TRADYCJE ANTYCZNE I BIBLIJNE – POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI
Literatura klasyczna
Jezyk grecki
EPOS: Iliada – poemat heroiczny
Odyseja – okresy kolonizacji, wędrówki ludów
Pisane alfabetem greckim, Grecy mówią na siebie hellenes, reszta świata – Grecy (bo Rzymianie spotkali grekoi)
Używa heksametru
VIII-IX w.
Prace i dnie, Teogonia – Hezjod, epos rolniczy i mitologiczny
Rozwój liryki greckiej
Poezja Alkajosa, Safony, Anakreonta – od liryki miłosnej, refleksyjnej, politycznej po biesiadną Anakreonta.
Szereg metrów lirycznych.
Liryka gr. jest związana ze śpiewem i często z tańcem.
Ostatni etap liryki: VI w. – liryka chóralna – Pindar. Nowy temat – sport. Służy do podania modelu życia etycznego.
Cała liryka starożytna jest na ogół przeniknięta ideą bóstwa, są pisarze mniej i bardziej pobożni, niemniej idea bóstw przenika wszystkie utwory.
Epoka archaiczna – początki myśli filozoficznej: 7 mędrców i ich sentencje np. „Poznaj samego siebie”
DO VI w. – pierwociny filozofii
Liryka i epika rozwia się zarówno w Sparcie, jak i na wybrzeżach jońskich
W V w. Persja próbuje podbić Grecję, 490 pne- Maraton, później jakoś Salamina – rozwój Aten, które mobilizowały do walki z Persami i poniosły największe straty. Powstaje Związek Ateński, okres potęgi intelektualnej Aten – V i IV w.
Epos zasadniczo się nie rozwija, liryka skończyła się wraz z wielkimi lirykami, z liryki chóralnej wytwarza się dramat.
Trójka wielkich dramaturgów, klasyków dramatu
Ajschylos – brał udział w wojnach perskich
Sofokles
Eurypides
WSZYSCY V w.
AJSCHYLOS
Dramaty o ogromnym patosie: Oresteja, Persowie, Prometeusz skowany
SOFOKLES
Antygona, Edyp w Kolonos, Król Edyp, Elektra, Siedmiu przeciw Tebom – gł. mity tebańskie. Zrównoważone dramaty.
EURYPIDES
Oglądał upadek świetności Aten w wojnie peloponeskiej. 21 dramatów, które się zachowały. Najbardzej ludzkie problemy, dramatyczne rozwiązania ludzkie (?), psychika człowieka.
W tym samym czasie rodzi się inna forma, która osiąga doskonałość w Atenach – historia
Ojciec historii – HERODOT, w drugim pokoleniu po nim – TUKIDYDES (?)
Za Peryklesa Ateny osiagają taką hegemonię, że Sparta atakuje Ateny i wyniszcza je. Kronikarzem tej wojny jest Tukudydes – „Wojna peloponeska”
Arystofanes – twórca KOMEDII STAREJ – zaciekła krytyka ówczesnych stosunków: wojny, dowódców, obyczaje, rodzącej się filozofii (z Sokratesem)
Komedia opisująca, wyśmiewająca ówczesne społeczeństwo.
Pod koniec epoki Peryklesa – wielka filozofia
Zaczęła się od filozofów jońskich, w tym momencie rozwinęła się:
Sokrates (nic nie napisał, był mędrcem, który pobudził Ateńczyków do myślenia
Platon (uczeń Sokratesa, łączy filozofię z formą dialogu przepięknym językiem greckim doprowadza dialog do perfekcji; „ jeśli bogowie są w niebiosach, rozmawiają językiem Platona”; platonizm)
Arystoteles (systematyk we wszystkich dziedzinach genialny: logika, metodologia, metafizyka, fizyka, biologia, estetyka, poetyka i retoryka) – IV w.
Upadek Aten, rozdarte wewnętrznymi walkami.Po tych wielkich filozofów: rodzą się szkoły filozoficzne (cynicy, stoicy itd.)
IV w. – kontynuatorzy wielkich historyków:
Ksenofont – ucz. Sokratesa, skrajny konserwatysta, „Anabaza” – opis przejścia z Mezopotamii do Morza Czarnego hufców greckich do wolności
Pod koniec tej epoki – wielcy mówcy
Izokrates – humanistyczna szkoła, jego ideał obecny w dawnym liceum ogólnokształcącym – pełna wiedza o świecie
Demostenes – widzi koniec demokracji ateńskiej. Na północy pojawia się potęga macedońska – Filip podbija świat, kończy demokrację, tworzy jedno wielkie państwo pod swoim panowaniem.
Dalej kontynuowana komedia, tzw. komedia nowa.
Komedia o człowieku, człowiek centrum komedii – komedie typów ludzkich.
Menander – „Żołnierz samochwał”, typy ludzkie przeszły do europejskiej komedii
Aleksander Wielki podbija wszystko, co się dało, powstaje język wspólny – KOINE – będzie używany do końca epoki greckiej.
