LOGIKA - KOLOKWIUM
(OPRACOWANE TEZY)
Pojecie logiki ogólnej, semiotyki, logiki formalnej, metodologii ogólnej i szczegółowej.
Logika ogólna – pewna teoria języka i związków miedzy zdaniami, proces wiedzo twórczy, czyli coś, co jest źródłem wiedzy, tworzenie wiedzy. W skład logiki ogólnej wchodzi logika formalna (schematy wynikania, niezawodne schematy wnioskowania). Niezawodne stwierdzenia to aksjomaty.
Semiotyka – nauka związana ze znaczeniem języka, teoria języka rozumianego jako system znakowy. Kluczowe słowo to ZNAK, ZNACZENIE.
Logika formalna – W skład logiki ogólnej wchodzi logika formalna (schematy wynikania, niezawodne schematy wnioskowania). Niezawodne stwierdzenia to aksjomaty. Logika formalna zajmuje się raczej kształtowaniem o układem napisów, a nie ich treścią.
Metodologia ogólna i szczegółowa – każda dziedzina nauk ma swoją metodologię. Bada procedury wiedzo twórcze I wytwory tych procesów. Wyróżnia się metodologię ogólną (procedury obecne we wszystkich typach nauk; każda nauka musi mieć przedmiot badań, metody badań I cel swoich badań). Metodologia szczegółowa bada procesy wiedzo twórcze charakterystyczne dla danych typów nauk.
Pojęcie kultury logicznej i myślenia krytycznego
Kultura logiczna – umiejętność posługiwania się językiem, umiejętność myślenia abstrakcyjnego, czyli umiejętność spoglądania na coś z innej perspektywy. Łączy się to z myśleniem krytycznym
Myślenie krytyczne – patrzenie z dystansu, myślenie analityczne, umiejętność spojrzenia na sytuację punkt po punkcie. Umiejętność rozpatrywania zdarzeń z różnych punktów widzenia. Podanie argumentów, wyciągniecie własnych wniosków, umiejętność przyznania się do błędu.
Przedmiot materialny a przedmiot formalny dyscypliny naukowej
Przedmiot materialny nauki – bada naukę całą w uposażeniu, np. etyka to teoria moralności. Bada naukę we wszystkich kontekstach, całościowo. Rozpatrywany z pewnego punktu widzenia.
Przedmiot formalny nauki – kontekst przedmiotu materialnego.
Działy semiotyki
Semiotyka – teoria języka jako system znakowy. Ogólna teoria języka, która zajmuje się językiem pod kątem jego racjonalności I sprawności w aktach poznawania I komunikowania się.
Działy semiotyki:
Syntaktyka – bada relacje między znakami.
Semantyka – relacja między znakiem a światem poza językowym, czyli rzeczywistością.
Pragmatyka – relacje między znakiem a użytkownikiem znaku, np. Nadawca, twórca.
Semiotyczna definicja języka
Definicja języka – zbiór znaków formalnych scharakteryzowanych możliwie jednoznacznie za pomocą reguł używania i służących do komunikowania się.
Grupy nauk o języku (przykłady)
Humanistyczne – socjologia, psychologia, kultura językowa
Formalne – cybernetyka, języki komputerowe
Filozoficzne – klasyczna teoria języka wypracowana w starożytności. Filozofia języka idealnego I potocznego
Nauki przyrodnicze – fonetyka, człowiek jako lphabe przyrody, akustyka, fonologia.
Funkcje języka (przykłady)
Poznawcza (opisowa) – np. „Słońce świeci.”
Poza poznawcza (ekspresywna) – wyraz emocji, np. „Wow!” (na widok czegoś co nas zachwyciło)
Impulsywna (ewokatywna) – wywołanie przeżycia emocjonalnego u odbiorcy
Perswazyjna – skłonienie do działania, przyjęcie pewnego poglądu, np. „Proszę zapiąć pasy.”
Performatywna – spowodowanie stanu rzeczy, o którym mówi wyrażenie, np. „Ja Ciebie chrzczę.”
