TALCOTT PARSONS merton,renhdorf

TALCOTT PARSONS

Teoria funkcjonalna jest dominująca w socjologii.

Ogólne reguły funkcjonalizmu: (przyjęte przez Parsonsa i Mertona)

  1. Społeczeństwo jest rozumiane jako system – odrębna całość, składająca się z powiązanych wzajemnie elementów (holizm realizowany przez kategorie systemu).

  2. Społeczeństwo jako całościowy system cechuje się swoistymi właściwościami, których nie da się zredukować do właściwości poszczególnych elementów systemu.

  3. Trwałość i integrację społeczną określają tzw. imperatywy funkcjonalne.

  4. System społeczny ma charakter samoregulujący.

  5. Każdy element systemu jest uwikłany w sieć zależności, wiążących go z innymi elementami i systemem jako całością.

Teoria Parsonsa to teoria działania społecznego. Przyjmuje za układ odniesienia świadome czynności jednostkowe, którym działający przypisują określone znaczenie. Działanie jest definiowane przez kategorię znaczenia. Czynności jednostkowe pojmuje Parsons jako „czyjeś świadome zjawiska” i tylko takie czynności nazywa działaniami.

Parsons przedmiotem swojego zainteresowania uczynił zatem takie działania, w których aktor konstruuje „mapę poznawczą” sytuacji, w jakiej się znajduje, tzn. aktor traktowany jest przez nas jako oceniający i wartościujący tę sytuację ze względu na cele, interesy i normy. Działanie aktora skierowane jest na subiektywnie sformułowany cel, a znaczenie podejmowanym działaniom nadawane jest przez motywy działających jednostek.

Mapa poznawcza – sytuacja jest ukształtowana przez aksjologiczny system, nadany jednostce w procesie socjalizacji i kształtujący jej cele.

3 główne aspekty jednostkowych motywów działania:

W teorii Parsonsa główne miejsce zajmuje zorientowane działanie jednostkowe. Zorientowane, czyli znaczące dla aktora; znaczeniem działania jest związek, jaki aktor upatruje między tym co czyni a stawianym sobie celem. Działania są zawsze zorientowane aksjologicznie (na system wartości).

Wynika z tego, że klucz do porządku i trwałości ładu społecznego tkwi w sposobie zorientowania jednostek, czyli koordynacji wymogów ładu społecznego z orientacjami aktorów. Każda orientacja jest jednak wyborem spośród wielu możliwości, ale aktor podejmuje swoje działanie w przestrzeni nie dowolnej, ale już zorganizowanej (strukturalizowanej) – możliwości działania dla poszczególnych jednostek nie są jednakowe.

W centrum teorii Parsonsa nie stoi jednostka, lecz działanie, które jest podejmowane w jakiejś sytuacji. Sytuacja determinuje działania jednostki przez swoją organizację.

2 zasadnicze aspekty przestrzeni działania:

Zastana przez jednostkę kultura dostarcza jej kryteriów poznawczych, według których przedmioty stają się przedmiotami zorientowanymi na określony system wartości. Dostarcza też kryteriów katektycznych – oceniamy przedmiot dodatnio lub ujemnie – oraz kryteriów wartościowania, odnoszących się do kategorii prawdziwości, odpowiedniości i poprawności.

Działanie aktora jest opisywane przez motywy tego działania, a każdy motyw jest wynikiem interioryzacji (internalizacji) norm i wartości, dokonującej się w procesie socjalizacji. Kultura jest regulatorem wszelkich wyborów jednostkowych, ale czyni to „od środka” (przez dobrze przeprowadzony proces internalizacji, udaną socjalizację). „Normalni” (czyli dobrze zsocjalizowani) aktorzy mają podobne preferowane wartości, dlatego zachodzi spójność orientacji i oczekiwań. Dzięki temu działania różnych aktorów, którzy zaczynają współdziałać, układają się w system społeczny. Systemowy charakter całości społecznej osiągany jest, zdaniem Parsonsa, poprzez „dbałość systemu o wpojenie aktorom odpowiednich wzorów orientacji”. Dzieje się to drogą kulturowo regulowanego wychowania („treningu społecznego”), a także przez „samoobronę systemu” – sprawnie działającą kontrolę społeczną. Gwarantem porządku społecznego są 2 procesy: poprawnej socjalizacji i rozbudowanej kontroli społecznej.

W centrum zainteresowania Parsonsa jest system społeczny – wszelka zbiorowość współdziałających osobników, których działania są motywowane w kategoriach optymalnego zaspokojenia i których postawa wobec własnej sytuacji i wzajemnych stosunków jest określana i wyrażana w kategoriach systemu kulturowo wyznaczonych i wspólnych symboli. Całość systemu odwołuje się do konsensusu społecznego – współdziałania.

