JAKO艢CIOWE BADANIA NAD RODZIN膭
WST臉P
W ka偶dej powa偶nie licz膮cej si臋 dyscyplinie naukowej mo偶na wyr贸偶ni膰 dwa sposoby podej艣cia do badanych problem贸w. Pierwszy polega na jako艣ciowym, a drugi na ilo艣ciowym ich przedstawianiu i analizowaniu. St膮d m贸wi si臋 niemal powszechnie o metodach jako艣ciowych i ilo艣ciowych, stosowanych zar贸wno w naukach matematyczno-przyrodniczych, jak i humanistyczno-spo艂ecznych.
OPIS BADA艃 JAKO艢CIOWYCH
W badaniu jako艣ciowym akcent jest po艂o偶ony na procesy i znaczenia, kt贸re nie s膮 poddawane 艣cis艂ym badaniom, ani pomiarom w kategoriach ilo艣ci, wielko艣ci, g臋sto艣ci i cz臋sto艣ci.
Badania jako艣ciowe zmierzaj膮 do odkrycia rzeczywisto艣ci w jej naturalnych kontekstach i nawi膮zuje 艣ci艣le do sposob贸w, w jaki ludzie analizuj膮 艣wiat w swoim codziennym 偶yciu.
Sens tekstu pochodzi z kontekstu.
St膮d wynika naczelne kryterium warto艣ci bad. jako艣ciowego: musi przynosi膰 wyniki, kt贸re zaskakuj膮, problematyzuj膮 oczywisto艣ci, burz膮 stereotypy, otwieraj膮 nowe perspektywy.
Badania jako艣ciowe rodow贸d sw贸j czerpi膮 z bada艅 etnograficznych. Etnografia jako model badawczy jest zakorzeniona w antropologii, a szczeg贸lnie w d膮偶eniach teoretyk贸w kultury XIX i XX wieku pragn膮cych poznania i ods艂oni臋cia tajemnic 艣wiata kultur pozaeuropejskich".
Badacz jako艣ciowy poprzez indukcj臋, czyli poprzez przechodzenie od tego, co konkretne, do tego, co og贸lne do聽odkrywa prawid艂owo艣ci聽i poszukuje teorii kt贸ra wyja艣ni posiadane przez niego dane.
W badaniu jako艣ciowym na podstawie baz danych dokonuje si臋聽odkrywanie teorii.
W badaniu jako艣ciowym prezentowanie wynik贸w odbywa si臋 poprzez聽konstruowanie kategorii poj臋ciowych聽na podstawie zgromadzonych danych.
W badaniu jako艣ciowym od pocz膮tku zak艂ada si臋, ze badacz jest 鈥瀞tron膮:" w badaniu poprzez聽nak艂adanie w艂asnych znacze艅 i interpretacji聽na prowadzone badania. 鈥濩z艂owiek porusza si臋 w sferze kultury i sens贸w stworzonych przez niego samego, dlatego badacz nie mo偶e by膰 bezstronny. Zawsze narzuca swoje pogl膮dy, cho膰by doborem temat贸w czy segmentacj膮 rzeczywisto艣ci, 鈥瀊adacz nie ucieka od w艂asnych wra偶e, uczu膰 i warto艣ci, lecz wprost przyznaje, 偶e badanie to ci膮g jego osobistych wybor贸w.
Badania jako艣ciowe聽w por贸wnaniu do bada艅 ilo艣ciowych s膮 badaniami ma艂o usystematyzowanymi. Z racji braku podej艣cia ilo艣ciowego nie stosuje si臋 w nich wnioskowania statystycznego. Celem nie jest poznanie ile os贸b tak my艣li lecz jak odmiennie ludzie my艣l膮.聽
Badania jako艣ciowe (metody jako艣ciowe)聽鈥 stosowane s膮 w sytuacji gdy badacza interesuje pog艂臋biona wiedza na jaki艣 temat i dotarcie do sedna problemu, kiedy niekonieczna jest reprezentatywno艣膰 wynik贸w, lecz raczej poznanie istoty zjawiska.
