PRAWO HANDLOWE 16.03.2014r.

dr Z.Gordon Wykład II

I. Osoby prawne można podzielić na trzy grupy (status prawny osób prawnych regulują przepisy szczególne):

1. osoby prawne, które zawsze są przedsiębiorcami (mają status przedsiębiorcy)

Przedmiotem działania tych osób jest wyłącznie prowadzenie zarobkowej działalności gospodarczej. Należą tu spółdzielnie i przedsiębiorstwa państwowe.

1. osoby prawne, które mogą, ale nie muszą być przedsiębiorcami

Mogą, bo prawo im tego nie zakazuje. Nie muszą, bo prawo ich do tego nie obliguje, ustawodawca pozostawia im swobodę decyzji co do tego czy podejmą zarobkową działalność gospodarczą i w efekcie nabędą status przedsiębiorcy czy też nie.

Należą tu głównie spółki kapitałowe: sp. z o.o. i sp. akcyjne. Spółki te mogą być zawiązane w każdym prawnie dowolnym celu. Może to być cel gospodarczy realizowany przez prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego i wtedy te spółki będą przedsiębiorcami. Ale może to być inny cel np. charytatywny, naukowy, turystyczny, oświatowy, kulturalny czy sportowy. Działalności te nie muszą być realizowane poprzez prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego.

Nie do wszystkich spółek z o.o. i sp. akcyjnych znajdą zastosowanie wszystkie przepisy o przedsiębiorstwach prawa handlowego. Należą tu także: związki zawodowe , stowarzyszenia i fundacje. Muszą one mieć zgromadzony majątek. Mogą być powoływane do wszystkich innych celów niż cele gospodarcze (zarobkowa działalność gospodarcza). Prawo pozwala im na podjęcie zarobkowej działalności gospodarczej jako działalności ubocznej pod warunkiem, że zyski z tej działalności zostaną przeznaczone na realizację celów statutowych związku zawodowego, stowarzyszenia czy fundacji. W przypadku sp. z o.o. i sp. akcyjnej zyski podlegają podziałowi między wspólników. Natomiast w przypadku związków zawodowych, stowarzyszeń i fundacji zyski nie ulegają podziałowi, zostają przeznaczone na cele niegospodarcze.

1. osoby prawne, które nie mogą być przedsiębiorcami i nigdy nie są ( nie mają statusu przedsiębiorcy, bo wynika to z ich istoty/konstrukcji lub dlatego, że prawo im tego zakazuje)

Należą tu:

- Skarb Państwa – jego istota prawna sprawia, że przedsiębiorcą być nie może, nie ma realnego bytu, jest konstrukcją normatywną, uosabia on mienie państwowe nieprzyznane innym państwowym osobom prawnym; może doprowadzić do utworzenia przedsiębiorstwa państwowego, ale wtedy przedsiębiorcą nie jest Skarb Państwa tylko przedsiębiorstwo państwowe.

- Jednostki Samorządu Terytorialnego (gmina, powiat, województwo) – zakaz ze strony ustawodawcy do prowadzenia zarobkowej działalności gospodarczej

Skarb Państwa i Jednostki Samorządu Terytorialnego dla potrzeb prowadzenia działalności gospodarczej mogą zawiązać spółkę, ale wtedy status przedsiębiorcy będzie miała ta spółka, a nie skarb Państwa, gmina, powiat czy województwo. Oni będą tylko wspólnikami w tej spółce.

- partie polityczne – zakaz ze strony ustawodawcy do prowadzenia zarobkowej działalności gospodarczej

II. Ułomne osoby prawne.

Osoby, które mogą być przedsiębiorcami: ułomne osoby prawne.

Ułomna osoba prawna - to jednostka organizacyjna nie będące osobą prawną, której prawo przyznaje zdolność prawną i zdolność do czynności prawnej, czyli atrybuty osoby prawnej. Mogą powstać bez majątku.

Ułomność osobowości prawnej polega na tym, że za ich zobowiązania odpowiadają (chroni to wierzycieli) niektóre osoby trzecie (ona sama też odpowiada, ale gdyby była w stanie zaspokoić wierzycieli, są to najczęściej członkowie korporacji będących tą korporacją).

Do kategorii ułomnych osób prawnych należy spółka jawna, w której za zobowiązania odpowiada nie tylko spółka, ale też każdy z jej wspólników.

