Główne treści programowe:

Treści nauczania – klasa I szkoły podstawowej

1. Edukacja polonistyczna. Wspomaganie rozwoju umysłowego w zakresie wypowiadania się. Dbałość o kulturę języka. Początkowa nauka czytania i pisania. Kształtowanie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych.

Uczeń kończący klasę I:

1. w zakresie umiejętności społecznych warunkujących porozumiewanie się i kulturę języka:

   1. obdarza uwagą dzieci i dorosłych, słucha ich wypowiedzi i chce zrozumieć, co przekazują; komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia,

   2. w kulturalny sposób zwraca się do rozmówcy, mówi na temat, zadaje pytania i odpowiada na pytania innych osób, dostosowuje ton głosu do sytuacji, np. nie mówi zbyt głośno,

   3. uczestniczy w rozmowie na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym, także inspirowane literaturą;

2. w zakresie umiejętności czytania i pisania:

   1. rozumie sens kodowania oraz dekodowania informacji; odczytuje uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy,

   2. zna wszystkie litery alfabetu, czyta i rozumie proste, krótkie teksty,

   3. pisze proste, krótkie zdania: przepisuje, pisze z pamięci; dba o estetykę i poprawność graficzną pisma (przestrzega zasad kaligrafii),

   4. posługuje się ze zrozumieniem określeniami: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie,

   5. interesuje się książką i czytaniem; słucha w skupieniu czytanych utworów (np. baśni, opowiadań, wierszy), w miarę swoich możliwości czyta lektury wskazane przez nauczyciela,

   6. korzysta z pakietów edukacyjnych (np. zeszytów ćwiczeń i innych pomocy dydaktycznych) pod kierunkiem nauczyciela;

3. w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych:

   1. uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego,

   2. rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence,

   3. odtwarza z pamięci teksty dla dzieci, np. wiersze, piosenki, fragmenty prozy.

Metody nauki czytania i pisania w ujęciu porównawczym:

• syntetyczne (alfabetyczna, fonetyczna – głoskowa, sylabowa – zgłoskowa).

• Analityczne.

• Analityczno – syntetyczne.

• Globalne.

SYNTETYCZNA – istotą jest przechodzenie od części do całości. Elementem jest dźwięk, litera, a całością wyraz, zdanie. Wypowiedź językowa to ZBIÓR ZDAŃ, a zdania dzielą się na wyrazy, sylaby i litery. Fonetycznym odpowiednikiem litery jest dźwięk. W ten sposób rozróżniamy w mowie podstawowego elementu w postaci litery i dźwięku. Ze wzgl na podstawę syntezy można wyróżnić metodę:

1. Alfabetyczną.

2. Fonetyczną, czyli głoskową.

3. Sylabową, czyli zgłoskową.

Fonetyczna:

Stosując ją, wskazywano na znajomość dźwięku a nie liter. Naukę czytania należy wprowadzać od rozkładania wyrazu na dźwięki, czyli głoski wyjaśniając ich artykulację, następnie zapoznawać ze znakami tych głosek, czyli literami, a potem przystąpić do ćwiczeń w pisaniu i czytaniu wyrazów. Odmiany tej metody:

• SYTETYCZNA – naukę czytania rozpoczynamy od zapoznania dzieci z samogłoskami wymawianymi fonetycznie. Po poznaniu kształtu i wymowy wszystkich liter i głosek, przechodzimy do składania poszczególnych dźwięków w wyrazy. Podobna do czynności sylabizowania. Jej istotą jest przechodzenie od elementu do całości.

• ANALITYCZNA – nauczyciel pisał i czytał krótkie zdania. Czytał głośno, a następnie dzieci powtarzały. Pisał każdy wyraz oddzielnie. Dzieci to powtarzały. Następnie rozkładał wyraz na sylaby i pisał je oddzielnie, w słupku. Rozbijał sylaby na głoski i pisał je oddzielnie. Dzieci ciągle powtarzały od początku kolejne etapy analizy. Po opracowaniu w podobny sposób ok.4 zdań, dzieci otrzymywały elementarz zawierający zdania, sylaby, litery, a później same zdania próbowały czytać.

Dłuższe formy wypowiedzi ustnych i pisemnych.

Opowiadanie.

• To forma literacka, która przedstawia akcję, czyli zespół czynności i zdarzeń występujących w stosunkach przyczynowo – skutkowych i następstwie czasowym.

