CECHY SPECYFICZNE LUDZKIE:
-pionowa postawa ciała i lokomocji, dwunożność
-relatywnie duży mózg, kora nowa- dzięki niej myśli, odczuwa, zapamiętuje
-specyficzny wzorzec rozwoju postnatalnego; opóźniona dojrzałość biologiczna
-wszystkożerność
-złożone zachowania kulturowe, język
-złożona organizacja społeczna (małżeństwa monogamiczne, wydłużona opieka nad dziećmi)
-produkcja narzędzi, zdolności technologiczne, uzależnienie od wyposażenia
-zachowanie płciowe i reprodukcyjne
TEORIA ROZWOJU EPIGENETYCZNEGO:
-rozwój postępuje od jednej komórki do miliardów komórek od bezkształtnej ich masy do spójnej, wysoce wyspecjalizowanej i zorganizowanej formy
-informacja zawarta w genomie
ROZWÓJ- DEFINICJE POJĘĆ:
- następstwo (progresja) zmian ilościowych lub jakościowych prowadzących od pierwotnie niezróżnicowanego do wysoce zorganizowanego i dojrzałego stanu.
-seria progresywnych, uporządkowanych i spójnych zmian w wyniku których kształtuje się organizm.
-zintegrowany, w wyniku powstania nowych składników większych jednostek i przemieszczania ich w przestrzeni, prowadzi do powstania uporządkowanego i ściśle określonego typu organizacji.
PROCESY ROZWOJOWE można rozdzielić między cztery procesy elementarne:
a) DETERMINACJA- możliwości rozwoju komórki lub części zarodka zostają ograniczone do określonego kierunku.
b) RÓŻNICOWANIE- pojawienie się nowych właściwości biochemicznych lub strukturalnych, łańcuch zmian uczestniczących w progresywnym narastaniu odrębności w strukturze i funkcji komórek.
c) WZROST- stały przyrost, powiększanie się ogólnej masy towarzyszące rozwojowi
d) MORFOGENEZA- oznacza wykształcenie formy, przyjmowanie nowego kształtu, formy
GENY determinują swoisty charakter wielu cząsteczek, a w konsekwencji typy komórek i konfiguracje strukturalne.
ZRÓŻNICOWANIE regionalne cytoplazmy jaja i komórek potomnych prowadzi w konsekwencji do zróżnicowania regionalnego zarodka.
CYKL ŻYCIA CZŁOWIEKA- FAZY I OKRESY
FAZA ROZWOJU PRENATALNEGO:
Okres Trwanie
Zapłodnienie
I trymestr Zapłodnienie do 12 tygodnia
II trymestr 4 do 6 miesiąca księżycowego
III trymestr 7 miesiąc księżycowy do narodzin
NARODZINY

3 tydzień, 15- 17 dni, 0,4 mm
4 tydzień, 23- 26 dni, 2,5- 4,5 mm, liczba somitów 13-20
4 tydzień, 26- 30 dni, 3- 5 mm, liczba somitów 21- 29
7 tydzień, 48- 51 dni, 16- 18 mm
8 tydzień, 51- 53 dni, 18- 22 mm
8 tydzień, 53- 54 dni, 22- 24 mm
8 tydzień, 54- 56 dni, 23- 26 mm
8 tydzień, 56- 60 dni, 27- 31 mm

FAZA ROZWOJU POSTANATALNEGO
okres trwanie
Narodziny
okres neonatalny- noworodek do 28 dni po narodzinach
niemowlęctwo od 2 miesięcy do końca laktacji, zazwyczaj do końca 24 miesiąca życia
dzieciństwo
wczesne 2- 6 lat, uzębienie mleczne
środkowe 7- 10 lat, uzębienie stałe
późne okres prepubertalny 10 lat do pokwitania (12- 15 u dziewczyn 13- 16 u chłopców)
młodzieńczy 6 lat po pokwitaniu

OKRES NOWORODKA
-pierwszy miesiąc życia po narodzinach
-wiek płodowy
-przed 38 tygodniem (przed czasem)
-38- 40 tydzień (o czasie)
-po 40 tygodniu (po czasie)

OKRES PRENATALNY- dynamika zmian rozwojowych

CHARAKTERYSTYKA OKRESU NOWORODKA
- odruchy bezwarunkowe
-urodzeniowa masa ciała (dziewczyny 3200, chłopcy 3300-3400)
-całkowita bezradność i uzależnienie opieki sprawowanej przez matkę
-silne napięcie mięśni
-brak własnej oporności immunologicznej

OKRES NIEMOWLĘCY- od odpadnięcia i zagojenia blizny po odciętej pępowinie do uzyskania spionizowanej postawy ciała (najczęściej pierwszy rok życia)

CHARAKTERYSTYKA OKRESU NIEMOWLĘCEGO:
-bardzo duża dynamika rozwoju, podwojenie długości urodzeniowej, potrojenie urodzeniowej masy ciała, dostrajanie funkcjonowania organizmu do rytmu dobowego
- rozwój psychomotoryczny- zmiany widzenia świata, od leżenia, siedzenia po chodzenie

OKRES MŁODSZCZEGO DZIECIŃSTWA
1 / 2 - 7 lat
CHARAKTERYSTYKA OKRESU MŁODSZEGO DZIECIŃSTWA:
- okres neutralny pod względem cech płciowych
-spowolnienie tempa wzrastania
-bardzo duża sprawność motoryczna
-kształtowanie się lateralizacji ciała
-formowanie stopy
- wyrzynanie zębów mlecznych (20) i początek wymiany uzębienia
Wzrastanie w okresie dzieciństwa- bardzo dynamiczne