Badania jako艣ciowe maj膮 na celu przyjrzenie si臋 鈥炁泈iatu zewn臋trznemu鈥 (rzeczywisto艣ci badanej w jej naturalnym otoczeniu), a tak偶e opis, interpretacj臋 i wyja艣nianie zjawisk spo艂ecznych z perspektywy wewn臋trznej na wiele rozmaitych sposob贸w (Flick 2011: 13):
analizuj膮c do艣wiadczenia jednostek i grup. Mog膮 one by膰 zwi膮zane z indywidualnymi biografiami czy zawodow膮 praktyk膮 偶yciow膮. Mo偶na do nich dotrze膰 badaj膮c wiedz臋 potoczn膮 i opowie艣ci z pierwszej lub drugiej r臋ki;
analizuj膮c interakcje i akty komunikacji w czasie ich trwania. Mo偶na tego dokona膰 przez obserwacj臋 lub nagranie akt贸w interakcji i komunikacji, a nast臋pnie analiz臋 materia艂u;
analizuj膮c dokumenty (teksty, obrazy, filmy albo muzyk臋) lub podobne 艣lady ludzkich do艣wiadcze艅 i interakcji.
Zastosowanie bada艅 jako艣ciowych prowadzi do zebrania danych jako艣ciowych (rozr贸偶nienie danych jako艣ciowych i ilo艣ciowych zasadniczo pokrywa si臋 z rozr贸偶nieniem danych liczbowych i nieliczbowych) (Babbie 2007: 48-49). W sk艂ad danych jako艣ciowych mo偶na zaliczy膰 w zasadzie dowolny zapis komunikacji mi臋dzyludzkiej (w formie pisemnej, audio, wideo). Najpopularniejsz膮 form膮 danych jest jednak tekst (r贸wnie偶 dane audio czy wideo transkrybuje si臋 przed analiz膮). Danymi jako艣ciowymi mog膮 by膰 (Gibbs 2011: 21-22):
wywiady indywidualne i fokusowe oraz ich transkrypcje,
etnograficzna obserwacja uczestnicz膮ca,
e-maile,
strony internetowe,
reklamy: drukowane, telewizyjne, filmowe,
nagrania wideo program贸w telewizyjnych,
dzienniki wideo,
nagrania wideo wywiad贸w i fokus贸w,
r贸偶ne dokumenty, ksi膮偶ki, czasopisma,
pami臋tniki,
zapisy grupowych dyskusji na czatach,
internetowe archiwa prasowe,
fotografie,
filmy,
domowe nagrania wideo,
nagrania wideo sesji laboratoryjnych.
Jak wskazuje David Silverman (2010: 28) badania jako艣ciowe s膮 dla wielu badaczy atrakcyjniejsze ni偶 ilo艣ciowe, poniewa偶 zawieraj膮 w sobie obietnic臋 zmarginalizowania technik statystycznych. Jednak nale偶y pami臋ta膰, 偶e to problem badawczy wyznacza najodpowiedniejsz膮 metod臋. Je偶eli chcesz zbada膰 preferencje wyborcze to najw艂a艣ciwszy mo偶e by膰 sonda偶 spo艂eczny, czyli jedna z metod bada艅 ilo艣ciowych. Natomiast gdy interesuj膮 Ci臋 codzienne zachowania ludzi, historie z 偶ycia, wtedy najodpowiedniejsze b臋d膮 metody jako艣ciowe.
Nade wszystko umo偶liwiaj膮 one dokonanie jako艣ciowego opisu i analizy badanych fakt贸w, zjawisk czy proces贸w. Odbywa si臋 to g艂贸wnie w formie narracyjnej lub eseistycznej, z wykluczeniem na og贸艂 wszelkich zawi艂ych zestawie艅 liczbowych i oblicze艅 statystycznych. W tym znaczeniu badania jako艣ciowe s膮 oczywistym przeciwie艅stwem bada艅 ilo艣ciowych. Nie wykluczaj膮 si臋, lecz wzajemnie uzupe艂niaj膮 i dope艂niaj膮. Poza tym badania jako艣ciowe s膮 zazwyczaj opisem i interpretacj膮 pewnego ci膮gu zdarze艅, w tym tak偶e subiektywnych do艣wiadcze艅 i odczu膰 zar贸wno os贸b badanych, jak i osoby je przeprowadzaj膮cej.
