABA

Noradrenalina

Dopamina

Serotonina

Endorfiny

KREW

W jej sklad wchodzi substancja międzykomórkowa- osocze i pewna ilość komórek

osocze 55% : -woda 90%

-białka 7%

-inne 3%

Osocze- płyn o barwie lekko żółtej, przy krzepnięciu przekształca się na płynną surowicę i sztywny włóknik. Jest mniej więcej na stałym poziomie , ilość tłuszczu jest zmienna i zależy od ilości pobieranego pokarmu, ilość glukozy rośnie i zwierząt pracujących intensywnie mięśniami (ssaki 100 mg)

krwinki 45% : erytrocyty- brak jądra, stały kształt, hemoglobina, elastyczne

Norma: *mężczyźni 5,4 mln/mm3

*kobiety 4,5 mln/mm3

trombocyty- inicjatorzy procesu krzepnięcia krwi, tooderwane fragmenty cytoplazmy powstałe z mega kariocytów

Norma: 200 – 400 tys/mm3

leukocyty-posiadają jądra, mogą zmieniać kształt

*granulocyty: - neurofile 60%

- eozynofile do 3% (alergie i pasożyty kwasochłonne)

- bazofile 0,5 – 1%( zasadochłonne, wydzielają heparynę)

*agranulocyty: - limfocyty 25 – 35% : B- odporność humoralna;

T- odporność komórkowa

- monocyty 5 – 8% (komórki żerne)

Norma: 6 – 9 tys/mm3

POKRYCIE CIAŁA KRĘGOWCÓW

Funkcje skóry:

- izoluje środowisko wewnętrzne od zewnętrznego (od czynników fizycznych, chemicznych, biologicznych)

- chroni narządy wewnętrzne m.in. przed urazami

- bierze udział w oddychaniu(kręgowce niższe)

- tworzy barierę, która zapobiega wtargnięciu bakterii, drobnoustrojów i szkodliwych substancji do organizmu

- bierze udział w gospodarce wodno – elektrolitowej

- razem z potem wydala sole, mocznik, substancje organiczne

- jest narządem zmysłu zbierającym informacje z otoczenia(ciepło, zimno, dotyk, ból)

- reguluje temperaturę ciała

- bierze udział w trawieniu witaminy D, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania organizmu

- melanogeneza( melanina chroni organizm przed mutagennym promieniowaniem ultrafioletowym)

Skóra zbudowana jest z 3 warstw:

  1. Naskórek(epidermis)

  2. Skóra właściwa(cutnis)

  3. Tkanka podskórna(tela subcutanea)

1. Naskórek:

- pochodzenie ektodermalne

- najbardziej zewnętrzna część skóry + narządy dodatkowe: paznokcie, włosy, gruczoły łojowe, itd.

- zbudowana z tkanki nabłonkowej

- jest wielowarstwowy:

Część tych komórek przekształca się tworząc wytwory naskórka tj: włosy, paznokcie a także gruczoły wnikające w głąb skóry właściwej. Występują rozproszone pojedyncze komórki-melanocyty produkujące barwnik melaninę

2.Skóra właściwa:

- pochodzenia mezodermalnego

- szereg włókien klejodajnych skrzyżowanych w 3 płaszczyznach

- zbudowana z tkanki łącznej właściwej zbitej

- w substancji międzykomórkowej znajdują się liczne włókna białkowe: kolagen(wytrzymałość); elastyna(elastyczność)

Tkanka łączna właściwa zbita zawiera wiele włókien kolagenowych, które krzyżują się, mniej włókien elastycznych. Pomiędzy włóknami klejodajnymi występują włókna sprężyste oraz pojedyncze twory jak: zakończenie komórek nerwowych, naczynia krwionośne. Wszystko to zatopione jest w półpłynnej galaretowatej substancji. Tutaj tworzą się twory skóry właściwej – łuski i płyty kostne(pochodzenie mezodermalne) u ryb.

Powierzchnia styku skóry i naskórka jest u wiekszości zwierząt płaska, jedynie u ssaków listewki i brodawki skóry właściwej wnikają w odpowiednie zagłębienie naskórka – dzięki temu zespolenie obu warstw jest ściślejsze.

Skóra właściwa odżywia naskórek, substancje pokarmowe przenikają z jej naczyń do komórek naskórka.

3.Tkanka podskórna

- różni się od skóry właściwej luźniejszym utkaniem włókien

- przytwierdzenie powłok ciała do mięśni i kości

- dzięki niej można skórę przesuwaćna dużych przestrzeniach np. grzbiecie

Przy małej ilości tkanki podskórnej , skóra przyrasta ściśle do podłoża, jak np. na głowie jaszczurki.

Wszystkie 3 warstwy biorą udział, każda z osobna lub wspólnie w budowaniu nie tylko okrywy ciała ale także narządów!!!

Zarówno naskórek jak i skóra właściwa wytwarzają szereg podobnych tworów, które chronią powierzchnię ciała zwierzęcia, są to np.:

- gruczoły jednokomórkowe i wielokomórkowe, powstające z naskórka. Wytwarzają śluz, pot, łój, różne sunstancje zapachowe czy obronne(toksyczne)

- łuski, pióra, włosy, pochwy dziobów ptasich, szpony, pazury i kopyta – wytwory rogowaciejącego naskórka(wytwory rogowe), w przeciwieństwie do łusek ryb wytwarzanych przez skórę właściwą(wytwory kostne).

Wytwory naskórka – gruczoły:

Gruczoły jednokomórkowe

Gruczoły wielokomórkowe

Podział komórek gruczołowych

- holokrynowe(cała komórka wypełniona substancją , po wydzieleniu komórka zamiera), ssaki, płazy, gady

- merokrynowe(wydzielina produkowana dorywczo i wydzielana jest co jakiś czas)

- apokrynowe(na szczycie komórki magazynowana i wydzielana substancja, komórki nie obumierają), ssaki

U płazów

Substancje czynne wyodrębnione z gruczołów jadowych płazów:samandaryna, bufotonina, bufagina znalazły zastosowanie w medycynie- kardiologii.

U gadów

U ptaków

U głuszców, bażantów i kur dodatkowo wystepują gruczoły na dnie zewnętrznego przewodu słuchowego, w postaci wałkowatych zagrubień- wytwarzają one woskowinę(półpłynny tłuszcz i zdegenerowane komórki w nim zawarte). Chroni to skórę przed wysychaniem i infekcjami oraz wchodzeniem owadów.

U głuszca wokół tych gruczołów zlokalizowane są gęsto splecione naczynia krwionośne, które nabrzmiewają podczas tokowania zamykając światło przewodu słuchowego- przez co ptak chwilogo głuchnie.

U ssaków

-termoregulacja

- zawiera sole mineralne i mocznik, a niekiedy tłuszcze, białka, barwniki i feromony pełniąc funkcje informacyjne

>barwnik czerwony- u hipopotama

>barwnik niebieski- antylopa

>lanolina- owce

>substancje białkowe- koń

Feromony- lotne substancje działajace na zmysły węchu u innych osobników. Wywołują odpowiednie reakcje w zachowaniu się w stanie fizjologicznym układu: przysadka mózgowa- gruczoły płciowe

- u drapieżników gruczoły potowe silnie zredukowane; nadmiar ciepła usuwają z organizmu przez płucia-„dysząc”(ziejąc)

- leżą w tkance podskórnej nierównomiernie rozproszone w całej skórze, najwięcej w miejscach narażonych na tarcie- głonie, podeszwy, pachwiny, pachy

- u człowieka ok. 2 mln

- przekształcone gruczoły łojowe

- służą do karmienia młodych

- u zarodków łozyskowców zawiązują się listwy mleczne sięgające od odnóży przednicj po pachwinę

- w listwie występuje zgrubienie naskórka, które rozwijają się w gruczoły mleczne(wszystkie albo niektóre)

- liczba i położenie bardzo zróżnicowane:nietoperze i latawce- okolice pachy

Człowiek, naczelne, słonie, syreny, mrówkojady- na klatce piersiowej

Owadożerne, gryzonie, drapieżniki- piersiowo w dolnej części brzucha

Walenie, przeżuwacze, świnki morskie- pachwinowo

Nutrie- gruczoły przesunięte w stronę grzbietu

Funkcje skóry:

- bierne(ochrona przed zimnem, promieniowaniem, uciskiem, uderzeniem, tarciem, działaniem substancji chemicznych, wnikaniem drobnoustrojów)

- aktywne(ochrona przed mikroorganizmami, które dostały się pod skórę, wchłanianie określonych substancji czynnych, wydzielanie potu, funkcje chłodzenia, regulacja krążenia krwi i termoregulacja dzięki ukrwieniu, narząd zmysłu odbierający bodźce ucisku, bólu, drgania, temperatury)

Wytwory naskórka

1.Wytwory rogowe

Rogowacenie naskórka może odbywać się u samców niektórych ryb kostnoszkieletowych(głównie karpiowatych), obsypują się w okresie godowym wysypką perłową->zrogowaciałe brodawki na skórze. Są to drobne, białe, guzikowate plamki na łuskach ciała i głowy.

Dopiero u właściwych zwierząt lądowych( gady, ptaki, ssaki) naskórek silnie rogowacieje i wytwarza różnego rodzaju narządy: łuski, dzioby, okucia ostatnich członów palców, kopyta, pióra, włosy, rogi.

U gadów

- naskórek wypełniony kreatyną

- zewnętrzna warstwa złuszcza się w postaci drobnych płatków lub wylinki(skóra uzyskuje wtedy matowy wygląd i peąka w ściśle określonym miejscu)

- u grzechotnika(Crotalus horridus) na końcu ogona znajduje się grzechotka- zrogowaciały naskórek powstały z 2óch ostatnich członów ogona

2. Łuski

- pokrywają ciała gadów, ptaków i niektórych ssaków( ok.. 500 gat.)

*u gadów pokrywają całe ciało

*u ptaków głównie na nogach

*u ssaków na stopach lub ogonie(szczur, mrówkojad)

3. Rogowe pochwy dziobów ptaków.

4. Rogowe okucia ostatnich członów palców

- pazury- u kotowatych mają możliwość wysuwania się i chowania

-racice

-kopyta

-paznokcie

5. Pióra

- powstają podobnie jak łuski

A)puchowe- miękkie, roztrzępione, pokrywają ciała młodych ptaków, obficie występują u zagniazdowników-kura, w małej ilości u gniazdowników- wróbel. Występują jako puch zarodkowy u osobników młodocianych oraz jako puch podszyciowy u dorosłych ptaków.

B)pokrywowe- tworzą pokrycie powierzchni ciała ptaka, chronią przed utratą ciepła i przed zamoczeniem.

6. Rogi i poroża

Występowały już u niektórych płazów i gadów kopalnych, a obecnie u niektórych ptaków(kazuar, tukan) w postaci wyrostków i grzebieni kostnych pokrytych warstwą rogową.

U jeleniowatych z podstawy kostnej wyrasta poroże kostne, które jest mniej lub bardziej rozgałęzione- zależnie od gatunku. Poroże jest z początku porośnięte skórą, potem skóra złuszcza się i pozostaje twór kostny : jelenie, łosie, sarny, daniele, słonie.

U nosorożców na głowie podczas rozwoju osobniczego powstaje 1 bądź 2 rogi. Są to sklejony włosy wraz z warstwą zrogowaciałą naskórka.

U pustorogów – kopytnych, podstawę rogów tworzą możdżenie- są to wyrostki kostne kości czołowej. Za młodu pokrywa je gruba warstwa skóry, która wytwarza twardy róg, wydłużający się wraz z rosnącymi wyrostkami kostnymi. Róg oddziela się od kości dopiero po śmierci zwierzęcia i wówczas stają się pustymi w środku.

7. Włosy

- elastyczne rogowe nitki, które pokrywają ciało ssaków; różnią się pokrojem i długością.

a)wełniste(krótkie, falisto powyginane)

b)ościste/ostre(posiadają trzon na końcu zgrubiały)

c)przepodnie(najdluższe, lekko zaostrzone na końcu)

Wytwory skóry właściwej.

  1. Łuski ryb

Wraz z pokrywającym je śluzem zmniejszają opór ciała poruszającej się ryby. Najczęściej spotykane typy łusek:

• elastyczne- u większości współczesnych gatunków ryb

• cykloidalne(koliste)- okrągłe, gładki brzeg

• ktenoidalne(grzebykowate, zgrzebłowate)- o szorstkiej powierzchni, ząbkowana krawędź

• plakoidalne- składające się zz płytki kostnej i osadzonego na niej ząbka, wystepują u ryb spodoustych

• ganoidalne- w kształcie rombu, występują m. in. u jesiotrowatych.

2. Kostny szkielet skórny żółwia

3. Opuszki

- skóra dłoni, stóp i palców, na których wspierają się kręgowce lądowe podczas chodzenia, jest grubsza niż w innych okolicach ciała

- odnosi się to do naskórka skóry właściwej(płazy ogoniaste, większośćgadów i ptaków)

- znacznystopień doskonałości osiągają u ssaków przekształcając się w amortyzatory wstrząsów(kot, pies, torbacze)

4. Narządy świetlne

-fotofory(250 gat. ryb

- na głowie i spodzie ciała

- jednokomórkowe gruczoły surowiczne

Ubarwienie powłok ciala:

- barwnikowe

- strukturalne:

*barwa ciała:brunatna, szara, czarna, niebieska

Komórki barwnikowe-chromatofory

4 typy komórek barwnikowych:

1.melanofory(melanina- brunatna)

2.lipopory(kropelki barwnika żółtego, zielonego, niebieskiego)

3.allofory(czerwony)

4.guanofory(zawierają złogi i kryształy guaniny)

UKŁAD SZKIELETOWY

Poza tkanką struny grzbietowej, tkankami budującymi układ szkielet są:

- chrząstka

- kość

Które odgrywają dominującą rolę u wyższych kręgowców.

U niższych grup, tj. bezczaszkowce, współczesne kręgouste tkanki te występują w niewielkiej ilości bądź wcale.

Oprócz struny grzbietowej stanowiącej oś szkieletu zasadniczą rolę odgrywa tkanka łączna, która dzięki zawartości włókien klejodajnych i elastycznych tworzy mocne błony.

Błony te:

- odbudowują organy osiowe

- podpierają ściany ciała

- miękkie organy

Tworząc rusztowanie szkieletowe podtrzymujące ciało zwierzęcia.

*Tkanka łączna buduje też skórę właściwą.

U wyższych kręgowców z ssakami włącznie ważną rolę odgrywają tkanki łączne jako tkanki podporowe.

Tkanki łączne:

Tkankę łączną dzielimy na:

- tkankę łączną właściwą

- tkankę łączną oporową

Tkanka łączna oporowa

Ze względu na różnice w budowie i funkcjach dzielimy na 2 rodzaje:

- tkankę chrzęstną(chrząstkę)

- tkankę kostną(kość)

CHRZĄSTKA

W rozwoju embrionalnym kręgowców komórki mezenchymatyczne tworzą w określonych miejscach ciała gęste skupienia = blastemy (wyjściowe stadium dla chrząstki)

Blastemy okrywają się błoną łącznotkankową.