OKRES STARSZEGO DZIECIŃSTWA
7- 16 lat
CHARAKTERYSTYKA OKRESU STARSZEGO DZIECIŃSTWA:
-bardzo duże tempo rozwoju
-wymiana uzębienia mlecznego na stałe
-pokwitanie:
dojrzałość morfologiczna- skok pokwitaniowy
dojrzałość płciowa- rozwój drugorzędowych cech płciowych
POKWITANIE
-proces fizycznych i psychicznych zmian, prowadzących do osiągnięcia dojrzałości biologicznej i możliwości wydania na świat potomstwa
-wzrost przyspiesza w pierwszej połowie pokwitania i osiąga szczyt w końcowej fazie, różnice płciowe między chłopcami i dziewczętami.
-drugorzędowe cechy płciowe- nie warunkują zapłodnienia, piersi u kobiet, przyrodzenie męskie i żeńskie
ZMIANY FIZYCZNE W OKRESIE POKWITANIA
CHŁOPCY:
- zmiana wielkości jąder, dojrzałość ich funkcji
- rozwój genitaliów
-owłosienie ciała i twarzy
-zmiana głosu- mutacja
-skok pokwitaniowy wysokości ciała
- rozwój muskulatury i zmiana sylwetki ciała
- zmiany na skórze, trądzik młodzieńczy
- pokwitaniowa ginekomastia (nadmierny rozwój piersi)
DZIEWCZĘTA:
-rozwój piersi,
-owłosienie łonowe,
-rozwój pochwy, jajników
-menstruacja i płodność,
-zmiany sylwetki ciała, rozwój okolicy miedniczej, rozkład tkani tłuszczowej, zmiana w składzie ciała
-zmiany na skórze, trądzik młodzieńczy
CECHY PŁCIOWE:
-pierwszorzędowe, do których należą gruczoły płciowe tj. jądra mężczyzny i jajniki kobiety, wydzielające hormony płciowe
-drugorzędowe tzn. zewnętrzne narządy płciowe- członek mężczyzny (penis) i srom oraz pochwa kobiety
-trzeciorzędowe, do których zalicza się m.in. piersi kobiece (gruczoły mleczne), zarost twarzy mężczyzny.
OKRES DORASTANIA:
- wyhamowanie tempa rozwoju
-osiągnięcie ostatecznych wymiarów i kształtu tak jak u dorosłych
- zakończenie wzrastania 20-21 lat

CYKL ŻYCIA CZŁOWIEK- FAZY I OKRESY
Faza rozwoju postnatalnego
Okres Trwanie
Dorosły
-Młodszy i przejściowy od 20 do zakończenia rozrodczości
Starość od zakończenia rozrodczości do śmierci

Młodszy okres dorosłości-okres rozrodczy
Starszy okres dorosłości- obniżenie sprawności, śmierć
Tempo obniżania sprawności narządów z wiekiem.

ZASADY ROZWOJU:
1) Cykliczność tzn., że fazy rozwojowe zostają powtórzone, ale w kolejnych postępujących po sobie pokoleniach, rozwój jest ukierunkowany, a zmiany są bezpowrotne.
2) Sekwencyjność oznacza, że poszczególne okresy oraz fazy rozwojowe następują po sobie w ściśle określonym porządku tak, że każda następna faza rozpoczyna się z chwilą zakończenia poprzedniej.
3) Przewidywalność możemy przewidywać co wydarzy się dalej (np. patrząc na wzrost 7 letniego dziecka); przewidywać stan rozwoju organizmu na podstawie faz rozwojowych już zrealizowanych.
4) Ukierunkowany (progresywny) oznacza, że każda zmiana rozwojowa zachodząca w życiu człowieka jest nieodwracalna.
5) Zintegrowany- nie ma chaosu.
6) Zgodnie z wyznaczonymi osiami rozwoju. Osi od głowy do ogonu.

OKRES MŁODZIEŃCZY I DORASTANIA- POKWITANIE

OKRESY ŻYCIA CZŁOWIEKA:
-przed urodzeniem PRENATALNY
ciąża trwa 36- 42 tygodni, 0.74 roku
-po urodzeniu POSTNATALNY
narodziny- wymagają silnej woli i hartu

NOWORODEK 1 miesiąc
-całkowita bezradność i uzależnienie od opieki sprawowanej przez matkę
-odruchy bezwarunkowe
-silne napięcie mięśni
-brak własnej odporności immunologicznej
WYMIARY NOWORODKA
dł. Ciała- 49,9 cm
masa- 3,4 kg
obwód głowy- 34,8 cm

NIEMOWLĘCY 0- 3 LAT
-spadek tempa wzrostu po urodzeniu (22 cm/ rok, do 6- 7cm/ rok)
-całkowita długość ciała systematycznie zwiększa się przez 1 rok życia
-podwojenie długości urodzeniowej
-potrojenie urodzeniowej masy ciała
-dostrajanie funkcjonowania organizmu do rytmu dobowego
-dynamiczny rozwój psychomotoryczny
-niemowlę karmione przez matkę piersią lub sztucznym mlekiem

DZIECIŃSTWO 3- 7 LAT
-następuje po zakończeniu karmienia piersią, dziecko jest dalej zależne od opieki matki, która dostarcza pokarm i chroni przed niebezpieczeństwem
- specjalnie przygotowany wysoko kaloryczny pokarm (brak zębów, rozwijający się układ trawienny, dynamicznie rozwijający się mózg)
- bardzo duża wrażliwość na zakażenia pasożytami, wysoka zachorowalność, wysoka śmiertelność
- w wieku 5,5 – 6,5 lat wyrzyna się pierwszy stały ząb
- masa mózgu osiąga ostateczną wartość w wieku 7 lat
-zmniejszają się potrzeby pokarmowe

POCZĄTKI SAMODZIELNOŚCI
-okres młodzieńczy początek 7 lat koniec dziewczęta 10 lat, a chłopcy 12 lat
-okres młodzieńczy: zmiany fizyczne, psychiczne, poznawcze, społeczne.

ADOLESCENCJA- okres przejściowy od dzieciństwa do dorosłości
dzieciństwo 0-7 lat, dorosłość +18 lat
Adolescencja rozwija się wraz z pokwitaniem

POKWITANIE
-przeobrażenia w budowie i wyglądzie ciała- dojrzewanie biologiczne
-przeobrażenia w psychice- kształtowanie osobowości- dojrzewanie psychiczne
-przeobrażenia w postawach wobec siebie i drugiej osoby- dojrzewanie psychoseksualne
-dojrzewanie do pełnienia roli społecznej- dojrzewanie społeczne

Rozwój somatyczny związany z rozwojem płciowym.