Nie wszystkie ułomne osoby prawne mogą być przedsiębiorcami. Z punktu widzenia podmiotowości gospodarczej wszystkie ułomne osoby prawne można ułożyć w dwóch grupach:

1. te ułomne osoby prawne, które zawsze mają status przedsiębiorcy (ponieważ są zawiązane w celu prowadzenia zarobkowej działalności gospodarczej): handlowe spółki osobowe (reguluje je kodeks spółek handlowych): spółki jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne.

2. te ułomne osoby prawne, które mogą, ale nie muszą być przedsiębiorcami; należy do nich samych decyzja czy podejmą zarobkową działalność gospodarczą, nie musi mieć majątku. Należą tu: spółki kapitałowe w organizacji, czyli bez rejestracji (od momentu zawiązania do momentu rejestracji – i do tego momentu są ułomnymi os. prawnymi).

Sp. w organizacji: sp. z o.o. i sp. akcyjna mogą podejmować i prowadzić zarobkową działalność gospodarczą, jeżeli podejmie ją w stadium organizacji to nabędzie już wtedy status przedsiębiorcy, a więc status przedsiębiorcy może nabyć przed nabyciem statusu osoby prawnej.

Należą tu także wspólnoty mieszkaniowe.

Warunki uznania określonej osoby za przedsiębiorcę:

1. Prowadzenie przez tę osobę działalności gospodarczej (poszukiwanie i eksploatacja zasobów naturalnych, działalność usługowa, budowlana, wytwórcza, handlowa)

2. Działalność gospodarcza musi być prowadzona w imieniu własnym (ta osoba ponosi skutki prawne działalności)

3. Działalność gospodarcza prowadzona na własny rachunek (skutki ekonomiczne polegające na uzyskiwaniu przychodów i ponoszeniu kosztów z tej działalności)

4. Działalność gospodarcza musi być prowadzona w sposób zorganizowany (zorganizuje określony majątek i stworzy niezbędną strukturę organizacyjną dla prowadzenia tej działalności; stopień zorganizowania może wyglądać różnie i zależeć od przedmiotu i zakresu prowadzonej działalności

5. Działalność gospodarcza musi być prowadzona w sposób ciągły, powinna mieć dłuższy horyzont czasowy, który powinien być określony

Jeżeli wykona jakąś czynność z zakresu działalności gospodarczej tylko raz i nie spełni warunku z punktu 5 o przedsiębiorcy mówić nie można; np. umowa przewozu-przewoźnik musi być przedsiębiorcą, którego przedmiotem działania jest świadczenie usług przewozowych. Jeżeli osoba przewożąca nie jest przedsiębiorcą to nie będzie to umowa przewozu tylko umowa usług na warunkach zlecenia.

Przedsiębiorcy muszą rozliczać się wyłącznie bezgotówkowo z FISKUS-em

Działalność przedsiębiorcy musi przynosić trwały przychód zarobkowy.

1. Działalność gospodarcza musi być prowadzona w celach zarobkowych (dla osiągnięcia zysków: P>K)

Za przedsiębiorcę nie może być uznana osoba, która nie spełnia warunku z punktu 6; np. sprzedaje towary po kosztach wytworzenia. Zysk postrzegany jest w kategoriach celu, a nie skutku działalności. Nieosiągnięcie zysku nie stanowi podstawy nie uznania za przedsiębiorcę, bo np. celem było osiągnięcie zysku, ale się nie udało.

Cel zarobkowy oznacza orientację na osiągnięcie zysku (P>K). Cel ten zawsze będzie celem gospodarczym.

Cel gospodarczy oznacza orientację na osiągnięcie korzyści majątkowych; cel ten nie musi być celem zarobkowym, może być np. celem minimalizacji kosztów.

Warunkiem uznania za przedsiębiorcę jest cel zarobkowy, a nie cel gospodarczy. Jednak te cele są ze sobą powiązane.

Jeżeli jeden z warunków 1-6 zostanie nie spełniony o przedsiębiorcy nie ma mowy. Nie może być uznana za przedsiębiorcę osoba, która spełnia wszystkie warunki 1-6, ale prowadzi działalność nie w celach zarobkowych.

III. Zasady prowadzenia działalności gospodarczej.

Wynikają one z przepisów prawa. Wyróżniamy 5 zasad determinujących funkcjonowanie przedsiębiorców:

1. Zasada wolności gospodarczej

2. Zasada równości przedsiębiorców

3. Zasada samodzielności przedsiębiorców

4. Zasada samofinansowania przedsiębiorców

5. Zasada jawności działalności gospodarczej

Ad.1) Zasada wolności gospodarczej - ma charakter konstytucyjny – art.20 Konstytucji. Ujawnia się w trzech aspektach:

1. Swoboda co do samego faktu prowadzenia lub nieprowadzenia działalności gospodarczej, czyli nikt nie może nikomu nakazać, ani zakazać prowadzenia działalności gospodarczej.