Komórki blastemu = chondrocyty mnożą się i tworzą istotę międzykomórkową tzw. Matrix.

Matrix jest zasadochłonny o charakterze twardego żelu:

- w nim znajdują się włókna kolagenowe lub elastyczne

W uformowanej chrząstce jej komórki czyli chondrocyty są rozrzucone pojedynczo w matrix, ułożone w torebkach pojedynczo, dwójkami lub czwórkami i zachowują zdolnośćdo podziału. Jest to ważna własność chrząstkizdolność do intensywnego narastania.

Chrząstka(w odróżnieniu od kości) nie zawiera naczyń krwionośnych. Odżywianie zachodzi na drodze dyfuzji – przenikania przez matrix.

Chrząstka wystepuje u kręgowców niższych(Cyclostomata, Chondrychthyes), u których brak kości jest jedynym (poza struną grzbietową i błonami włóknistymi) budulcem szkieletu.

U Osteichtyes: jesiotry, ryby dwudyszne, ryby trzonopłetwe

U pozostałych ościstych i czworonogów jest obok kości 2gim ważnym elementem szkieletu, szczególnie w rozwoju embrionalnym.

Zreguły jest budulcem szkieletu wewnętrznego, nigdy nie występuje w skórze, rzadko blisko powierzchni; małżowina uszna, dystalne części przegrody nosowej u ssaków.

Typy chrząstek:

- szklista(hialinowa)

- włóknista

- elastyczna

Chrząstka szklista(hialinowa)

Istota międzykomórkowa jest:

- elastyczna

- półprzezroczysta

- mlecznolśniąca

- zawiera sieć włókien klejodajnych

* buduje zakończenia kości w stawach jamowych

* dystalne części żeber

* chrząstki dróg oddechowych

*tworzy wstawki nadadowe(strefy wzrostu) w kościach długich młodych ssaków

* w dużej mierze jest budulcem czaszki płazów

* jest głównym budulcem, chociaż przejściowym budulcem całego szkieletu wewnętrznego organizmów młodocianych ogółu kręgowców

Chrząstka włóknista

Zawiera bardzo dużo włókien klejodajnych ułożonych w pęczki lub sploty

* buduje dyski międzykręgowe

* spojenie łonowe

* wystepuje w sąsiedztwie stawów, ścięgien i przyczepów wiązadeł

Chrząstka elastyczna

W matrix, występują włókna elastyczne nadając jej giętkości i sprężystości

* tworzy niektóre chrząstki krtani

* małżowiny uszne i przegrody nosowe (u ssaków)

KOŚĆ

Powstaje bezpośrednio lub pośrednio z mezenchymy i składa się z:

- osteocytów(pochodzenia mezenchematycznego)

- matrixu(istoty podstawowej z włóknami klejodajnymi i małej ilości włókien elastycznych)

Matrix jest twardy, nieprzezroczysty, nieprzepuszczalny, dlatego osteocyty mają cieniutkie, gwieździsto ułożone wypustki i łączą się z sąsiednimi komórkami (jest to droga dla produktów odżywczych).

Do kości wrastają naczynia krwionośne i nerwy, a z wierzchu kość okryta jest włóknistą okostną.

W okostnej zarodków znajdują się liczne komórki kościotwórcze osteoblasty (komórki mnożą się i wytwarzają matrix), zatapiają się w matrixie i tracą zdolności rozrodcze przechodząc w osteocyty.

Kość narasta tylko od powierzchni, od okostnej.

U dorosłych organizmów kość zawiera mniej osteoblastów, które dzielą się przy złamaniach(zrastanie się kości).

Podczas gdy chrząstka wykazuje budowę jednorodną, kość ma skomplikowaną strukturę wewnętrzną(istota zbita ma budowę blaszkowatą, a istota gąbczasta ma budowę beleczkowatą).

Tworzenie się kości czyli kostnienie może przebiegać na 2 sposoby, a więc powstają 2 rodzanie kości:

  1. Kości skórne czyli pokrywowe czyli wtórne(ossa investientia)

  2. Kości chrzęstne czyli zastępcze lub pierwotne(ossa substituentia)

Kości skórne/pokrywowe/wtórne

Powstają bezpośrednio z mezenchymy blisko powierzchni ciała w skórze właściwej.

U wszystkich kręgowców posiadających szkielet kostny, kości skórne biora udział w budowie czaszki oraz budowie obręczy kończyny przedniej.

* Są to z reguły kości płaskie i leżą blisko powierzchni ciała.

* Jest ich bardzo dużo w czaszce niektórych ryb, np. jesiotra i ryb kostnoszkieletowych i leżą blisko powierzchni ciała

* U czworonogów jest ich mniej, leżą głębiej i coraz ściślej łączą się z kośćmi szkieletu wewnętrznego.

* Kości te budują szkielet wewnętrzny kręgowca.

Kości chrzęstne/zastepcze/ pierwotne

Powstają na drodze wymiany chrząstki przez kość.

* Budują szkielet wewnętrzny kręgowca.

U zarodków i młodocianych osobników powstaje jako przejściowe stadium szkieletu – szkielet chrzęstny.

Następnie chrząstka jest zastępowana przez kość.

Pewne partie, zależnie od danej grupy organizmów pozostają chrzęstne również u osobników dorosłych.

SZKIELET

Szkielet kręgowca składa się z dużej ilości elementów:

>różnych pod wzgedem budowy

>położenia

>pochodzenia

>funkcji

Szkielet kręgowca jest różnie zmodyfikowany u różnych grup systematycznych.

Szkielet(podział wg. Romera):

- somatyczny(osiowy+kończynowy)-kręgosłup, pasy kończyn, kończyny, czaszka

- trzewiowy(wisceralny)

Szkielet zewnętrzny

Zwykle łuski lub płyty pancerza, które powstają w skórze właściwej i nie są poprzedzone fazą chrzęstną

Szkielet wewnętrzny

To struktury, które powstają głębiej i przechodzą poprzez stadium chrzęstne.

>Chrząstka nie zawiera naczyń krwionośnych, dlatego nie może być gruba i rozbudowana.

Szkielet wewnętrzny dzieli się da 2 grupy(somatyczny i przewiowy) i wiąże się z:

- podziałem mięśni

- ich różnym pochodzeniem

- różnicami w położeniu

- unerwieniu

- funkcji

Szkielet wewnętrzny wisceralny – pochodzi z ektomezenchymy, związany z okolicą gardzielową przewodu pokarmowego, podpierające szpary skrzelowe, jak i elementy id nich pochodzące(szczęki, kostki słuchowe).

Szkielet wewnętrzny somatyczny – obejmuje całą resztę szkieletu, pochodzi ze sklerotomów i służy do umocowania mięśni somatycznych.

Szkielet kręgowca składa się z oddzielnych elementów( kości, chrząstek) połączonych ze soba stawami.

STAWY( ARTHROSES)

Połączenia mięszy elementami szkieletu.

Stawy dzielimy na:

- pełne/ ścisłe (synarthroses)

- jamowe/ prawdziwe (diarthroses)

Stawy pełne/ ścisłe

Charakteryzują się ograniczoną lub znikomą ruchliwością.

Wiążą elementy szkieletowe za pomocą tkanki łącznej.

- zwykły – łączy trzony kręgowców u ryb

- sprężysty – u ssaków tworzy więzadło karkowe

Stawy jamowe/ prawdziwe

>Staw kolanowy, biodrowy

Punktem wyjścia w ontogenezie jest pierwotny więzozrost. Potem między 2 elementami szkieletu powstaje jama stawowa.

Typy stawów:

>kulisty(articulatio spheroidea)

Np. staw biodrowy u człowieka, staw barkowy

>owalny (articilatio ellipsoidea)

Np. staw promieniowo – nadgarstkowy u człowieka

>zawiasowy (ginglimus)

Np. kość ramieniowa i kość łokciowa

>obrotowy (articulatio trochoidea)

Np. atlas u owodniowców

>płaski (articulatio plana)

Np. stawy nadgarstka i stępu u człowieka

Rodzje ruchów wykonywanych w stawach:

- zginanie i prostowanie

- odwodzenie i przywodzenie

- ruchy obrotowe

E! Podział kręgów ze względu na kształt powierzchni stykowych trzonów kręgów:

Dwuwklęsły (amficeliczny) – u zwierząt, u których cały kręgosłup zaangażowany jest przy ruchu( np. u ryb)

Przodowklęsły (proceliczny) – kierunek powierzchni wypukłej wskazuje na odcinek ciała o większej ruchliwości(np. gady bezogoniaste)

Tyłowklęsły(opistoceliczny) – kierunek ciała powierzchni wypukłej wskazuje na odcinek ciała o większej ruchliwości(np. płazy ogoniaste)

Płaski(platyceliczny) – zmniejszenie roli lokomotorycznej kręgosłupa(np. u ssaków)

Heteroceliczny(siodełkowaty) – kręgi szyjne ptaków

Powstawanie trzonów kręgowych u ryb

  1. Aspondylia – beztrzonowość (u kopalnych, z obecnych u zrostogłowych, jesiotrowatych, dwudysznych i latimerii)

  2. Hemispondylia – półtrzonowość (u ryb kopalnych, obecnie u wszystkich jako stadium rozwoju kręgów; zaczątki trzonu w postaci półpierścieni lub 2 płytek przypadających na 1 odcinek ciała)

  3. Holospondylia – pełnotrzonowość

Rozrost tych skostnień wokół struny grzbietowej aż do wykształcenia pełnych trzonów kręgów i wyparcia przez nie struny (u współczesnych ryb – większość spodoustych i kostnoszkieletowych)

Powstawanie kręgów u owodniowców:

Sklerotomy dzielą się na 2 części -> sklerotomity

Łączenie się sklerotomitów sąsiednich odcinków

Uformowany kręg leży intersegmentalnie

(rys.)

CZASZKA (CRANIUM)

Budowa:

- mózgoczaszka (neurocranium) – ochrania mózg

- trzewioczaszka (splanchnocranium) – podpiera przedni odcinek układu pokarmowego

Szkielet zewnętrzny czaszki skóroczaszka (dermocranium) – obejmuje 2 podstawowe części czaszki.

Rozwój mózgoczaszki pierwotnej rekina:

  1. Stadium powstania 2 par chrząstek podstawowych

- beleczki czaszkowe (trabeculae crania)

- beleczki przystrunowe (parachordalia)

  1. Do beleczek przyrastają chrząstki węchowe, oczne, słuchowe

Trzewioczaszka (splanchnocranium)

- Szkielet trzewiowy starszy od mózgoczaszki, bo jest u niższych strunowców(osłonice, lancetnik)

- Powstała z jednorodnych licznych łuków położonych między szczelinami skrzelowymi (wspierające przegrody)

Budowa trzewioczaszki u ryb chrzęstnoszkieletowych:

I i II łuk przekształca się w chrząstki wargowe

III łuk – łuk szczękowy (arcus maxillaris/mandibularis)

IV łuk gnykowy (arcus hyoideus)

Od V łuku- właściwe łuki skrzelowe (arcus branchiales)

Budowa III łuku – szczękowego – arcus maxillaris

- zbudowany z: * chrząstki podniebienno-kwadratowej(palatoquadratum)- pełni rolę szczęki górnej

* chrząstki Meckela – pełni rolę szczęki dolnej

Obie chrząstki są połączone stawowo.

- zewnętrzna kość skrzydłowa(ectopterygoideum)

- wewnętrzna kość skrzydłowa(endopterygoideum)

Funkcję wtórnej szczęki górnej pełnią kości pokrywowe:

- szczękowa(maxillare)

- przedszczękowa(praemaxillare)

Pierwotna chrząstka żuchwowa przekształca się w niewielką kostkę stawową(articulare), łączy się stawowo z kością kwadratową.

Szczęka dolna została rozbudowana kośćmi skórnymi, z których główne kości to:

- kość zębowa(dentale)

- kość kątowa(angulare)

E! Łuk szczękowy (arcus maxillaris)

•chrzęstnoszkieletowe • kostnoszkieletowe

- palatoquadratum-chrząstka - kość podniebienna(palatinum)

podniebienno-kwadratowa - kość kwadratowa (quadratum)

pełni rolę szczęki górnej *pomiędzy te elementy wchodzą 2 pokrywowe kości skrzydłowe:

- ectopterygoideum

- endopterygoideum

- cartilago Meckeli - kość stawowa (articulare) –łączy się stawowo z quadratum

chrząstka Meckela - kość zębowa (dentale)

pełni rolę szczęki dolnej - kość kątowa (angulare)

Funkcję wtórnej szczęki górnej pełnią kości pokrywowe: szczękowa maxillare

przedszczękowa praemaxillare

Łuk gnykowy (arcus hyoideus)

•chrzęstnoszkieletowe

-chrząstka gnykowo-żuchwowa (hyomandibulare)

-chrząstka gnykowa (hyoideum)

-łącznica (capula - basihyale)

• kostnoszkieletowe

- zbudowanne z tych samych elementów co u ryb chrzęstnoszkieletowych- tutaj skostniałych w kości zastępcze

•chrzęstnoszkieletowe •kostnoszkieletowe

- hyomandibulare

chrząstka gnykowo-żychwowa kość gnykowo-żuchwowa

- hyoideum

chrząstka gnykowa kość gnykowa

- łącznik capula-basihyale

Kość spójkowa (symplecticum)

Łączy okolicę stawu żuchwowego ( tj. quadratum i metapterygoideum) z częścią słuchową mózgoczaszki.

E! Przekształcenia łuku szczękowego:

Łuk gnykowy (arcus hyoideus) u niższych kręgowców stanowi szkielet aparatu podjęzykowego.

U większych ryb jego górny odcinek pełni rolę wieszadła między szczęką dolną a puszką mózgową.

U kręgowców lądowych łuk gnykowy traci tę rolę i bierze udział w budowie aparatu ucha środkowego oraz krtani.