• Właściwości opowiadania: ruch, barwność, obrazowość, duża liczba wyrazów nazywających czynności, najczęściej w czasie przeszłym.

• Czasowniki w czasie teraźniejszym umożliwiają szybsze tempo zdarzeń.

• Przysłówki i czasowniki stanowe ( bałem się, drżałem) – wyrażają własne przeżycia, myśli i ocenę, uwydatniają nastrój i napięcie akcji, charakteryzują zachowania bohaterów , określają czas i miejsce akcji oraz sposób odbywania się czynności.

• Od I klasy wprowadzane są opowiadania jako ćwiczenia w mówieniu

• W II i III klasie opowiadania stają się ćwiczeniem w pisaniu. (tematy – wydarzenia z życia uczniów i ich bliskich, przygody, zabawy, historyjki obrazkowe)

• W II kl opowiadanie występuje jako zbiorowa praca redakcyjna oraz indywidualne ćw w mówieniu i pisaniu.

• W III kl opowiadanie stosowane przez uczniów indywidualnie , z wykorzystaniem dialogu.

• W II kl program przewiduje wspólne redagowanie i zapisywanie krótkich opowiadań, a w III – planuje się opowiadanie przez uczniów przebiegu wydarzeń utworu literackiego, filmu, widowiska teatralnego i filmowego oraz wspólne i samodzielne redagowanie tej wypowiedzi jako ćw w mówieniu.

• Opowiadanie jako samodzielna pisemna wypowiedź ucznia jest wskaźnikiem świadomego posługiwania się środków językowych

• Pomocne w ożywianiu i ubarwianiu opowiadania są wcześniej przyswojone: powtórzenia wyrazowe, czasowniki i przysłówki, czasowniki i przymiotniki określające wew i zew cechy bohaterów, rzeczy, zjawisk. Ważną funkcję pełnią też proste epitety, porównania i przenośnie, ubarwiające opracowane zdarzenie.

Schemat struktury opowiadania

I	Wstęp(co było najpierw?)	1. Przedstawienie sytuacji przed wydarzeniem
II	Rozwinięcie (Co się stało?)	2. Wskazanie przyczyny wydarzenia 3. Opis przebiegu wydarzenia 4. Podanie skutków wydarzenia
II	Zakończenie (Jak to się skończyło?)	5. Wyciągnięcie wniosków, snucie refleksji

• Przybliżenie treści ułatwia uczniom zrozumienie struktury całości.

• W opowiadaniach uczniów (tworzonych na podstawie przeżyć i doświadczeń, główne zdarzenia powinny się układać prawidłowo w dynamiczną akcję z punktem kulminacyjnym i zakończeniem.

• Ważne jest sformułowanie tematu – powinien być ograniczony w czasie i przestrzeni, zaprezentowany jednoznacznie i poprawie. (np. Mój pierwszy zjazd, moja wakacyjna przygoda, przygoda na sankach).

• Rodzaje opowiadań:

1. Odwołujące się do przeżyć i doświadczeń dzieci (z narratorem wypowiadającym się w pierwszej osobie),]

2. Wykorzystujące pojedyncze obrazy oraz cykl obrazków (np. historyjek obrazkowych),

3. Na bazie lektury, sztuk teatralnych, filmów, programów telewizyjnych i radiowych.

• Opowiadania pisane lub wygłaszane na podstawie przeżyć i doświadczeń własnych są bardziej twórcze.

• Posiadają większą wartość kształcącą ze względu na pobudzanie wyobraźni i samodzielnego myślenia dziecka.

• Istotą wspólnego opowiadania jest kształcenie języka i stylu uczniów oraz prezentacja właściwej kompozycji i konstrukcji wypowiedzi.

• Ważne jest uświadomienie możliwości stosowania odpowiednich środków stylistycznych ożywiających akcję opowiadania, wyrażające własne przeżycia i zainteresowania czytelnika.

• Uczniowie muszą umieć powiązać kolejne wydarzenia i barwnie ją przedstawić.

• Opowiadania kształtują pamięć długotrwałą.

• Zaletą opowiadań o własnych przygodach i doświadczeniach, jest to że uczniowie je lubią bo przedstawiają autentyczne, interesujące wydarzenia z ich życia.

• Kształcą sprawność językową, a uczniowie chętnie piszą.