• Przepisy niekiedy ograniczają tę swobodę, np. osoby prowadzące kierownicze funkcje w państwie: prezydent, premier, ministrowie, marszałek sejmu; a także niektóre zawody jak: sędziowie, prokuratorzy. Oni wszyscy nie mogą prowadzić zarobkowej działalności gospodarczej = nie mogą być przedsiębiorcami.

• Orzeczenie sądu także może ograniczyć swobodę prowadzenia działalności gospodarczej.

Przepisy prawa upadłościowego – gdy nie w terminie złożyła wniosek o upadłości, wtedy sąd może zakazać prowadzenia działalności gospodarczej lub sprawowania określonej funkcji np. funkcji dyrektora państwowego na okres od 1 roku do 10 lat.

1. Swoboda wyboru formy organizacyjno-prawnej w jakiej będzie prowadzona działalność gospodarcza.

Prowadzenie działalności gospodarczej może być prowadzone w ramach przedsiębiorstwa jednoosobowego, ale można prowadzić działalność wspólnie z drugą osobą. Ma się wtedy do wyboru zawiązanie spółdzielni albo spółki.

Jeżeli wybierze spółkę to ma do wyboru spółki prawa cywilnego lub prawa handlowego. Jeżeli są to spółki prawa handlowego to będzie to handlowa spółka osobowa (spółka jawna, partnerska, komandytowa lub komandytowo-akcyjna) lub handlowe spółki kapitałowe ( sp. z o.o. lub spółka akcyjna).

Podmioty nie będące osobami fizycznymi mają wybór. Np. państwo (uosabiane przez Skarb Państwa) uzna za celowe podjęcie działalności gospodarczej dla realizacji jakichś funkcji państwa. Ma do wyboru utworzyć przedsiębiorstwo państwowe albo zawiązać spółkę z udziałem Skarbu Państwa (sp. kapitałowe: sp. z o.o. lub sp. akcyjna). Wybór formy należy do zainteresowanego podmiotu, który zamierza zacząć prowadzić działalność gospodarczą.

• Wyjątki: prawo może zastrzec, że określona działalność może być prowadzona wyłącznie w 1 określonej formie organizacyjno-prawnej, np. działalność prowadzona w zakresie radio i telewizji- mogą one być prowadzone tylko w formie spółki akcyjnej, innej formy przepisy prawa nie dopuszczają.

• Istnieje zamknięty katalog form, nie wchodzą tu już nieorganizacyjne formy jak:

- działalność ubezpieczeniowa, która może być prowadzona tylko w formie spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych

- działalność bankowa, która może być prowadzona tylko w trzech formach: bankowa spółka akcyjna, bank państwowy i bank spółdzielczy

Ustawodawca wyłącza pewne formy działalności:

- adwokaci i radcy prawni – nie mogą wykonywać działalności w spółkach kapitałowych, mogą jako indywidualni przedsiębiorcy i w spółkach osobowych

Aby ograniczenie wchodziło w grę muszą być przepisy, które to ustanawiają

1. Swoboda co do przedmiotu działalności, czyli rodzaju działalności, która będzie prowadzona: usługowa, budowlana, handlowa (czy hurt czy detal, czy obie, w jakim zakresie, czy artykułami przemysłowymi czy innymi), wytwórcza czy związana z eksploatacją zasobów naturalnych.

Występują też tu ograniczenia wynikające z przepisów prawa oraz koncesjonowanie niektórych dziedzin działalności, co oznacza, że prowadzenie działalności w tych dziedzinach co do zasady jest zakazane do działalności, ale może to być uchylone poprzez udzielenie określonej osobie koncesji – uchylenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w dziedzinie objętej takim zakazem. Z formalnego punktu widzenia koncesja przybiera postać decyzji administracyjnej wydawanej przez organ koncesyjny.