Dolna część łuku gnykowego(hyoideum) przekształca się w kość gnykową(hyale), która rozpada się na:

  1. Kość gnykowa górna (epihyale)

  2. Kość gnykowa główna (ceratohyale)

  3. Kośćgnykowa dolna (hypohyale)

  4. Kość gnykowa podstawowa (basihyale)

Z hyomandibulare łączy się za pomocą kości międzygnykowej (interhyale)

E! Łuk szczękowy podwieszony jesy do mózgoczaszki za pomocą 3 zawieszeń:

  1. Amfistylia (zawieszenie za pośrednictwem hyomandibulare oraz więzadeł łączących palatoquadratum z wyrostkiem oczodołowym i słuchowym mózgoczaszki/ łuk szczękowy podwieszony w części węchowej i zaoczodołowej na wyrostkach)

  2. Hyostylia ( zawieszenie szczęk na mózgoczaszce za pomocą hyomandibulare; istnieje też połączenie palatoquadratum z okolicą węchową za pośrednictwem wyrostka węchowego-processus ethmoidalis)

  3. Autostylia ( bezpośrednie i stałe połączenie aparatu szczękowego poprzez szczękę górną z puszką mózgową, jest bez udziału kości gnykowo-żuchwowej)

Łuk skrzelowy (arcus branchialis)

- k. gardzielowa górna (pharyngobranchiale)

- k. skrzelonośna górna (epibranchiale)

- k. skrzelonośna dolna (ceratobranchiale)

- k. podskrzelowa (hypobranchiale)

- k. pojedyncza – łącznikowa (basibranchiale), nieparzysta

Pas barkowy ryby

- stanowią 2 zasadnicze, różniące się swym pochodzeniem komponenty:

  1. Pas barkowy pierwotny

- stanowi bezpośrednią podstawę dla płetw piersiowych

- zbudowany z kości zastępczych: łopatka scapula

Kość krucza coracoideum

- u karpiowatych i śledziowatych dodatkowy element kruczy mesocoracoideum

- kości promieniowe radiale, do nich przytwierdzają się kostne promienie płetwowe lepidotrichia

  1. Pas barkowy wtórny

- zbudowany z kości pokrywowych, które łączą się z czaszką:

Kość skoblowa cleithrum (największa)

Kość zaskoblowa postcleithrum

Kość nadskoblowa supracleithrum

Kość zaskroniowa posttemporale(łączy cały szkielet kończyn przednich z czaszką- z okolicą skroniowo- słuchową mózgoczaszki

Obojczyki claviculae

Pas barkowy żaby

- łączy się z położonym brzusznie mostkiem sternum

- na skutek zaniku żeber (z których pozostają jedynie drobne fragmenty przyrastające do wyrostków poprzecznych kręgów) – ten zespół kości nie łączy się z kręgosłupem

- brak klatki piersiowej

Pas barkowy ptaka

- łopatka scapula, może przesuwać się po klatce piersiowej(po żebrach)

- kość krucza coracoideum, jednym końcem przyczepia się do mostka ruchomo, a drugim łączy z ramieniem

- obojczyki claviculae zrastają się w widełki furculae które rozpierają kości krucze dzięki czemu te nie zapadają się do klatki piersiowej

Pas barkowy ssaka

- brak kości kruczych ( tylko u stekowców)

- u torbaczy i łożyskowców ulegają redukcji

- tylko łopatka scapula ma wyrostek kruczy processus coracoideus, na zewnętrznej powierzchni posiada grzebień spina scapulae zakończony wyrostkiem szczytowym acromnion łączącym się z obojczykiem

Pas miednicowy ryby

- słabo zorwinięty, leży swobodnie w mięśniach nie łącząc się z resztą szkieletu

- podstawa dla płetw brzusznych

- zbudowany z kości miednicowej parzystej os pelvis ( kość zastępcza)

Pas miednicowy ptaka

- miednica otwarta-przystosowana do składania dużej ilości jaj w twardych skorupkach, tworzy podporę dla silnych kończyn tylnych (dwunożność)

- kość biodrowa os ilium, rozbudowana daleko ku przodowi i tyłowi

- kość kulszowa os ischium, sięga daleko ku tyłowi

- kość łonowa os pubis, po bokach miednicy

- panewka stawu biodrowego acetabulum, budują ją kości biodrowa, kulszowa, łonowa

Pas miednicowy ssaka

- kość biodrowa os ilium, duże, rozbudowane ku przodowi

- kość łonowa os pubis

- kość kulszowa os ischium, rozbudowane ku tyłowi

- miednica zamknięta

UKŁAD MIĘŚNIOWY

Tkanka mięśniowa

*Podstawową cechą tkanki mięśniowej jest zdolność jej komórek do aktywnego kurczenia się

Podział tkanki mięśniowej ze względu na budowę i lokalizację:

Poprzecznie prążkowana szkieletowa

Poprzecznie prążkowana serca

Gładka

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa:

- buduje aktywną część układu ruchu

- skurcz mięśni szkieletowych jest szybki i silny, chociaż krótkotrwały(mięśnie szybko się męczą)

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca:

- wykazuje podobne prążkowanie jak włókna mięsni szkieletowych

- włókna mięśnia sercowego są rozgałęzione

- dzięki temu mięśnień sercowy przypomina siatkę, której skurcz tłoczy krew znajdującą się w przedsionkach i komorach

Tkanka mięśniowa gładka:

- włókna mięśni gładkich zawierają mniej elementów kurczliwych i nie wykazują prążkowania

- występują w:

Przewodzie pokarmowym(odpowiadają za ruchy robaczkowe przesuwające pokarm)

W ścianie tętnic i żył

W pęcherzu moczowym

W drogach oddechowych

- skurcz mięśni gładkich jest powolny, ale długotrwały(mięśnie mało podatne na zmęczenie)

Rozróżniamy mięśnie:

  1. Somatyczne

- rozwijają się z somitów

- Mezoderma zarodka dzieli się na 3 somity:

- dermatom(listek skórny, tkanka łączna, skóra właściwa)

- miotom (mięśnie szkieletowe)

- sklerotom(odpowiada za tworzenie szkieletu osiowego)

- intensywnie czerwone

- zbudowane z włókien poprzecznie prążkowanych

- skurcze odbywają się zgodnie z wolą

  1. Trzewi

- powstają z brzusznej cześci mezodermy( mezenchymy blaszki bocznej)

- brak segmentacji

- włókna gładkie

- działają miezależnie od naszej woli

- białawe/słabo różowe

Budowa mięśni szkieletowych

- składnik kurczliwy mięśni szkieletowych włokna mięśniowe zespojone włóknami sprężystymi i klejodalnymi

- pomiędzy włóknami mięśniowymi rozgałęziają się naczynia krwionośne włosowate, które je odżywiają

- do włókien dochodzą zakończenia nerwów czuciowych i ruchowy

- zakończenia nerwów ruchowych tworzą na powierzchni synapsy(płytki ruchowe) którędy przechodzą bodźce skurczowe

- zerwanie takich połączeń prowadzi do degradacji włókna

-włókna kurczliwe mają kształt walców

-włókna kurczliwe = miofibryle

Włókna mięśniowe ułożone są w taki sposób, że siła ich skurczu ulega sumowaniu.

-włókna kurczliwe mają kształt walców

-włókna kurczliwe = miofibryle

Miofibryle odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni, składają się z odcinków jasnych (aktyna) i ciemnych (miozyna).

Sakromer- jednostka budulcowa włókna kurczliwego

Mięśnie przyczepiają się ścięgnami do szkieletu lub do błony łącznotkankowej.

Mięsień okrężny oka i ust tkwią całkowicie w skórze.

W wielu mięśniach, szczególnie kończyn kręgowców lądowych wyróżnić można brzusiec(venter), zwany głową i 2 przyczepy.

450 mięśni człowiek

40% masy ciała stanowią mięśnie szkieletowe.

Przykłady mięśni:

A. mięsień wrzecionowaty(1 brzusiec, np. m. pośladkowy, prostownik palucha)

B. mięsień dwugłowy(2 brzuśce i wspólne ścięgno końcowe, np. mięsień dwugłowy ramienia)

C. mięsień prosty (jego części rozdzielone są ścięgnistymi wstawkami)

Podział mięśni szkieletowych ze względu na rozmieszczenie i funkcje:

  1. Osiowe

- mięśnie osiowe wraz z układem szkieletowym tworzą układ mięśniowo-ruchowy

- u ryb pojawia się pozioma przegroda łącznotkankowa rozciągająca się od szkieletu osiowego do skóry i dzieli je na: nadosiowe i podosiowe.

- u wyższych kręgowców mięśnie podosiowe tułowia obsługują:

Żebra

Mięśnie brzucha

Pracują przy oddychaniu płucami

- mięśnie nadosiowe tułowia wyginają tułów u węży i jaszczurek na boki, u ssaków wyginają w osi grzbietowo-brzuszne

  1. Kończyn

  1. Typ wiosłowaty (płetwy)

- po stronie grzbietowej płetwy- mięsień odwodzący

- po stronie brzusznej- mięsień przywodzący

-mięśnie rozchylające i zwierające promienie

  1. Typ palczasty

2 grupy mięśni:

- mięśnie przywodząco- zginające

- mięśnie odwodząco- prostujące

W mięśniach odnóży można wyróżnić mięśnie:

- krótkie ( obsługujące 1 staw, płazy ogoniaste

- długie (obsługujące 2 czasem więcej stawów, głównie ssaki)

  1. Skrzelowo- głowowe

W głowie oraz w odcinku skrzelowym istnieją mięśnie podwójnego pochodzenia:

  1. Z miomerów- mięsień gałki ocznej

Do oczodołu zarodków wsuwają się 2 pierwsze miomery unerwione przez ruchowe nerwy mózgu:

- III-okoruchowy

- IV-bloczkowy

- VI-odwodzący

Z tych miomerów powstaje 6-8 mięśni gałki ocznej(4 proste, 2 skośne oraz 1 lub 2 wciągające gałkę oczną)

Mięśnie te przyczepiają się do twardówki i do różnych miejsc oczodołu.

  1. Z płytek bocznych mezodermy

-mięśnie głowowe wiążące się z układem skrzelowym

- u człowieka: żwacz, mięsień policzkowy

  1. Podskórne

- przegrody mięśniowe u ryb przechodzą bezpośrednio w tkankę skóry właściwej, dlatego ich mięśnie osiowe zespalają się ściśle ze skórą.

- u zwierząt lądowych występuje luźna warstwa tkanki podskórnej, a przegrody mięśniowe tracą łączność ze skórą- stąd powstają osobne mięśnie podskórne.

- 2 źródła:

* w tułowiu z mięśni szkieletowych

* w szyi i głowie z mięśni skrzelowych

Mięśnie podskórne tułowia

- w tułowiu ssaków i niektórych gadów powstają mięśnie podskórne

- doskonale rozwinięte i węży, służą do poruszania

- dzięki nim koń porusza elastyczną skórą

- jeż zwija się w kłębek

- stekowce naciskają gruczoły mleczne

- dobrze rozwinięte mięśnie mimiczne człowieka i człekokształtnych:

Mięśnie okrężne ust

Oczu

Skrzydeł nosa

Mięsień policzkowy (m. bucinator)

Mięśnie podskrzelowe

-rozwija się przepona (diaphragma) właściwa ssakom, która oddziela klatkę piersiową od jamy brzusznej.

- pierwsze zawiązki przepony pojawiają się i zarodków w szyi i bezpośrednio za sercem

- razem z nim przesuwają się ku tyłowi i ostatecznie rozpinają się między ostatnimi żebrami, mostkiem i kręgosłupem.

- kształt przepony zależy od przekroju klatki piersiowej:

* u stekowców półksiężycowata

* u kreta trójkątna

* u konia pionowo- owalna

* u naczelnych poprzecznie owalna

- w przeponie znajdują się 2 otwory:

* jednym przebiega przełyk

* drugim żyła główna tylna

UKŁAD NERWOWY ( SYSTEMA NERVOSUM)

Umożliwia:

- reagowanie organizmu na różnego rodzaju bodźce

- właściwe orientowanie się w przestrzeni

- przestosowanie do środowiska

Funkcje:

- łączność organizmu ze środowiskiem

- regulacja pracy narządów wewnętrznych

- integracja wszystkich części ciała

O układzie nerwowym można mówić dopiero gdzie występują zwierzęta tkankowe.

2 formy układu nerwowego:

- siatkowaty (rozproszony)

- centralizujący

Ewolucja doprowadziła do skomplikowanej budowy.

Wyróżniamy 2 części :

- część ośrodkowa(analiza, decyzja o sposobie odpowiedzi na bodźce)

- część obwodowa

Schemat przekazywania informacji

Receptory(narządy odbiorcze) układ obwodowy układ ośrodkowy(analiza informacji, decyzja o sposobie odpowiedzi na bodźce) układ obwodowy efekty (wykonawcy reakcji na bodźce)

Układ nerwowy zbudowany jest z:

- komórek nerwowych (neurony)

-komórek glejowych ( ependymalnych)

Neuron:

- najważniejszy składnik czynnościowy układu nerwowego

Najważniejszymi częściami składowymi neuronu są:

Dendryt(końcówka odbierająca impulsy)

Synapsy

Ciało komórki

Jądro

Akson(przekazuje impulsy do kolejnego neuronu

Przechodzenie impulsów w neuronach:

Neuron I :dendryty synapsy ciało komórki, jądro akson zakończenia aksonu neuron II

- kierunek przechodzenia impulsów z jednego neuronu do drugiego.

Odpowiednikiem tkanki łacznej w układzie nerwowym są komórki glejowe.

- tworzą szkielet podpierający delikatne komórki nerwowe

- odżywiają i ochraniają neurony

- wpływają na sprawność i działania układu nerwowego

E!

Układ nerwowy składa się z:

1.ośrodkowego układu nerwowego(systema nervosum centrale)

- mózg (encephalon)

- rdzeń kręgowy (medulla spinalis)

2.obwodowego układu nerwowego(systema nervosum periphericum)

- tworzą wychodzące z rdzenia i mózgu nerwy:

Rdzeniowe (nervi spinales)

Czaszkowe (nervi craniales)

3.autonomicznego układu nerwowego(wegetatywny)(systema nervosum autonomicum)

- składa się z pni nerwowych biegnących równolegle do kręgosłupa i zawiera zwoje nerwowe:

* część współczulna (pars sympathica)

* część przywspółczulna (pars parasumpathica)

- układ ten nazywamy układem wegetatywnym trzewnym

- nazwa podkreśla częściową niezależność układu autonomicznego centralnego układu nerwowego

- jest związany czynnościowo z zespołem marządów wegetatywnych (płuca, przewód pokarmowy, nerki)

Układ autonomiczny zbudowany jest z neuronów czuciowych i ruchowych

- elementy czuciowe przekazują impulsy do ośrodków układu autonomicznego z narządów trzewnych, naczyń krwionośnych, gruczołów oraz mięśni trzewnych

- elementy ruchowe przewodzą bodźce w kierunki przeciwnym

W rozwoju ewolucyjnym kręgowców pojedynczy pęcherzyk mózgowy różnicował się najpierw na 3, a potem na 5 części mózgu.

E! Mózg powstaje jako rozszerzenie cewki.

  1. Cewka dzieli się na 3 pęcherzyki: 1.przodomózgowie (prosencephalon)

2.śródmózgowie (mesencephalon)

3.zamózgowie (rhomoencephalon)

  1. W ciągu dalszego rozwoju:

    1. Przodomózgowie i zamózgowie dzielą się na 2 pęcherzyki.

    2. Z przodomózgowia(1) powstaje: 1.kresomózgowie(telencephalon)

2.międzymózgowie(diencephalon)

  1. Śródmózgowie(2) nie dzieli się.

  2. Z zamózgowia(3) powstaje: 4.tyłomózgowie(metencephalon)-móżdżek(cerebellum)

5.zamózgowie(myelencephalon)-rdzeń przedłużony(medulla ablongata)

Pęcherzyk mózgowy>3 części>5części

Każdy powstały pęcherzyk jest związany z określonymi narządami zmysłu.