I RZĘDOWE CECHU PŁCIOWE
-dziewczęta:
wew. Narządy płciowe: jajniki, jajowody, macica, pochwa
zew. Narządy płciowe: wargi sromowe większe mniejsze, łechtaczka
-chłopcy:
wew. Narządy płciowe: jądra, najądrza, nasieniowody, gruczoł kroczowy
zew. Narządy płciowe: prącie, moszna

II RZĘDOWE CECHY PŁCIOWE
-dziewczęta: rozwój piersi, rozwój owłosienia łonowego i pachowego
-chłopcy: rozwój prącia i moszny, rozwój owłosienia, mutacja głosu

OKRES MŁODZIEŃCZY- CECHY FIZYCZNE:
-wzrost rozmiarów ciała
-skok pokwitaniowy
-duże zapotrzebowanie kaloryczne

PROBLEMY OKRESU POKWITANIA:
-potrzeba akceptacji w grupie rówieśniczej
-potrzeba niezależności, bunt przeciwko rodzicom
-narastający popęd seksualny

PROBLEMY ZDROWOTNE:
-osłabienie układu odpornościowego
-depresja
-zaburzenia odżywiania
-trądzik

ZDROWIE- ŚRODKIEM DO OSIĄGNIĘCIA LEPSZEJ JAKOŚCI ŻYCIA

Zdrowie to stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego jednostki ludzkiej, a nie jedynie brak choroby lub niedołęstwa.

Zdrowie:
- jest wartością- dzięki, której jednostka lub grupa może realizować swoje inspiracje i potrzebę osiągnięcia satysfakcji oraz zmieniać środowisko i radzić sobie w nim
-jest zasobem (bogactwem)- dla społeczeństwa, gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny
-jest środkiem – do osiągnięcia lepszej jakości życia

ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA:
-palenie papierosów
-picie alkoholu
-narkotyki
-brak ruchu
-oglądanie TV
-zła dieta
-otyłość
-niedowaga

DYMORFIZM PŁCIOWY- to różnice cech fenotypowych różniące płeć męską od żeńskiej.

KOMÓRKA JAKO PODSTAWOWA JEDNOSTKA ŻYCIA

KOMÓRKA- jest podstawową jednostką życia- INTEGRONEM każdego żywego organizmu.
Składa się z : lizosom, peroksyzom, mikrofilament, mitochondriom, ER, jądro, pory w jądrze, błona komórkowa, jąderko, błona jądrowa, chromatyna, rybosom, ER gładkie, rzęski, aparat Golgiego, mikrotubule, centriole

Wnętrze komórki wypełnia cytoplazma, a w niej umieszczone są organelle komórkowe, a najważniejszym z nich jest JĄDRO KOMÓRKOWE, w którym jest chromatyna, która tworzy geny (w genach tworzą się DNA)
Inne ważne struktury znajdujące się w komórce to mitochondria ( odpowiada za procesy energetyczne)
Na około jądra znajduje się Retikulum Endoplazmatyczne i może być szorstkie (występują w nim rybosomy) lub gładkie.
Aparat Golgiego pełni funkcje związane z wydalaniem.
Lizosomy- funkcje utylizujące.
Komórki mogą mieć różny kształt.
Centriole- tworzą się komórki potomne.

TRANSPORT PRZEZ BŁONY:
-DYFUZYJNY- przenikają substancje i elementy zawarte w tych substancjach dzięki dyfuzji
-BIERNY- przenikają cząsteczki z jednej komórki do drugiej bez żadnego udziału
-AKTYWNY – pompa sodowo- potasowa- pełni najważniejszą funkcje w układzie nerwowym, w przekazywaniu impulsów nerwowych np. dziecko z ADHD, człowiek z Alzheimerem

MITOZA- podział jądra komórkowego w wyniku którego dochodzi również do podziału cytoplazmy i powstają komórki potomne o jądrach zawierających taką samą liczbę chromosomów jak jądro komórki macierzystej.
Mitoza zachodzi w komórkach somatycznych (skóry, nerwowych, czerwonych krwinek) i prowadzi do ich namnażania.
MITOZA- POSZCZEGÓLNE ETAPY PODZIAŁÓW
-komórka macierzysta- 46 chromosomów gat. Ludzki
-profaza
-metafaza
-anafaza
-telofaza
-dwie komórki potomne
Gatunek ludzki posiada 46 chromosomów, jest to stała liczba chromosomów.
Przykładem podziałów mitotycznych byłoby rozmnażanie poprzez KLONOWANIE.
W wyniku podziałów mitotycznych powstają komórki potomne, identyczne.

MEJOZA- to podział jądra komórkowego podczas którego redukuje się liczba chromosomów. Zachodzi ona w macierzystych komórkach zarodników oraz gamet.
Mejoza- komórki generatywne płciowe (u kobiet- komórki jajowe)
mejoza I mejoza II
komórka macierzysta profaza II
profaza I metafaza II
metafaza I anafaza II
anafaza I telofaza II
telofaza I 4 komórki potomne

Cząsteczka DNA składa się z : fosforanowo- węglowodanowy łańcuch główny, węglowodan (cukier deoksyryboza), reszta fosforanowa, zasada azotowa: cztery zasady: A- adeina, T- tymina, C- cytozyna, G- guanina

BIOSYNTEZA BIAŁKA- TRANSKRYPCJA
Proces syntezy mRNA na matrycy DNA przez różne POLIMERAZY RNA, czyli przepisywanie informacji zawartej w DNA na RNA. Matryca jest odczytywana w kierunku 3’->5’, a nowa cząsteczka RNA powstaje w kierunku 5’->3’. Transkrypcji podlega odcinek DNA od promotora do terminatora- jednostka transkrypcji. Polimeraza RNA buduje cząsteczkę RNA łącząc zgodnie z zasadą komplementarności pojedyncze zasady według kodu matrycowej nici DNA.
TRANSKRYPCJA = PRZEPISANIE, początkowy proces syntezy białka.

BIOSYNTEZA BIAŁKA- TRANSLACJA
Proces syntezy łańcucha polipeptydowego białek na metrycy mRNA w jego wyniku dochodzi do ostatecznego przetłumaczenia informacji genetycznej zawartej pierwotnie w kodzie genetycznym. DNA ma konkretną strukturę białka zależną od uszeregowania aminokwasów w łańcuchach polipeptydowych.