Koncesjonowaniem objęte są:

- gospodarcza eksploatacja podziemia (nie tylko wydobywanie złóż naturalnych , ale też składowanie złóż pod ziemią)

- gospodarka paliwowo- energetyczna (produkcja paliw i energii, przesył dystrybucja i obrót nimi)

- produkcja broni, amunicji i artykułów specjalnego wojskowego przeznaczenia

- usługi w zakresie ochrony osób i mienia

- rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych

- przewozy lotnicze – nie wszystkie, np. usługi Agro-techniczne nie są przewozami, więc nie są objęte koncesjonowaniem

- prowadzenie kasyn gry

Istnieją też inne formy administracyjno-prawne reglamentacji działalności gospodarczej niż koncesjonowanie. W niektórych dziedzinach jest potrzebne uzyskanie pozwolenia. Jest ponad 20 dziedzin, w których prawo wymaga zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej.

Jeżeli w grę wchodzi działalność objęta katalogiem działalności gospodarczej regulowanej to podjęcie działalności gospodarczej uwarunkowane jest uprzednim zgłoszeniem do rejestru działalności regulowanej i wpisem do tego rejestru dokonywanym przez właściwy organ rejestrowy.

Decyzje organu zezwalającego i decyzje organu rejestrowego o wpisie do rejestru działalności regulowanej określa się mianem decyzji związanej tzn. że organ decyzyjny nie ma swobody podejmowania decyzji. Jest związany określonymi kryteriami, których przy wydaniu decyzji musi przestrzegać (decyzje koncesyjne nie są decyzjami związanymi, opierają się na uznaniu organu koncesyjnego). Organ zezwalający nie może odmówić zezwolenia jak też organ rejestrowy nie może odmówić wpisu do rejestru działalności regulowanej, jeżeli osoba ubiegająca się o zezwolenie/wpis spełnia formalno-prawne wymogi dla prowadzenia danego rodzaju działalności. Nie ma elementu uznaniowości, który jest przy koncesji.

Podsumowując: jeżeli osoba spełni przepisami prawa warunki dla danego rodzaju działalności musi uzyskać zezwolenie/musi być wpisana do rejestru działalności regulowanej.

Dla niektórych dziedzin jest to oczywiste, np. przy produkcji żywności muszą być przestrzegane określone zasady sanitarno-higieniczne.

Ad.2) Zasada równości przedsiębiorców – zasada konstytucyjna, przedsiębiorcy traktowani tak samo. Zasada ta ma swój wymiar normatywny – stanowi normę prawną, którą organy władzy publicznej zobowiązane są przestrzegać. Zasada ta może stanowić podstawę ochrony indywidualnych interesów przedsiębiorcy.

Ad.3) Zasada samodzielności przedsiębiorców – oznacza, że w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej pełnia kompetencji decyzyjnych należy do zainteresowanego przedsiębiorcy (np. co do wielkości działalności, asortymentu). Lustrzanym odbiciem tej zasady jest zakaz władczej ingerencji organów administracji publicznej w sferę działania przedsiębiorców. Co do zasady organy administracji publicznej nie mają kompetencji wkraczania w obszar działania przedsiębiorcy i nie mogą w zakresie działalności gospodarczej czegokolwiek przedsiębiorcy nakazywać czy zakazywać. Zakaz ten może mieć ograniczenie - organy administracji publicznej mogą uzyskać kompetencje do władczego wkraczania w sferę działalności gospodarczej przedsiębiorcy, jeżeli upoważnia go do tego przepis ustawowy, o ile ten przepis określa jednocześnie przesłanki jakie musza zaistnieć, by organ administracji mógł ze swojej kompetencji skorzystać. Przepis musi ściśle określać jakie warunki muszą zaistnieć, aby mogła mieć miejsce ingerencja władcza:

- ustawa o stanie wojennym tu chodzi o sytuacje wyjątkowe

- ustawa o stanie wyjątkowym np. powódź (wójt wydaje nakaz

- zakwaterowanie sił zbrojnych przewiezienia osób), wojna

- ustawie o przedsiębiorstwach państwowych

Istnieją instrumenty chroniące samodzielność przedsiębiorców przed nadużywaniem przez organy administracji publicznej swoich kompetencji w tym zakresie:

* decyzje ingerujące w sferę działania przedsiębiorcy podlegają kontroli sądowej, a więc mogą być zaskarżone do sądu. Sąd wtedy rozstrzyga czy organ adm.publ. miał legitymację, by wkraczać w sferę działania przedsiębiorcy czy też nie (w tym przypadku sąd uchyla decyzje ingerujące)

* jeżeli organ administracji publicznej legalnie korzystając ze swych kompetencji nakłada na przedsiębiorcę wykonania oznaczonego zadania to jednocześnie jest zobowiązany dostarczyć przedsiębiorcy środków finansowych na realizację tego zadania

