1. Samorząd – lokalny organ władzy wybierany przez mieszkańców danej społeczności w wyborach samorządowych przez mieszkańców danej społeczności na okres 4 lat. Samorządy działają zgodnie z zasadą pomocniczości (spełnianie zadań władzy centralnej na terenie lokalnym).

RODZAJE SAMORZĄDÓW
TERYTORIALNE
Są to samorządy, które działają na określonym terytorium (np. samorząd gminny, powiatowy, wojewódzki).

1. Samorząd terytorialny jest drugim, po administracji rządowej, ważnym elementem administracji publicznej. W Polsce po reformie z 1 stycznia 1999 r. tworzą go niepodporządkowane sobie wzajemnie gminy, powiaty i województwa. Obszary ich działań zostały tak podzielone, aby umożliwiały sprawne funkcjonowanie poszczególnych samorządów.

2. Decentralizacja władzy publicznej – przekazanie niektórych uprawnień przez władzę centralną wspólnocie mieszkańców niezależnej od administracji rządowej.

3. Zasada pomocniczości (subsydiarności) – zgodnie z nią władze centralne zajmują się tylko sprawami, których nie mogą skutecznie rozwiązać samorządy terytorialne. Decyzje dotyczące obywateli podejmują oni sami lub ich przedstawiciele.

4. Podział zadań samorządu.

1. własne.

• określanie tego, co należy zrobić na danym terenie,

• działania dotyczą m.in. edukacji, ochrony zdrowia, pomocy społecznej i ochrony środowiska,

• wykonywane z posiadanych środków oraz m.in. z subwencji.

1. zlecone.

• zadania powierzone przez organy centralne,

• działania dotyczą m.in. organizacja wyborów, prowadzenie ewidencji ludności,

• wykonywane ze środków, które przekazuje na ich realizację państwo,

1. Prawo lokalne – składają się na nie normy prawne ustanowione przez samorząd i dotyczące wszystkich obywateli w gminie, powiecie lub województwie. Prawo to reguluje tylko sprawy wyraźnie wskazane w ustawach parlamentarnych.

2. Ewidencja ludności – wykaz danych dotyczących ludności, zawierający m.in. imiona i nazwiska obywateli, informacje o miejscu zamieszkania, stanie cywilnym oraz obywatelstwie.

3. Subwencja – pieniądze otrzymane z budżetu państwa na określone cele; środki te można wykorzystać zgodnie z potrzebami i nie trzeba się z nich rozliczać.

4. Podział terytorialny.

Obowiązujący od 1999 r. podział terytorialny Polski przywrócił powiaty zlikwidowane w 1975 r.

NADZÓR NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM
SPOSÓB NADZOROWANIA
Żądanie informacji i sprawozdań dotyczących działalności.
Wizytacje.
Kontrole.
Przekładanie podjętych uchwał do kontroli.
Stwierdzenie nieważności uchwał w przypadku ich sprzeczności z prawem.
Rozwiązanie zarządu (powiatu, województwa) w przypadku naruszenia przez niego konstytucji lub ustawy.
Rozwiązanie rady gminy lub powiatu bądź sejmiku wojewódzkiego po stwierdzeniu naruszenia konstytucji lub innej ustawy.
Wstrzymanie działalności organów jednostki samorządu terytorialnego i powołanie komisarza rządowego – przedstawiciela Rady Ministrów.

1. Regionalna Izba Obrachunkowa (RIO) – państwowy organ kontroli, badający finanse jednostek samorządu terytorialnego.

2. Samorząd gminny.

Gmina – podstawowa jednostka w trójpodziale administracyjnym Polski. Zajmuje się sprawami na szczeblu lokalnym, reagując na potrzeby członków społeczności oraz ich codzienne problemy.

Samorząd gminny powstał na mocy reformy samorządowej z 1990 r.

1. gmina wiejska.

W jej skład wchodzą wyłącznie wsie, na czele stoi wójt + rada wsi.

1. gmina miejsko – wiejska.

Należy do niej miasto z siedzibą gminy oraz kilka lub kilkanaście okolicznych wsi, na czele stoi burmistrz + rada miasta.

1. gmina miejska.

Cały obszar stanowi wyłącznie miasto z urzędem miasta, na czele stoi prezydent + rada miasta.

1. Na czele rady miasta stoi przewodniczący. Władze wybierane są co 4 lata w wyborach samorządowych.

Rada jest organem stanowiącym i kontrolnym samorządu, pełni funkcję lokalnego parlamentu i sprawuje władzę uchwałodawczą. Wójtowie, burmistrzowie i prezydenci pełnia funkcję wykonawczą.