Kresomózgowie-głowny odcinek kojarzący i najwyższe instancje nerwów wyższych kręgowców; pierwotnie: narządowy ośrodek węchowy, ostatecznie przekształcony w ośrodek dyspozycyjny ruchów zamierzonych i główny ośrodek odbiorczy impulsów zmysłowych

Międzymózgowie- wyróżniamy:

Wzgórze- ważny ośrodek podkorowy czucia, dotyku, bólu, węchu, termiczne; nadrzędnie odpowiada za bodźce wzrokowe

Zawzgórze- podkorowy ośrodek wzroku i słuchu

Nadwzgórze- występują 2 wypukliny(błoniaste wsklepienia):

Przednia – narząd ciemieniowy

Tylna – szyszynka(epiphisis cerebri)

Podwzgórze- reguluje pracę serca i ruchy oddechowe, zawiera ośrodki pragnienia, snu czy popędu płciowego

Śródmózgowie:

- nadrzędny ośrodek wzroku

Móżdżek

- funkcje koordynacji ruchu

- kontrola postawy

- regulowanie napięcia mięśni szkieletowych

- dobrze rozwinięty u zwierząt bardzo dobrze sprawnych ruchowo

Rdzeń przedłużony

- ośrodek zmysłów skórnych np. linii nabocznej ryb

- układ liniowy mózgu podczas rozwoju przekształcał się w układ nieco bardziej powyginany z charakterystycznymi zagięciami(co daje możliwość pomieszczenia większej ilości mózgowia):

1.szczytowe

- na granicy międzymózgowia i śródmózgowia

- powoduje że część kresomózgowia i międzymózgowia przechodzi na stronę brzuszną

- słabo u ryb kostnoszkieletowych, silniej u płazów, wyraźne u owodniowców

2.karkowe

- na granicy rdzenia przedłużonego

- całość mózgowia ulega zagięciu na stronę brzuszną

- u gadów, ptaków, płazów-ledwo widoczne

3.mostkowe

-na granicy śródmózgowia i tyłomózgowia

- tyłomózgowie lokuje się w części brzusznej

- wyłącznie u owodniowców

Ściany poszczególnych pęcherzyków grubieją nierównomiernie, światło neurocelu ulega zwężeniu. Nastepuje rozszerzenie w kresomózgowiu i powstają 2 komory boczne mózgu(vertriculus laterales), rozwijają się w obrębie międzymózgowia.

Komora III (vertriculus tertius) rozwija się w obrębie międzymózgowia.

Komora IV (vertriculus quartus) jest w rdzeniu przedłużonym. Komora III i IV łączą się ze sobą przewodem >wodociąg Sylwiusza(aqueductus Sylvii), który biegnie przez śródmózgowie.

U ryb

wszystkie części mózgowia ułożone są jedna za drugą(układ liniowy).

charakterystyczny jest rozwój śródmózgowia(ośrodek wzroku) i móżdżek( ośrodek równowagi).

Od mózgu odchodzi 10 par nerwów czaszkowych.

U płazów

ułożenie liniowe, największy jest rdzeń przedłużony i kresomózgowie podzielone na 2 półkule.

W układzie obwodowym wykształcają się nerwy kierujące pracą mięśni i kończyn.

od mózgu odchodzi 10 par nerwów czaszkowych.

U gadów

Kresomózgowie silnie rozwinięte i nakrywa międzymózgowie- zaciera się układ liniowy

Dobry wzrok gadów jest wynikiem silnie rozwiniętego kresomózgowia

Od mózgu odchodzi 12 par merwów czaszkowych

U ptaków

Kresomózgowie bardzo duże, nakrywa międzymózgowie

Śródmózgowie osiąga maximum rozwojowe- siedlisko nadrzędnych ośrodków wzroku

Móżdżek bardzo silnie rozwinięty(ośrodek równowagi i koordynacji ruchu), ma to ogromne znaczenie dla lotu.

Od mózgu odchodzi 12 par nerwów czaszkowych.

Ogólna budowa układu nerwowego człowieka:

Nie różni się od układu innych ssaków

Główne elementy:

- ośrodkowy układ nerwowy(mózg, rdzeń kręgowy)

- obwodowy układ nerwowy(12 par nerwów mózgowych, 31 par nerwów rdzeniowych)

Kresomózgowie:

-kontroluje pracę międzymózgowia i odpowiada za uczenie się, kojarzenie, zapamiętywanie.

- zbudowane z 2 półkul o silnie pofałdowanej powierzchni

- składa się z substancji szarej

- zewnętrzną część substancji szarej stanowi kora mózgowa- reguluje i kieruje czynnościami całego organizmu

- w każdej półkuli wyróznia się 4 płaty:

* czołowy- obszar ruchomy obejmuje wszystkie ośrodki ruchowe

* ciemieniowy- obszar czuciowy

* skroniowy

* potyliczny- ośrodek wzroku

Cechy mózgu człowieka:

- ośrodki mowy, razem z ośrodkami słuchu i ruchu są nieparzyste

- u osób praworęcznych rozwinięte w lewej półkuli

- u osób leworęcznych w prawej półkuli

Móżdżek(tyłomózgowie)

- dobrze rozwinięty u ssaków

- dzieli się na 2 półkule o pofałdowanej powierzchni, co decyduje o stopniu rozwoju ośrodków odpowiadających za równowagę i koordynację ruchów

- kontroluje pracę mięśni szkieletowych

Śródmózgowie

- kontroluje niektóre odruchy wzrokowe i słuchowe

- napięcia mięśni i postawę ciała

- jedną z części mózgowia jest podwzgórze regulujące procesy fizjologiczne i odpowiada za emocje i popędy

Rdzeń kręgowy

- ośrodek odruchów bezwarunkowych

- przewodzi impulsy nerwowe do i z mógu

- znajdują się ośrodki wegetatywnych funkcji organizmu

- kontroluje procesy: oddychanie, tętno serca, odruchy obronne(kichanie, wymioty)

Nerwy czaszkowe

- wybiegają z mózgowia i obsługują:

* narządy zmysłowe głowy

* mięśnie oczne

* mięśnie i skórę twarzy

* narządy jamy gębowej i gardzieli

* gruczoły i ślinianki

* narządy trzewne leżące poza obszarami głowy

Poszczególne nerwy:

Nazwa nerwu charakter funkcja
I nerw węchowy nervus olfactorius czuciowy Przewodzi bodźce informatyczne, węchowe
II Nerw wzrokowy nervus opticus czuciowy Związany ze wzrokiem
III Nerw okoruchowy nervus oculomotorius ruchowy Unerwia mięśmie gałki ocznej
IV Nerw bloczkowy nervus trochlearis ruchowy Unerwia mięśnie gałki ocznej
V Nerw trójdzielny nervus trigeminus Mieszany(ruchowo-czuciowy) Unerwia łuk szczękowy
VI Nerw odwodzący nervus abducens ruchowy Unerwia mięśnie gałki ocznej
VII Nerw twarzowy nervus facialis mieszany Unerwia część twarzową
VIII Nerw równoważno-słuchowy nervus stato-acusticus czuciowy Związany z narządem słuchu i równowagi
IX Nerw językowo-gardłowy nervus glasso-pharyngeus mieszany Unerwia gardziel i łuki skrzelowe ryb
X Nerw błędny nervus vagus mieszany Unerwia układ trzewny i naczyniowy
XI Nerw dodatkowy nervus accessorius ruchowy Związany z odcinkiem głowowym i przednią częścią ciała
XII Nerw podjęzykowy nervus hypoglossus ruchowy Unerwia mięśnie podjęzykowe i mięśnie języka

Nerwy czaszkowe różnią się pochodzeniem, budową, składem włókien nerwowych, wyróżniamy 3 grupy:

  1. Czuciowe- związane z narządami zmysłu (I, II, VIII)

  2. Ruchowe- zbudowane z włókien ruchowych (III, IV, VI, XI, XII)

  3. Skrzelowe- charakter mieszany (V, VII, IX, X, XI- jest dodadkowo nerwem ruchowym, ale należy do 3 grupy)

U ryb spodoustych, płazów, zarodków gadów i ssaków, ryb dwudysznych zachowuje się szczątkowy nerw końcowy(nervus terminalis) położony ku przodowi od nerwu węchowego. Brak go u ptaków.

Biegnie od komórek węchowych do kresomózgowia.

W grzbietowej części mózgowia sa 2 wypukliny:

  1. Narząd ciemieniowy/ oko ciemieniowe (organon parietale). U smoczkoustych pełni funkcje światłoczułe, u wyższych kręgowców oprócz gadów zanika.

  2. Szyszynka (epiphisis cerebri) – funkcjonuje jako gruczoł dokrewny, produkuje melaninę

Ośrodkowy układ nerwowy jest zamknięty w jamie mózgoczaszki i kanale kręgowym. Ponadto mózgowie jest chronione przez opony mózgowo – rdzeniowe (meninges encephali)

U kręgowców skrzelodysznych i płazów ogoniastych jest opona pierwotna(menix premitiva) rozdzielona na:

  1. Blaszka wewnętrzna – bezpośrednio przykrywa mózgowie

  2. Blaszka zewnętrzna – podściełająca, kostna lub chrzęstna

U kręgowców lądowych jest:

  1. Opona twarda (dura mater) – poraz pierwszy u płazów bezogonowych, składa się z 2óch listków: zewnętrznego(przylega do okostnej) i wewnętrznego(przylega do pajęczynówki); w okolicy skroniowej nastepuje rozejście listków

  2. Opona miękka (pia mater) – naczyniowa, lezy bezpośrednio na powierzchni mózgu i wchodzi w jego zagłębienie

  3. Opona pajęcza (arachnoides) – odpowiednik tkanki łącznej

Ośrodkowa część układu:

- w przestrzeni między oponą naczyniową i pajęczą – płyn mózgowo-rdzeniowy, zabezpiecza przed urazami wewnętrznymi

- ciała neuronów tworzą w ośrodkowym układzie nerwowym substancję szarą a pęczki aksonów i dendryty substancję białą

- w rdzeniu kręgowym substancja biała otacza szarą, w mózgu odwrotnie.

Rdzeń kręgowy zbudowany jest z:

Istoty szarej(substantia gisera)

Istoty białej(substantia alba)

Istota szara w rdzeniu zajmuje miejsce centralne od zewnątrz otacza ją istota biała ( w mózgu substancja szara leży nad białą)

Na przekrojach poprzecznych istota szara ma różny kształt.

U niższych kręgowców jest spłaszczona grzbieto-brzusznie.

U owodniowców przypomina silnie pogrubioną literę H – podzieloną dwoma szczelinami- grzbietową i brzuszną.

Istota szara- to głównie neurony i ich bezrdzenne wypustki.

Istota biała- to wypustki komórek nerwowych posiadających wypustki rdzeniowe.

Poza rdzeniem znajdują się komórki nerwowe zwojowe i od rdzenia kręgowego biegną do nich tzw. korzenie nerwowe(gałązka grzbietowa jest czuciowa a gałązka brzuszna jest ruchowa)

NARZĄDY ZMYSŁÓW (ORGANA SENSUM)

- Rejestrują zmany zachodzące w środowisku zewnętrznym i wewnętrznym

- wrażliwe na bodźce

- zapewniają stały napływ informacji do różnych ośrodków układu nerwowego, umożliwiając zwierzętom wybór trafnych reakcji w odpowiedzi na otrzymane sygnały

Narządy zmysłu:

W ciele zwierząt występuje szereg narządów np. :

- rejestrujących ruch i położenie ciała

- ból

- nacisk

- drgania podłoża

- ciśnienie atmosferyczne i hydrostatyczne

- temperaturę

Rodzaje receptorów:

  1. Odbioru dalekiego (eksteroreceptory):

– narządy czucia, które rejestrują:

- ból

- dotyk i nacisk

- zimno

- ciepło

- smak

- węch

- wzrok

- słuch

- prąd wody i prąd elektryczny

  1. Odbioru wewnętrznego (interoreceptory):

– napięcie mięśni i ścięgien

- ruch i równowaga

- głód

- pragnienie

Receptory odbioru dalekiego:

Narządy czucia:

Najprościej zbudowanymi receptorami czucia są wolne zakończenia nerwowe.

Są to sieciowo lub drzewkowato rozgałęzione włókna bezrdzenne rozmieszczone między komórkami nabłonka, błon śluzowych, rogówki oraz nabłonka otrzewnej.

- wolne zakończenia nerwowe w skórze > receptory bólu

Wolne zakończenia nerwu włosa

- wyróżnia się2 typy włosów czuciowych:

1.somatyczne

- zazwyczaj unerwiane przez 10-15 włókien nerwowych

- owijają się wokół włosa ponad cebulką, a pewne biegną równolegle do korzenia

2.zatokowe

- występują u licznych naczelnych

- najlepiej rozwinięte u ssaków nocnych

- największą długość osiągają włosy zatokowe wyrastające ze skóry wargi górnej

- wystepują w pobliżu kącików ust, w sąsiedztwie oczodołów, w skórze dystalnych odcinków kończyn

- brak u ludzi

Ciałka dotykowe Meissnera – receptor czucia dotyku

- występują w brodawkach skóry właściwej

- najliczniejsze w skórze warg i palców (u ludzi na opuszkach palców 20-30mm2)

- są wrażliwe na dotyk

Ciałka Merkla

- występują u:

ptaków (w dziobie, błonie śluzowej języka i różnych obszarach skóry)

ssaków (w ryju świni i kreta, w brodawkach gruczołów mlecznych, na stopach jeża, wokół szpary ustnej i nozdrzy przeżuwaczy)

Ciałka blaszkowate albo ciałka Paciniego

- leżą głebiej w skórze – reagują na ucisk i wibracje

- wystepują u:

Ptaków - w błonie śluzowej języka

Ssaków – w głębokich warstwach skóry palców, w ścięgnach, torebkach stawów, okostnej i krezce

Wrażliwość na temperaturę otoczenia jest u kręgowców stosunkowo powszechna, ale termoreceptory w postaci specyficznych narzadów występują wyłącznie u ssaków.

Wrażenie zimna i ciepła odbierane są przez dwa oddzielne narzady:

Ciałka Ruffiniego – receptory ciepła

- leżą w warstwie podbrodawkowej skóry właściwej

- liczba punktów ciepła u ludzi waha się od 16 do 30 tys.

Ciałka Krausego – receptory zimna

- leżą w brodawkach skóry właściwej niemal we wszystkich okolicach ciała

- najliczniej występują w błonie śluzowej jamy ustnej, w spojówce oczu, w skórze twarzy i palców

- liczba punktów zimna w skórze ludzi waha się od 150 do 300 tys.

Elektroreceptory:

- są to narządy rejestrujące prąd elektryczny uderzający w skórę zwierząt

- występują wyłącznie u ryb elektrycznych

Narząd linii nabocznej

- wykrywa ruchy i wibracje w wodzie

- receptorowe komórki zgrupowane są w neuromastach leżących w wypełnionych wodą kanałach

- wystepuje u smoczkoustych, ryb kostnoszkieletowych, larw płazów

Narząd smaku (organum gustus)

- głównym składnikiem są kubki smakowe (caliculi gustatori)

- budowa kubka smakowego(rys.)