* jeżeli przedsiębiorca w skutek wykonywania działania poniesie szkodę to organ administracji publicznej zobowiązany jest do naprawienia tej szkody

Ad.4) Zasada samofinansowania przedsiębiorców – jest zasada natury ekonomicznej, przedsiębiorca obowiązany jest pokrywać koszty swej działalności z przychodów jakie ta działalność przynosi. Zasada ta pociąga za sobą pewne implikacje natury prawnej (prawne konsekwencje): obowiązek dostarczenia środków na wykonanie zadania, czy naprawienia szkody wynikłej z wykonania decyzji ingerującej nie tylko wiąże się z zasadą samodzielności, ale z zasadą samofinansowania. Inną implikacją natury prawnej zasady samofinansowania jest wzajemna nieodpowiedzialność Skarbu Państwa i przedsiębiorstw państwowych. Tzn. że przedsiębiorstwa państwowe nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa i Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania przedsiębiorstw państwowych, mimo że działają w obrębie jednej własności (państwowej). Najważniejszym instrumentem prawnym związanym z zasadą samofinansowania jest instytucja upadłości, której podstawową funkcją jest eliminacja z uczestnictwa w obrocie tych przedsiębiorców, którzy nie potrafią sprostać zasadzie samofinansowania (nie jest wtedy w stanie wykonywać zobowiązań pieniężnych => => stan niewypłacalności = o głoszenie upadłości)

Ad.5) Zasada jawności działalności gospodarczej – działalność gospodarcza powinna być jawna nie tylko wobec organów władzy publicznej, ale też wobec innych uczestników obrotu.

* Prawną konsekwencją tej zasady jest obowiązek oznaczenia siedziby i miejsca działalności gospodarczej.

* Oznaczenie producenta na produkcie jest obowiązkiem ustawowym.

* System ewidencyjno - rejestrowy przedsiębiorcy - każdy przedsiębiorca podlega ujawnieniu albo w centralnej ewidencji działalności gospodarczej albo w rejestrze przedsiębiorców, który jest elementem krajowego rejestru sądowego.

Na KRS składają się:

- rejestr przedsiębiorców

- rejestr podmiotów prowadzących działalność w ramach zasady „non profit” (= nie dla zysku)

- rejestr dłużników niewypłacalnych

Centralną ewidencję działalności gospodarczej prowadzi Minister Gospodarki i wpisuje się tu przedsiębiorców będącymi osobami fizycznymi. Natomiast rejestr przedsiębiorców prowadzony jest przez sądy, a wpisywani są do niego przedsiębiorcy będący osobami prawnymi i ułomnymi osobami prawnymi.

System rejestrowy obejmuje:

- zakres informacji ujawnianych jawność

- dostęp do tych danych formalna

W systemie ewidencyjno-rejestrowym ujawnia się wszelkie podstawowe informacje dotyczące danego przedsiębiorcy, w szczególności: firma, siedziba, miejsce działalności gospodarczej, jeżeli jest inne niż siedziba, przedmiot działalności gospodarczej, kapitał własny (jeżeli prawo wymaga ich zgromadzenia), sposób reprezentacji w obrocie, osoby uprawnione do reprezentacji, wzmianka o upadłości lub likwidacji. Co do osób fizycznych jest to katalog wyczerpujący, ale jeśli chodzi o osoby prawne i ułomne osoby prawne katalog ten jest znacznie szerszy i zależy od typu osoby prawnej.

Systemie ewidencyjno-rejestrowy charakteryzuje się pełną jawnością formalną. Oznacza to, że dostępność do danych ewidencyjno-rejestrowym mają wszyscy bez podania powodów. Każdy może żądać odpisów czy wypisów tych danych.

Istnieje jeszcze druga postać jawności: jawność materialna – ochrona zaufania osób działających w dobrej wierze do danych ewidencyjnych i rejestrowych (nawet gdyby dane ujawnione w rejestrze nie były zgodne z rzeczywistym stanem).

Zasada jawności materialnej opiera się na dwóch domniemaniach:

- domniemanie że dane w rejestrze są prawdziwe domniemania

- domniemanie, że dane w rejestrze są powszechnie znane wzruszalne

Domniemanie wzruszalne - mogą być obalone przeciw dowodem (np. spółka może się bronić, że osoba oparła się na danych rejestrowych, ale wiedziała, że prokura została cofnięta przedsiębiorcy X, bo np. stało się to w jego obecności, albo został poinformowany na co są dowody – nastąpi tu uchylenie zasady jawności materialnej, bo zostaną obalone domniemania.