BADANIE RADIOLOGICZNE W STOMATOLOGII
TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA
Obraz rentgenowski zębów oraz kości jest rzutem trójwymiarowym badanych zębów lub kości na płaszczyznę błony rentgenowskiej. Promienie rentgenowskie są pochłaniane w niejednakowym stopniu, zależnie od różnic w gęstości tkanek, z których są zbudowane, co można zarejestrować na promienioczułej błonie ( kliszy rentgenowskiej). Badanie radiologiczne jest przeprowadzane za pomocą aparatów rentgenowskich.
CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Badanie służy do uwidocznienia tkanki kostnej żuchwy i szczęki, oceny stawu skroniowo-żuchwowego, jak i do określenia stanu kości całej twarzoczaszki, do oceny poszczególnych zębów i tkanek kostnych otaczających ząb. Za pomocą tego badania można stwierdzić obecność próchnicy na powierzchniach stycznych zębów i w obrębie korzeni, obecność lub brak zawiązków zębowych, ciał obcych, zębów zatrzymanych, zmian patologicznych przy korzeniach zębów, pozostawionych korzeni, torbieli zębowych, zmian nowotworowych. Ponadto, przy urazach ocenia się, czy nie doszło do złamania zębów lub struktur kostnych.
Badania radiologiczne wewnątrzustne
Wyróżnia się następujące rodzaje zdjęć wewnątrzustnych:
Zdjęcie przylegające - zdjęcie zębów i bezzębnych okolic wyrostka zębodołowego. Na tym zdjęciu uwidaczniają się wyraźnie poszczególne zęby i pozostawione korzenie, zmiany okołowierzchołkowe zębów, zęby nadliczbowe, zęby zatrzymane, torbiele, zmiany nowotworowe. Klisza rentgenowska do wykonania takiego zdjęcia jest małych rozmiarów - w związku z tym zdjęcie to obejmuje niedużą przestrzeń wyrostka zębodołowego szczęki, bądź żuchwy, z reguły 3 zęby;
Zdjęcie zgryzowe - wykonywane jest poprzez umieszczenie kliszy rentgenowskiej wewnątrz jamy ustnej w płaszczyźnie zgryzowej zębów. Na zdjęciu tym uwidaczniają się powierzchnie zgryzowe zębów, brzegi sieczne zębów. Zdjęcie wykonuje się celem stwierdzenia obecności i pozycji zębów niewidocznych w jamie ustnej, wady zgryzu (reinkluzji), ciała obcego, wykazania zmian w obrębie jamy ustnej, podniebienia, zachyłka zębodołowego zatoki szczękowej, oceny szerokości żuchwy, a w przypadku złamań - oceny przemieszczenia odłamów. Wykonuje się je również w przypadku podejrzenia kamienia w przewodzie wyprowadzającym ślinianki podżuchwowej.
