Dokonaj krytycznej analizy nowego wychowania Johna Deweya

W dzisiejszej rozmowie z panią mgr Anną Kowalską ,Dyrektor Szkoły Podstawowej nr1 w Kwidzynie , będę rozmawiać o pedagogice Johna Dewey ‘a.

1859-1952

Kim był John Dewey?

Był filozofem, przedstawicielem pragmatyzmu, w ramach którego rozwinął orientację instrumentalną; pedagogiem, zwolennikiem i twórcą progresywizmu; psychologiem, liderem psychologii funkcjonalnej¹

Zacznę od progresywizmu , czym jest?

Początki progresywizmu przypadają na okres oświecenia Progresywistyczna myśl uznaje człowieka z natury dobrego. Takie założenie pojawiło się najwcześniej w teorii J. J. Rousseau. Rousseau dowodził, iż wyniki w nauce dziecka zależą od jego zainteresowań i potrzeb. Kontynuatorem myśli Rousseau był Heinrich Pestalozzi. Jego poglądy odnoszące się do nauczania były związane z teoriami na temat rozwoju emocjonalnego, intelektualnego i fizycznego dziecka. Pestalozzi wiązał proces edukacji z teorią potrzeb²

Pod nazwą progresywizmu kryje się teoria wychowania na ukształtowanie której w wielkiej mierze miał wpływ psychologii i redukcjonistycznej koncepcji człowieka. W XX wieku progresywizm był niezwykle popularny zwłaszcza w nurcie tak zwanego „nowego wychowania” do tego stopnia, że koncepcja ta stała się drugim, obok systemu tradycyjnego systemem pedagogicznym dominującym w świecie. W ideologię progresywizmu, ruchu znaczących reform społecznych, politycznych i edukacyjnych które zachodziły w owym czasie w Ameryce wpisał się bardzo dobrze pragmatyzm, którego czołowym twórcą był John Dewey. Podejście pragmatyczne, opierało się na założeniu, że jeśli problem można zdefiniować, to można go także rozwiązać, w rezultacie potwierdzało to reformistyczne postawy progresywistów.³

Kilka słów na temat nowego wychowania Dewey ‘a

Rozwój nowego wychowania przypadł na okres wielkich napięć społecznych, gospodarczych i politycznych, upatrywano w nim lekarstwa na wszelkie bolączki. Nowe wychowanie było jednością różnorodności⁴, ponieważ nie tworzyła go jedna filozofia, tylko zawierała w sobie zlepek kilku poglądów np. Kanta, Diltheya, Nietzschego, Jamesa czy właśnie Dewey ‘a.

Dewey bardzo krytykował ówczesny system edukacyjny, sprzeciwiał się odgórnie narzuconym treściom i metodom nauczania. Krytyka ta stanowiła dla niego punkt wyjścia do sformułowania własnych propozycji , które mogłyby się przyczynić do zmiany istniejącego systemu. Najważniejszymi elementami jego propozycji były: uczenie się przez działanie i doświadczenie, indywidualizm pedagogiczny oraz edukacja dla demokracji. Pedagogika nowego wychowania dążyła do oparcia wychowania na naturalnych siłach już tkwiących w samym wychowanku., głoszono wic postulat pajdocentryzmu czyli pedagogiki wychodzącej od dziecka⁵,od jego naturalnych potrzeb. Najistotniejszym elementem ideologii pedagogiki nowego wychowania był aktywizm, choć znany już w czasach romantyzmu nowego wymiaru nabrał dopiero za sprawą Deweya , który w swoich pracach podkreślał, że wychowanie to proces aktywnego wzrastania jednostki w społeczną świadomość a poznanie świata powinno być procesem samodzielnej eksploracji, a nie biernego przyswajania z góry narzuconych treści⁶. Celem nowej szkoły zatem było to by kształcić bystrość umysłu i aktywność, oraz

stawiać coraz to nowe i ciekawe problemy, które pobudzą do myślenia

do ruchu i do działania.

Jakie są poglądy John ’a Dewey ‘a na edukację? Zacznijmy od uczenia się przez działanie i doświadczenie

Jak już wspomniałam Dewey za istotne w edukacji uważał po pierwsze- uczenie się przez działanie i doświadczenie. Przedstawiciele nowego wychowania upatrywali wartości edukacji powiązane bezpośrednio z życiem, czyli chodzi o to, że szkoła nie jest jedynym miejscem w którym zachodzi proces uczenia się . Szkoła powinna być miejscem w którym zachodzi wzajemna relacja na polu działania i doświadczenia, polegająca na tym, że uczeń biorący aktywny udział w takim zdarzeniu musi mieć świadomość swojego postępowania i wynikających z tego konsekwencji. Uczeń bierze czynny udział w całym procesie nie czekając na to , że nauczyciel przekaże mu całą wiedzę. Dewey w ten sposób starał się ograniczyć rolę nauczyciela z roli „nieomylnej księgi” do osoby , która służy pomocą, przy tym nie narzucając uczniom swojego zdania i nie ingerując w ich wolność. Program szkolny , zdaniem Dewey ‘a opiera się na doświadczeniach życiowych i potrzebach , które nie są stałe, lecz ulegają przemianom. Dewey odrzucał podział wiedzy na teoretyczną i praktyczną, połączenie tych dwóch elementów miało ułatwić człowiekowi zdobycie potrzebnych kwalifikacji , które byłby niezbędne w pracy zawodowej i w codziennym życiu społecznym.

Człowiek poprzez swoje działanie rozwija nie tylko siebie, ale i świat oraz ma możliwość wpływania i kształtowania zachodzących w nim zmian. Działanie jest nastawione na rozwiązywanie problemów z jakimi człowiek musi się borykać , a zdobyte przez niego doświadczenie w tym mu pomaga. Według Dewey ‘a proces uczenia się powinien być oparty na działaniu- learning by doing.

Przejdźmy zatem do indywidualizmu pedagogicznego? Jak to widział Dewey?

Dewey uważał, że odczucia dziecka są odmienne uzależnione od jego indywidualnego charakteru, oraz od tego, że warunki w których przyszło żyć dziecku również są odmienne. Ta indywidualność była punktem wyjścia dla procesu uczenia się. Dewey poprzez zaznaczenie indywidualizmu próbuje stworzyć człowieka mającego wpływ na swoje życie, na otaczający go świat , próbuje wzmocnić w nim swobodę działania i odpowiedzialność, oraz skłonić go do inicjatywy i samodzielnego rozwijania zagadnień wyłaniających się z życia⁷. Ujmując to, wychowanie powinno zapewnić indywidualizm i uczyć człowieka zdolności do przystosowania się do zaistniałej rzeczywistości w przeciwnym razie człowiek staje się bezradny wobec następujących zmian.

Jak Dewey zapatrywał się na edukację dla demokracji?

Dewey twierdził, że edukacja i demokracja są sposobem życia i są ze sobą ściśle związane, mimo, że kładziono nacisk na indywidualizm pedagogiczny to jednak w poglądach daje się zauważyć również ogromny nacisk na współdziałanie. Dlaczego? Dlatego, że uważano, iż nie istnieje jednostka zupełnie wyodrębniona a każdy człowiek stanowi część całości danego społeczeństwa. Demokracja dla Dewey ‘a to nie tylko forma rządów, ale przede wszystkim forma wspólnego życia i wzajemna wymiana doświadczeń, demokracja to po prostu sposób życia, którego najważniejszym czynnikiem jest demokratyczna edukacja. Demokracja ma bezpośredni związek z procesem równości społecznej, bo każdy człowiek bez względu na pochodzenie i kolor skóry ma prawo do równości społecznej.

Mówi się , że Dewey w ramach pragmatyzmu rozwinął instrumentalizm na czym on polegał?

Instrumentalizm Dewey ‘a to nic innego jak program przebudowy ustroju społecznego, w którym nauka miała pełnić role instrumentu, służącego wprowadzeniu konkretnych zmian⁸.

Dewey praktycznie wyeliminował myślenie teoretyczne i wiedzę naukową oraz podstawowe dla człowieka rozumnego pytanie: dlaczego?. Jego system preferuje myślenie praktyczne i działanie oraz pytanie: jak? Oznacza to faktycznie redukcję osoby ludzkiej do poziomu inteligentnego narzędzia.

Narzędzia , którym można łatwo sterować…?