• Struktura składniowa opowiadania – przedstawia zdarzenia przyczynowo – skutkowe wraz z emocjami narratora, występują zdania pojedyncze rozwinięte i współrzędnie złożone. W opowiadaniach dynamicznych występują zdania krótkie.

• Żeby ćwiczenia w opowiadaniu na podst tekstów literackich przyniosły właściwy efekt, należy przestrzegać zasady:

1. Uczniowie powinni opowiadać tylko treść tekstów o charakterze beletrystycznym (baśnie, legendy, opowiadania, powieści)

2. Przed opowiadaniem nauczyciel powinien opracować dany tekst pod względem rzeczowym i językowym

3. Tekst literacki powinien być dostosowany do poziomu umysłowego i językowego ucznia.

4. Treść i forma tekstu powinna być interesująca

Opis.

Opis wymaga od dzieci wnikliwej obserwacji opisywanych przedmiotów oraz uporządkowania poszczególnych cech według pewnej logicznej kolejności. Dlatego należy do najtrudniejszych form wypowiedzi na szczeblu edukacji wczesnoszkolnej. Wg J. Rytlowej (1973, s.123) cechuje go przestrzenny, statyczny układ elementów treści, polegający na wyszczególnieniu charakterystycznych cech opisywanego przedmiotu, współistniejących w pewnych określonym czasie i przestrzeni.

Opis zmusza dziecko do dokładnej obserwacji i doboru właściwego słownictwa, wyrażającego stosunki przestrzenne i logiczny porządek zapisu. Cechy opisu:

•statyczność

•przestrzenność

•nie rozwijanie się w czasie (brak chronologii).

Najczęściej wyróżnia się opis naukowy i literacki. W szkole używany jest opis literacki. Podczas pracy nad opisem należy wysunąć na pierwszy plan najistotniejsze cechy opisywanego przedmiotu czy zjawisk, a dopiero później cechy drugorzędne.

Język opisu powinien być dokładny, jasny i obiektywny .

W opisie szkolnych o hierarchii cech i sposobie ich przedstawienia decyduje stosunek emocjonalny osoby opisującej. Zgodnie z wymaganiami programu nauczania opis wprowadza się w drugiej klasiy szkoły podstawowej, na podstawie bezpośredniej obserwacji.

Już w wieku przedszkolnym, a później w klasie pierwszej, przewiduje się zabawy w odgadywanie nazw opisywanych przedmiotów po słownym zaprezentowaniu ich najistotniejszych cech albo przedstawieniu ich w formie zagadek.

Przykłady zagadek: czerwone okrągłe i rośnie w ziemi (burak, rzodkiewka); Pomarańczowe, podłużne i słodkie- rośnie w ziemi (marchew); zielone albo czerwone, kuliste, smaczne, rośnie na drzewie (jabłko); ma malutkie nóżki i króciutki ryjek, chociaż igły nosi, to nigdy nie szyje (jeż).

Od początku nauki szkolnej dzieci przygotowują się do opisu w formie układania kilku zdań na temat różnych przedmiotów np. Magda ma nowy długopis. Jest on duży i czerwony . Jacek dostał nowy piórnik. Jest on koloru jasnozielonego w granatowe i białe figury . Podczas opracowywania formy opisu najpierw przygotowuje się daną wypowiedź w czasie pracy zbiorowej, redakcyjnej, a dopiero później indywidualnie, ustnie i pisemnie. Tematy w klasach młodszych powinny być proste i jednoznaczne. Muszą dotyczyć konkretnych, znanych dziecku przedmiotów, np.. Wybranej książki, piórnika, tornistra, zeszytu, obserwowanego owocu, klasowej choinki.

Opis wymaga od dzieci wnikliwej obserwacji opisywanych przedmiotów oraz uporządkowania poszczególnych cech według pewnej logicznej kolejności. Dlatego należy do najtrudniejszych form wypowiedzi na szczeblu edukacji wczesnoszkolnej.

Wg J. Rytlowej (1973, s.123) cechuje go przestrzenny, statyczny układ elementów treści, polegający na wyszczególnieniu charakterystycznych cech opisywanego przedmiotu, współistniejących w pewnych określonym czasie i przestrzeni.

Pracę nad opisem najlepiej zaczynać od indywidualnych wypowiedzi na temat oglądanego przedmiotu. Dzieci mogą wówczas zwrócić uwagę na cechy najistotniejsze i zapamiętać ten sposób postępowania, wykorzystując podczas kolejnych opisów .