U zwierząt żyjących w wodzie kubki smakowe są rozmieszczone na:

U zwierząt lądowych kubki smakowe występują tylko:

Narząd węchu (organum olfactus)

- budowa narządu węchu (rys.)

Ostrość węchu jest skorelowana z wielkością nabłonka węchowego i liczbą komórek zmysłowych.

Oko (organum visus)

- narząd wzroku jest receptorem wrażliwym na światło

- składa się z :

*pęcherzykowatych oczu (oculi)

*szeregu narządów dodatkowych (organa oculi accessoria)

- w oku wyróznia się:

*gałkę oczną (bulbus oculi)

*nerw wzrokowy (nervus opticus)

- narządami dodatkowymi są:

*oczodoły – wysłane tkanką tłuszczową i nabłonkiem tworzącym osłonę gałki ocznej

*spojówka – błona śluzowa pokrywająca dolną powierzchnię powiek oraz przednią powierzchnię gałki ocznej

*gruczoły łzowe

*powieki

*mięśnie oczne

Sciana oka zbudowana jest z 3 warstw:

1. Twardówka (scalera)

- chroni oko

- składa się z tkanki łącznej włóknistej zawirającej mało naczyń krwionośnych

- u wielu zwierząt wzmacnia ją chrząstka lub kość

- gruba chrząstka występuje u ryb, wielu dorosłych płazów gadokształtnych

- w przedniej części oka przechodzi w rogówkę

Rogówka (cornea)

- składa się ze spłaszczonych włókien łącznotkankowych ułożonych warstwami oraz wielowarstwowego nabłonka pokrywającego z zewnątrz

- tworzy część szkieletu dla oka jak twardówka

- jest przezroczysta – pełni funkcje optyczne oka, przepuszcza i załamuje światło

2. Naczyniówka (chorioidea)

- pełni funkcje odżywcze dka oka

- tworzy podłoże w którym rozwijają się naczynia krwionośne i komórki barwnikowe (ograniczają dostęp światła do wnętrza gałki ocznej, które dociera do siatkówki przez otwór źrenicy)

3. Siatkówka (retina)

- wewnętrzna warstwa ściany oka

- tu dochodzące promienie światła są zamieniane w impulsy nerwowe

- zawiera 3 rodzaje neuronów roznieszonych warstwowo:

* warstwa wewnętrzna – komórki zwojowe, których neuryty przechodzą w nerw wzrokowy

* warstwa środkowa – pas neuronów

* warstwa zewnętrzna zawiera pręciki i czopki(fotoreceptory)

- między elementami nerwowymi znajdują się komórki podporowe

- jako jedyny typ wystepują w oczach minogów i wiekszości ryb spodoustych

- nie pozwalają na rozróznianie kolorów i precyzyjne widzenie

- wykazują wrażliwość na światło rozproszone i umożliwiają zwierzętom orientację przestrzennną

- sa bardzo czułe – pobudzają je już pojedyncze kwanty światła

- dzięki temu umożliwiają widzenie w każdym oświetleniu, nawet o zmierzchu

- wystepują w siatkówce uryb kostnoszkieletowych i kręgowców czworonożnych

- są mniej czułe i zawodzą w ograniczonym świetle

- pozwalają na tworzenie obrazów ostrych i barwnych

- wrazliwe na światło barwne

Zdolność widzenia barw mają ryby, gady, ptaki i naczelne.

Pozostałe kręgowce, w tym również większość ssaków odbiera barwy jako odcienie szarości.

W czopkach i pręcikach znajdują się specjalne barwniki:

- w czopkach – jodopsyna

- w pręcikach – rodopsyna (zwana też czerwnienią wzrokową)

Barwniki te rozkładają się i bledną na świetle, regenerują się w ciemności.

Te przemiany stanowią właściwe bodźce wzrokowe – rozkład daje wrażenie światła; regeneracja – ciemności.

Silne skupienie czopków nazywane jest plamką żółtą – jest to najczulszy punkt siatkówki.

W oku ludzkim jest tylko 1 plamka żółta, w oku ptaków 2 lub 3. Odpowiada ona za ostrość widzenia i postrzeganie kolorów. Tutaj znajdują się czopki reagujące na barwę.

Zdolność rozdzielcza oka, tzn. zdolność do rozróżniania dwóch punktów leżących obok siebie, zależy od liczby czopków. Dlatego ptaki mające ok. 3 razy więcej czopków w siatkówce niż ludzie, widzą drobniejsze szczegóły.

Człowiek – 200 000/1mm3 czopków

Wróbel – 400 000/1mm3

Sowa – 1 000 000/1mm3

Soczewka (lens)

- leży wewnatrz gałki ocznej

- skupia promienie światła na tylnej ścianie oka

- dzięki zmianie kształtu pozwala widzieć ostro tak z bliska jak i z daleka

- u kręgowców wodnych(minóg), ryb, płazów ogoniastych, części gadów, ssaków płetwonogich i waleni jest narządem kulistym

- u kręgowców lądowych ma kształt spłaszczony

Tęczówka (iris)

- rozpina się pomiędzy soczewką a rogówką

- barwa zależy od ilości i jakości barwnika

- otwór w tęczówce > źrenica(pupilla)

- posiada rozmaity kształt:

*poziomy owal – płazy, kopytne, walenie

*pionowy owal – ryby spodouste, niektóre płazy, gady, ssaki drapieżne

*kolista – ptaki, liczne ssaki

Ciało rzęskowe (corpus ciliare)

- leży między przednim brzegiem naczyniówki właściwej i częścią obwodową tęczówki

- składa się z mięśni, włókien tkanki łącznej i komórek barwnikowych

- najlepiej rozwinięte u ptaków i zwierząt ssących

Ciało szkliste (corpus vitrea)

- znajduje się między siatkówką i soczewką

- półpłynna substancja wypełniająca wnętrze gałki ocznej między siatkówką i soczewką

- ciało szkliste, podobnie jak rogówka i soczewka jest przepuszczalne dla światła

Komory:

- leżą w przedniej części gałki ocznej i wypełnione są cieczą wodnistą

- ścianę komory przedniej (camera bulbi anterior) tworzą rogówka i tęczówka

- ściana komory tylnej (camera bulbi pisterior) pomiędzy soczewką a ciałem szklistym

Nerw wzrokowy

- przewodzi impulsy z siatkówki do mózgu

Oczy śluzic są silnie uwstecznionei niewrażliwe na światło, leżą głęboko pod skórą i brak w nich barwnika, soczewki i mięśni ocznych. Gruba i silnie sfałdowana siatkówka wypełnia całe wnętrze gałki ocznej.

Dobrze rozwinięte oczy występują u przeobrażonych minogów.

Oko ryby kostnoszkieletowej:

Twardówka – wzmocniona płytkami chrzęstnymi

Naczyniówka – wyjątkowo gruba

Wyrostek sierpowaty – służy do odżywiania siatkówki

Tęczówka – sztywna i przeważnie nieruchoma, brak w niej mięśni

Przednia część gałki ocznej mocno spłaszczona, zbudowana z 4-warstwowej rogówki

Oko teleskopowe ryby głebinowej – jest przystosowane do wychwytywania światła silnie rozproszonego.

Oko uwstecznione ryby jaskiniowej – soczewka silnie zredukowana, silnie rozwinięta siatkówka

Oko płaza:

W oku płaza bezogonowego(żaba) soczewka jest duża i lekko spłaszczona, występuje mięsień przyciągający soczewkę.

Oko płaza ogoniastego – rozwój zahamowany.

Oko gada(jaszczurki):

Tęczówka – dobrze rozwinięta

Soczewka – pokryta zgrubiałym nabłonkiem

Stożek – odżywia wewnętrzną warstwę siatkówki(brak u hatterii i żółwi)

Oczy ptaków wykazują dużą jednolitośćbudowy oraz znaczne podobieństwo do oczu gadów. Są dużych rozmiarów.

Akomodacja oka (rysowanie ostro przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od niego) – soczewka

  1. Albo przesuwa się do siatkówki (ryby, płazy)

  2. Albo zmienia swój kształt (ssaki)

Oko płaza – akomodacja przez przybliżenie soczewki do rogówki. Kształt soczewki ulega zmianie. Między wewnętrznym brzegiem rogówki i podstawą ciała rzęskowego rozpięte są 2 mięśnie przyciągające soczewkę.

Akomodacja u ssaków (człowieka) – przez zmianę kształtu soczewki.

Podczas przystosowania oka do patrzenia ba bliską odległośćskurcz mięśni rzęskowych powoduje zmianę kształtu soczewki na bardziej kulisty. U większości ssaków stopień akomodacji jest bardzi niski, a u niektórych gatunków akomodacja jest niemożliwa.

U gadów i ptaków:

- deformacja soczewki > gady

- deformacja soczewki i rogówki > ptaki

U gadów skurcz mięśni Bruckea przesuwa ciało rzeskowe w kierunku osi oka i rogówki. Cieło rzęskowe naciska na soczewkę, ściska ją i wydłuża. Krzywizna soczewki ulega zwiększeniu co umozliwia ostre widzenie bliskich przedmiotów.

W oczach ptaków występują mięśnie rzęskowe Bruckea i Cramptona. Przesuwając ciało rzęskowe w kierunku osi oka: mięsień Bruckea zwiększa krzywiznę soczewki, a skurcz Cramptona zwiększa krzywiznę rogówki.

Narządy pomocnicze oka:

Powieki i ‘’okulary’’ kręgowców

  1. Minóg - przezroczysta skóra ponad gałką oczną tworzy ‘’okular’’ !-go rzędu

  2. Ryba – skóra zrośnięta z pierwotną rogówką tworzy rogówkę wtórną

U ryb dwudysznych i niektórych kostnoszkieletowych(węgorz) rogówka wtórna ulega rozczepieniu tworząc ‘’okulary’’ 2-rzędu

  1. Większość kręgowców lądowych – przednia część gałki ocznej osłonięta ruchomymi powiekami

  2. Węże oraz nieliczne jaszczurki – zrośnięte powieki tworzą okulary 3-rzędu

Spojówka:

Jest to błona śluzowa pokrywająca dolną powierzchnię powiek oraz przednią powierzchnię gałki ocznej

Migotka:

Czyli powieka trzecia (pulpebra tertia) jest fałdem spojówki rozwijającym się w kącie przyśrodkowym ona.

Jest strukturą ruchliwą i przezroczystą.

Występuje u niektórych ryb spodoustych, większości gadów (oprócz kameleonów i form mających okulary), wszystkich ptaków oraz u licznych ssaków.

U torbaczy, gryzoni, owadożernych i naczelnych migotka jest silnie zredukowana, u kolczatki brak zupełnie.

Gruczoły narząd łzowy (apparatus lacrimales) – zwilżają powierzchnię rogówki i ściany worka spojówkowego. Po raz pierwszy pojawiają się u płazów.

Mięśnie oczne – rozpięte są między ścianą oczodołu i twardówką oka.

Zaćma (katarakta) – polega na zmętnieniu soczewki oka. Przyczyną tej choroby może byś starzenie się narządu wzrokowego lub infekcja.

Jaskra – to zespół chorób oka u osób starszych lub w wyniku stanów zapalnych.

Objawy – wrost ciśnienia płynu w gałce ocznej, zaburzenia krążenia krwi w oku. Może dojśćdo generacji elementów nerwowych siatkówki.

Narząd równoważno – słuchowy (organum statoacusticum)

- jest to zespół dwu różnych narządów zmysłowych :

*równowagi

*słuchu

- narząd ten potocznie nazywany jest uchem(auris) i składa się z 3 części, z których każda ma inne znaczenie czynnościowe:

Ucho wewnętrzne (auris interna) czyli błędnik błoniasty (labyrinthus membanaceus)- obecne u wszystkich kręgowców

U zarodków współczesnych kręgowców plakody zmysłowe powstają z ektodermalnej plakody na boku głowy na wysokości rdzenia przedłużonego i VIII nerwu czaszkowego.

Powstawanie zawiązków błędnika z plakody słuchowej u zarodka ssaka:

Plakoda zanurza się w głąb głowy i tworzy pęcherzyk słuchowy, który ulega spłaszczeniu i przewężeniu:

część górna – łagiewka (utriculus),

część dolna – woreczek (ssaculus) połączone przewodem łagiewkowo-woreczkowym (dustus utriculosaccularis).

Z części górnej woreczka komórki ulegają spłaszczeniu i tworzą 2 kanały półkoliste (canales semicirculares).

Dolna część woreczka przekształca się w ślimaka (nucleus cochlearis) u kręgowców wyższych, a u niższych w buteleczkę(legena). (?)

W nabłonku wyściełającym błędnik wyróżnia się skupienia komórek zmysłowych:

- w postaci grzebieni w bańkach

- w postaci 1-2 plamek w łagiewce i 1 w woreczku

- w postaci brodawki w uchyłku woreczka, względnie narządu Cortiego w ślimaku

Plamki i grzebienie – na usługach zmysłu równowagi

Brodawki i narząd Cortiego – na uchyłkach zmysłu słuchu

Do wszystkich wymienionych skupień komórek zmysłowych dobiegają gałązki nerwu VIII – równoważno-słuchowego.

Składa się on z gałęzi przedniej i tylnej. Każda z nich zaopatruje u różnych kręgowców takie same skupienia komórek zmysłowych.

Anatomia porównawcza narządu równoważno-słuchowego

Bezczaszkowce:

U lancetnika brak narządów równoważno-słuchowych.

Jest to przypuszczalnie wtórna cecha, gdyż spokrewnione z nim osłonice mają narządy równowagi.

Kręgouste:

Błędnik błoniasty śluzicy ma postać pierścienia.

Są 2 przewody półkoliste leżące w jednej płaszczyźnie i posiadają bańki błoniaste z których każda łączy się oddzielnie z nerwem VIII.

Błędnik błoniasty minoga składa się z 2 kanałów półkolistych oddzielonych od siebie.

Bańki podzielone są na 3 odcinki i łączą się z łagiewką, zaopatrzoną w 2 uchyłki: łagiewka i buteleczka.

Błędnik błoniasty ryb składa się w zasadzie podomie jak u kręgowców lądowych z 3 przewodów półkolistych: łagiewki i woreczka.

Błędnik błoniasty ryb sumowatych i karpiowatych łączy się z komorą przednią pęcherza za pomocą kostek tworzących tzw. aparat Webera. Urządzenie to przesyła do ucha wewnętrznego drgania ścian pęcherza działającego jako rezonator fal dźwiękowych.

Aparat Webera umożliwia rybom odbiór dźwięków wysokiej częstotliwości. Ucho karasia odbiera dźwięki w granicach 3000-4000 cykli/s, sumika karłowatego 13000 cykli/s. Ryby o błedniku nie połączonym z pęcherzem odbierają fale o niskiej częstotliwości w granicach 400-800 cykli/s.

Błędnik błoniasty płazów nie odbiega od podstawowego modelu. Przewody półkoliste są niższe niż u ryb. Woreczek różnie się tym, że w miejscu połączenia z łagiewką pojawia się po raz pierwszy brodawka słuchowa utworzona z komórek zmysłowych.