Podstawowym celem każdego systemu społecznego jest stabilność – utrzymanie go w stanie równowagi. System jest trwały i stabilny wtedy, gdy spełnione są warunki do nieustannego odtwarzania tożsamości systemu.

System społeczny jest układem wzajemnie powiązanych i zależnych działań, tożsamym ze strukturą społeczną. System społeczny jest definiowany głownie przez wymogi funkcjonalne. W modelu teoretycznym Parsonsa funkcja jest pierwotna wobec struktury; utrwalone, zinstytucjonalizowane normy i stosunki między działającymi jednostkami są zawsze rozpatrywane jako korelaty wymogów stabilności systemu (struktury). Wszystkie systemy społeczne są tak zorganizowane, że różnicują się strukturalnie wokół 2 osi.

Osie zróżnicowania systemowego:

Z przecięcia tych osi Parsons wyprowadza podstawowe funkcje systemu (od najbardziej podstawowych do najbardziej zróżnicowanych).

4 poziomy funkcji – podstawowe funkcje systemu:

  1. F. adaptacyjna (A) – system społeczny jest umiejscowiony w konkretnej osobie, która będąc organizmem fizycznym adaptuje się do środowiska.

  2. F. osiągania celu (G) – system społeczny zostaje sprowadzony do osobowości jednostki, w świadomy sposób artykułującej cele.

  3. F. integracyjna (I) – system społeczny traktowany jest zawsze jako zinstytucjonalizowany zespół norm społecznych.

  4. F. utrzymania wzoru i usuwania napięć (L) – system społeczny kształtuje system wartości (jest jego gwarantem), który utrzymuje wzór socjalizacyjny i usuwa napięcia.

Wymogi funkcjonalne przekładają się na substruktury.

Dwuwymiarowy schemat Parsonsa należy stosować w analizie funkcjonalnej dla każdego szczebla społecznej organizacji.

4 poziomy (szczeble) organizacji strukturalnej:

  1. poziom pierwotny (techniczny) – obejmuje podsystemy niższego rzędu, np. rodzinę, grupę koleżeńską

  2. poziom kierowniczy („kierowniczy szczebel organizacji”) – obejmuje organizacje niższego rzędu, jak fabryka, biuro, szkoła

  3. poziom instytucjonalny – rady nadzorcze zjednoczeń, partie polityczne

  4. poziom społeczny – najwyższy, uosabiany według Parsonsa przez państwo

Miejsce jednostki w strukturze (systemie społecznym) określane jest przez normy przypisane jej działaniom, czyli rolę. Rola wiąże się zawsze z wyznaczeniem statusu (pozycji) przypisywanego jednostce przez grupę. „Pozycja” i „rola” nie są tu używane oddzielnie – Parsons traktuje je jak dwuczłon, podstawowe ogniwo konstrukcji strukturalno – funkcjonalnej. Określając pozycje jednostki w strukturze, Parsons wprowadza tzw. zmienne wzoru, które zawsze wyraża przez dychotomiczne pary kategorii.

Zmienne wzoru:

Jednostka odgrywa w danej strukturze określoną rolę, przez rolę jest definiowana i dzięki roli ma określony status -> miejsce jednostki w strukturze.

08.11.2005.

Parsons zajmował się tym, jak określić relacje między podstawowymi bytami – jednostką a systemem społecznym. Próbował zasypać przepaść między nimi i zastąpić ją spoiwem. Najpierw stworzył woluntarystyczną teorię działania; to właśnie działanie, nie abstrakcyjne, ale nierozerwalnie złączone z osobą aktora, było punktem wyjścia jego teorii. Teoria woluntarystyczna kładzie nacisk na AKTORA.

Parsons dociekał, czy działanie aktora jest ograniczone, a jeśli tak, to czym; czy rzeczywiście jest ono woluntarystyczne. Pytał, jak jednostka działa – co wywołuje działanie i jakie ma ono konsekwencje. Działanie odbywa się w sytuacji (sytuację rozumie jako „zorientowanie jednostki na” – zazwyczaj wartości i normy). Działanie jest skierowane na innych – prowadzi do interakcji. Nie można analizować działania w izolacji – trzeba brać pod uwagę uwikłanie aktora w interakcje zintegrowane na poziomie wartości i norm. Integracja prowadzi do instytucjonalizacji. Ten sposób myślenia o związkach między jednostką a społeczeństwem przejmuje Giddens, nazywany „dzieckiem Parsonsa”.