Interrokatywna – zadawanie pytań
Fatyczna – podtrzymanie kontaktu, np. „więc… aha, tak… tak.”
Terapeutyczna – „uzdrowienie emocjonalne”, np. „Czas goi rany.”, „Lepiej później niż wcale.”
Dydaktyczna – nauczanie
Sugestywna – skłonienie do konkretnego zachowania, np. „Spocznij!”
Typy języków (przykłady)
Ze względu na:
Genezę:
Spontaniczne (etniczne, sztuczne – wytworzone w sposób celowy, zamierzony, np. alfabet Morse’a, język HTML)
Mieszane (dialekty – język danej grupy społecznej; idiolekty – język konkretnej jednostki; socjolekty – żargon więzienny, prawniczy).
Typ języka:
najmniejsza jednostka językowa: obrazkowe (hieroglify), pojęciowe, sylabiczne, literowe, głoskowe
Żywe lub martwe (martwy – łacina)
Przedmiotowy (wyrażenie odnoszące się do świata, np. Kot ma 4 łapy.) I meta przedmiotowy (wyrażenie odnoszące się do wyrażenia języka przedmiotowego, np. „Kot” jest rzeczownikiem.)
Definicja znaku
Znak – coś, co podpada pod zmysły, przy jego pomocy użytkownik jego (znaku) dochodzi do poznania czegoś innego niż ów znak
Typy znaków (przykłady)
Ze względu na:
Genezę:
Naturalne – znak i przedmiot będą powiązane relacjami przyczynowo-skutkowymi, np. ogień i dym
Konwencjonalne – relacje między znakiem a przedmiotem są ustanowione przez ludzką konwencję, np. Czarna opaska na znak śmierci/żałoby.
Naturę znaku:
Ruchowe
Świetlne
Akustyczne
Graficzne
Ikoniczne, np. Zdjęcie, makieta, mapa
Instrumentalne (pełnią funkcję znaku o ile same zostaną rozpoznane, np. Ślady, lphabet).
Kategorie składniowe. Warunki przynależności do tej samej kategorii składniowej:
a. Kategorie nazw:
Pojęcie nazwy – wyraz lub wyrażenie, które może być podmiotem lub orzecznikiem w zdaniu typu A jest B, np. Norwid był poetą.
Desygnat – przedmiot oznaczony przez daną nazwę
Zakres nazwy – zbiór desygnatów danej nazwy:
Zmienna nazwowa – można za nią podstawić nazwy, np. w wyrażeniu „x jest człowiekiem” za x możemy wstawić dowolną stałą nazwową, np. Jan jest człowiekiem, Pies jest człowiekiem, 329 jest człowiekiem.
Funkcja nazwowa – wyraz składający się ze zmiennych i stałych nazwowych, np. Komputer Pana X, Kolokwium Pani Y.
Podział nazw:
- ze względu na ilość desygnatów:
Ogólne – mające więcej niż 1 desygnat, np. Samochód – marki, pies – rasy.
Jednostkowe – posiadająca 1 desygnat, np. Wrocław, Polska
Puste – nie posiadają desygnatów, np. Metro w Lublinie, obecny król Polski
- ze względu na zakres nazwy:
Nazwy proste – jeden wyraz, np. Student
Nazwy złożone – więcej niż 1 wyraz, np.. Student 1 roku DiKS.
Konkretne – nazwy będące znakami rzeczy lub osón, np. Tablica, stół.
Abstrakcyjne – wykazują rzeczy wspólne wielu przedmiotów, pewne zdarzenie, stan rzeczy, relacje między przedmiotami, np. Płacz, smutek, radość, biel.
Indywidualne – służą do oznaczenia poszczególnych, a nie innych przedmiotów, np. Zofia – konkretna osoba.
Generalne – określają cechy wspólne dla grupy przedmiotów lub osób, np. Zofia obchodzi imieniny 12 maja.
