DLA KATARZYNY M

Bela Bartok uważał, że pieśń ludową kształtuje, przechowuje i transmituje warstwa chłopska do której zaliczył także pasterzy i rybaków. Zauważał też zmiany jakie zachodziły w kulturze ludowej. W średniowieczu muzyka populacji miejskiej miała przede wszystkim charakter ludowy! Natomiast w masowym społeczeństwie XX wieku to chłopstwo przejmowało cechy miasta tracąc swój odrębny charakter.

Wg. Bartoka pieśń ludowa to muzyka którą wielu śpiewa przez długi czas – przestawia więc ją jako taką, która posiada charakter społeczny- jest ona wytworem społeczności a nie zbioru jednostek. Funkcjonuje w danej społeczności i wyraża jej gusta, emocje, oraz postawy. [S. Żarańska-Kominek 1995; 187-188]

Właściwości muzyki ludowej na podstawie materiałów z XIX i XX w. wskazują że nie występuje tu podział ról między uczestników. Kompozytor utworu jest nie znany i nie istotny. Odtwórca muzyki i słuchacz są tożsami. Muzyka istnieje tylko w pamięci członków grupy lub jako odtworzenie.

Ze względu na uprawianą muzykę i pieśni lokalny repertuar społeczność muzycznej dzieli się na: dziecięcy, młodzieżowy i ten przeznaczony dla dorosłych, dzielący się dodatkowo na kobiecy i męski. Pieśni dziecięce wiążą się przede wszystkim z zabawiani a tylko niektóre mają charakter obrzędowy np. nowe latka. Dorośli śpiewają solo lub w grupach. Solo panie wykonują np. kołysanki.

Przyśpiewki rozumiane jako taneczne jednozwrotkowce wykonywane są już w grupie (kobiety i mężczyźni). Grupowo również śpiewa się wielozwrotkowe pieśni obrzędowe czy ballady.

Pieśni wiążą się z melodią luźniej bądź trwalej. Teksty luźniej związane z melodią to teksty jednozwrotkowców. W sytuacji gdzie wiązek melodii z tekstem jest ściślejszy mamy do czynienia z pieśniami wielozwrotkowymi lub obrzędowymi.

Na terytorium Polski dominuje śpiew jednogłosowy. Śpiew dwu i więcej głosowy oparty na harmonijce funkcyjnej pojawił się w XIX w. i jest nadal nie częsty.

Śpiewa się głosem naturalnym piersiowym o średnim napięciu. Wysokość śpiewu zależy od charakteru wykonywanego utworu. Niżej śpiewa się pieśni weselne, wyżej taneczne. W budowie melodii wyraźnie zauważalna jest zwartość. Pieśni mają rozmiar 8-16. Często niektóre z nich są powtarzane co wydłuża pieśń.

Pieśni

Pieśni dzielimy na 3 wielkie działy: pieśni obrzędowe, powszechne, zawodowe

Obrzędowe – konserwatywna dziedzina twórczości, ulegająca malej ilości zmian. Zwyczaj nakazuje aby były powtarzane w odpowiednich okolicznościach, choćby ich sens nie zawsze był zrozumiany. Pieśń rodzina i mało ruchliwa, ściśle związane ze swoim terytorium. Wraz z chrześcijaństwem pieśni obrzędowe zanikały, było ich kiedyś dużo więcej. Pieśń kościelna wchodzi na pierwszy plan.

W pieśniach występowały powtarzające się motywy np.: jabłoń to symbol płodności. Pieśń miała znaczenie magicznej inwokacji mającej zapewnić płodność młodej pary. Jedna z najstarszych pieśni to: dziękczynienie po obiedzie weselnym utrzymane w religijnym nastroju.

Są też pieśni z nowszymi wpływami: np. erotyk szlachecki XVI i XVII w. czy pieśń orszaku panny młodej, który żegna się z jej rodzicami w imieniu panny młodej. Do pieśni obrzędowych zaliczyć można również kolędy ludowe, pieśni pasyjne w okresie wielkanocnym, pieśni na święto wiosny ( obchód gaika czy maika), palenie Sobótek oraz na wigilie św. Jana Bardzo znana była też pieśń o Wieńcu śpiewana na zakończenie żniw, której towarzyszyło zanoszenie wianka do domu i oddanie go gospodarzowi.