Dokładnie tak, idee Dewey ‘a jako niezwykle użyteczne dla obalenia tradycyjnego ładu społecznego pierwsi dostrzegli bolszewicy. Zaczęli więc od zniszczenia “burżuazyjnej moralności” i wprowadzenia wychowania “nowego człowieka „Konsekwentnie czerpali z nauki Deweya Znieśli szkolne ławki, lekcje, prace domowe, podręczniki, oceny, postawili sobie cel walki z religią zresztą w myśl Deweya , który również uważał iż możliwe jest zbawienie świata bez Boga. W tym założeniu chodziło o skrajnie laickie wychowanie, to państwo miało wejść w posiadanie świadomości dzieci i młodych ludzi, którzy powinni być kształtowani dla kolektywu, mieli stać się ludźmi którymi łatwo manipulować.

Dewey, jak już wiemy, był przeciwnikiem szkoły tradycyjnej ,sam zaś był twórcą szkoły eksperymentalnej, jak realizował w niej swoje założenia?

Dewey krytykował szkołę tradycyjną między innymi za rutynę i schematy w nauczaniu, za dominacje nauczania pamięciowego, bierność uczniów, system klasowo-lekcyjny oraz za nieużyteczny, niedostosowany do potrzeb dnia codziennego program

W szkole eksperymentalnej, której był twórcą , tradycyjne zespoły klasowe w tym samym wieku zastąpił swobodnymi grupami młodzieży, tworzonymi na zasadzie zainteresowań. Grupy te nie były stałe i w dowolnym czasie możno było przejść z jednej grupy do drugiej. Uczniowie Deweya posiadali wyłączność na decydowanie o tym czego będą się uczyć. To również oni decydowali o czasie nauki oraz o jej zakończeniu. Tradycyjne klasy zostały zastąpione warsztatami, w których młodzież w sposób praktyczny prowadziła doświadczenia oraz poznawała zasady funkcjonowania różnych urządzeń. Organizując w ten sposób swoją szkołę Dewey chciał w sposób praktyczny wprowadzić w życie idee nowego wychowania.

Jak nowe wychowanie zostało przyjęte w społeczeństwie?

Zostało przyjęte dość entuzjastycznie, czas powstania nowego wychowania przypadł na okres wielkich przemian politycznych, gospodarczych i społecznych, zaczęto krytykować dotychczasowy, przestarzały system herbartowski, budził się indywidualizm człowieka przeciwstawiającego się wszelkim ograniczeniom wolności, nastąpił rozwój badań psychologicznych nad dzieckiem, więc wizja wychowania nowego człowieka wyłaniająca się z poglądów i założeń nowego wychowania stanowiła optymistyczną wizję przyszłości.

Jakie widzi Pani zalety nowego wychowania?

Dzięki nowemu wychowaniu zwrócono uwagę na praktyczną działalność uczniów, uczenie się przez działanie, aktywizowanie uczniów oraz wiązanie nauczania z życiem codziennym, nowe wychowanie zwróciło uwagę na rozwijanie samodzielności i zainteresowań dzieci.

Nowe wychowanie nie tylko uczyło słuchać i odpowiadać ,ale także albo przede wszystkim uczyło rozwiązywać problemy. Dynamiczna rola ucznia w procesie uczenia się pozwala lepiej przygotować wychowanka do czekających go zadań w społeczeństwie, w którym najlepiej odnajdują się ci którzy w sposób kreatywny potrafią dostosować się do zmiennych wymagań społeczeństwa Bardzo ważną zaletą jest bezpośrednie poznawanie rzeczywistości, wprowadzenie metod laboratoryjnych i doświadczeń bezpośrednio przeprowadzanych przez uczniów pozwalających im lepiej zapoznać się z obserwowanymi procesami niż przez jałowy wykład, pobudza to zdolności, zainteresowania , uczy samodzielnej pracy Szkoła przemieniona została w formę aktywnego życia społecznego, za pomocą zajęć praktycznych, pogłębiających i rozszerzających odczucie wartości społecznych, jakie dziecko zdobyło w życiu domowym.

Na czym polega wadliwość tego systemu?