Przejście od poziomu jednostki do poziomu systemu społecznego:

Dwa główne procesy, którym ulega jednostka w budowaniu systemu to instytucjonalizacja i dyferencjacja (zróżnicowanie), wpływająca na integrację.

System jest budowany przez stratyfikację. Istnienie jakiegokolwiek systemu społecznego wymaga w sposób nieodzowny procesu stratyfikacji, ponieważ stratyfikacja pełni wobec systemu funkcjonalnie niezbędną rolę (wytwarza go). Funkcje pełnione przez poszczególne elementy systemu są zatem zróżnicowane. Zróżnicowanie dokonywane jest w zależności od wagi funkcji, które pełnią wobec systemu, a przejawia się ono w postaci odpowiedniego procesu gratyfikacji osobników, którzy te funkcje pełnią (np. zróżnicowanie udziału poszczególnych osób w dobrach materialnych). Dzieje się tak, ponieważ istnienie całości systemu jest niemożliwe bez podziału pracy, a ten z kolei generuje i kulturowo racjonalizuje akceptację społeczną wobec niezrównoważonej, zróżnicowanej gratyfikacji.

Funkcjonalizm jest opcją definiującą system społeczny głównie przez konsensus (porządek, mechanizmy jego utrzymania i regulowania dewiacji społecznej), dlatego jest oporny na tematykę zmiany społecznej. Socjolodzy przyjmujący teorię konfliktu twierdzą, że funkcjonalizm w ogóle się zmianą nie zajmuje. Parsons mówi że owszem, podejmuje tę tematykę, ale niejako wtórnie.

Zmiana społeczna to według Parsonsa zespól nieuchronnych procesów, dzięki którym społeczeństwo przechodzi na coraz wyższy poziom rozwoju (Parsons za Spencerem mówi „ewoluuje”).

Podstawowe fazy rozwoju ewolucyjnego wg Parsonsa:

  1. Społeczeństwo pierwotne

  2. Społeczeństwo przejściowe

  3. Społeczeństwo nowoczesne

Społeczeństwo rozwija się poprzez wzrost funkcji adaptacyjnej i rozwój mechanizmów kontroli społecznej. Parsons wyróżnił „punkty graniczne” pomiędzy poszczególnymi fazami rozwoju ewolucyjnego:

Parsons: Teoria problematyki zmiany społecznej jest ważna – społeczeństwo zmienia się i ewoluuje, ale o systemie społecznym mówimy w teorii poprzez jego funkcje; dzieje się tak dlatego, że socjologia jako nauka stosunkowo młoda nie wypracowała jeszcze odpowiedniego języka do mówienia o zmianie społecznej.

Punktem wyjścia do analizy zmiany społecznej czyni Parsons pojęcie systemu społecznego jako całości, którą można utrzymać w określonych granicach i którą cechuje względna równowaga. Cała teoria zmiany wywodzi się z równowagi systemu.

Granice systemu nie izolują procesów wewnętrznych od procesów zewnętrznych, natomiast regulują one wymianę wytworów systemu z wytworami systemów zewnętrznych. Wymiana ta zachodzi na wielu poziomach i warunkuje ona możliwość zachowania całości wzoru w ramach systemu przy równoczesnej kontroli zmiennych środowiska. Działające w ramach systemu siły dewiacyjne są zawsze równoważone przez siły stabilizacyjne. Jest to osiągane przez to, że zmiana społeczna oznacza proces przełamywania stanu równowagi przez siły odśrodkowe i zawsze prowadzi do ustanowienia nowej równowagi systemu. Oznacza to, że Parsons opisuje zmiany społeczne poprzez zagadnienie równowagi społecznej.

Równowaga społeczna – regularność występowania zjawisk społecznych.

4 rodzaje czynników – źródeł równowagi społecznej:

  1. stabilność normatywnego wzoru działań interakcyjnych (socjalizacja sprawia, że jednostka częściej chce się zachowywać zgodnie z wymogami ogółu, niż się im przeciwstawiać)

  2. skłonność ludzi do działań zgodnych z oczekiwaniami innych (dobre odgrywanie roli)

  3. akceptacja jednoznacznej definicji sytuacji (jednoznaczna definicja sytuacji – normatywność, stała; u Meada sytuacja jest stale definiowana, zmienna)

  4. zgodność reguł normatywnych nachodzących na siebie systemów społecznych (czyli zgodność nie tylko w ramach jednego systemu, ale też pomiędzy nimi)

Gdy równowaga ulegnie zachwianiu (pod wpływem bodźców zewnętrznych lub wewnętrznych), automatycznie zostają wprowadzone w ruch przez system mechanizmy integracyjne. Sytuacja taka to „równowaga dynamiczna”, bo wynika ona ze splotu procesów dezintegracyjnych i stabilizujących. Zmiana społeczna (czyli strukturalna) jest jednym ze sposobów regulowania napięć powstających w systemie społecznym.