PROCES SYNTEZY BIAŁKA:
Etapy:
I Proces Replikacji DNA- polega na rozpleceniu łańcucha tej spirali DNA i kolejność zasad z jednej nici DNA zostaje przepisana na kolejność zasad w informacyjnym RNA i z informacyjnym RNA tyminie odpowiada uracyl, a nie adenina a DNA. Informacyjny RNA przenika przez pory- TRANSKRYPCJA.
II Translacja- polega na przetłumaczeniu kolejności zasad w pojedynczym nukleotypie na aminokwasy.

ŁAŃCUCH POLIPEPTYDOWY- pierwszorzędowa struktura białka w łańcuchu aminokwasów.

ALFA HELISA- drugorzędowa struktura białka powstaje gdy łańcuchy aminokwasów zostają połączone mostkami wodorowymi i tworzy się alfa Helisa.

REAKCJE MOLEKULARNE pomiędzy grupami R różnych aminokwasów- trzeciorzędowa struktura białka powstaje, gdy między grupami R różnych aminokwasów zachodzą reakcje molekularne.

STRUKTURA PRZESTRZENNA I WBUDOWANE PIERWIASTKI- 4 rzędowa struktura białka powstaje gdy łączy się więcej osobnych łańcuchów.

FUNKCJE BIAŁEK:
-strukturalne
-budulcowe
-transport (np. hemoglobina)
-receptory
-hormony
-ochronna
-kurczliwy
-regulacyjne
-enzymy

KARIOTYP CZŁOWIEKA tworzą:
-23 pary chromosomów z czego 22 pary to autosomy (takie chromosomy w których znajduje się informacja o cechach somatycznych (kolor oczu, wzrost) ) i 1 para chromosomów płciowych (para chromosomów X oraz para chromosomów z których jeden to X a drugi Y)

ROZMNAŻANIE CZŁOWIEKA
Sposoby:
-bezpłciowe (ogamiczne, aseksualne, wegetatywne) np. pączkowanie, rozłogi, klonowanie
-płciowe (gamogoniczne, generatywne, seksualne)
Różnica polega na tym, że w płciowym wytwarzane są specjalne struktury do których przenoszony jest materiał genetyczny i przekazywane są następnemu pokoleniu.

ROZMNAŻANIE BEZPŁCIOWE:
-bierze udział jeden organizm rodzicielski
-potomstwo jest jednakowe pod względem genetycznym z organem rodzicielskim
-występuje u niższych systematycznie grup bezkręgowców i u niektórych wyższych ale wtórnie uproszczonych, niektórych pasożytów
- może występować u postaci dojrzałych jak i larw i zarodników

4 PODSTAWOWE RODZAJE ROZMNAŻANIA BEZPŁCIOWEGO:
-podział (podłużny, poprzeczny, wielokrotny, fragmentacja)
-pączkowanie (wewnętrzne, zewnętrzne)
-wytwarzanie przetrwalników
-poliembrionia ( z jednego zarodka w wyniku podziału powstają dwa lub więcej zarodków potomnych; 1/ 270 porodów; bliźnięta monozygotyczne)

ROZMNAŻANIE PŁCIOWE:
-organizm macierzysty wytwarza komórki płciowe (gamety, komórki generatywne, rozrodcze)
-w gameto genezie zachodzi mejoza (rekombinacja genetyczna w wyniku crossing- over)
-potomstwo różni się genetycznie od organizmów macierzystych
-zdolność do wytwarzania gamet- zróżnicowanie się komórek budujących ciało w trakcie rozwoju zarodkowego na dwie odrębne funkcjonalne kategorie: komórki ciała (soma) i komórki płciowe (germen)

EWOLUCYJNE ZNACZENIE SPOSOBÓW ROZMNAŻANIA

BEZPŁCIOWE:
-podziały mitotyczne- szybkie i proste namnażanie dużej liczby osobników
-nie powodują przemieszania puli genów
-potomstwo genetyczne identyczne z organizmem macierzystym, nie ma zmienności dla doboru naturalnego korzystne w środowisku stałym, niekorzystne gdy środowisko ulega zmianom.

PŁCIOWE:
-podziały mejotyczne- koszty mejozy
-rekombinacja genów
-nieograniczona zmienność genomów

MODELE MIESZANE W SWOISTYCH CYKLACH

FIZJOLOGIA ZAPŁODNIENIA GAMETOGENEZA
Popęd płciowy- skłonność do kontaktu płciowego z osobnikiem przeciwnej płci.
U wyższych kręgowców i człowieka przeciwnej płci występuje pod wpływem hormonów gonadotropowych wydzielanych przez przysadkę mózgową i hormonów płciowych wydzielanych przez jądra lub jajniki oraz układu nerwowego.

Żeńskie komórki płciowe produkowane są w jajniku.

Powstanie gamet żeńskich- oogeneza.

ŻEŃSKIE KOMÓRKI PŁCIOWE
-namnażają się szybko w czasie wczesnego życia płodowego
-przestają się dzielić po 5-6 miesiącach (stadium dictyotenu 12- 50 lat, profaza I podziału mejotycznego)
-dziecko płci żeńskiej rodzi się z kompletem oocytów (700 000)
- I podział mejotyczny kończy się w czasie owulacji
- II podział mejotyczny dokonywał się po wniknięciu plemnika do jaja (rozdziela produkty crossing- over)
- tempo atrezji oocytów 1. Od urodzenia do pokwitania. 2. Od pokwitania do 40 roku życia. 3. Od 40 roku życia do menopauzy.

