Wielochorobowość i stosowana- często nadmierna- farmakoterapia (polipragmazja) prowadzi do powstania geriatrycznego zespołu polekowego. Jest to dolegliwość, nowa choroba lub stwierdzone nieprawidłowości biochemiczne, które u osoby starszej wystąpiły w związku z niewłaściwie zaleconym leczeniem. Według statystyk 12% osób starszych po 70. roku życia i 20% po 80. roku życia hospitalizowanych jest z powodu nieprawidłowej farmakoterapii w warunkach domowych.
Przyczynami geriatrycznego zespołu polekowego są zbyt duże dawki, toksyczność leków i interakcje w leczeniu wielolekowym. Wraz z liczbą zażywanych leków wzrasta ryzyko ujawnienia działań ubocznych i niepożądanych, interakcji między lekami, także ryzyko upadków. O ile w przypadku pacjenta, który przyjmuje trzy czy cztery leki, da się przewidzieć skutki ich wzajemnego oddziaływania, to przy większej ich liczbie przekracza to możliwości specjalistów. Wykazano, że zażywanie więcej niż 4 leków jednocześnie zwiększa ryzyko upadków u osób starszych.
Pacjenci w podeszłym wieku stają się szczególnie podatni na negatywne skutki uboczne przyjmowania leków. U seniorów, którzy ukończyli 65. rok życia zachodzą zmiany zaburzające wchłanianie przyjętych środków farmakologicznych. Wynika to z różnic biologicznych, morfologicznych i czynnościowych między organizmem starszym a dojrzałym:
zmniejsza się wydolność układu krążenia, płuc, wątroby, nerek; spada pojemność wyrzutowa serca, czego następstwem jest słabszy przepływ krwi przez tkanki i w konsekwencji gorszy transport leków do narządów docelowych;
zwiększa się zawartość tkanki tłuszczowej i płynu międzykomórkowego, a zmniejsza wody i płynu wewnątrzkomórkowego;
zmniejsza się masa mięśniowa;
spada liczba komórek w narządach, głównie w OUN;
mniejsze s ą zdolności autoregulacji i adaptacji do wszelkiego rodzaju bodźców, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.
Rola pielęgniarki w farmakoterapii chorób wieku podeszłego
Udział w farmakoterapii wymaga od pielęgniarki dużej odpowiedzialności za zdrowie i życie pacjentów, szczególnie tych bezradnych i niesprawnych. Niektóre choroby wieku podeszłego uniemożliwiają starszym osobom kojarzenie leków z chorobą. Nie są oni w stanie podać nazw przyjmowanych medykamentów lekarzowi, gdyż ich po prostu nie pamiętają. Pacjent nie jest często dostatecznie informowany o możliwym wystąpieniu działań niepożądanych leku. Limit czasu poświęcany na kontakt lekarza z pacjentem powoduje, że brakuje indywidualizacji terapii, szczególnie ważnej w leczeniu seniorów. Farmakoterapia osób w wieku podeszłym może mieć nieprawidłowy przebieg z powodu upośledzenia słuchu, wzroku, pamięci. Upośledzenie percepcji jest niebezpieczne szczególnie przy lekach o wąskim indeksie terapeutycznym, które mają niewielką rozpiętość między dawką terapeutyczną a toksyczną oraz w przypadku leków, których nieprzyjęcie powoduje zespół odstawienia.
W pielęgnacji ludzi w podeszłym wieku mogą pojawić się szczególne trudności. Pacjenci nie chcą lub nie potrafią połknąć dużych tabletek, chorzy ze zmianami miażdżycowymi nie chcą zażywać leków, większość osób starszych ma problemy z utrzymaniem czopków.
Pielęgniarka powinna przestrzegać zasad, które mogą ułatwić podawanie leków seniorom:
ważna jest postawa pielęgniarki podającej lek- pacjent powinien czuć, że otacza go atmosfera troski o jego zdrowie: miły, zachęcający gest, ton głosu i uśmiech są niezwykle pomocne (fenomen placebo);
podawanie leków we właściwej dawce: zazwyczaj ludzie starsi powinni przyjmować najmniejsze skuteczne dawki leków. Jeśli podajemy seniorowi leki w dawce zbyt wysokiej, aby nerki mogły poradzić sobie z jej usunięciem, wówczas substancja gromadzi się w organizmie i od pewnego stężenia może działać toksycznie. Pielęgniarka na podstawie obserwacji pacjenta może przekazać lekarzowi istotne informacje;
ułatwienie choremu przyjęcia leku: zbyt duże tabletki, których starszy człowiek nie jest w stanie połknąć, można rozkruszyć; gorzki smak zminimalizować, np. sokiem owocowym (uwaga! Zawsze należy zapoznać się z ulotką informacyjna producenta) lub umieszczając lek w zwilżonych opłatkach; czopki zwilżyć lub nieco posmarować wazeliną i wprowadzić głęboko do odbytu;
obserwacja chorego po podaniu leków;
znajomość działania leku i ewentualnych skutków ubocznych, które może spowodować;
właściwe przechowywanie leków;
edukowanie pacjenta.