Błędniki błoniaste gadokształtnych:

Cechą charakterystyczną błędnika gadów jest stopniowe wydłużanie się uchyłka buteleczki.

U żółwi i łuskonośnych ma postać workowatą.

U krokodylijest silnie wydłużoną rurą odpowiadającą przewodowi ślimaka ssaków.

Błednik błoniasty ptaków jest zbudowany podobnie jak u krokodyli.

Błędnik błoniasty ssaków:

o specyfice rozstrzyga wielkość i kształt ślimaka, pozostałe składniki są zbudowane podobnie jak u innych kręgowców.

Gadzi typ ślimaka występuje u stekowców.

U pozostałych ssaków slimak jest silnie wydłużony i skręcony spiralnie.

Kolejne skręty są coraz mniejsze i układają się jeden nad drugim.

Liczba skrętów: owadożerne-1,5, u niektórych gryzoni dochodzi do 5

Ślimak wysłany jest nabłonkiem zmysłowym i wypełniony endolimfą.

U wyższych kręgowców jest narząd Cortiego – odbiera fale dźwiękowe jako falowanie endolimfy.

Szczyt ślimaka wrażliwy jest na tony niskie, podstawa – wysokie.

Komórki rzęsate znajdują się w ślimaku – to pierwszy element drogi słuchowej. Odbierają drgania akustyczne zamieniając je na elektryczne impulsy, które nerwem słuchowym docierają do pnia mózgu.

Błędnik błoniasty u ryb kostnoszkieletowych przylega bezpośrednio do mózgowia.

U pozostałych kręgowców obrasta go chrzęstna lub kostna ściana mózgoczaszki.

W ślimaku kostnym człowieka kanał spiralny zatacza kręgi. W blaszce spiralnej biegną włókna nerwowe do narządu Cortiego.

Kanały półkoliste błednika ustawione sa pod kątem prostym.

Poziome ułożenie głowy wywołuje równomierny nacisk płynu na komórki czuciowe.

Przechylenie głowy wywołuje nierównomierny nacisk płynu na komórki czuciowe.

Ucho środkowe (auris media) – czyli jama bębenkowa (cavum tympani) – występuje wyłącznie u kręgowców czworonożnych.

Poraz pierwszy pojawia się u płazów.

W postaci typowej składa się z jamy bębenkowej zamkniętej od zewnątrz błoną bębenkową oraz 1 lub kilku kostek słuchowych.

Jama bebenkowa powstała z I szpary skrzelowej ryb – tryskawki, kostki słuchowe z otaczających ją elementów skrzelowych.

Pierwsza kostka słuchowa to przekształcona kość gnykowo-żuchwowa (hyomandibulare), która przekształciła się w kostkę słuchową (columella auris) u ryb i strzemiączko (stapes) u ssaków.

U ssaków elementy żuchwy przechodzą do ucha:

Kostka stawowa (articulare) > młoteczek (molleus)

Kość kwadratowa (quadratum) > kowadełko (uncus)

U ssaków 3 kostki słuchowe: strzemiączko, kowadełko, młoteczek.

Drgania wody przenoszą się bez przeszków przez ciało ryby i dochodzą do błednika.

Błędnik ryb jest zmysłem równowagi.

Jeżeli błędnik jest także narządem słuchu, reaguje na dźwięki przekazywane przez drgania wody narządowi Webera.

Zadanie to spełnia ucho środkowe.

Połączenie jamy bębenkowej z gardzielą przez trąbkę Eustachiusza wyrównuje ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej i umożliwia swobodną jej wibrację.

Najlepiej rozwinięte ucho środkowe jest u płazów bezogonowych.

Duża jama bębenkowa zamknięta jest od zewnątrz przez błonę bębenkową, rozpiętą na chrzęstnym pierścieniu.

Błona bębenkowa jest częścią skóry pokrywającej głowę.

Kolumienka słuchowa jest cienkim pręcikiem kostnym.

U płazów ogoniastych, beznogich i nielicznych bezogonowych brak błony bębenkowej i jamy ucha środkowego.

Kostki słuchowe są obecne.

Kolumienka łączy się z więzadłem z kośćmi kwadratową i łuskową, a wieczko z łopatką, co umożliwia przekazywanie drgań do ucha wewnętrznego.

Większość gadów ma dobrze rozwinięte ucho środkowe.

Kostka słuchowa składa się z 2 części:

1.kostna kolumienka właściwa (columella)

2.chrzęstny odcinek dodatkowy (extracolumella).

Ucho środkowe ptaków nie różni się od ucha gadów.

Jama bębenkowa występuje u wszystkich gatunków i wydłuża się rurkowato w kierunku gardzieli – jest to zaczątek trąbki Eustachiusza.

U ptaków o ostrym słuchu kolumienka jest cienkim pręcikiem silnie wypukłej płytce podstawowej.

Płaska płytka podstawowa charakteryzuje ptaki o gorzej rozwiniętym słuchu.

U ssaków ucho środkowe zawiera wszystkie elementy.

Jama bebenkowa osiaga różne rozmiary i otoczona jest przez kość bębenkową, która u płazów tworzyła pierścień podtrzymujący błonę bębenkową.

Ucho zewnętrzne (auris externa) – najlepiej rozwinięte u ssaków, w formie bardziej prymitywnej obecne u kręgowców gadokształtnych.

Służy do wychwytywania i przewodzenia fal dźwiękowych w kierunków ucha środkowego.

U ssaków przewód słuchowy zewnętrzny (meatus acusticus), małżowina uszna (auricula).

U jaszczurek , krokodyli i ptaków składa się z przewodu słuchowego wewnętrznego.

Małżowina uszna ssaków jest to fałd skórny rozpięty na szkielecie chrzęstnym będącym przedłużeniem ściany zewnętrznego przewodu słuchowego.

Wrażliwość ucha ssaków na dźwięki:

>człowiek 16-20 000 cykli/s

>gryzonie 6 000-100 --- cykli/s

>delfiny 200 000 cykli/s echolokacja

>nietoperze 175 000-400 000 cykli/s

UKŁAD POKARMOWY

- powstaje z endodermalnego listka zarodkowego

- nabłonek wyściełający jest pochodzenia endodermalnego

- odcinek przedni i tylny pochodzenia ektodermalnego

Przewód pokarmowy pobiera pokarm, przerabia go mechanicznie i chemicznie, przerobiony trawi, a niestrawione części wydala z organizmu.

Dzieli się on na:

- odcinek głowowy

- jelito przednie

- jelito środkowe

- jelito tylne

Przewód pokarmowy:

otwór gębowy > część przednia > część środkowa > część tylna > odbyt
pobieranie, uwodnienie, rozdrobnienie, wtępne trawienie, magazynowanie

zasadnicze trawienie,

wchłanianie

 działanie bakteryjne, wchłanianie wody, formowanie kału, usuwanie nie strawionych resztek

Budowa układu pokarmowego zalezy od rodzaju pokarmu trawionego przez zwierzę:

*drapieżniki mięsożerne – krótki

*roślinożercy – dłuższy z powodu konieczności trawienia większej ilości pokarmu trudno przyswajalnego

Odcinki układu pokarmowego:

Jeżeli do końcowego odcinka jelita uchodzą przewody moczowe i płciowe, odbyt poprzedza kloaka – stek (cloaca)

Wewnątrz przewód pokarmowy składa się z 3 warstw:

Warstwa wewnętrzna – śluzówka (tunica mucosa)

- zbudowana z komórek nabłonkowych pochodzenia endodermalnego

Warstwa środkowa – mięśniowa (tunica muscularis)

- mięśnie okrężne (statum circulare)

- mięśnie podłużne (stratum longitutinale)

- zbudowana z mięśni gładkich

- w przednim odcinku u wielu zwierząt z mięśni prążkowanych pochodzenia mezodermalnego

Warstwa zewnętrzna – otrzewna- błona surowicza (tunica serosa)

- pochodzenia ektodermalnego

Odcinek głowowy:

Otwór ustny (os) – prowadzi do przedniego odcinka przewodu pokarmowego zwanego jamą gębową

Kręgouste:

Otwór ustny okrągły, u minogów otoczony przylgą z pierścieniowatego fałdu skóry z ząbkami rogowymi. U śluzic na brzegu ust znajdują się 2 pary macek.

U pozostałych kręgowców otwór ustny w postaci poprzecznej szpary, objętej szczęką górną i żuchwą.

Ryby, płazy, gady

Skóra głowy przechodzi w śluzówkę pokrywającą szczęki i żuchwy, najczęsciej tworzy ona fałd oddzielony od nich rowkiem.

Fałd ten zwany jest wargami.

Brak w nich mięśni własnych, poruszają się razem ze szkieletem.

U większości kijanek płazów bezogonowych ząbki i listki rogowe otaczają otwór gębowy.

Ptaki i żółwie

Nie posiadają warg.

Zrogowaciały naskórek tworzy dziób.

Ssaki

Wargi ssaków (labia) sa to silnie umięśnione fałdy współdziałające przy pobieraniu pokarmu i zapewniające szczelność otworu gębowego.

Po bokach znajdują się silnie umięśnione policzki (buccae).

Policzki – pod ich skórą znajduje się mięsień policzkowy, dzięki niemu policzki uczesniczą w pobieraniu i żuciu pokarmu.

W ścianach policzków u wielu ssaków występują torby policzkowe.

- największy otwór gębowy mają walenie(do 1/3) długości ciała

- najmniejszy otwór u mrówkojada, pancernika

- spośród gadów największy otwór gębowy mają węże

- niektóre ssaki roślinożerne mają w policzkach kieszenie (bursae buccales), otwierające się do przedsionka jamy gębowej, wysłane błoną śluzową(np. u chomika)

ZĘBY

Są to różnokształtne narządy twarde, które znajdują się w jamie gębowej kręgowców.

Służą do zdobywania, a często do rozdrabniania pokarmu.

Wyróżniamy zęby rogowe z substancji rogowej i zębinowe z soli wapiennych.

Kręgouste

Zęby rogowe w postaci niskich ostrych stożków.

U minogów ustawione są wewnątrz przylgi w kilku szeregach.

U śluzic w sklepieniu przylgi jeden duży ząb i dwie płyty zębate na dnie jamy gębowej.

Ryby

Zęby zębinowe silnie rozwijają się po stronie wewnętrznej szczęk i żuchw ryb spodoustych.

Na zewnątrz zęby przechodzą w zęby skórne osadzone na łuskach plakoisalnych.

Zęby mają rozmaite kształty, ale najczęściej spotyka się zęby stożkowate lub haczykowato zakrzywione. Wymiary, jeżeli chodzi o grubość i długość są różne.

Płazy

Kijanki płazów bezogoniastych posiadają wokół pyszczka ząbki rogowe osadzone pojedynczo lub na listewkach rogowych.

Zęby zębinowe są o wiele prostsze niż u ryb.

Płazy mają osadzone zęby w jednym rzędzie.

Gady

Mają zęby rozmaicie wykształcone.

Mogą występować na:

- szczękach

- żuchwach

- na innych kościach jamy gębowej

Zęby są osadzone w różny sposób:

- akrodontacja – całą podstawą do kości

- pleurodoncja – przyrastają do kości tylko jednym brzegiem

- tekodoncja – umieszczone są w rynienkach lub zębodołach

Zęby gadów mają kształt wydłużonych stożków, ale częściej łukowato wygiętych, albo też grubych listewek.

Powierzchnia zębów jest gładka lub podłużnie bruzdkowana

Wszystkie zęby mogą być podobne kształtem.

Homodoncja lub różnokształtne (heterodoncja)

Do zębów jadowych uchodzą gruczoły jadowe.

Ptaki

Ptaki współczesne są bezzębne.

Starsze ptaki kopalne z kredy i jury posiadały dobrze rozwinięte zęby stożkowe.

Ssaki

Zęby osadzone w szczękach i żuchwie w jednym szeregu.

Ząb zbudowany jest z :

- dentyny – substancji przypominającej kość.

* wnętrze jego wypełnione jest miazgą (pulpa)- w niej naczynia krwionośne i nerwy

* na zewnątrz pokryty jest szkliwem (tzw. apatyt- bardzo twardy materiał)

Zewnętrzna warstwa zęba jest pochodzenia ektodermalnego, wewnętrzna – endodermalnego.

Wszystkie zęby tkwią korzeniami w zębodołach.

Zęby trzonowe pozostałych ssaków poszerzają się znacznie a ich wolna powierzchnia kształtuje się bardzo różnie, możemy wyróżnić:

- guzkowate – bunodontyzm (niektóre naczelne i świnie)

- jarzmowate - lofodontyzm

- półksiężycowate – selenodontyzm (u przeżuwaczy)

- blaszkowate

U ssaków wyrózniamy żeby mleczne i stałe.

- mleczne-20

- stałe-32

Formuła zębowa człowieka:

I2 C1 P2 M3
I2 C1 P2 M3

Sklepienie jamy gębowej

Ryby

Podniebienie ryb wyścieła ciągła i gładko przylegająca do szkieletu podstawy śluzówka.

Płazy

Na podniebieniu wystepują stałe fałdy śluzówki.

Znajdują się na nim 2 otwory, tzw. nozdrza tylne (choanae).

Gady

Fałdy śluzówki powiększają się znacznie, a kości czaszki trzewiowej zrastają się.

Prowadzi to do powstania, tzw. podniebienia wtórnego palatum durum

Ptaki

Podniebienie wtórne ptaków przecina długa szpara wzdłużna, która jest nozdrzami tylnymi.

Ssaki

Posiadają również podniebienie wtórne (w śluzówce wystepują twarde listewki poprzeczne).

Oprócz podniebienia wtórnego w tyle jest podniebienie miękkie palatum molle

JĘZYK (LINGUA)

- wystepuje na dnie jamy ustnej

- silnie rozwinięty u zwierząt lądowych niż wodnych

- pełni różne zadania związane z pobieraniem pokarmu i odbieraniem wrażeń zmysłowych

Kręgouste

Język rozciąga się pod odcinkiem skrzelowym przewodu pokarmowego.

Przedni koniec znajduje się w jamie gębowej.

Posiada ząbki rogowe.

Ryby

Pomiędzy łukiem żuchwowym i gnykowym na dnie jamy ustnej znajduje się zaczątek języka w postaci fałdu błony śluzowej.

Do niego wnikają części szkieletowe łuku gnykowego, dzięki czemu język porusza się.

Język nie posiada żadnych mięśni.

Jest siedzibą narządów zmysłowych – smaku i dotyku.

U wielu ryb na powierzchni występują ząbki lub płytki.

Płazy

Język odpowiada kształtowi dna jamy ustnej, do której przyrasta swym spodem, brzegi i tylny koniec wolne.

Po bokach języka znajdują się u samców żab otwory prowadzące do worków rezonacyjnych.

Gady

Tylna część języka przechodzi w dno jamy ustnej, przednia wolna jest u węży, jaszczurek i kameleonów.

Powierzchnię górną języka przerastają gruczoły.