Konstytutywne – cechy, które pozwalają określić I odróżnić desygnaty danej nazwy od innych przedmiotów, np. Kwadrat – równe boki I kąty.
Konsekutywne – wynikają z cech konstytutywnych, np. W kwadrat można wpisać okrąg, równe przekątne
Supozycja – rola znaczeniowa nazwy: prosta (nazwa jest użyta jako znak dla poszczególnego przedmiotu, np. Zając przebiegł mi drogę), formalna (nazwa jest użyta dla całego gatunku, np. Kot ma wąsy I miauczy), materialna (użycie wyrazu jako znaku dla niego samego, np. Analiza samego wyrazu).
Cechy konstytutywne a cechy konsekutywne nazwy – Wszystkie nazwy mają swoje cechy konstytutywne i konsekutywne. Cechy konstytutywne – niezbędne do tego, aby można było precyzyjnie określić dany obiekt. Cechy, które dany obiekt nam tworzą. Cechy konsekutywne – cechy, które go uzupełniają, ale ich brak absolutnie nie powoduje iż dany obiekt przestaje być dla nas tym obiektem, jeśli nie określilibyśmy go cechami konstytutywnymi. Np. „pociąg” – porusza się po torach, lokomotywa i wagony. „pociąg ekspresowy” – pozbawiając go określenia ekspresowy to nadal będzie pociąg.
b. Kategorie zdań:
Pojęcie zdania – wyrażenie, które jest prawdziwe lub fałszywe, zdania oznajmujące.
Pojęcie sądu – znaczenie zdania, sąd w znaczeniu logicznym (to co wspólne), a nie psychologicznym (przeżycia).
Zasada dwuwartościowości – zdanie jest prawdziwe, gdy istnieje stan rzeczy, którego istnienie to zdanie stwierdza. Fałszywe jest natomiast, gdy ten stan rzeczy nie istnieje, np. w Lublinie jest metro.
wartości logicznej zdania
Zmienna zdaniowa, funkcja zdaniowa-przykłady
Podział zdań:
1.analityczne – prawdziwość zdania jest przesądzona ze względu na samo znaczenie użytych w nich słów, np. Trójkąt ma 3 boki.
- wewnętrznie kontradyktoryczne – fałszywość jest przesądzona ze względu na samo znaczenie użytych w nich słów, np. sześcian jest linią; trójkąt ma 6 boków; Polska jest miastem
- syntetyczne – prawdziwość stwierdzamy na podstawie doświadczenia, np. W 1965r. był wielki mróz.
2.egzystencjalne – stwierdzające istnienie lub nieistnienie czegoś
- atoniczne – oceniają przynależność rzeczy do klasy, gatunku, np. X zawiera się w A.; Ania jest szatynką.
- subsumcyjne – określają przynależność klasy, grupy do innej klasy, grupy, np. 1 grupa dziennikarstwa należy do kierunku dziennikarstwa.; Pies jest kręgowcem.
Relacje między zdaniami kwadratu logicznego (przykłady).
Zdania kwadratu logicznego:
Subiektum – podmiot
Predicatum – orzecznik
SaP – zdanie ogólno twierdzące, np. Każdy człowiek jest ssakiem., Każdy Polak jest europejczykiem, wszystkie wróble są ptakami.
SeP – zdanie ogólno przeczące, np. Ludzie nie są zwierzętami. Żaden wieloryb nie jest rybą. Żadna kobieta nie jest matematykiem. Żaden kruk nie jest biały. Żaden student nie jest nauczycielem.
SiP – zdanie szczegółowo twierdzące, np. Niektórzy studenci lubią logikę. Pewien aktor jest muzykiem,Pewnie kobiety są blondynkami, Niektórzy matematycy są filozofami.
SoP- zdanie szczegółowo przeczące, np. Niektórzy studenci nie lubią logiki. Pewne ssaki nie są ptakami, Niektóre książki nie są podręcznikami, Istnieją mężczyźni którzy nie są politykami.