Pojęcie kontroli społecznej traktuje Parsons albo z perspektywy systemu jako agregatu (całości), albo z perspektywy systemu interakcyjnego.

Podział mechanizmów kontroli na grupy:

Zmiana społeczna bywa również definiowana przez kontrolę społeczną – zmiana zachodzi wówczas, gdy zawodzą mechanizmy kontroli społecznej, tzn. system nie potrafi uporać się z procesami odśrodkowymi (stłumić dewiacji), jednak zwykle jest to skutek uboczny („to”, czyli dewiacja) działania mechanizmów kontroli społecznej (do dewiacji dochodzi wtedy, gdy mechanizmy kontroli na to pozwolą).

Zmiana społeczna jest zawsze zmianą ewolucyjną – to proces wyłaniania się wciąż nowych struktur, które zapewniają lepszą adaptację społeczeństwa do nowych wymogów środowiska. Ten proces ulega instytucjonalizacji, nie jest spontaniczny. Formy instytucjonalizacji zmian społecznych nazywa Parsons ewolucyjnymi powszechnikami.

Ewolucyjne powszechniki:

  1. stratyfikacja społeczna

  2. system kulturowych uzasadnień

  3. organizacja biurokratyczna systemu (sprzyja instytucjonalizacji)

  4. system pieniężny i rynkowy

  5. uniwersalistyczny system prawny

  6. stowarzyszenia demokratyczne

W tych 6 wymiarach można według Parsonsa analizować ewolucję systemów społecznych. Teoria ta jest ahistoryczna – to model ogólnych pojęć, można nim opisać każde społeczeństwo.

Model Parsonsa jest przez wielu socjologów uważany za wzorcowy dla teorii socjologicznej.

ROBERT KING MERTON

Literatura:

  1. R. Merton „Teoria socjologiczna a struktura społeczna” – całość

(ze szczególnym naciskiem na fragmenty o teorii średniego zasięgu, gdzie Merton polemizuje z teorią wzorcową, o funkcji jawnej i ukrytej, dysfunkcji, relacjach między teorią a empirią i całą resztę)

Teoria średniego zasięgu to pojęcie wprowadzone przez funkcjonalizm Mertona. Postuluje on tworzenie licznych teorii zamiast wielkich systemów teoretycznych; te liczne teorie mają wynikać z badań. Uzasadnia to tym, że jego zdaniem jakiekolwiek wielkie systemy teoretyczne są przedwczesne – nie powstały jeszcze wartości teoretyczne i empiryczne niezbędne do ich zbudowania (socjologia to nauka młoda; Merton wierzy, że będzie możliwe zbudowanie tych wielkich systemów za kilkaset lat). Teorie średniego zasięgu mają większe znaczenie i mogą być przydatne dla badań empirycznych.

Teorie średniego zasięgu są abstrakcyjne, ale jednocześnie utrzymujące związek ze światem empirii (Merton nie zgadza się z paradygmatycznym ograniczaniem pola badawczego).

Merton uważa, że teoria ogólna zostanie kiedyś zbudowana z wielu teorii średniego zasięgu (przez ich syntezę). Tym samym zakłada, że syntezy będzie można dokonać, jeśli teorie średniego zasięgu będą zbudowane tak, żeby można było budować syntezę (czyli będą budowane w odniesieniu do innych teorii). Z teorii średniego zasięgu za kilkaset lat powstanie teoria ogólna.

Klasyczna teoria funkcjonalna jest definiowana przez 3 podstawowe zasady. Merton wyznacza te 3 klasyczne tezy definiujące funkcjonalizm, a potem je podważa.

Tezy definiujące klasyczny funkcjonalizm (wg Mertona):

  1. teza o funkcjonalnej jedności systemu

  2. teza o funkcjonalnej uniwersalności systemu

  3. teza o niezbędności funkcjonalnej elementów dla systemów społecznych

Dyskurs Mertona z tymi tezami przebiega następująco:

Teza o funkcjonalnej jedności systemu

Ta teza podkreśla, że system społeczny charakteryzuje się głównie integracją społeczną; integracja ta stanowi warunek konieczny trwania i adaptacji społecznej.

Merton nie uważa tego za oczywiste. Jego zdaniem stopień integracji systemu należy traktować jako problem zdeterminowany empirycznie. Jeśli badacz chce używać integracji jako kategorii opisu, miary systemu społecznego, musi najpierw empirycznie zbadać poziom integracji w istniejącym systemie. Przyjęcie w analizie funkcjonalnej tezy o jedności sprawia, że badacz pomija pytania o proces powstawania integracji, jej formy, typy i społeczne konsekwencje. Merton kładzie nacisk na to, w jaki sposób różne wzory integracji społecznej istniejące w różnych systemach społecznych są tworzone, jakie czynniki zapewniają ich ciągłość, nie zmieniając jednak wymogów całościowego systemu.