Przód języka może być zaokrąglony, zaostrzony lub rozwidlony.

Jest siedzibą narządów zmysłowych.

U kameleona służy do łapania pokarmu.

Ptaki

Pod względem kształtu i wymiarów język odpowiada dziobowi.

Jego powierzchnia jest silnie srogowaciała, gładka lub pokryta brodawkami.

Tylny koniec przechodzi w rogowe kolce.

Silne mięsnie pozwalają na wykonywanie ruchów w obrębie jamy ustnej.

Ssaki

Język stosunkowo miękki i wielki, o skomplikowanych mięśniach własnych, dzięki czemu jest ruchliwy, wysuwany i łatwo zmieniający kształt.

Powierzchnię górną, rogowaciejącą w różnym stopniu pokrywają róznego typu brodawki:

- nitkowate- znaczenie mechaniczne

- brodawki grzybowate, okolone i liściaste- smakowe.

GRUCZOŁY JAMY USTNEJ

Gruczoły skupiają się głównie na:

- języku

- podniebieniu

- wargach

- mieszczą się w błonie śluzowej lub tuż pod nią

>W błonie jamy gębowej wystepują gruczoły jednokomórkowe (ryby) i ślinowe (począwszy od płazów) które powodują zwilżanie pokarmu.

>Substancje enzymatyczne tam produkowane u niektórych grup rozpoczynają trawienie węglowodanów.

>Mogą także produkować substancje jadowe (ssak jadowity-rzęsorek rzeczny)

Kręgouste i ryby

Gruczoły występuja w śluzówce wyściełającej wnętrze jamy gębowej.

Są to gruczoły jednokomórkowe.

Płazy

Posiadają gruczoł międzyszczękowy.

Wystepują także skupienia gruczołów w sąsiedztwie nozdrzy tylnych i na języku.

Gady

W jamie ustnej posiadają gruczoły jednokomórkowe.

Gruczoły wielokomórkowe: gruczoły językowe, przyżuchwowe i wargowe.

Ptaki

Podobne w rozmieszczeniu i budowie do gruczołów gadów – brak gruczołów wargowych.

Ssaki

Wystepują gruczoły: wargowe, podniebienne, językowe, przyzuchwowe.

Cześć gruczołów wargowych przekształciła się w śliniankę przyuszną.

GARDZIEL (PHARYNX)

>U ryb jest ona przebita przez szczeliny skrzelowe.

>U ryb w gardzieli na stronie grzbietowej (głównie karpiowatych) tworzy się zgrubienie błony śluzowej – żarna – ustawione na wprost zębów gardłowych.

>U minoga na dnie gardzieli jest ślepy uchyłek (pozostałość endostylu) produkujący śluz.

>U pozostałych kręgowców endostyl przekształca się w tarczycę.

>U czworonogów pierwsza szpara skrzelowa nigdy nie jest drożna - tworzy się z niej przestrzeń ucha środkowego otwierająca się do gardzieli.

>U owodniowców w ścianie gardzieli zarodka widoczne są kieszenie skrzelowe (brak drożnych otworów).

JELITO PRZEDNIE

Przełyk (oesophagus)

>Jest to rura, która ciągnie się przez cała szyję, a w tułowiu sięga poza serce.

>Ściany przełyku są silnie umięśnione przeważnie mięśniami prążkowanymi.

>Wnętrze rury przełyku wyścieła nabłonek.

>U ryb jest wysłany nabłonkiem migawkowym, także u niektórych płazów i gadów.

>U żółwi, ptaków i ssaków przełyk jest wysłany nabłonkiem wielowarstwowym rogowaciejącym.

Ryby, płazy, gady

U bezszyjnych ryb przełyk osiąga małą długość, a u płazów i gadów większą.

U ryb i części płazów występują gruczoły jednokomórkowe, u gadów wielokomórkowe, które wydzielają śluz.

Ptaki

Przełyk ma większą długość.

Wystepuje stałe rozszerzenie przełyku >wole (ingluvies)

U ptaków drapieżnych służy ono do przechowywania pokarmu zwierzęcego, u roślinożernych służy do zmiękczania, a nawet częściowego trawienia pokarmu.

U wielu występują gruczoły wielokomórkowe.

Żołądek (gaster)

>Słuzy do trawienia pokarmu.

>Brak go u kręgoustych, dwudysznych, karpiowatych i odmieńca.

>U pozostałych zwierząt w żołądku można wyróżnić:

- wpust (cardia)

- dno żołądka (fundus)

- odźwiernik (pylorus)

>Ściana żołądka jest bardzo gruba.

>Są tam liczne gruczoły cewkowate, które produkują enzymy:

>Kryterium żołądka jest produkcja kwasu solnego.

>Jeżeli tego nie ma to nie ma żołądka (ryby karpiowate, dwudyszne, larwy kijanek płazów bezogonowych).

>Mięśniówka żołądka jest gruba:

- zewnętrzna warstwa mięśni jest podłużna

- wewnętrzna warstwa to mięśnie krężne

Ryby

W ciele ryb wrzecionowatych żołądek jest wydłużony, u innych rozszerzony lub kulisty.

W żołądku można wyróżnić część dłuższą – wpustową i krótszą – oddźwiernikową.

W okolicy wpustowej wystepują gruczoły żołądkowe typu cewkowatego.

Płazy, gady

Podobny wyglądem i budową do żołądka ryb.

Granica między żołądkiem, a przełykiem zaznacza się silniej u gadów.

Ptaki

Obie części żołądka: wpustowa i odźwiernikowa rozwijają się jednakowo silnie, choć zupełnie odmiennie.

W krańcowych przypadkach występują 2 żołądki: przedni-gruczołowy, cienkościenny i tylny-mięśniowy.

Żołądek posiada liczne gruczoły trawienne.

Ssaki

Żołądek wyraźnie odcina się od przełyku.

Żołądki mogą być proste bądź też bardziej podzielone na odcinki.

Najbardziej skomplikowany jest żołądek u przeżuwaczy, wyróżniamy:

- żwacz (rumen)

- czepiec (reticulum)

- księgi (omasus)

- trawieniec (abomasus)

JELITO CIENKIE (INTERSTINUM TENUE)

Odcinek ten trawi i wchłania pokarm.

U niektórych kręgowców występuje w postaci prostej i krótkiej rury, u innych jest zwinięty i wydłużony.

O powierzchni trawiennej i chłonnej decydują rozmiary jelita oraz różnego rodzju fałdy sterczące do środka jelita:

- mogą być one wzdłużne

- często biegną spiralnie lub zygzakowato

Zamiast fałdów, u niektórych kręgowców występują kosmki.

Kręgouste

Mają jelito proste.

Jelito śluzicy o dużym świetle i mocnej krezce, posiada liczne fałdy wzdłużne i proste.

U minoga jelito całkowicie bez krezki, wisi wolno w jamie brzusznej, śluzówka tworzy fałd spiralny.

Ryby

Jelito cienkie trudno jest oddzielić od jelita grubego.

Jelito w postaci pętli.

U spodoustych, jesiotrowatych i dwudysznych wystepuje fałd spiralny, a u śledziowatych i łososiowatych szczątkowy fałd spiralny.

U pozostałych przedstawicieli występują fałdy zygzakowate, często podzielone na małe odcinki.

Ryby kostnoszkieletowe posiedają w początkowym odcinku wyrostki odźwiernikowe (appendices pyloricae).

Wyrostki pyloryczne ryb trawią i wchłaniają pokarm.

Płazy, gady, ptaki, ssaki

Jelito w postaci pętli.

Pętle mogą układać się w różnego rodzaju kształty.

U ptaków i ssaków zamiast fałdów występują kosmki.

Wchłanianie w jelicie:

  1. Bierne

- zgodne z gradientem stężeń

- jony K, Fe, glicerol, kwasy tłuszczowe

  1. Aktywne

- wbrew gradientowi stężeń

- energia

- nośniki

- glukoza, galaktoza, aminokwasy, jony Ca, Na

Do jelita uchodzą 2 duże gruczoły:

- wątroba

- trzustka

WĄTROBA (HEPAR)

W rozwoju embrionalnym powstaje jako uchyłek przedniej części przewodu pokarmowego.

Jej komórki nabłonkowe to:

- hepatocyty – komórki gruczołowe, produkują żółć i glikogen, odbiwa się tu ssynteza mocznika

- gruczołowe – biorą udział w budowie dróg wyprowadzających

Wątroba wytwarza żółć która przewodem wlewa się do jelita, gromadzi się ona w woreczku żółciowym.

Wątroba utrzymuje stały chemicznie skład krwi, magazynując węglowodany jako glikogen i przerabia resztki białkowej przemiany materii na części składowe moczu.

Wątroba bierze udział w:

Wątroba bierze udział w wytwarzaniu:

TRZUSTKA (PANCREAS)

JELITO GRUBE (INTESTINUM CRASSUM)

Typowa kloaka jest obecna u:

- ryb spodoustych, dwudysznych, trzonopłetwych

- płazów

- gadów

- ptaków

U ryb zrosłogłowych i kostnoszkieletowych jelito otwiera się na zewnątrz samoistnie.

Kloake posiadają najpierwotniejsze współczesne ssaki – stekowce.

U pozostałych ssaków kloaka występuje we wczesnym okresie życia zarodkowego.

W kloace gadów można wyróżnić 3 odcinki oddzielone pierścieniami mięśni:

- koprodeum (gromadzi się kał)

- urodeum (gromadzi się mocz)

- proctodeum (wynicowuje się na zewnątrz, u samca znajduje się narząd kopulacyjny)

Przewód pokarmowy jest zawieszony w postaci krezki jelitowej (mezenterium). Jama ciała od strony jelita jest wysłana otrzewną trzewną, a z drugiej strony otrzewną ścienną.

Krezka wystepuje :

  1. W okolicach wątroby – tzw. więzadło wątrobowe

  2. W okolicach żołądka – w postaci sieci mniejszej pokrywającej błoniasto żołądek (omentum minor)

  3. Krezka łącząca końcowy odcinek jelita z pęcherzem w końcowej części przewodu pokarmowego.

JELITO ŚLEPE (INTESTINUM CAECUM)

Ryby

Nieliczne ryby kostnoszkieletowe posiadają jelito ślepe.

Krótka i prosta rura.

Płazy

Tylko nieliczne (salamandra i ropucha) posiadają jelito ślepe.

Gady

U większości jelito ślepe w postaci szerokiego ….. grzbietowej ściany jelita.

Ptaki

Występują u nich zazwyczaj 2 jelita ślepe, osadzone po przeciwległych brzegach rury jelita prostego.

U owado- i mięsożernych są krótkie, u roślinożernych – długie.

Ssaki

Jelito ślepe nie występuje u owadożernych, nietoperzy, niedźwiedzi i łasic.

U mięsożernych występuje w postaci średnio grubej rury.

U roślinożernych osiąga potężne rozmiary.

Koniec jelita ślepego cienieje i tworzy wyrostek robaczkowy, występuje on u człowieka, małp i zajęcy.

UKŁAD ODDECHOWY

Komórki zwierzęce czerpią energię z utleniania związków organicznych. Aby było to możliwe, potrzebny jest:

- dopływ tlenu do komórek

- odprowadzanie dwutlenku węgla i wody

Dopływ tleny do tkanek i odprowadzanie produktów oddychania jesy zadaniem krwi, która musi się pozbyć dwutlenku węgla i nasycić tlenem.

Funkcje układu oddechowego:

- dostarczanie tlenu

- wymiana gazowa w nabłonku oddechowym

E!

U kręgowców układ oddechowy wystepuje w 2 postaciach:

2 typy skrzel (branchia) :

- workowate(pochodzenia endodermalnego)

- łukowate(pochodzenia mezodermalnego)

Ryby

- brak worków skrzelowych

- sąsiednie szpary oddzielone przegrodą międzyskrzelową

- wieczko skrzelowe – wspólne ujście szpar skrzelowych

Oddychanie skrzelami u ryb kostnoszkieletowych:

- wessanie wody do jamy ustnej

- wytłaczanie wody na zewnątrz, woda odaje tlen

Tryskawka (spiraculum)

U spodoustych i jesiotrowatych

Mały zewnętrzny otwór skrzelowy powstały z Iszpary skrzelowej

Znajduje się miedzy łukiem żuchwowym i gnykowym

Występuja w niej zredukowane skrzela – niby skrzela (pseudobranchium) w których zachodzi przemiana gazowa

Służy do wciagania wody

*przydenne płaszczki – na wierzchu głowy

*pelagiczne rekiny – z boku głowy

Wieczko skrzelowe (operculum)

- kostnoszkieletowe, zrosłogłowe

- zasłania otwór szpar skrzelowych

- zawiera szkielet złożony z kości płaskich

Skrzela zewnętrzne

Larwy płazów bezogonowych, zarodki i larwy wielu ryb

Dodatkowe narządy oddychania powietrznego:

- piskorz – oddycha silnie unaczynionym tylnym odcinkiem przewodu pokarmowego

- sum – uchyłek żołądka wspomaga oddychanie

- Monopterus albus (na polach ryzowych) – oddycha ścianą przełyku

- węgorz elektryczny (Gymnarchus) – jama gębowa, gardziel

- Amobas scanders – często opuszcza wodę i może oddychać powietrzem, narząd oddechowy >labirynt

- w rodzinie sumowate w jamie skrzelowej występują wyrostki II i III łuku skrzelowego, pokryte nabłonkiem oddechowym. Wprowadzają do jamy skrzelowej powietrze oddechowe.

- Heteropneusus – w mięsniecha bocznych tułowia występują worki powietrzne otwierające się do jamy skrzelowej

- narząd homologiczny do płuc

- narząd hydrostatyczny – obniża ciężar właściwy, pozwala rybie na utrzymanie sięw wodzie bez wydatkowania energii

- u pierwotnych – narząd oddechowy

- rola receptora bodźców mechanicznych

*aparat Webera- odbiór dźwięku o wysokiej częstotliwości

- rozwój szedł od pęcherza parzystego otwierającego się od spodu do przełyku i służy do oddychania powietrzem

- pęcherz nieparzysty otwiera się na grzbiecie do przełyku

- pęcherz ślepo zamknięty funkcjonujący jako narząd hydrostatyczny

Drogi oddechowe czworonogów:

- drogi przez które powietrze dostaje się do płuc i wydostaje się

- przystosowanie do lądowego trybu życia

- dzielimy na: drogi oddechowe górne (jama nosowa, gardło, oskrzeliki); drogi oddechowe dolne (tchawica, oskrzela, oskrzeliki, pęcherzyki płucne)

Pierwszy odcinek dróg oddechowych u lądowych jama nosowa

- u płazów bezogonowych jama gębowa tworzy obszerne cienkie uchyłki które mogą wypełniać się powietrzem

- rezonatory

- nozdrza wewnętrzne płazów mieszczą się z przodu jamy gębowej, wskutek czego drogi oddechowe i pokarmowe mają długi odcinek wspólny

- u ptaków i gadów odcinek wspólny jest krótszy, ponieważ nozdrza wewnętrzne leżą głębiej

- krokodyle, ssaki – odcinek wspólny ogranicza się do gardzieli bo nozdrza tylne otwierają się nad krtanią

- otwór prowadzący do gardzieli do dróg oddechowych jest otoczony przez kilka chrząstek, czasem skostniałych, pochodzących z trzewioczaszki zarodka

- między chrząstkami rozpięte są mięsnie otwierające i zamykające otwór oddechowy

PŁUCA (PULMO)

- pojedynczy/ parzysty narząd u kręgowców, które oddychają powietrzem atmosferycznym

Płazy

Nozdrza zewnętrznenozdrza wewnętrznejama gębowo-gardzielowatchawicakrtań

- postać workowata

- płazy bezogonowe- krótkie

- płazy beznogie i ogoniaste- długie i wąskie

- wewnątrz pokryte układem fałdów (ilość zwiększa się wraz z rozmiarem ciała)

- środek płuca wypełnia przestrzeń martwa

- w ścianie płuc – mięśnie gładkie

- ruchy oddechowe – z udziałem jamy gębowo-gardzielowej

Gady

Nozdrza zewnętrznenozdrza wewnętrznekrtańtchawica2 oskrzela główne

- w ścianie tchawicy i oskrzeli występują chrząstki w postaci niepełnych pierścieni

- workowate płuca – silnie pofałdowane, brak martwej przestrzeni

- oskrzele główne przebija fałd (struktura gąbczasta)

- dużo gatunków posiada obszerne komory płucne (powodują nadymanie ciała)

- 1 płuco – węże

- żółwie – duża objętość płuc

Ptaki

Nozdrza zewnętrznejama nosowa(niewielka)nozdrza wewnętrznekrtańtchawica(obszerna)2 oskrzela główne

- podział krtani na górną i dolną (służy do wydawania głosu)

- tchawica – miejsce ogrzewania się powietrza

- długość tchawicy przewyższa długość szyi

- ujście oskrzeli do krtani rozdziela błona półksiężycowata (jej drgania biorą udział w wydawaniu głosu)

- każde z ujść oskrzeli może wydawać głos niezależnie (śpiew duetem)

- płuca – niewielka przestrzeń w klatce piersiowej, zrośnięta z jamą grzbietową

- brak jamy opłucnej

- ruchy oddechowe nie zmieniają objętości płuc

- oskrzele główne przebija płuco, przechodzi w przedsionkach, z którego wybiegają oskrzela II rzędu:

* 4 oskrzela brzuszne

* 7-10 oskrzeli grzbietowych

* kilka dodatkowych oskrzeli brzusznych

- ściana oskrzela głównego zawiera chrząstki i mięśnie gładkie

- oskrzeliki II rzędu nie zawierają mięśni gładkich

Worki powietrzne(saccus areus)

– grubościenne pęcherzykowate worki, rozłączone z płucami i rozmieszczone wewnątrz tułowia ptaka, a nawet wchodzące do wnętrza kości

- udział w oddychaniu

- zmniejszenie ciężaru ciała ptaka

- zapewniają mechanizm podwójnej wentylacji

- regulacja temperatury ciała

- worki: brzuszne, tułowiowe, międzyobojczykowe, szyjne

- u ptaków drapieżnych – silnie rozwinięte

- słabo rozwinięte u pingwinów

Ssaki

Nozdrza zewnętrznejama nosowanozdrza wewnętrznekrtańtchawica2 oskrzela główneoskrzeliki I, II, III rzędu

- jama nosowa obszerna, zróżnicowana

- ujście krtani do gardzieli chroni fałd błony śluzowej zawierający chrząstkę > nagłośnię

- w krtani występują fałdy głosowe i fałdy kieszonki krtaniowej między którymi znajduje się szpara głośni

- oskrzela główne powstają w wyniku rozdzielenia się tchawicy na 2 części

- w jelicie pierwotnym uwypuklają się zawiązki tchawicy

Płuca ssaka:

-opłucna ścienna

-opłucna płucna

-jama opłucna

-ściana klatki piersiowej

- lewe płuco zawiera wcięcie sercowe, ma 2 płaty: górny i dolny oraz szczelinę skośną

- prawe płuco ma 3 płaty: górny, środkowy, dolny oraz szczelinę poziomą i skośną

- ściany pęcherzyków są bardzo cienkie, zbudowane z nabłonka jednowarstwowego płaskiego

- otacza je gęsta sieć włosowatych haczyków krwionośnych

Oddychanie

- utlenianie związków organicznych w celu uzyskania energii potrzebnej do utrzymania procesów życiowych i homeostazy

- płuca zamknięte w jamie opłucnej dzięki sprężystości dostosowują się do zmian

- w jamie opłucnej panuje stałe ujemne ciśnienie – 0,7-1,3 kPa (5-10 mmmHg)

- przy wdechu powiększa się objętość klatki piersiowej, następuje spadek ciśnienia

- następuje wyrównanie ciśnienia w pęcherzykach przez zasysanie powietrza

* wdech - czynność czynna

* wydech – czynność bierna

- objętość płuc – normalny wdech 500ml

- objętość dopełniająca – max. wdech 2500

- objętość zapasowa – max. wydech 1000-1200

- objętość zalegająca – 1000

Anatomiczna fizjologiczna przestrzeń martwa

- wymiana gazowa ogranicza się do pęcherzyków płucnych

- dociera część objętości oddech. -> część pęcherzyków

- reszta kontaktuje się z przestrzenią martwą (objętość powietrza nieużyteczna)

Anatomiczna przestrzeń martwa (ok. 0,5 l)

- przestrzeń ust

nosa

gardła

tchawicy

oskrzeli

Funkcje przestrzeni martwej :

- doprowadza powietrze do pęcherzyków płucnych

- oczyszcza powietrze

- nawilża powietrze

- ogrzewanie powietrza

- stanowi część narządu głosu

7 cm2/g ciała – człowiek

0,33cm2/g – salamandra

UKŁAD KRWIONOŚNY

wątroba

nerka

Mięśnie szkieletowekrewpowierzchnia ciała

Elektrolity↔organizm↔ woda

Albuminy, jony wapnia, sodu,

Właściwości krwi (wskaźniki hematologiczne)

- hematokryt (Ht) - % udziału krwinek w objętości krwi

- RBC – liczba erytrocytów

- Hb – zawartość hemoglobiny

- WBC – liczba leukocytów

- OB. – tempo opadania krwinek

- grupy krwi : A, B, AB, 0

Układ krwionośny składa się z:

Ściana tętnicy- gruba, nieprzepuszczalna, cienkościenny nabłonek kapilarny(przepuszczalny)

Ściana żyły- nieprzepuszczalna, cienka

BUDOWA SERCA (COR)

- między nimi występują zastawki(valvulae)

U płazów

- tworzy się początkowo z 3 pęcherzy:

I pęcherzyk – wsierdzie (endocardium)

II pęcherzyk – wewnętrzny pęcherzyk – mięsień sercowy (miocardium)

III pęcherzyk – osierdzie (epicardium)

U płazów dorosłych pojawia się rozdzielenie serca na 2 części:

- prawa strona – serce żylne

- lewa strona – serce tętnicze

Po raz pierwszy u płazów są 2 obiegi krwi:

- duży (serce – ciało – serce)

- mały (serce – płuca – serce)

- asynchroniczne kurczenie się przedsionków (prawy wcześniej)

- gąbczasta struktura komory (krew z prawego przedsionka w prawej części komory, z lewego przedsionka w lewej części komory)

- rola stożka tętniczego, w którym jest zastawka spiralna

Płazy bezogoniaste

- zatoka żylna proporcjonalnie mała

- przegrody przedsionków zwarte

- występuje spiralna przegroda

- stożek tętniczy – zachowują się 3 pary łuków skrzelowych

U ptaków i ssaków

- tworzy się wsierdzie w postaci 2 pęcherzyków, później pęcherzyki łączą się.

Ryby

W sercu ryb chrzęstnoszkieletowych przed przedsionkiem i komorą można wyróżnić zatokę żylną, która zbiera krew płynącą z ciała; za przedsionkiem i komorą – stożek tętniczy( z niego wybiega aorta dająca 5 tętnic skrzelowych).

Zatoka żylna otrzymuje krew z całego ciała.

U ryb kostnoszkieletowych stożek tętniczy ulega silnej redukcji. Z zatoki żylnej wychodzą 4 pary tętnic skrzelowych (łuki aorty).

U kręgowców lądowych oddychającymi płucami występują zmiany w układzie krwionośnym2przedsionki, 1 komora.

Gady

Ptaki, ssaki

Ptaki

Ssaki

  1. zatoki żylnej i przedsionka

  2. przedsionka i komory

  3. komory i stozka tętniczego

  1. ośrodek samorzutnych skurczów w sercu.

Zatoka żylna przekształca się w strukturę układu przewodzącego serce- węzeł zatokowo-przedsionkowy zblokowany w ścianie przedsionka u wylotu żyły głównej górnej.

U wyższych kręgowców z węzła przedsionkowo-komorowego wydostają się włókna przewodzące Purkiniego.

Zmiany jakie przekształcają serce skrzelowe na serce płucne:

1.podział układu na 2 części:

a. przednią – zaopatruje tętnicę głowową i szyjną

b.tylną – do obsługi płuc i reszty ciała

2.zanikają naczynia 2 pierwszych łuków skrzelowych

- przerywa się ciągłość aorty pomiędzy 3 i 4 łukiem i powstają 2 tętnice szyjne(wewn., zewn.) tkwiące korzeniami w pniu tętniczym lub aorcie

3. tętnice płucne powstają z 6 łuku dzięki temu wraca łączność z aortą i jej część przysercowa oddziela się od korzenia aorty, przez rozpad pnia tętniczego na 3 lub 2 wzdłużne pnie haczykowate.

4. naczynia łuku 4 wchodzą w skład aorty tworząc jej łuki.

Schemat rozwoju układu krwionośnego i serca kręgowców:

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Ryby kostnoszkieletowe

Płazy ogoniaste

Płazy bezogonowe

Gady

Ptaki

Ssaki

III- tętnice dogłowowe

IV- właściwe łuki aorty

VI- tętnice płucne

Główne naczynia wzdłużne:

  1. Zarodek, żyła podjęzykowa oddziela się od żyły ogonowej i zbiera krew tylko z przewodu pokarmowego. Występują 2 żyły główne przednie i 2 żyły główne tylne(parzyste); żyła ogonowa (tylna); żyła podje litowa

  2. Zarodek, z zawiązkiem wątroby i nerek

Tylny odcinek żyły podje litowej to żyła wrotna wątroby(vena portae hepatica)

Przedni odcinek to żyła wątrobowa (vena hepatica)

  1. Ryby dorosłe- zachodzą zmiany w żyłach głównych tylnych>obrasta je tkanka nerko twórcza

Żyła ogonowa dzieli się na żyłę nerkową doprowadzającą i żyłę nerkową wyprowadzającą

Tworzy się żylny układ wrotny nerek

  1. Dorosłe płazy ogoniaste- żyła pusta tylna (vena Cava posteriori) łączy żyłę wątrobową z układem naczyniowym nerek.

Żyły główne obsługują nerki.

U płazów bezogonowych, gadów, ptaków tylko żyła pusta tylna należy do układu wrotnego nerek.

  1. Ssaki- krążenie wrotne nerek zanika

Żyła pusta tylna przyjmuje żyłę ogonową i obie biodrowe.

Żyły główne tylne mają charakter szczątkowy.

Lewy przewód Cuviera zanika

Żyły główne przednie łączą się z żyłą pustą tylną i szczątkowymi tylnymi i otwierają się do prawego przedsionka.

UKŁAD LIMFATYCZNY

Krążenie cieczy w organizmie:

Naczynia limfatyczne oplatają całe ciało.

UKŁAD WYDALNICZY

- woda 95%

- mocznik 2%

- kwas moczowy0,05%

- i inne

A także krwinki białe, złuszczone komórki nabłonka i śluz.

Rozwój nerek

…

UKŁAD DOKREWNY

E! Gruczoły dokrewne:

- poszczególne czynności organizmu

- przyczyniają się do harmonijnej współpracy wszystkich narządów

Pochodzenie gruczołów dokrewnych:

Pochodzenie gruczołów dokrewnych:

  1. Czysto nabłonkowe (tarczyca, przytarczyce, wyspy Langerhands’a, trzustka, elementy dokrewne w gruczołach płciowych)

  2. Z domieszką składników nerwowych (przysadka, nadnercze)

HORMONY

Podział hormonów ze względu na budowę chemiczną:

  1. Białka i peptydy:

- hormony przysadki mózgowej

- trzustki: insulina, glikogen

- jelitowo- żołądkowe : gastryna, sekretyna

2. Hormony sterydowe:

- testosteron (jądra)

- estradiol, progesteron (jajniki)

- kortyzol (nadnercza)

3. Pochodne aminokwasów

- tarczyca: tyroksyna, trójjodotyronina

- nadnercze: adrenalina, noradrenalina

- szyszynka: melatonina

Przysadka mózgowa (hypophisis cerebri)

Płat przedni

- wzrostowe (somatotropina)

- tyreotropowe (stymulują czynność tarczycy)

- kortykotropowe (stymulują czynność nadnercza)

- gonadotropowe (pobudzają czynność gruczołów płciowych)

- laktogenne (wpływają na rozwój gruczołów mlecznych, stymulują wytwarzanie mleka)

Płat środkowy

Płat tylny

- wazopresynę (wpływa na gospodarkę organizmu, skurcz mięśni gładkich w układzie krwionośnym)

- oksytocynę (mięśnie gładkie pęcherza moczowego i jajników)

Nadczynność przysadki

Szyszynka (epiphisis cerebri)

U ryb u minogów

U płazów

Ptaki

Tarczyca (glandula thyroidea)

Nadczynność tarczycy:

- stymulowane oddychanie

- występuje nadmierne pocenie się

- występuje chudnięcie, mimo pobierania dużej ilości pokarmu

Główne objawy:

- wzrost napięcia nerwowego i drażliwość

- podwyższenie ciśnienia krwi

- słabość i drżenie mięśni

- wytrzeszcz oczu

- zahamowania wzrostu

- zahamowania rozwoju umysłowego

- osłabienie tępa rozwoju narządów rozrodczych

* przy niedoczynności wczesne i regularne podawanie hormonu tarczycy likwiduje objawy niedoczynność i choroby kretynizmu.

Niedoczynność:

- powiekszona tarczyca (wole niedoczynne)

- wydzielanie TSH przez przysadkę

Przytarczyce (glandula parathyroidea)

- nadwrażliwość mięsni

- skurcze i drgawki mięśniowe w wyniku czego następuje obniżenie poziomu wapnia we krwi

- podwyższenie stężenia wapnia we krwi

- wapń ucieka z kości, stają się łamliwe i cienkie

- obniżona wrażliwość mięśni w tkankach i organach, odkładanie się złóż soli mineralnych w nerkach(tworzenie kamieni nerkowych)

Grasica (glandula thymus)

Trzustka (pancreas)

Nadnercza (glandula suprarenalis)

Gruczoły płciowe


Wyszukiwarka