ZASADA KULTURALNA W PROCESIE BUDOWY PROGRAMU NAUCZANIA
w ujęciu K. Sośnickiego

Zasada kulturalna wymaga takiego dobierania treści, aby uczeń mógł zaznajomić się i przejąć kulturą swojej epoki. Trzeba nauczyć uczniów umiejętności korzystania z już istniejących dóbr kulturalnych, a jednocześnie umiejętności współdziałania w jej rozwijaniu.

Każdy program kulturalny musi posługiwać się jakimś rejestrem dóbr kultury. Dobra kultury są wytworem duchowej strony człowieka, odnoszą się więc do psychiki ludzkiej. Döring, powołując się na Sprangera, mówi o zasadniczych typach charakterów ludzkich, tzw. „6 formach życia”: typ teoretyczny, estetyczny, ekonomiczny, religijny, społeczny i polityczny. Każdemu z typów charakteru odpowiada jakaś dziedzina, odpowiednio: nauka, sztuka, gospodarstwo, religia, społeczeństwo i państwo. Każda z tych dziedzin ma własne dobra kultury, które mogą stanowić materiał do kształcenia. Ponieważ dobra kultury wymagają przekształcenia z formy duchowej na materialną, Doring wspomina też o „formach organizacyjnych”. I tak np. typ estetyczny dla tworzenia dóbr artystycznych wymaga organizacji twórczości w formie np. pracowni malarskiej,, odpowiedniego urządzenia jej i wyposażenia. Nową kategorią dóbr kultury są ustroje zawodowe, tworzące się w wyniku odniesienia organizacji do poszczególnych rodzajów dóbr. Są one dobrem obiektywnym, ale mogą się subiektywizować, jeśli stana się przedmiotem naszych przeżyć psychicznych. Ustroje są analogiczne do dziedzin kultury: naukowe, artystyczne, religijne, gospodarcze, społeczne i państwowe. Ale dobrem kultury może też być po prostu człowiek, który posiadł subiektywnie pewne dobra kultury. Staje się on „pedagogicznym dobrem” i zawiera wartości kształcące. Wszystkie wymienione dobra są dobrami obiektywnymi, natomiast mogą się przekształcić w subiektywne, jeśli staną się naszymi subiektywnymi przeżyciami.

Kulturalny program nauczania powinien być tak skonstruowany, aby dawał możliwość stopniowego wrastania w kulturę. Stopniowanie ma miejsce na trzech płaszczyznach: treści, przestrzeni oraz czasu. Stopniowanie w kierunku trudności treści kulturalnych polega na przedstawianiu najpierw treści łatwiejszych, stopniowo przechodząc do treści trudniejszych. Stopniowanie przestrzenne obejmuje kulturę coraz szerszego kręgu, od najbliższego otoczenia poczynając, przez województwa, państwa, kontynenty itd. Stopniowanie czasowe polega na poznawaniu obecnej kultury, a przyswajaniu kultury minionych czasów. Zazwyczaj obejmuje ono dzieje państw i narodów, także literatury i dziejów języka. Natomiast programy szkolne nie zajmują się rozwojem kultury przyszłości.

Warto tu wspomnieć o postulacie współczesności i aktualizacji wiedzy. W sowjej skrajnej postaci zakłada on, że dobre są tylko te treści, które są zgodne z ostatnimi wynikami badań naukowych. Jednak wiedza „najświeższa” jest poniekąd jeszcze chwiejna i nieustalona, ponieważ wyraża się w odmiennych zapatrywaniach różnych naukowców na te same sprawy. Względy dydaktyczne wymagałyby, aby program obejmował treści sprawdzone, już ustalone, jednak wtedy nie może w pełni uwzględnić wiedzy współczesnej, byłby więc niezgodny z wcześniej wspomnianym postulatem. Mimo tych sprzeczności, bez względu na to, czy kultura współczesna jest ustalona czy nie, człowiek musi w niej żyć i się z nią zaznajomić. Ważne jest, aby nauczyć się dopatrywania się w teraźniejszości wpływów zarówno przeszłości, jak też widoków jej rozwoju na przyszłość. Wtedy nie tylko będziemy korzystać z istniejących dóbr kultury, ale też współpracować nad jej rozwojem.

Po moim referacie Boczar pytał co należy zrobić, gdybym chciała sama napisać taki program kulturalny, a więc w telegraficznym skrócie: wybrać dziedzinę, wybrać z niej to co najważniejsze i najbardziej wartościowe, dopasować oczywiście poziom nauczania do osób nauczanych i dopiero wprowadzić w życie