ROZRODCZOŚĆ CZŁOWIEKA- ASPEKT BIOLOGICZNY
-życie płodowe 7 mln oogoniów
-narodziny 2 mln oocytów
-pokwitanie 100 000 oocytów
-w ciągu całego życia kobiety 500 komórek jajowych

UKŁAD PŁCIOWY MĘSKI
Męskie komórki płciowe:
-proliferacja spermatogonii rozpoczyna się po osiągnięciu dojrzałości płciowej i trwa przez całe życie mężczyzny
-spermatogonium wytwarza 4 spermatydy
-pełny cykl spermatogenezy wynosi 64 dni

NEURO- HORMONALNA REGULACJA ROZMNAŻANIA, FUNKCJI JAJNIKÓW I CYKLU PŁCIOWEGO CZŁOWIEKA:
-ma miejsce w jajowodzie
-200 mln plemników otacza komórkę jajową
-gdy 1 plemnik przebije osłonę przejrzystą enzymy z akrosomu osadzonego na główce rozpuszcza substancje sklejającą komórki wieńca promienistego i galaretowata osłona przejrzysta, otaczająca jajo. Rozpuszczają również osłonę przejrzystą przed główką a wzmożone ruchy witki posuwają go w głąb osłony. Enzymy te wywołują równocześnie zmiany w strukturze samej osłony, powodując jej usztywnienie. Przez usztywnioną osłonę nie mogą się już przebić następne plemniki.
Podczas zapłodnienia każda komórka jajowa i każdy plemnik ma połowę liczby chromosomów obecnych w innych komórkach ciała, tak więc po ich zespoleniu zapłodniona komórka jajowa będzie miała garnitur składający się z 46 chromosomów ułożonych 23 pary, powstaje zygota 2n

MENOPAUZA- kompleksowe zjawisko zachodzące na poziomie jednostki i populacji: żeński układ płciowy, organizm, kohorta kobiet, społeczeństwo, pokolenia.

STARZENIE REPRODUKCYJNE- MENOPAUZA
kohorta- gruba kobiet w podobnym wieku, menopauza 35- 65
-wielowymiarowe: wymiar biologiczny, endokrynny, kliniczny, demograficzny, społeczny i kulturowy
-geneza pojęcia menopauzy
koncepcja menopauzy
grec. Meno (miesiąc) i pausis (przerwa, zaprzestanie)
-pojawia się w literaturze medycznej
1812 C.P.L Gardanne
menopauza- ostatnia w życiu kobiety miesiączka, która pojawia się w skutek systematycznie postępującej utraty pęcherzyków jajnikowych aż do momentu, w którym cykle menstruacyjne znacznie się wydłużają i ostatecznie ustają.
Zaprzestanie wydzielania przez jajnik sterydowych hormonów płciowych w wyniku wyczerpania się oocytów.
MENOPAUZA- wskaźnik starzenia reprodukcyjnego
-aspekt biologiczny- bezpowrotna utrata płodności i możliwości urodzenia dzieci w skutek wyczerpania zasobu komórek płciowych.
-aspekt endokrynny- systematycznie obniżająca się aktywność hormonalna jajników
-aspekt kliniczny- objawy wypadkowe symptomy klimakteryczne
OOCYTY- pęcherzyki jajnikowe
ROZWÓJ I DEGENERACJA KOMÓREK PŁCIOWYCH:
-wyczerpanie rezerwy oocytów
-życie płodowe 2 mln oocytów
-narodziny 1 mln oocytów
-pokwitanie 250 000 oocytów
-w ciągu całego życia 300 komórek jajowych
-wyczerpanie liczby pęcherzyków obniża wydzielanie hormonów jajnikowych
MECHANIZM WYSTĄPIENIA MENOPAUZY:
-podwyższenie stężenia menotroficznego FSH
-zmiany w sekrecji GnRH
-obniżenie stężenia estrogenu, inhibin, brak sprzężenia zwrotnego dla steroidów i gonadotropin
-postępująca wraz z wiekiem redukcja liczby pęcherzyków jajnikowych
UKŁAD DOKREWNY:
-układ nerwowy i układ dokrewny (hormonalny) odpowiedzialne za czynnościową integracje komórek, tkanek i narządów w wielokomórkowym organizmie
-układ dokrewny spełnia swoje zadanie za pośrednictwem sygnałów chemicznych- hormonów
-hormony- hormao chemiczne nośniki informacji, przekazywanej między komórkami wielokomórkowego organizmu
GRUCZOŁY POKREWNE:
-podwzgórze
-przysadka
-tarczyca
-grasica
-nadnercza
-trzustka
-jajnik
-jądro

ROZPROSZONE KOMÓRKI WEWNĄTRZ WYDZIELNICZE I HORMONY TKANKOWE
-hormony wytwarzane przez rozproszone komórki wewnątrz wydzielnicze- działanie parakrynowe mogą być uwalniane do krwi i działać przez to na mniej lub bardziej odległe tkanki i narządy; uwalniane są do przestrzeni około komórkowej i do światła przewodu pokarmowego (bądź światło oskrzeli)
-hormony tkankowe- metabolity kwasu arachidonowego prostaglandyny, leukotrieny, tromboksany oraz prostacykliny i wywierają wpływ na stan czynnościowy sąsiednich komórek

STRUKTURA CHEMICZNA HORMONÓW
-hormony białkowe i peptydowe
-hormony steroidowe
-hormony pochodne aminokwasów
-pochodne kwasów tłuszczowych

DLACZEGO ŻYCIE TRWA PO MENOPAUZIE?
epifenomen- zjawisko wtórne, które ujawniło się wraz z wydłużeniem życia
adaptacja
-bezpośrednio lub pośrednio zwiększa sukces reprodukcyjny- stosowność łączna
-fizjologiczny kompromis sprzyja podtrzymywaniu funkcjonowania organizmu w okresie starzenia się-biologiczna strategia adaptacyjna

STARZEJĄCA SIĘ LUDNOŚĆ ŚWIATA
-dynamiczny wzrost ludności w krajach rozwiniętych i rozwijających się
w 2025
825 mln ludzi 65+ lat
572 mln ludzi w krajach rozwijających się
-większość stanowią kobiety

MENOPAUZA TO ERTEFAKT DŁUŻSZEGO ŻYCIA? Raczej nie!
Argumenty Simon’a
kobiety z plemion zbieracko- łowieckich
-oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wynosi 35- 40 lat
-dalsze oczekiwane życie w wieku 20 lat wskazuje na 20- 30 lat życia po menopauzie
-blisko 20% kobiet żyje po menopauzie (status postmenopauzalny)

HIPOTEZA MATKI
Rozwiązanie:
Rozwój mózgu kontynuowany po narodzinach, noworodek bezradny wymaga opieki matki aż do osiągnięcia dojrzałości biologicznej, rodzenie dzieci do późnej starości stwarza ryzyko dla przeżywalności matki i już urodzonych dzieci, którymi matka się opiekuje.
MENOPAUZA to EWOLUCYJNY KOMPROMIS między kosztami opieki matczynej nad posiadanym potomstwem a kontynuowaniem własnej rozrodczości; zrównoważenie zysków i kosztów wynikających ze skierowania własnych zasobów na zapewnienie jakości potomstwa kosztem ich ilości.