Umiejętność rozpoznania i zapisu zdań
c. Funktory:
Definicja funktora – wyróżnienie, które nie jest ani zdaniem ani nazwą, ale wraz z innymi wyrażeniami tworzy wyrażenie bardziej złożone.
Funktor negacji – jeśli zdanie prawdziwe p uzupełnimy funktorem negacji, to powstanie zdanie fałszywe; nie jest tak, że; nieprawda, że.
12) Funktory prawdziwościowe a spójniki mowy potocznej
Funktory prawdziwościowe – funktory zdaniotwórcze od argumentów zdaniowych, przy których, na podstawie samej tylko wartości logicznej i ich argumentów zdaniowych, a nie od treści tych zdań, można określić jaka jest wartość logiczna całego zdania zbudowanego za pomocą tego funktora.
Funktory prawdziwościowe:
Nazwotwórcze – „Piotr (1 argument) i Paweł (2 argument)”
Zdaniotwórcze – „Anna (1 argument) śpi”, „Anna głośno chrapie”, „Anna (1 argument zdaniowy) śpi i chrapie (2 argument zdaniowy)”
3 zasady logiczne:
- sprzeczności - ~(p^~p), zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być względem siebie prawdziwe.
- wyłączonego środka – zdania względem siebie sprzeczne, nie mogą być zarazem fałszywe
- podwójnej negacji – negacja negacji jakiegokolwiek zdania ma taką samą wartość logiczną jak owe zdanie, które zostało poddane negowaniu.
Jaka jest wartość logiczna negacja negacji tego zdania?: Moskwa leży nad Tamizą.
Odp: Wartość logiczna wynosi 0, bo zdanie jest fałszywe.
W zdaniach prawdziwych prawdziwość któregokolwiek ze zdań przesądza o fałszywości drugiego.
Fałszywość któregokolwiek ze zdań przesądza o prawdziwości drugiego.
– prawda 0 – fałsz
NEGACJA
| p | ~p |
|---|---|
| 1 | 0 |
| 0 | 1 |
ALTERNATYWA NIEROZŁĄCZNA
| p | q | p v q |
|---|---|---|
| 1 | 1 | 1 |
| 1 | 0 | 1 |
| 0 | 1 | 1 |
| 0 | 0 | 0 |
KONIUNKCJA
| p | q | p^q |
|---|---|---|
| 1 | 1 | 1 |
| 1 | 0 | 0 |
| 0 | 1 | 0 |
| 0 | 0 | 0 |
ALTERNATYWA ROZŁĄCZNA
| p | q | p q |
|---|---|---|
| 1 | 1 | 0 |
| 1 | 0 | 1 |
| 0 | 1 | 1 |
| 0 | 0 | 0 |
IMPLIKACJA
| p | q | p q |
|---|---|---|
| 1 | 1 | 1 |
| 1 | 0 | 0 |
| 0 | 1 | 1 |
| 0 | 0 | 1 |
RÓWNOWAŻNOŚĆ
| p | q | p q |
|---|---|---|
| 1 | 1 | 1 |
| 1 | 0 | 0 |
| 0 | 1 | 0 |
| 0 | 0 | 1 |
DYSJUNKCJA
| p | q | p/q |
|---|---|---|
| 1 | 1 | 0 |
| 1 | 0 | 1 |
| 0 | 1 | 1 |
| 0 | 0 | 1 |
Spójniki mowy potocznej:
KONIUNKCJA (i)
jest prawdziwa, gdy wszystkie jej człony są prawdziwe. Wystarczy, że jeden człon jest fałszywy, wtedy jest już fałszywa.
ALTERNATYWA NIEROZŁĄCZNA (lub)
jest prawdziwa, gdy chociaż jeden jej człon jest prawdziwy np. Jan śpiewa lub tańczy. Jest fałszywa gdy całe zdanie jest fałszywe.
ALTERNATYWA ROZŁĄCZNA (albo)
jest prawdziwa, gdy jeden jej człon jest prawdziwy a drugi fałszywy lub pierwszy jest fałszywy a drugi prawdziwy, np. Jan śpiewa albo tańczy.