Obywatel wpływa na gminę poprzez petycje, skargi, wnioski i konsultacje oraz wybór władz w wyborach samorządowych.

FUNKCJE
RADA GMINY LUB RADA MIASTA
stanowiące – podejmuje uchwały tworzące prawo lokalne m.in.: uchwala budżet i kontroluje jego wykonanie, określa zasady korzystania z gminnych obiektów użyteczności publicznej (np. basenów, muzeów). kontrolne – kontroluje działania wójta, burmistrza, prezydenta miasta i podległych gminie jednostek organizacyjnych (np. przedszkoli, szkół).

1. Zadania gminy.

• walka z bezrobociem,

• ułatwienia dla inwalidów,

• podnoszenia kwalifikacji pracowników administracji publicznej,

• ochrona środowiska,

• budowa dróg,

• służba zdrowotna,

• opieka nad dziećmi.

1. Dochody gminy.

• podatki i opłaty,

• pieniądze z budżetu państwa,

• majątek gminy.

1. Wydatki gminy.

• związane ze środowiskiem naturalnym,

• społeczne,

• techniczne,

• dotyczące porządku i bezpieczeństwa.

1. Samorząd powiatowy.

1. powiat ziemski.

W skład wchodzi kilka lub kilkanaście sąsiadujących ze sobą gmin. Władzę uchwałodawczą i kontrolną sprawuje rada powiatu. Władzę wykonawczą sprawuje powołany przez radę powiatu kilkuosobowy zarząd powiatu, na którego czele stoi starosta.

1. powiat grodzki.

Obejmuje jedno duże miasto, liczące zazwyczaj powyżej 100 tys. mieszkańców.

1. Zadania powiatu.

• ochrona środowiska,

• ochrona praw konsumenta,

• promocja powiatu,

• przeciw działanie bezrobociu w powiecie.

STAROSTWO POWIATOWE
RADA POWIATU Radni, przewodniczący rady
podejmują uchwały regulujące życie w powiecie, kontrolują pracę zarządu powiatu, starostwa powiatowego, a także innych instytucji, na wniosek starosty powołują i odwołują sekretarza oraz skarbnika powiatu.

1. Województwo.

Jest największą jednostka podziału terytorialnego w Polsce. Przed reformą administracyjną w 1999 r. istniało 49 województw, obecnie jest 16. Każde z nich obejmuje kilkanaście lub kilkadziesiąt powiatów. Łączy je wspólna historia, kultura, położenie geograficzne. Są dwa rodzaje administracji – rządowa i samorządowa.

1. Rządy w województwie.

1. władza uchwałodawcza i kontrolna.

Sprawuje ją sejmik województwa. Tworzy go co najmniej 30 radnych, wybieranych w wyborach samorządowych co 4 lata.

1. władza wykonawcza.

Pełni ją zarząd województwa, składający się z 5 osób. Na czele stoi marszałek województwa. Marszałek województwa kieruje bieżącymi sprawami oraz reprezentuje województwo.

1. Zadania zarządu wojewódzkiego.

• realizacja uchwał sejmików,

• troska o budżet i jego realizacja.

1. Funkcje samorządu wojewódzkiego.

• dbanie o rozwój gospodarczy regionu,

• prowadzenie szpitali specjalistycznych,

• utrzymywanie dróg wojewódzkich,

• finansowanie wojewódzkich muzeów, bibliotek, teatrów,

• przydzielanie środków z Unii Europejskiej na realizację różnych programów,

• przeprowadzanie inwestycji w powiatach i gminach.

1. Strategia rozwoju województwa – dokument określający, jakie cele są ważne dla województwa w dziedzinie gospodarki, edukacji, kultury i środowiska.

2. Dotacja – pieniądze otrzymane z budżetu państwa lub samorządu terytorialnego na ściśle określony cel; środków tych nie wolno przeznaczyć na realizację innego przedsięwzięcia i należy się z nich rozliczyć.

3. Przedstawiciele rządu w województwie.

Wojewoda – władza centralna, zwierzchnik wszystkich władz samorządowych, powołany przez premiera na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i administracji, wykonuje zadania zlecone przez rząd.

1. Zadania rządu wykonywane przez wojewodę.

• badanie zgodności działań samorządowych z prawem,

• dostosowywanie polityki Rady Ministrów do warunków lokalnych,

• sprawowanie zwierzchnictwa nad służbami rządowymi niepodlegającymi samorządowi wojewódzkiemu,

• reprezentowanie Rady Ministrów podczas wizyt w województwie przedstawicieli innych państw.