HIPOTEZA BABKI
-potomstwo ludzkie wymaga opieki aż do osiągnięcia dojrzałości biologicznej
-opiekę sprawuje najczęściej matka
-ojciec inwestuje w partnerkę a nie potomstwo
Rozwiązanie:
Kobiety, które wcześnie zaprzestały rodzenia własnych dzieci uzyskiwały przewagę ewolucyjną wtedy, gdy poświęcały swój czas pomagając innym matkom w wychowaniu dzieci.
Menopauza zwiększa inclusive fitness korzyści wynikają ze zwiększonej płodności dorosłych córek, siostrzenic, bratanic i innych krewnych i przeżywalności ich potomstwa

ARGUMENTY
-potwierdzone: bezradność ludzkich dzieci, presja ekologiczna; długoletnie życie po menopauzie specyficzne dla kobiet gatunku ludzkiego; koszt dostosowania (fitness) dłuższej w czasie płodności to zmniejszona przeżywalność potomstwa
-niepotwierdzone: koszt dostosowania (fitness) dłuższej w czasie płodności to przedwczesna śmierć matki i rywalizacja wśród potomstwa; korzyści dostosowania wynikające z zakończenia reprodukcji; kompromis między dostosowaniem a długowiecznością; większy udział mężczyzn niż kobiet w dostarczaniu pożywienia

MENOPAUZA A ZDROWIE
środkowa faza życia kobiet 40- 65 lat
-stabilność
-głębokie zmiany fizyczne i psychiczne (menopauza)
-kryzys (frustracja i niezadowolenie)
-wyzwolenie z obaw przed niechcianą ciążą
-więcej wolnego czasu
-szczęśliwe powtórne małżeństwo
-opieka nad wnuczętami
Menopauza nie jest chorobą, ale u kobiet w młodszym wieku wiąże się z zwiększonym ryzykiem chorobami krążenia, udarami. U kobiet starszych zwiększa ryzyko raka piersi.

ANDROPAUZA
Starzenie się jest naturalne. Poczucie „bycia starym” jest kwestią wyboru.
Starzenie, andropauza, testosteron, symptomy.
Andropauza- geneza pojęcia
Andros (gr.) – mężczyzna, człowiek; pausa (łac.) – przerwa
-męskie klimakterium zespół objawów wynikających z powolnego obniżania się męskich hormonów,
-zespół andropauza lny
-wiropauza
-ang. Low- testosterone syndrome
AKRONIMY ANGLOJĘZYCZNE
ADAM- zespół niedoboru androgenu w starszym wieku
AMS- syndrom zespołu starszego mężczyzny
PEDAM- zespół częściowych niedoborów androgenów w starszym wieku
PADAM

ANDROPAUZA- definicja
-okres w życiu mężczyzny, który rozpoczyna się po 50 roku życia w związku z postępującym niedoborem androgenów
-zespół objawów psychofizycznych i biochemicznych pojawiający się w procesie starzenia się, uwarunkowany obniżeniem się różnych hormonów, ale głównie androgenów, co powoduje znaczne pogorszenie jakości życia i niekorzystne, wielorzędowe zmiany organiczne
-okres życia mężczyzny po pojawieniu się postępujących wraz z wiekiem niedoborów hormonów androgenowych, testosteronu i dehydroepiandosteronu, a także hormonu wzrostu i melatoniny oraz zmniejszoną wrażliwość genomu na androgeny, które to zjawiska rozwijają się zwykle po 50 roku życia
CHOROBY
-ADAM: choroba wieńcowa, niewydolność krążenia, udar, przewlekła obturacyjna choroba płuc, nadciśnienie tętnicze, choroby otępienne (depresja, Alzheimer), cukrzyca, prostata, jelito grube i odbyt, alkoholizm
-EWA: choroba wieńcowa, niewydolność krążenia, udar, przewlekła obturacyjna choroba płuc, nadciśnienie tętnicze, choroby otępienia (depresja, alzheimer), cukrzyca, mastektomia, hysteroktomia, infekcje dróg moczowych
AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA
-ADAM: spadek zainteresowania seksem, po 60 roku życia 53-60% aktywnych seksualnie
-EWA: nieznaczny spadek zainteresowania seksem, po 60 roku życia 20-40 % aktywnych seksualnie

PRZEKWITANIE:
-unikatowa cecha w ludzkim cyklu życiowym
-wiek i nasilenie procesów stanowiących biologiczne, endokrynologiczne i kliniczne wyznaczniki przekwitania podlegają modyfikacji pod wpływem czynników generowanych przez środowisko społeczne, warunki, styl życia

ISTOTNE RÓŻNICE WE WZORCU PRZEKWITANIA KOBIET I MĘŻCZYZN
-Kobiety: ustanie funkcji rozrodczych menopauza
-Mężczyźni: funkcje egzo i endokrynne jąder- kryzys wieku średniego

OBAJWY MĘSKIEGO PRZEKWITANIA

STAN SEKSUALNY:
-obniżenie popędu płciowego
-zmniejszenie częstości stosunków płciowych lub brak stosunków
-niepełny wzwód prącia lub brak
-gorsza jakość erekcji
-opóźniony, przedwczesny wytrysk nasienia

STAN PSYCHICZNY:
-obniżony, bądź pobudzony stan emocjonalny
-depresje
-osłabienie pamięci
-zaburzenia sny

STAN FIZYCZNY:
-zmniejszona wydolność fizyczna
-wydłużony czas regeneracji po wysiłku
-zmiany skórne, ubytki owłosienia
-uderzenia krwi do Glowy
-obfite pocenie się

STAN ANDROLOGICZNY:
-występuje nadwaga lub otyłość
-osłabienie umięśnienia
-przerzedzone owłosienie łonowe
-zmniejszony turgor prącia
-obwisła moszna

ZMIANY HORMONALNE:
-pomiędzy 20 a 80 rokiem życia u zdrowych mężczyzn dochodzi do redukcji stężeń testosteronu całkowitego w surowicy krwi o 51% wolnego o 64%, a frekcji testosteronu biodostępnego o 78%. Poziom testosteronu całkowitego obniża się z wiekiem 1% na rok.
-od 35 roku życia postępuje również wyraźna redukcja sekrecji androgenu nadnerczowego DHEA i jego siarczanu w 80 roku życia stężenia tych związków wynoszą 10-20% wartości wykazanych u osób 30 letnich, średnio obniżenie DHEA i DHEA-S zmniejsza się z wiekiem.