Teza o funkcjonalnej uniwersalności systemu

Teza ta zakłada, że jeżeli jakiś element społeczny istnieje w danym systemie, to musi on posiadać pozytywne konsekwencje dla integracji systemu (wartościuje się: czynniki są niezbędne by było tak, jak jest).

Merton: elementy mogą być nie tylko pozytywnie funkcjonalne – mogą istnieć również elementy dysfunkcjonalne (ale ta dysfunkcjonalność też opisuje ciągłość systemu). Niektóre konsekwencje niezależnie od tego, czy są funkcjonalne czy dysfunkcjonalne, są jednocześnie konsekwencjami zamierzonymi i rozpoznawanymi przez osobników zajmujących określoną pozycję w strukturze – są one zatem „jawne”, podczas gdy inne konsekwencje pozostają niezamierzone i nierozpoznane, dlatego Merton nazywa je „ukrytymi”. Merton postuluje analizę różnorodnych konsekwencji. Analiza socjologiczna ma dotyczyć funkcji jawnych i ukrytych, a także dysfunkcji, a nie poprzestawać na funkcjach jawnych.

Teza o niezbędności funkcjonalnej elementów dla systemów społecznych

Ta teza zakłada, że każdy element kulturowy spełnia jakąś istotną funkcję i tym samym stanowi niezbędną część w obrębie całości systemu społecznego.

Merton: wymogi funkcjonalne powinny być ustalone na drodze empirycznej, a nie założone. Podważa też tezę, że jedynie pewne, wyznaczone struktury mogą spełniać wymogi systemu. W badaniach empirycznych Merton wykazuje, że mogą istnieć tzw. struktury alternatywne, które mogą spełniać te same wymogi funkcjonalne w systemach i podobnych do siebie, i odmiennych. Postuluje on badanie „substytutów funkcjonalnych” – alternatyw funkcjonalnych – co prowadzi do stwierdzenia, że analiza funkcjonalna nie powinna żadnych elementów traktować jako niezbędnych systemowi.

Przykładowo: o tym, czy religia jest niezbędnikiem systemu można orzekać tylko po przeprowadzeniu badań empirycznych – może ona być substytutem funkcjonalnym lub mieć takie substytuty.

Twierdząc, że nie można czynić założeń teoretycznych, a wszystkie twierdzenia powinny być tezami empirycznymi, Merton jest pierwszym krytykiem funkcjonalizmu.

Paradygmat analizy funkcjonalnej Mertona

Merton dyskutuje ze statycznym charakterem teorii funkcjonalnej. Zaczyna tę polemikę od nowego rozumienia pojęcia funkcji, co doprowadza do tego, że zmiana jest traktowana jako immanentna cecha struktury (jest to bliskie teorii konfliktu). Merton wprowadza pojęcie dysfunkcji dla oznaczenia tych elementów, które wnoszą do systemu napięcia i sprzeczności, przez co sprzyjają powstawaniu konfliktu.

Merton pozostaje jednak funkcjonalistą – odcina się od teorii indywidualistycznych i psychologicznych. Oznacza to, że głównych źródeł zmiany społecznej nie szuka on we wrodzonych cechach jednostek, ale zawsze upatruje je (są one warunkowane) w strukturze społecznej.

Myślenie Mertona jest dwuczłonowe: dotyczy kultury i struktury. Wzory zachowań są utrzymywane przez strukturę i wytwarzane kulturowo. Jeśli nie ma zgody między światem kultury i światem struktury, rodzi się anomia.

Anomia – typ zachowania, które odbiega od powszechnie akceptowanych celów i sposobów ich osiągania. Do zachowań anomijnych prowadzi rozbieżność między kulturowo określonymi aspiracjami i społecznie określonymi drogami wiodącymi do ich realizacji.

Merton opracował typologię strategii adaptacji do zachowań anomijnych. Są to:

- konformizm

- innowacja

- rytualizm

- bunt

Myślenie o zmianie Merton wywiódł z dewiacji społecznej. Optuje on za konformizmem jako gwarantem zachowania struktury społecznej (jak Parsons), ale twierdzi, że każda struktura musi mieć dynamikę (zróżnicowany stopień przyswojenia wzorów socjalizacyjnych).