Ważnym jest konstruowanie opisu w poprawnej kolejności wg takich cech jak : nazwa, wielkość, kształt, barwa i inne właściwości, stosunek do opisywanego przedmiotu oraz uwagi osobiste. Plan opisu powinien zawierać po kolei poszczególne części przedmiotu np.: głowę, szyję, tułów, kończyny, wygląd ogólny i inne dostrzeżone przez uczniów cechy .

Istotną kwestią jest wytworzenie właściwej motywacji do pracy, która wiąże się ze stosunkiem ucznia do opisywanego przedmiotu, rośliny czy człowieka i konkretnym celem wypowiedzi.

Temat opisu powinien być zrozumiały i zachęcający np., nasza choinka, moje mieszkanie, zabawka Małgosi. Zdaniem dydaktyków sformułowany temat lekcji z opisem powinien zawierać jasno wyrażony cel oraz formę wypowiedzi np. „Indywidualne redagowanie opisu jabłka na podstawie obserwacji.” Przed planowanym opisem jabłka należy uwzględnić wszystkie jego cechy (kształt, wielkość, kolor, zapach, fakturę). Może ono być: okrągłe, kuliste, duże, dość duże, wielkie, średniej wielkości, ogromne, małe,

malutkie, czerwone, żółto- zielone, słodkie, słodkie, kwaśne, miękkie, twarde, z plamkami itp..

Ważne w opisie są czasowniki stanowe: jest i ma, ale możemy (w celu uniknięcia powtórzenia) zastąpić je takimi zwrotami: wygląda, znajduje się, posiada, można

dostrzec, można zaobserwować, sprawia wrażenie, w samym srodku, u dołu z jego prawej strony itd.

W początkowym stadium pracy nad opisem należy stosować obserwację ukierunkowaną, następnie zbiorowa pracę redakcyjną pod kierunkiem nauczyciela, a dopiero na końcu, po wielokrotnych ćwiczeniach samodzielny opis. Wzór opisu nauczyciel może wskazać w tekście literackim lub na obrazie, np.. Podczas opracowania czytanki można wyszukać i odczytać fragment z zawartym w nim barwnym opisem skrzata.

Do opanowania tej trudnej formy wypowiedzi można wykorzystać takie ćwiczenia:

1. Układanie zdań na temat obserwowanego i znanego przedmiotu, owocu, zwierzęcia lub innych okazów (zdania o charakterze opisowym).

2. Opis różnych przedmiotów w formie zabawy np.. Zgadywanie.

3. Uzupełnianie zdań zawierających opisy obrazków i przedmiotów podanymi wyrazami.

4. Porządkowanie zdań opisu wg. Ustalonej kolejności

5. Wynajdowanie fragmentów opisów w tekstach literackich.

6. Wspólne gromadzenie słownictwa potrzebnego do opisu na podstawie obserwacji oraz tekstu.

7. opis przedmiotów przy wykorzystaniu podanych wyrazów z podręcznika lub zgromadzonych wspólnie na tablicy .

8. Opis projektowanych prac plastycznych, technicznych oraz wykonanych aktualnie przez ucznia.

Ze względu na opisywany przedmiot i jego funkcję można wyróżnić:

- Opis przedmiotu

- Opis wyglądu człowieka

- Opis krajobrazu

- Opis sytuacji i przeżyć wewnętrznych (w starszych

klasach szkoły podstawowej i gimnazjum).

Ze względu na dość trudną dla ucznia kl 2 czy 3 formę statycznego i przestrzennego opisu, podczas ćwiczeń należy pamiętać o zagadnieniach takich jak:

1) Temat opisu- sformułowany jednoznacznie

2) Zakres treści wypowiedzi- istota opisu i znaczenie przymiotnika, struktura wypracowania,

3) Porządek logiczny wypowiedzi, cechy charakterystyczne opisywanego przedmiotu: barwa,

kształt, wielkość materiał, użyteczność, itd.

4) kompozycja: wstęp, opis właściwy, zakończenie, (uwagi własne, ocena),

5) Język wypowiedzi, słownictwo, poprawność gramatyczno- ortograficzna.

W celu urozmaicenia pracy nad opisem uczniowie mogą opracować wspólnie jego plan, zebrać słownictwo a następnie samodzielnie w zeszytach formułować wypowiedzi które potem zostaną odczytane i poprawione.