Aleksandria wielkim centrum kultury – odżywa EPOS
Epos mitologiczny, bukolika (wywodzi się z Sycylii, ale rozwija się z Teokrytem w Aleksandrii), rozwój epigramatu – estetyka aleksandryjska (poezja uczona, krótkich doskonałych form mówiących o człowieku).
I w. n. e. – Plutarch z Cheronei, tworzy wywody paralelne, twórca biografii
Lukian z Samosaty
IV, V w. – jakaś parafraza ewangelii wg św. Jana
Powstaja lit. żydowsko-grecka. Józef Flawiusz
Początek literatury chrześcijańskiej, apogeum w IV w. – Bazyli Wielki (biskup Cezarei Kapadockiej), Grzegorz Nazjanzu, Grzegorz z Nyssy, Jan z Antiopii zwany Chryzostomem
Literatura łacińska
Kultura Etrusków – V w. Łącznicy z kult. grecką. Wybija się plemię Latynów znad Tybru. Zaczynają podbijać Etrusków i plemiona na północy i południu
III w. – panują nad większością Italii
W II wieku spotykają się z Grekami – rozpuszczają macki na Greckie, potem walczą z Kartaginą – trzy wojny punickie.
III w. – pierwsze tłumaczenia „Odysei”
III/II w. pne
Pierwsza wieka zachowana literatura – komedia, która sięga do Menandra
Plaut – komedia łacińska charakterów, pomyłek – jak u Menandra, z tą różnicą, że Plaut jest barbarzyńcą, więc żarty są chujowe.
Terencjusz – 7 komedii, przenosi sentencje Menandra do swoich dzieł. Nie cieszył się popularnością.
Traktaty o rolnictwie – Katon
Wielka literatura łąc. – II/I w. pne
Pierwszy wielki poemat- Lukrecjusz „O istocie rzeczy”
Używa heksametrów, wyrażenie filozofii epikureizmu, wywarł ogromny wpływ na lit. chrześc.
Poezja neoteryków (???????)Katullus (???)
Mowy łacińskie
Marek Tuliusz CYCERON – mowy polityczne, osobiste, cywilne. Najwyższy styl w języku łacińskim. Zachował się również zbiór listów – Cyceron – wybitny konsul, krytyk społeczeństwa i polityki. Mowy przeciwko Katylinie. Zestawiony z Demostenesem w żywotach paralelnych Plutarcha
WARRON – wiadomości o lit. i jęz. łacińskim.
SATYRY (????)
Wergiliusz, Horacy, Owidiusz
WERGILIUSZ
Twórca narodowej epopei „ENEIDA” – opiera się na Homerze („Iliada”) –wędrówki Eneasza. Heksametr
Epopeja rolnicza – eklogi (sielanki
HORACY
Liryk, opiera się na liryce greckiej z VII, VII i V w. Przerzuca grekę na łacinę, narzuca własną formę – pieśni.
Satyry (gawędy), opowiadają o różnych wydarzeniach np. z życia codziennego.
Listy – „List do Pizonów” o sztuce rymotwórczej – zasady liryki.
„Epodon” – jakiś mały zbiorek
OWIDIUSZ
Elegik, poezja miłosna (często sztuczna), ogromna łatwość języka
Epopeja mitologiczna – „Metamorfozy”, nawiązuje do poezji aleksandryjskich
„Listy z Pontu” – z zesłania.
„Kalendarz” – opisuje rzymskiej wydarzenia mitologiczne
TYBULLUS, PROPERCJUSZ – inni elegicy
LUKAN – „Wojna punicka”, przedst. wydarzenia współczesne, racjonalizuje poezję, znika aparat bogów, znika inwokacja do bogów, brak opisów pojedynków, ale są fr. polityczne. Musiał sobie otworzyć żyły – przez Nerona
Mecenat Augusta i jego doradcy Mecensa – widzą w sztuce znaczenie propagandowe (w pozytywnym znacz.) – wykorzystanie literatury dla zbudowania państwa.
Epoka Augusta to czas pokoju – poezja może się rozwijać.
Literatura chrześcijańska pojawia się nieśmiało.
II i III w.
Tertulian – apologeta chrześć., stylista, adwokat
Cyprian – chodzący zdrowy rozsądek
III/IV w.
Epos chrześcijański –wergiliański heksametr, opiewanie Chrystusa – JUWENTUS IV w. (Parafraza Ewangelii wierszem wergiliańskim)
IV w.
Św. Ambroży (bp Mediolanu) – świetny mówca, doradca cesarzy. Tworzy pieśń kościelną, hymny (niektóre używane do dziś)
Hieronim - znawca lit. antycznej, tłumaczy Biblię na jęz. łaciński. Zbiór listów z cytatami klasyków
Św. Augustyn – zaważył nad literaturą, filozofia, teologia; autobiografia – „Wyznania” – wielokrotnie powielane, naśladowane (np. Rosseau).
Inwazja barbarzyńców 410,454 – dwa zdobycia Rzymu.
Literatura koegzystuje z wielkimi najazdami w Galii, Hiszpanii (Izydor), przenosi się do angielskich klasztorów ( przepisywane dzieła klasyków)