Obudow臋 teoretyczn膮 poszukiwanych rozwi膮za艅 naukowo-badawczych zaleca si臋 opracowywa膰 lub odpowiednio dobiera膰 (przystosowywa膰) dopiero w trakcie prowadzenia bada艅 albo po ich przeprowadzeniu. Tak wi臋c badania jako艣ciowe nie wymagaj膮 uzasadnienia teoretycznego. Teoria w tego typu badaniach jest raczej wykorzystywana do pomocy w rozumieniu tego, co ju偶 zosta艂o zaobserwowane, ni偶 do dyktowania, czego powinno si臋 szuka膰. W ten spos贸b pragnie si臋 tworzy膰 teorie zgodnie z konkretnym i bezpo艣rednim do艣wiadczeniem badacza, kt贸re jest jego udzia艂em w toku przeprowadzanych przez niego bada艅. Opracowywana teoria jest raczej uwie艅czeniem bada艅, ni偶 ich uzasadnieniem i ukierunkowaniem, jak ma to miejsce w przypadku bada艅 ilo艣ciowych.聽
W badaniach jako艣ciowych 鈥 z tych samych powod贸w, dla kt贸rych rezygnuje si臋 celowo z obudowy teoretycznej bada艅 przed ich podj臋ciem 鈥 nie przywi膮zuje si臋 wagi do precyzyjnie sformu艂owanych cel贸w badawczych i hipotez roboczych, formalizacji j臋zyka, jakim pos艂ugujemy si臋 w trakcie bada艅, a tak偶e skategoryzowania podej艣cia badawczego. Co wi臋cej, 鈥瀢szelkie przedwczesne strukturalizacje uwa偶a si臋 nawet za szkodliwe zaw臋偶enie perspektywy badawczej na wst臋pie bada艅. Dzi臋ki temu pragnie si臋 obj膮膰 wiele r贸偶nych cech badanego.
Zalety:
dostarczaj膮 nowych informacji o badanym zjawisku, informacji o nowej jako艣ci
pog艂臋biaj膮 zdobyt膮 wiedz臋
pomagaj膮 lepiej zrozumie膰 mechanizmy dzia艂ania analizowanych zagadnie艅
Nale偶y przy tym zrozumie膰 cel stosowania bada艅 jako艣ciowych. Badania te nie stosuje si臋, gdy chcemy zbada膰 pewn膮 grup臋 / populacj臋 ca艂o艣ciowo, gdy chcemy zbada膰 nat臋偶enie danej cechy, ilo艣ci wyst臋powania zjawiska.聽Badania jako艣ciowe聽stosuje si臋 w celu zdobycia "nowych" informacji, aby lepiej zrozumie膰 analizowany aspekt.聽
Wady:
Jednak偶e badania jako艣ciowe r贸wnie偶 maj膮 swoje wady. Badania jako艣ciowe nie s膮 zazwyczaj reprezentatywne - wyniki ich nie mo偶na generalizowa膰 na ca艂膮 spo艂eczno艣膰. S膮 podatne na subiektywn膮 ocen臋 badacza, nie s膮 analizowane statystycznie. Wyniki bada艅 jako艣ciowych na przyk艂ad w psychologii uzale偶nione s膮 od przyj臋tej teorii naukowej. S膮 one zazwyczaj bardziej kosztowne i czasoch艂onne w realizacji.
BADANIA NAD RODZIN膭
W badaniach nad rodzin膮, zgodnie ze strategiami klasycznymi pr贸buje si臋 kategoryzowa膰 konkretne wska藕niki czy czynniki charakteryzuj膮ce rodzin臋, kt贸re podlegaj膮 mierzeniu i obserwowaniu. Tote偶 w klasycznym badaniu systematyzuje si臋 dane ilo艣ciowe i weryfikuje fakty, pr贸buj膮c je obiektywizowa膰 i generalizowa膰 (cho膰 w swej naturze s膮 one cz臋sto kategoriami jako艣ciowymi). Badania te nie wykluczaj膮 stosowania analizy jako艣颅ciowej, cho膰 zwykle odnosi si臋 ona do interpretacji danych potwierdzonych empirycznie.
Warto podkre艣li膰, 偶e w badaniach jako艣ciowych du偶e znaczenie przypisuje si臋 dzia艂aniu spo艂ecznemu. Zgodnie z za艂o偶eniami tych bada艅 identyfikowanie i interpretowanie struktury, zjawisk i proces贸w spo艂ecznych tu - funkcjonowania rodziny, mo偶e dokonywa膰 si臋 dzi臋ki podmiotom dzia艂aj膮cym w 艣rodowisku rodziny, a wi臋c nie mo偶e by膰 redukowane do okre艣lonych praw czy wska藕nik贸w og贸lnospo艂ecznych.