Dewiacja w społeczeństwie to wg Mertona każda reakcja lub sposób adaptacji jednostki czy grup wobec stanu anomii czy potencjału anomijnego; anomia jest zawsze rezultatem dezintegracji w obrębie kultury i struktury – brak równowagi między celami i środkami prowadzi do tego, że uznane za dominujące cele kulturowe oraz odpowiednie dla ich osiągnięcia prawomocne środki normatywne przestają regulować działania jednostek. Każdy musi się „adaptować” – reagować na rozbieżności; poziom dewiacji mierzy się przez poziom tych adaptacji.

Im bardziej cele kulturowe systemu społecznego wymuszają osiąganie sukcesów w określonych dziedzinach oraz im mniejsza jest równowaga dostępu do realizacji tych celów, tym większa jest możliwość anomii (wyższy jest stopień zachowań dewiacyjnych w systemie). Motywacje działań jednostkowych są generowane przez system.

Potencjał zmiany społecznej jest oceniany przez poziom zachowań dewiacyjnych w społeczeństwie.

Algorytm przeprowadzania analizy funkcjonalnej

Jest to sposób postępowania badacza (Merton: socjologa-empiryka) zgodnie z założeniami analizy funkcjonalnej. Merton postuluje, by analiza funkcjonalna zawsze zaczynała się od etapu przygotowawczego – „zwykłego opisu” czynności badawczych jednostek i grup. Zdaniem Mertona ten opis ma na celu wskazanie przedmiotu analizy funkcjonalnej (są to zawsze trwale wzory interakcji i działań). Opis dostarcza też fundamentalnej wskazówki co do funkcji spełnianych przez analizowany przedmiot (zwykły opis dąży do wskazania funkcji jawnych).

4 etapy każdej analizy funkcjonalnej:

1. Wskazanie głównych alternatyw – analiza tego, co zostało wcześniej wyeliminowane przez dominujący wzór. Merton nazywa to opisem „kontekstu strukturalnego”, z którego wyłonił się analizowany przez nas wzór.

  1. Ocena „znaczenia” lub tez „duchowej lub emocjonalnej doniosłości”, jaką dane działanie posiada dla członków badanej grupy. Jest to odtworzenie mapy motywów działania; motywy są jednostkowe i opierają się na artykulacji funkcji jawnych.

  2. Wyróżnienie „szeregu motywów konfliktu lub dewiacji”, które ujawnione zostały przez członków danej grupy.

  3. Opis tego, jakie prawidłowości niewidoczne dla uczestników posiadają badane wzory zachowań oraz jakie są konsekwencje tych wzorów dla jednostek i dla systemów. Merton nazywa ten etap analizą funkcji ukrytych.

Socjolog jest wtedy socjologiem, kiedy jest w stanie analizować funkcje ukryte (lub preparować je, jeśli ich nie ma :>).

22.11.2005.

TEORIA KONFLIKTU

Funkcjonalizm był przez lata kierunkiem w socjologii dominującym, ale też był często poddawany krytyce (główny krytyk stanowiska funkcjonalnego to Ralf Dahrendorf). Głosy krytyczne pomogły rozwinąć teorię funkcjonalną.

„Ojcowie” teorii konfliktu to:

Karol Marks

Max Weber

Georg Simmel

- ich systemy teoretyczne wyznaczają genezę teorii konfliktu.

Marks twierdził, że nierówność w podziale zasobów i sposobie ich wytwarzania to siła sprawcza sprzeczności i konfliktów interesów. Weber w dyskursie z Marksem uważa, że konflikt powstaje w istotnej zależności z pojawieniem się charyzmatycznych przywódców; ich pojawienie się warunkuje to, czy dojdzie do zmiany (konfliktu) rewolucyjnej. Rozwój społeczeństw dokonuje się przez przejście od społeczeństw opartych na panowaniu tradycyjnym do społeczeństw, które są zorganizowane wokół panowania racjonalno-legalnego (system prawny). Wraz ze wzrostem (rozwojem) społeczeństw, potencjał konfliktowy ulega osłabieniu (Marks twierdził odwrotnie: rozwój społeczny prowadzi do konfliktu – walki klasowej). Simmel, jak Marks, postrzega konflikt jako wszechobecny, ale poszukuje konfliktów mniej burzliwych i gwałtownych – przez formy konfliktów chce ukazać ich funkcję pozytywną (jak konflikt prowadzi do solidarności i integracji społecznej).