System nauki jaki proponowało nowe wychowanie nie zapewniał zdobywania usystematyzowanej wiedzy, nowe wychowanie ograniczało rolę nauczyciela a miejsce aktywnego nauczyciela zajął nauczyciel- instruktor, który nie narzucał ani treści ani metod uczenia się , tylko stwarzał warunki potrzebne do zdobywania różnorodnych doświadczeń. Wadą nowego wychowania jest również to, że zbyt duże znaczenie przywiązuje do działania , a nie docenia myśli teoretycznej. Naukę, wychowanie, chciano utożsamić z samym życiem, a jak wiemy jest to niemożliwe ponieważ są to procesy mimo wszystko organizowane, a więc w pewnym stopniu sztuczne. Nasze dzieciństwo, rozmowy z innymi ludźmi czy obserwacje nie mogą być jedynym poradnikiem w życiu. Przesadnie interesowano się uczniem, a nie wysiłkiem włożonym w naukę, swoboda nie była ograniczana , doświadczenie osobiste było przedkładane nad doświadczenie ludzkości , inicjatywa ucznia była ważniejsza od nauczyciela. Nurt Nowego Wychowania karcono za zbyt indywidualne podejście i nie zwracanie dostatecznej uwagi na jego cechy społeczne. Potępiano również naturalizm i ekspresję, wytykając nadmierną swobodę, w konsekwencji doprowadziło to do tego, że już w latach 50 w Ameryce, oskarżano nowe wychowanie o doprowadzenia rozprężenia w szkolnictwie i w wychowaniu co miało swoje odbicie w obawie o przyszłość społeczeństwa i państwa.

Czy poglądy Dewey ‘a wpływają na kształt działań edukacyjnych współcześnie?

Musimy pamiętać, że kiedy narodził się nurt nowego wychowania, był on czymś zupełnie nowym, zawierał wiele trafnych spostrzeżeń empirycznych, które były już wypróbowane w praktyce, mam na myśli szkoły eksperymentalne, był bardzo sugestywny i z racji nastrojów społecznych i dokonujących się w nim zmian , padał na podatny grunt, a żniwa z tego gruntu zbieramy do dnia dzisiejszego. Niemniej jednak uważam, że w dalszym ciągu liczy się swoboda , indywidualność, tożsamość, nowe wychowanie jest w dalszym ciągu stałym źródłem inspiracji dla wielu pedagogów .

Dydaktyka współczesna na pewno różni się od systemu nowego wychowania jednak nie odrzuca wszystkich założeń i postulatów, głoszonych przez ich twórców We współczesnym systemie dydaktycznym istotę procesu nauczania-uczenia się pojmuje się zupełnie inaczej niż robili to herbartyści bądź progresywiści. Zakłada się dziś, że uczniowie powinni przyswajać sobie podstawy usystematyzowanej wiedzy jak również zdobywać określone umiejętności zarówno w drodze samodzielnych poczynań poznawczych, jak i tych organizowanych jednak przez nauczyciela Obecnie nie akceptuje się już poglądu progresywistów którzy chcieli widzieć w nauczycielu jedynie obserwatora i doradcę uczniów. Wobec ogromnych przeobrażeń społecznych, jakie dokonują się ustawicznie pod wpływem rewolucji informatycznej i informacyjnej pedagogika Deweya pragnie uczynić człowieka świadomym współtwórcą przemian w świecie ludzkim, swobodnym i odpowiedzialnym, zdolnym do inicjatywy i samodzielnego rozstrzygania zagadnień wyłaniających się z życia. Jako wieloletni pedagog dostrzegam jak prace Dewey ‘a wywarły wpływ na współczesne myślenie pedagogiczne i na inne koncepcje, zmierzające do reformowania lub ulepszania nauczania szkolnego.

Dziękuję.

Rozmawiała Mirosława Chrzanowska

Źródła i bibliografia:

1Powszechna Encyklopedia filozofii http://peenef2.republika.pl/hasla/d/dewey.html

2Wikipedia Wolna Encyklopedia Edukacja Progresywistyczna

3Śliwerski B, Kwieciński Z Pedagogika Roz.8 Pedagogika pragmatyzmu Zbyszko Melosik

4Śliwerski B, Kwieciński Z Pedagogika Roz.6 Nowe wychowanie Sławomir Sztobryn

5Śliwerski B, Kwieciński Z Pedagogika Roz. 6.3 Główne idee nowego wychowania

6Śliwerski B, Kwieciński Z Pedagogika Roz. 6.3 Główne idee nowego wychowania

7Śliwerski B, Kwieciński Z Pedagogika Roz. 6.3 Główne idee nowego wychowania

8Wikipedia Wolna Encyklopedia Instrumentalizm