W badaniach nad rodzin膮 wci膮偶 wzrasta zainteresowanie i zapotrzebowanie na odkrywanie 偶ycia codziennego rodziny, do艣wiadczania przez ni膮 r贸偶nych proces贸w, szczeg贸lnie zwi膮zanych z transformacj膮 - podyktowane rozwijaj膮c膮 si臋 fenomenologi膮 w uj臋ciu E. Husserla oraz jego kontynuator贸w, czy te偶 pionierskimi badaniami G.H. Meada i H. Thierscha
Fenomenologiczne badania nad codzienno艣ci膮 ods艂aniaj膮 fenomeny konkretnych sytuacji cz艂owieka i prze偶y膰 z nimi zwi膮zanych[...] Obj臋te fenomenologiczn膮 analiz膮 fenomeny odnosz膮 si臋 do 艣wiata prze偶ywanego, kt贸ry ujawnia si臋 w toku do艣wiadczenia jednostki i grupy. Taki 艣wiat jest zoiarygodnym 藕r贸d艂em i pod艂o偶em wszelkiego poznania naukowego. Podej艣cie fenomenologiczne ukierunkowane na poznawanie istoty rzeczy samych w sobie i rekonstrukcj臋 znacze艅 oraz subiektywnych sens贸w, jakie nadaje otaczaj膮cej rzeczywisto艣ci cz艂owiek (badacz i badany) mo偶e mie膰 kapitalne znaczenie w eksploracji 偶ycia rodzinnego, kt贸re jest uwik艂ane w kontekst zjawisk spo艂ecznych i wychowawczych, a tym samym nie mo偶na dokona膰 jego analizy, bez odwo艂ywania si臋 do do艣wiadcze艅 uczestnik贸w 偶ycia rodzinnego i znacze艅, jakie ci uczestnicy jemu nadaj膮. Rzeczywisto艣膰 偶ycia rodzinnego jest bogata w takie fenomeny, jak: macierzy艅stwo, ojcostwo, autorytet, odpowiedzialno艣膰, w艂adza, zale偶no艣膰, atmosfera, to偶颅 samo艣膰, pos艂usze艅stwo, opieka, mi艂o艣膰 i wiele innych. Badacz analizuje te fenomeny rodzinne z perspektywy okre艣lonego miejsca i czasu, odrzucaj膮c tradycyjne czy stereotypowe ich 鈥瀙rzedrozumienia" i interpretuj膮c je przede wszystkim z punktu widzenia do艣wiadczania i funkcjonowania jednostki w 偶yciu codziennym.
Badania 鈥瀦 zewn膮trz" s膮 chyba najliczniej reprezentowane w literaturze dotycz膮cej rodziny, i s膮 to badania opisuj膮ce oraz wyja艣niaj膮ce r贸偶ne problemy i zjawiska, kt贸re charakteryzuj膮 rodzin臋 uwik艂an膮 w kontekstualno艣膰 偶ycia spo艂ecznego, zwykle z perspektywy funkcji i zada艅 przypisanych tej grupie spo艂ecznej. Badacz wyst臋puje tu w roli eksperta, kt贸ry pr贸buje diagnozowa膰 sytuacj臋 rodziny i na podstawie uzyskanych danych analizuje determinanty funkcjonowania rodziny czy te偶 wyja艣nia mechanizmy, np. procesu dysfunkcyjno艣ci rodziny.
Badania 鈥瀢ewn膮trz" to badania wykorzystuj膮ce modele fenomenologiczne, czy te偶 modele badania w dzia艂aniu, pozwalaj膮ce na zbli偶enie si臋 do 偶ycia codziennego rodziny i jego analizowania, z wykorzystaniem opisu fenomenologicznego, w kt贸rym badacz nie wyst臋puje w roli eksperta, ale osoby naprowadzaj膮cej badanego na do艣wiadczenia 藕r贸d艂owe oraz ods艂anianie 艣wiata, jego postrzeganie tu i teraz, tak偶e dzi臋ki u偶yciu wywiadu jako艣ciowego, jak r贸wnie偶 w procesie dialogu mi臋dzy badaczem a badanym w danej przestrzeni spo艂ecznej.
殴r贸d艂o: PERSPEKTYWA TRANSWERSALNA W BADANIU RODZINY RYZYKA I WSPARCIU SPO艁ECZNYM NA RZECZ DZIECKA I RODZINY1 E w a K a n t o w i c z