LEWIS A. COSER

Jest twórcą tzw. funkcjonalnej teorii konfliktu. Pokazuje, jak istotną rolę pełni konflikt w życiu społecznym przez podkreślenie jego pozytywnych funkcji, przyczyniających się do wzrostu poziomu adaptacji lub integracji społecznej. „Konflikt jest istotnym rysem życia społecznego, ponieważ może być środkiem do osiągnięcia spójności społecznej.” Dzieje się tak dlatego, że konflikt jest czynnikiem zwiększającym zdolności adaptacyjne systemu. Konflikt jest wyzwaniem stojącym przed grupą; im lepiej sobie z nim poradzi, tym lepsze zdolności adaptacyjne ujawnia (i szybciej się rozwija).

Etapy analizy Cosera (wg Tunera):

1. Coser zakłada, że nierówny poziom zintegrowania elementów systemu prowadzi do

generowania różnego typu konfliktów między tymi elementami. Konflikty owe są przyczyną

2. tymczasowej, ponownej integracji systemu, co z kolei w pewnych warunkach powoduje

3. zwiększoną elastyczność struktury systemu, która z kolei

4. zwiększa zdolność systemu do rozwiązywania poprzez konflikt braku równowagi wewnętrznej, zmierzając do wytworzenia systemu, który ujawnia

5. wysoki (zwiększony) poziom zdolności adaptacyjnych do zmieniających się warunków.

Źródeł konfliktu poszukuje Coser w aspiracjach jednostek, jednostek nie w atrybutach struktury społecznej. Pyta, jak wpływa konflikt na strukturę, nie odwrotnie.

Początkiem konfliktu jest utrata prawomocności istniejącego systemu, do której dochodzi na skutek wzrostu poczucia deprywacji członków systemu. (Deprywacja - stan psychiczny wynikający z braku zaspokojenia jakiejś istotnej potrzeby człowieka - biologicznej, sensorycznej, emocjonalnej, kulturowej czy społecznej. - Kopaliński) Porządek społeczny utrzymuje się w wyniku zgody na prawomocność istniejącego systemu. Do konfliktu (zaprzeczenia porządku) dochodzi, gdy zaistnieją warunki zmniejszające zakres tej zgody. Prawdopodobieństwo, że nastąpi utrata prawomocności wzrasta w zależności od 2 zasadniczych czynników:

-> mała mobilność do grup uprzywilejowanych

-> nieistnienie kanałów wyrażania i wyrównywania nierówności (społeczeństwo jest niedrożne).

Fakt zakwestionowania prawomocności systemu nie musi prowadzić do konfliktu, bo warunkiem koniecznym jego powstania jest pobudzenie emocjonalne. Ludzie osiągają poziom pobudzenia emocjonalnego, które prowadzi do konfliktu, gdy ich oczekiwania dotyczące poprawy sytuacji życiowej przekraczają postrzegane możliwości realizacji tych oczekiwań (są bezradni).

Czynniki wpływające na poziom pobudzenia emocjonalnego:

Jeżeli dojdzie do wystąpienia konfliktu, to konsekwencją jest zmiana społeczna. Zmiana społeczna, wywołana konfliktem, jest rozpatrywana przez Cosera jako zmiana wewnętrzna. Typ zmiany wywołanej przez konflikt zależy od typu struktury społecznej. Coser przyjmuje istnienie 2 biegunowych typów systemów społecznych.

Typy systemów społecznych:

System zwarty polega na częstych interakcjach między ludźmi (jako elementami systemu) i na tendencji do angażowania całej osobowości jednostki w sprawy systemu, a co za tym idzie, monopolizowania lojalności członków wobec systemu. Coser nazywa te systemy „sztywnymi”, bo nie dopuszczają one do wyrażania sprzecznych dążeń w obawie przed utratą autonomii systemu. (Np. społeczeństwa totalitarne.)

System otwarty jest elastyczny, przeciwstawny systemowi zwartemu. Dopuszcza pluralizm i zróżnicowanie wewnętrzne, więc powiązania jednostek wewnątrz systemu są liczne i różnorodne, a uczestnictwo jednostek w każdym układzie stosunków społecznych jest szczątkowe. Istnieją różnorodne konflikty, jest ich wiele i wzajemnie się przecinają.

W systemach zwartych dochodzi tylko do konfliktów gwałtownych, które ujawniają silne sprzeczności, bo konflikty mniej intensywne są kontrolowane przez wystarczająco silny aparat represji. Konflikt w systemie zwartym narusza podstawy konsensusu i prowadzi do całościowej zmiany systemu (rewolucja). W systemie otwartym konflikty są częste, mało gwałtowne i spełniają pozytywną funkcję.

Pozytywne funkcje konfliktów:

29.11.2005.

Lata 70. przyniosły krytykę funkcjonalizmu z punktu widzenia teorii konfliktu. Jednym z głównych krytyków był Ralph Dahrendorf.