SKALA OBJAWÓW ANDROPAUZALNYCH

SOMATOWEGETATYWNE:
-bóle stawów i mięśni
-pocenie się
-uderzenia gorąca
-zimne poty
-kłopoty z zasypaniem
-zmniejszenie się masy mięśniowej
-pogorszenie ogólnego samopoczucia
-redukcja masy kostnej
-wzrost ilości tkanki tłuszczowej wisceralnej
-częstoskurcze nadkomorowe
-zawroty i bóle głowy

PSYCHIKA:
-nerwowość
-niepokój, lęk, panika
-nastrój depresyjny
-pogorszenie pamięci i zdolności do koncentracji
-dokuczliwa świadomość że najlepszy okres życia minął

ŻYCIE SEKSUALNE:
-redukcja potencji
-zmniejszenie częstości porannych erekcji i libido
-zmniejszenie aktywności seksualne

HIPOTEZA PATRARCHY- mężczyźni zapewniają środki do życia kobiecie i potomstwu

BIOLOGICZNE PODSTAWY PSYCHIKI

MÓZG- narząd psychiki

BILOGICZNE PODSTAWY UCZENIA SIĘ I OSOBOWOŚCI
-możliwość badania biologicznych odpowiedników procesów umysłowych powstało zupełnie nowe podejście od badań nad postrzeganiem, językiem, pomięcia, a także świadomością
-neurobiologia- nauka badająca mózg
-psychologia-nauka badająca procesy poznawcze (umysł)
-uczenie się to proces zdobywania nowej wiedzy
-pamięć to proces dzięki któremu ją przechowujemy

MÓZGÓWIE
-zaczyna się kształtować w okresie rozwojowym między 3-4 tygodniem życia zarodka
-utworzone jest początkowo z trzech pęcherzyków pierwotnych, stanowiących podstawę linii podziału ostatecznie rozwiniętego mózgowia: tyłomózgowie, śródmózgowie, przodomózgowie.
W ostatecznie rozwiniętym mózgowiu rozróżniamy:
-tyłomózgowie- położone w tylnym dole czaszki, na które składa się rdzeń przedłużony, most, móżdżek
-śródmózgowie
-przodomózgowie- szczególnie rozwinięte u człowieka, zajmując środkowy i przedni dół czaszki. Wliczamy tu dwa obszary: międzymózgowie ( wzgórze i podwzgórze, nadwzgórze i zawzgórze) oraz kresomózgowie ( ostatecznie przechodzące w półkule mózgu)

MÓZG:
-najpóźniej rozwinięta część układu nerwowego w rozwoju organizmów zwierzęcych
-dwie półkule mózgowe z częścią wzrokową podwzgórza
-pofałdowana powierzchnia mózgu tworzy zakręty, porozdzielane bruzdami- największa z nich to bruzda Rolanda
-pozwalają one na podział półkul mózgowych na płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny
-półkule mózgowe stanowią ok. 80% wagi całego mózgowia
Powierzchnię półkul mózgowych tworzy warstwa istoty szarej- kora mózgowa stanowiąca część obwodową, a pod nią leży warstwa istoty białej. Istota szara mózgu zbudowana jest z komórek nerwowych. Istota biała z włókien nerwowych. Kora mózgowa spełnia nadrzędna rolę w stosunku do całego układu nerwowego. A stopień pofałdowania mózgu jest ważnym czynnikiem w rozwoju inteligencji organizmów.

NEURON- jednostka układu nerwowego
Składa się z:
-ciało komórkowe
-akson
-przewężenie Ranviera
-osłonka
-dendryty
-jądro
DENDRYTY
-rozgałęzione struktury, które przenoszą sygnały otrzymane z innych neuronów oraz synapsy do ciała komórki
-wypełnione są neurotubulami i neurofilamentami i otoczone błoną komórkową
-w miarę rozgałęzienia się zmniejsza ich średnica
-posiadają wiele zgrubień tzw. Pączków dendrycznych synaps chemicznych
-mogą mieć albo wolne zakończenia w innych tkankach (receptory czuciowe) albo posiadają synapsy z innymi neuronami
-wzdłuż błony dendrytów przewodzone są impulsy nerwowe w kierunku ciała komórki (zawsze i tylko w tym kierunku)
AKSON (neuryt)
-przekazuje informacje z ciała komórki do kolejnych neuronów lub komórek efektorowych (przykład: do komórek mięśniowych bądź gruczołowych)
-może być osłonięty osłonką włókien nerwowych. Jest z reguły dłuższy od dendrytów- może osiągać długość do 100cm. W komórce występuje pojedynczo choć może być rozgałęziony, lecz jego średnica na całej długości jest jednakowa i wynosi od 1 do 20 mikrometrów. Z tego powodu narażony jest na uszkodzenia mechaniczne. W celu usztywnienia jest on wypełniony licznymi mikrotulami.
-cały akson otoczony jest aksolemą ( błona komórkowa) i wypełniony akspolazmą. Nie ma tutaj szorstkiej siateczki.