POWSZECHNE – literatura ludzi niepiśmiennych.

Jest ich bardzo dużo i cechuje je duża rozmaitość: poważne, lekkie, zabawne, długie, krótkie.

Pieśni balladowe (o temacie epickim) poważne opisują tragiczne wypadki. Występuje w nich parę bohaterów, a czas i przestrzeń jest nieokreślona np. „Lilie” Mickiewicza, czy „O wiarołomnej żonie” (stara pieśń rodzimego pochodzenia, prawdopodobnie o podłożu historycznym). Większość tych pieśni jest obcego pochodzenia. Np. pieśń o krakowiance co odrzuciła ofertę młodego króla jest południowo-niemieckiego pochodzenia. Dziewczyna zaklęta w drzewo – z Bałkanów. Można też wyróżnić pieśni aktualne, powstałe pod wpływem zdarzenia które wzburzyło okolicę, mogą mieć temat historyczny (np. o Drewiczu). Następną kategorią są pieśni miłosne i zalotne, które są krótsze niż obrzędowe, przemawiają one wyszukanym językiem, są pomysłowe, dekoracyjne i barokowe. Przykładami pieśni miłosnych są pieśni dworskie np. o dziewczynie co jej pan stłukł dzban czy o śmierci kochanków. Pieśni miłosne ludowego pochodzenia są nierówne, plastyczniejsze, bardziej konkretne.

Pieśni jako przeżytki dawnych tekstów obrzędowych, stają się zabawą dla dzieci. Pieśni satyryczne – zwrócone przeciw sąsiadom, innym stanom, lub zasadom to komiczne, zwykle krótkie śpiewki np. pieśni wyśmiewające Żydów, przedrzeźniające Niemców.

Pieśni rodzinne tworzą osobną grupę. Zawierają skargi na niedole rodzinnego pożycia. Są zarezerwowane wyłącznie dla kobiet a wiec można spotkać w nich narzekania na złego męża, narzekanie sierot na swoją dolę, narzekanie na macochę.

Krótkie śpiewki jedno- dwuzwrotkowe, najczęściej komiczne, jako przyśpiewki do tańca, stanowią źródło do poznania obyczajowości ludowej (najbardziej znane: krakowiaki, przyśpiewki taneczne śpiewane przez tancerza)

PIEŚNI ZAWODOWE (klasowe) śpiewane przez członków danej grupy zawodowej. Według Bystronia, można wyróżnić wśród nich pieśni dziadowskie. Dziadowie przynosili wiadomości ze świata. Śpiewali w miejscach publicznych aby zebrać słuchaczy. Ich repertuar był religijny, czasem religijno-patriotyczny. Były to pieśni moralizujące, wzywające do pobożności. Narzekali na zepsucie obecnych czasów, przestrzegali by opiekować się sierotami, opisywali dzieje złej macochy.

Kolejnym przykładem pieśni wędrowców były lamenty historyczne opisujące wypadki, które poruszyły opinię katolickiej Polski. Np. o upadku Kamienia Podolskiego ( pokazywał obraz potęgi muzułmańskiej).

Następne w kolejności to dziadowskie humorystyczne mające być parodią, wyśmiewania chytrych i interesownych dziadów np. o dziadu co się w nim królewna kochała, rozmowa dziada z obrazem.

Przedstawicielami kolejnego zawodu, który słynął ze swoich pieśni, byli żołnierze, a więc: pieśni żołnierskie, które czerpały z dawnej tradycji rycerskiej. Średniowieczna pieśń o kole rycerskim uzupełniona motywami ludowymi. Traktowały o życiu żołnierskim, o tęsknocie za rodzimym krajem, o nędzy żołnierskiego życia lub opozycyjnie wychwalały stan żołnierski.

Flisacy szerzyli pieśni małopolskie na Mazowszu, a mazowieckie na Pomorzu.

Pieśni górnicze wychwalały wyższość górnika nad wieśniakiem. Skarżyli się w nich na ciężką prace w kopalni.