Literatura:

  1. R. Dahrendorf – tekst, co był na wudees :>

  2. C. Mills „Elita władzy” (wybrany fragment) albo z serii „Myśli i ludzie” o Millsie.

RALPH G. DAHRENDORF

W swojej teorii konfliktu Dahrendorf przyjmuje 4 podstawowe założenia:

1. Każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany – zmiana jest wszechobecna.

2. W każdym społeczeństwie w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt. Konflikt jest wszechobecny w życiu społecznym.

3. Każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany systemu.

4. Każde społeczeństwo opiera się na przymusie, który stosowany jest przez jednych wobec drugich.

Zmianę społeczną powinno się analizować z punktu widzenia konfliktu. Przyczyną konfliktu jest dezintegracja, wynikająca z przymusu jednych wobec drugich.

Każda instytucjonalizacja życia społecznego pociąga za sobą tworzenie zrzeszeń imperatywnie skoordynowanych (ZIS); stanowią one dającą się wyróżnić organizację ról. Organizacja ta cechuje się określonymi stosunkami władzy, dzięki którym jedne wiązki ról dysponują możliwością podporządkowania sobie innych. ZIS to jądro aparatu pojęciowego Dahrendorfa.

ZIS – wszelkiego typu instytucje społeczne, które posiadają określone granice, określony skład oraz rozpoznawalne stosunki między elementami składowymi.

Każda całość społeczna (niezależnie, czy jest to mała grupa, czy całe społeczeństwo) jest przez Dahrendorfa uważana za ZIS. Porządek społeczny utrzymuje się dzięki procesom generującym stosunki władzy w poszczególnych typach ZISów. Władza oraz panowanie (wywiedzione od teorii Webera) stanowią rzadkie dobra; generują z kolei rywalizację o nie i współzawodnictwo. To powoduje, że są one głównym źródłem konfliktów i zmiany w obrębie ZISów.

Każdy ZIS może być zaszeregowany jedynie w kategoriach 2 głównych typów ról:

Dahrendorf patrzy na postrzeganie interesu grupy przez nią samą. Rządzący dążą do zachowania status quo, a rządzeni upatrują swój interes w redystrybucji władzy. Porządek społeczny w równym stopniu jak konflikt zależy od stosunku władzy. Władza generuje konflikt, który bywa uśpiony - wtedy istnieje porządek społeczny (wtedy, gdy ludzie wiedzą, że z różnych przyczyn „oni” mają władzę i nie podejmują działań, żeby to zmienić). W ramach ZISów toczy się „gra o sumie zerowej”, co znaczy, że każdy człowiek może mieć tyle władzy, ile wymusi od innych, którzy jej nie mają). Ci, którzy mają władzę, nie chcą jej stracić. Ci, którzy jej nie mają, nawet jeśli nie ubiegają się o nią bezpośrednio, chcą jej redystrybucji.

Gdy pojawi się i rośnie świadomość istnienia sprzecznych interesów, ZIS ulegnie polaryzacji na 2 grupy konfliktowe, z których każda będzie posiadała świadomość swoich obiektywnie różnych interesów. Ta świadomość jest zasadniczym impulsem zmiany społecznej, doprowadzając do redystrybucji władzy w ramach ZIS. Poziom uśpienia konfliktu zależy od świadomości poszczególnych grup.

Stosunki społeczne w tej teorii kształtowane są przez stosunki zależności, a wszelka organizacja społeczna opiera się na rozróżnieniu pozycji wyższych i niższych. Interesy tych, którzy mają władzę i tych, którzy są jej pozbawieni są z natury sprzeczne. Konflikt nie wybucha od razu, ponieważ interesy owe są utajone. Nosiciele interesów tworzą „quasi-grupy interesu”, ale staną się one grupami konfliktowymi wówczas, kiedy interesy owe są uświadomione. <grupa interesu = grupa konfliktowa>

Dahrendorf wyprowadza zmienne interwencyjne dotyczące powstawania konfliktu; wyróżnia ich trzy typy.

Interweniujące warunki empiryczne:

  1. Warunki organizacji – wywołują przekształcenie quasi-grup interesu w grupy konfliktowe.

  2. Warunki konfliktu – wyznaczają formę i intensywność konfliktu.

  3. Warunki zmiany strukturalnej – wpływają na rodzaj, tempo i głębokość zmian.

Dahrendorf wyróżnia również 3 rodzaje warunków, które traktuje jako determinanty przekształcenia quasi-grupy interesu w grupę konfliktową.

Determinanty przekształcenia:

  1. Warunki techniczne (głównie przywództwo i ideologia – quasi-grupa musi je wytworzyć).

  2. Warunki polityczne (zdolność organizowania się).

  3. Warunki społeczne (zdolność do komunikacji).


Wyszukiwarka