NEURON- MECHANIZM FUNKCJONOWANIA
-procesy myślowe i percepcyjne zachodzą przeważnie w postaci impulsów nerwowych (potencjałów czynnościowych) przemieszczających się wzdłuż w poprzek i w głąb kory

SCHEMAT OŚRODKOWEGO I OBWODOWEGO UKŁADU NERWOWEGO
-nerwy zbudowane z włókien należących do układu somatycznego i autonomicznego
-nerwy przekazują informacje pomiędzy ośrodkowy układ nerwowy i poszczególnymi narządami
-część somatyczna obwodowego układu nerwowego składa się z włókien nerwowych, czuciowych oraz ruchowych, włókna te przewodzą impulsy nerwowe pomiędzy receptorami, ośrodkowym układem nerwowym a mięśniami lub gruczołami
-część autonomiczna łączy OUN i narządy wewnętrzne jak np. serce, żołądek
-obwodowy układ nerwowy obejmuje 12 par nerwów czaszkowych oraz 31 par nerwów rdzeniowych

STRUKTURY ŁUKU ODRUCHOWEGO- elementarna jednostka układu nerwowego
W synapsach działają dwa rodzaje mediatorów:
-pobudzające- wywołują pobudzenie następnej komórki, należą do nich : acetycholina i noradrelina
-hamujące- dezaktywujące mediatory pobudzające np. serotonina, glutaminian

ODRUCHY BEZWARUNKOWE
-odruchy bezwarunkowe są wrodzone, utrwalone dziedzicznie i właściwie dla całego gatunku
-mają gotowy układ dróg nerwowych, którymi biegnie pobudzenie- mają zamknięty układ przewodników
-należą do czynności niższych pięter układu nerwowego ośrodkowego; nowych wytworzyć się nie daje
Przykłady:
-odruch chwytny (odruch Robinsona)
-odruch obejmowania (Moro)
-odruch Babińskiego (pięty, gilganie)
-odruch oddychania
-odruch połykania

ODRUCHY WARUNKOWE
-odruchy warunkowe mają charakter nabyty i nie są nie zmienne- powstają, utrwalają się lub wygasają w zależności od warunków wewnętrznych
-musi nastąpić utorowanie pewnego odcinka drogi dla pobudzenia; odcinek ten znajduje się w korze mózgowej , gdzie następuje proces podobny do zamykania obwodu elektrycznego tj. proces, który uniemożliwia przejście pobudzenia z dróg czuciowych do drogi ośrodkowej
-zachodzą przy udziale kory mózgowej
ośrodki sterujące zachowaniem człowieka
-najważniejszy jest rozwój strefy korowej
-zdecydowana większość zachowań jest zależna od dojrzałości jądra migdałowatego i rozwoju kory przedczołowej

MÓZG-narząd psychiki
Mózg składa się z dwóch półkul połączonych ze sobą spoidłem wielkim. U podstawy półkuli znajduje się pień mózgu kontrolujący funkcje fizjologiczne (między innymi oddychanie, krążenie, trawienie) oraz móżdżek koordynujący ruchy.
rdzeń przedłużony- kontrola funkcji autonomicznych (oddychanie, krążenie, trawienie)
móżdżek- koordynacja ruchów
system limbiczny- zespół struktur zaangażowanych m.in. w zachowania emocjonalne i pamięć długotrwała.

BUDOWA MÓZGU
mózg człowieka dorosłego waży od 1100 do 1400 gr., zawiera około 100 miliardów komórek nerwowych i dziesięć razy więcej innych komórek.
Komórka nerwowa swoimi kilkuset wypustkami łączy się z innymi komórkami nerwowymi. W ten sposób tworzy się sieć neuronowa niewyobrażalnej wręcz złożoności. Tam powstaje świadomość, inteligencja, pamięć, emocje czy uzdolnienia twórcze.

MÓZG- NARZĄD PSYCHIKI
-powierzchnia półkul mózgowych gruba 2 mm, 1,5 m2
-najstarsza ewolucyjnie część kory- system limbiczny
-większa i młodsza kora nowa podzielona na płaty czołowe, skroniowe, ciemieniowe, potyliczne, przedzielone głębokimi bruzdami lub fałdami
-w zależności od funkcji pełnionej przez jej dany obszar na: pola sensoryczne (odbierające informacje), motoryczne (kontrolujące ruchy) i asocjacyjne.

PŁAT CZOŁOWY
-kontrolowane są następujące czynności: myślenie, chodzenie, mowa, rozwiązywanie problemów

PŁAT CIEMIENIOWY: smak, dotyk, rozpoznawanie obrazów, koordynacja ręka oko

PŁAT POTYLICZNY: ośrodki wzrokowe, jeśli dojdzie do upośledzenia pacjent będzie odczuwał zaburzenia w polu widzenia

PŁAT SKRONIOWY: pamięć, uczucia, węch, słuch, mowa

PIEŃ MÓZGU: praca serce, oddychanie, faza snu REM, płacz

MÓŻDŻEK: równowaga, koordynacja mięśniowo- ruchowa, oddychanie, aktywność sercowo- naczyniowa

FUNKCJE KONTROLOWANE PRZEZ PÓŁKULE MÓZGOWE

LEWA półkula przetwarza nowe informacje na poziomie:
1. Logiki
2. Słów
3. Zbiorów
4. Liczb
5. Kolejności
6. Liniowości
7. Analizy
PRAWA w większości przydatków posługuje się:
1. Rytmem
2. Wyobraźnią
3. Snem na jawie
4. Barwą

PŁEĆ MÓZGU
wykazano, że mózg mężczyzny i kobiety jest pod wieloma względami bardzo podobny. Niemniej naukowcy badający to zagadnienie na przestrzeni ostatnich 10 lat udokumentowali dużą liczbę strukturalnych, biochemicznych i czynnościowych różnic między płciami.

RÓŻNICE PŁCIOWE
Na zróżnicowanie płciowe mózgu po linii męskiej wywiera wpływ w okresie noworodkowym również testosteron.
Odrębności płciowe mózgu dotyczą głównie odmiennej czynności ośrodków mózgowych wydzielających neurohormon gonadoliberynę pobudzającą z kolei wydzielanie hormonów przysadkowych.
U kobiet wydzielana przez neurony podwzgórzowe gonadoliberyna w rytmie pulsacji do około 30 min. Prowadzi w efekcie końcowym do powtarzających się cyklów płciowych dojrzewania i uwalniania.
RÓŻNICE MIĘDZY KOBIETAMI I MĘŻCZYZNAMI
-kobiety szybciej rozpoznają emocje
-kobiety lepiej pamiętają szczegóły
-kobiety są płynniejsze w mowie
-mężczyźni lepiej orientują się w przestrzeni