DYSJUNKCJA (bądź, bądź)
jest prawdziwa, gdy chociażby jedna jej część jest fałszywa, np. Jan bądź śpiewa bądź tańczy.
RÓWNOWAŻNOŚĆ (wtedy i tylko wtedy)
są prawdziwe gdy mają tą samą wartość logiczną.
Równoważność ma taką samą wartość logiczną.
Równoznaczność ma takie samo znaczenie.
Równoważność formalna-dotyczy prawideł istniejących w przyrodzie, w naturze.
Równoważność materialna-dotyczy konkretnych przypadków.
IMPLIKACJA (jeżeli, to…)
jest fałszywa tylko w jednym przypadku: gdy poprzednik jest prawdziwy a następnik fałszywy,
Typy relacji między zdaniami składowymi w implikacji:
- przyczynowy - relacje naturalne, związane z naturalnymi prawami, z przyrodą
- strukturalny - relacja wynika z rozmieszczenia przedmiotów w przestrzeni i czasie
- tetyczny- relacja wynika z nakazu, z czyjegoś ustanowienia
- analityczny- relacja wynika z sensu słów użytych w implikacji, np. Jeżeli Piotr jest starszy od Pawła, to Paweł jest młodszy od Piotra.
Zasady racjonalnej współpracy konwersacyjnej Paula Grice’a
1. Jakości - nie wygłaszaj twierdzeń uważanych za fałszywe ani też poglądów, które nie mają uzupełnienia
2. Ilości - nie udzielaj informacji ani mniej ani więcej niż to, co jest konieczne
3. Istotności - mów na temat, nie wygłaszaj poglądów nieistotnych
4. Sposobu - mów w sposób zrozumiały, uporządkowany, krótko i jednoznacznie
Przyczyny nieporozumień słownych
problem wieloznaczności słów (przykłady) - może wynikać nie tylko z tego, że posiada ono więcej niż jedno znaczenie. Również sposób użycia tego słowa czy kontekst może być źródłem wieloznaczności. Np. Mama nie wypuściła mnie z powodu ciemnoty .
błąd ekwiwokacji (przykłady) - wyrażenie, które jest użyte co najmniej dwukrotnie w zdaniu , za każdym razem w innym znaczeniu, a rozumiane w jednym. Np. Każdy metal jest pierwiastkiem (sens chemiczny).
Mosiądz jest metalem, a więc jest pierwiastkiem. (sens fizykalny)
Każda kobieta jest kurą domową, a każda kura domowa jest opierzona; zatem każda kobieta jest opierzona.
wieloznaczność wypowiedzi złożonych (przykłady)
błąd amfibolii - wieloznaczność składniowa, to znaczy wadliwa budowa wypowiedzi. Jeśli ktoś wypowiada zdanie wieloznaczne składniowo i nie uświadamia sobie tego, to popełnia błąd amfibolii. Np. Na łące leżała Zosia, a przez jej środek płynął strumyk. Lato mile spędzę w górach u kuzynek, z których zjadę dopiero po wakacjach. Danusia ratując Zbyszka przed napaścią dzikiego zwierza zabiła go.
błąd myślenia figuralnego - pewne zwroty obrazowe rozumie się w znaczeniu dosłownym. Np. Grażyna stanęła do walki z odkrytą piersią. ,Komisja Edukacji Narodowej obejmowała wszystkie dziewczęta.
Pojęcie eufemizmu (przykłady)
Eufemizm - wyraz luz zwrot zastępujący inne wyrażenia m.in. z powodu ich drastyczności lub dosadności, łagodzący wymowę danego stwierdzenia. Np. ale jest brzydki-nie grzeszy urodą., o złodzieju-ma lepkie ręce, gruby-puszysty, kłamać-mijać się z prawdą, chory psychicznie-ma żółte papiery, leniwy-urodzony w niedzielę.