Badania radiologiczne zewnątrzustne
Wykonywane są w przypadku urazów twarzoczaszki, w celu uwidocznienia złamań, przemieszczeń. Wykonuje się je również do oceny stanu kości twarzoczaszki, stopnia zniszczenia tkanki kostnej przez procesy nowotworowe czy inne zmiany chorobowe. Wyróżnia się następujące rodzaje zdjęć zewnątrzustnych:
Zdjęcie czaszki tylno-przednie - służy do oceny stanu kości całej twarzoczaszki np. w przypadku nowotworów czy złamań;
Zdjęcie twarzoczaszki celowane na zatoki szczękowe - służy do oceny obu zatok szczękowych i oceny szczelin złamań w przypadku urazu;
Zdjęcie skośno-boczne żuchwy: trzonu, okolicy kąta i gałęzi oraz okolicy bródkowej;
Zdjęcie stawu skroniowo-żuchwowego;
Zdjęcie osiowe czaszki - dla oceny kości jarzmowej i łuku jarzmowego;
Zdjęcia pantomograficzne - dla ogólnej oceny stanu uzębienia, kości wyrostków zębodołowych oraz uwidocznienia zmian chorobowych w szczęce i żuchwie. Pantomografia jest metodą badania radiologicznego, za pomocą której otrzymuje się zdjęcia warstwowe struktur zakrzywionych. Pantomogram twarzoczaszki jest powiększonym w około 20% obrazem radiologicznym, na którym uwidacznia się szczęka i żuchwa oraz uzębienie i sąsiadujące okolice anatomiczne na jednej kliszy rentgenowskiej. Masywne elementy anatomiczne twarzoczaszki, takie jak: zatoka szczękowa, wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy, wyrostek dziobiasty i kłykciowy żuchwy są łatwe do oceny. Ze względu na powiększony obraz struktur anatomicznych wyrostków zębodołowych możliwa jest dokładna ocena przyzębia. Zdjęcia te znajdują zastosowanie w badaniach przeprowadzanych u dzieci, ponieważ stanowią cenną pomoc w określaniu nieprawidłowości budowy korzeni zębów, umiejscowienia zębów zatrzymanych, stopnia mineralizacji i kierunku wyrzynających się zębów;
Zdjęcia warstwowe (tomograficzne) - stosowane dla lepszego rozpoznania i zlokalizowania zmian patologicznych w obrębie kości. Pozwalają ocenić głębokość zasięgu zmian chorobowych w nowotworach łagodnych i złośliwych, zapaleniu kości.
WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
Urazy twarzoczaszki (pobicia, wypadki komunikacyjne).
Nowotwory łagodne lub złośliwe w obrębie twarzoczaszki.
Choroby stawu skroniowo-żuchwowego.
Ocena unieruchomienia złamań.
Ocena prawidłowego gojenia się kości po zabiegach operacyjnych lub złamaniach.
Choroby tkanek kostnych twarzoczaszki.
Ocena ubytków pooperacyjnych kości.
Torbiele kostne.
Próchnica zębów głęboka.
Kamica ślinianki podżuchwowej, podjęzykowej.
Choroby przyzębia.
Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza
BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Wstępne badanie stomatologiczne.
SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA
Nie ma specjalnych zaleceń.
U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego
OPIS BADANIA
Przed wykonaniem zdjęć twarzoczaszki pacjent ubierany jest w specjalny fartuch ochronny z gumy ołowianej. Bardzo często dodatkowo stosowane są również, zwłaszcza u dzieci, osłony na szyję (tarczycę).
Badania radiologiczne wewnątrzustne
W czasie badania pacjent siedzi. Kliszę rentgenowską umieszcza się w jamie ustnej tak, aby przylegała do wyrostka zębodołowego w badanej okolicy. W czasie napromieniania pacjent sam przytrzymuje kliszę, badź od strony podniebiennej - przy wykonywaniu zdjęć zebów górnych, bądź od strony języka - przy wykonywaniu zdjęć zębów dolnych. Zdjecia wykonywane są specjalnym aparatem rentgenowskim.
Badanie radiologiczne zewnątrzustne
W czasie badania pacjent leży i w zależności od rodzaju zdjęcia - głowę pacjenta układa się w określonej pozycji na powierzchni, pod którą znajduje się kaseta z kliszą rentgenowską. Przy wykonywaniu zdjęć pantomograficznych chory siedzi nieruchomo, a specjalny aparat rentgenowski wykonuje ruch obrotowy dookoła głowy pacjenta.
Wynik badań jest przekazywany w formie opisu, niekiedy z dołączonymi kliszami rentgenowskimi.
CZAS
Badanie trwa zwykle kilka minut
INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem
Choroby gardła, krtani i przełyku (w przypadku badania wewntrzustnego).
Ciąża.
JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.
MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU
Podczas badań pacjent jest narażony na napromieniowanie względnie dużymi dawkami promieni rentgenowskich. Podczas jednorazowego badania radiologicznego obciążenie pacjenta jest niewielkie i nie należy obawiać się zmian czynnościowych czy morfologicznych.
Jeśli jest taka potrzeba, badanie może być okresowo powtarzane. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia.