HISTORIA KINA ŚWIATOWEGO II
27.02.2013
PERIODYZACJA DZIEJÓW KINA:
Prehistoria kina (od jaskini Platona do kinematografii braci Lumiere)
1895-1915 – okres kina jarmarcznego (1915, „Narodziny Narodu” - wprowadził nowe rozwiązania filmowe, które dzisiaj są kanonem)
1915-1926 – kino nieme (rozwój kina hollywoodzkiego, początki awangardy filmowej europejskiej – w ramach niej nurty: w Niemczech impresjonizm, surrealizm we Francji)
1926-1945 – kino klasyczne
1945 – pojawienie się neorealizmu włoskiego
Lata 50. – we Francji Nowa Fala (nurt założony przez kinofilów, którzy w końcu sami zaczęli robić filmy – „kino z kina”)
- kinematografia amerykańska: kino stylu zerowego – kino, które udaje rzeczywistość
Modernizm filmowy (kino staje się najważniejszym medium kultury zachodniej)
Lata 80. – postmodernizm
Neomodernizm filmy – filmy nawiązującego do kina wielkich mistrzów
W latach 80. pojawia się propozycja metodologiczna – Gil Deleuse:
Jeden z pierwszych filozofów, którzy filozofowali kinem
Wprowadzenie namysłu nad kinem jako medium, poprzez które człowiek pragnie się zrozumieć
Najwięksi reżyserzy filozofują poprzez kino (znoszą się różnice pomiędzy nauką i sztuką
Wprowadził własny podział historii kina:
Kino obrazu – ruchu
- kino klasyczne
- kładzie nacisk na tworzenie obiektywnego obrazu świata, w którym liczą się przede wszystkim emocje
- dominował do lat 50.
Kino obrazu – czasu
- emocje nie są już ważne
- ważna jest myśl, zamysł nad człowiekiem i rzeczywistością
- „wchodzimy w głowę bohatera”
- autorskość kina
06.03
Film „Obywatel Kane”
13.03.
ORSON WELLES
Jego twórczość podsumowuje pewien etap w historii kina i rozpoczyna nowy
Ostatni gigant kina klasycznego, kształtowanego przez kino stylu zerowego i awangardę filmową
Pokazał, że można utrzymać równowagę między formą filmu a jego treścią
Welles swoją osobą reprezentował wszystkie sztuki sprzed istnienia kina
Przypominał, że kino nie rodzi się samo z siebie
Pokazał, że wielkie kino zakorzenione jest w wielkiej sztuce modernistycznej
Kino jest odrębną sztuką, korzystającą z dorobku klasycznych artefaktów
Twórczość Wellesa można podzielić na dwa nurty:
- Filmy obyczajowe, nawiązujące do form gatunkowych
- Ekranizacje dramatów szekspirowskich
Pionier awangardy filmowej (która pojawi się w latach 40.)
Inspirował się Szekspirem w tworzeniu oryginalnych opowieści
The Mercury Theater – grupa teatralna, którą założył w Nowym Jorku
- nowatorskie spektakle
- współczesne odczytywanie Szekspira
- w Otellu odwrócił konotacje rasowe Szekspira (???)
Zaangażował się w politykę i wspierał ruch robotniczy
1938 – pracując w radiu RKO zainscenizował słuchowisko na podstawie „Wojny Światów” – w formie relacji z inwazji kosmitów
1940 – umowa z wytwórnią RKO
Point of view shot – kamera umieszczona na głowie głównego bohatera, świat widzimy jego oczami
OBYWATEL KANE:
Welles chciał zrobić najlepszy film świata, który byłby sumą sztuki filmowej – połączeniem filmu kreacyjnego z dokumentem; osobiście znał Randolpha, potentata prasowego (twórca New York Post i symbol amerykańskiego kapitalizmu) oskarżonego o morderstwo, i ujrzał w nim postać tragiczną na miarę szekspirowskiej
Na planie filmowym dream team:
- operator Greg Toland
- scenarzysta Herman Mankiewicz
- montażysta Robert Vice
Ograniczona dystrybucja i tylko jeden Oskar (za scenariusz)
„Najbardziej filmowy” film w historii kina – użycie wszystkich środków filmowego przekazu do stworzenia historii o meandrach ludzkiej osobowości; pokazanie po raz pierwszy tego, co powoduje czynami człowieka
Opowieść o jednostce, o której prawda wymyka się jednoznacznej interpretacji
„Nie ma jednej prawdy o człowieku” stąd w filmie kilka narracji:
- kino grozy
- kronika filmowa
- zapożyczenia z kina impresjonistycznego (ukazanie upływu czasu)
Pierwszy i ostatni film Wellesa zrobiony w Hollywood
27.03
CZARNY REALIZM POETYCKI
Narodził się we Francji na przełomie lat 20. i 30.
Wypływał z emocji, jakie targał wówczas społeczeństwem francuskim
Filmy te można osadzić w ramach kina gatunkowego: melodramatu
Pokazywał pewną sytuację zbiorowości
Bohaterami: jednostki, które muszą dokonać wyboru
Tematy egzystencjalne; przeświadczenie, że los ludzki naznaczony jest klęską
Co jakiś czas uwidacznia się w kinie francuskim
1933 – pojawia się termin „czarny realizm poetycki”, stworzony przez Michaela Carne (Came???) albo Marcel Came, w odniesieniu do filmu „Ulica bez nazwy”
Reżyserem, który zapoczątkował właściwy nurt czarnego realizmu poetyckiego był Jacques Feder; w 1933 zrealizował film „Wielka Gra” – fabuła pretekstem do pokazywania stanów emocjonalnych
Kamera koncentruje się na postaciach kobiet (stąd np. centralny punkt w filmie „Leonie” stanowi postać Matyldy)
„Wieczorni goście” – baśń historyczna
„Komedianci”
- opowieść o przenikaniu się teatru i życia
- ostatni wielki film czarnego realizmu poetyckiego
Mistrzem nurtu Julienne Duvivrer
Przez całe lata uważany za sprawnego rzemieślnika
„Sztandar” pierwszym ważnym filmem
Rezygnował z poetyckich dialogów, starał się, by jego kino było „prawdziwe”
„Pepe le Mocau”
- traktat o niemożności przezwyciężenia przez człowieka tragicznego wyroku losu
- jeden z pierwszych filmów robionych w autentycznych plenerach
Charles Spaack
Twórca scenariuszy do filmów czarnego realizm poetyckiego
Marcel Camé
Jego scenarzystą był Jacques Prevert
Zanim zaczął robić filmy, pisał recenzje
Pierwszym, wspólnym z Prevertem, filmem był „Zabawny dramat”
Właściwa twórczość zaczyna się od filmu „Ludzie za mgłą”/„Wybrzeże mgieł”
Jean Gabin
Aktor czarnego realizmu poetyckiego – „proletariacki Romeo”
Michelle Morgan
Muza twórców czarnego realizmu poetyckiego
Henri George Clovsot
Robił filmy w okupowanej Francji, będące protestem przeciwko temu, co się tam dzieje
Najważniejsze dzieło: „Kruk”
Jean Vigo:
Jego filmy pochwałą dla anarchii i ludzkiej wolności
Samouk
Miał dobrego operatora Borysa Kaufmana
„Pała ze sprawowania”
„A propos Nicei”
„Atalanta”
03.04
KINO TRANSCENDENTALNE. ROBERT BRESSON
Głównym tematem przekraczanie przez człowieka jego własnych ograniczeń
Filmy ascetyczne, których forma była ograniczona do niewielu ujęć
Bohaterowie poszukują prawdy o samych sobie
Inspiracje twórczością Dostojewskiego – przeniósł ją na grunt kina francuskiego, skupiając się na aspekcie moralnym
„Dziennik wiejskiego proboszcza”
„Ucieczka skazańca albo wiatr wieje, gdzie chce”
- wykładnia transcendentna: więzienie = ludzkie życie; ucieczka = modlitwa; wolność = Bóg
„Kieszonkowiec”
- transpozycja „Zbrodni i kary”
- treścią poszukiwanie człowieczeństwa
„Proces Joanny D’Arc”
- koresponduje z filmem „Męczeństwo Joanny D’Arc” Dreyera
„Na los szczęścia w Baltazarze”
08.05.2013
KINO ROSYJSKIE. TARKOWSKI
Kino wielowymiarowe, transcendentne, modernistyczne
- negacja istnienia Boga, zastąpienie go sztuką
Dywagacje nt. roli sztuki, roli kultury w życiu człowieka; w jaki sposób sztuka wpływa na wartość ludzkiego życia
1971, film „Solaris”, ekranizacja powieści Lema pod tym samym tytułem
- Solaris – planeta-żywy organizm, która materializuje myśli przebywających tam ludzi
- polemika z religijną interpretacją człowieka
- remake Soderbergha z 1998
1979, film „Stalker” – arcydzieło s-f, na kanwie tekstu Strugackich „Piknik na skraju drogi”
- film wieloznaczny
- troje bohaterów (reprezentujących świat racjonalny) + stalker (wyszkolony podróżnik po wyznaczonej strefie)
- odkrywanie duchowości wewnątrz siebie
Ambicje stworzenia filmu, będącego zapisem przeżyć artysty, jego sposobu myślenia itd. … film „Zwierciadło” zbudowany z obrazów świadomości, myśli samego Tarkowskiego (owo zwierciadło to właśnie ludzka świadomość); cały film jest przedmiotem artystycznej kontemplacji; podstawą/główną myślą filmu: nie mogłoby być piękna, gdyby nie ludzkie życie, sztuka zaś – to życie zmienione w piękno
Wyrzucenie Tarkowskiego z Rosji sowieckiej; plany nakręcenia filmu o Dostojewskim, przerwanie zdjęć, wyjazd do Włoch
1983, film „Nostalgia” – obrazy ilustrujące stan ducha bohatera podróżującego po Włoszech, szukanie tam śladów Rosji (bohater – alter ego Tarkowskiego)
Film „Ofiarowanie”, zrealizowany w Szwecji – hołd dla Bergmana
Ingmar Bergman:
fascynacja ludzką psychiką
zwątpienie w Boga – „Goście wieczerzy pańskiej”
jedna z interpretacji jego twórczości: zastąpienie wiary w Boga – wiarą w sztukę (film „Fanny i Aleksander”)
W filmie „Ofiarowanie” znów wejście w świadomość bohatera; widz doskonale zna i rozumie motywy jego postępowania, reszta [filmowego] świata uważa bohatera za szalonego – a właśnie dzięki takim ludziom istnieje świat
Myśl z listu Tarkowskiego do Bergmana, określająca całą twórczość Tarkowskiego:
Kino nie jest lustrem, kino jest ikoną – a więc portalem do innego świata.
22.05./05.06.2013
KINO MODERNISTYCZNE NIETRANSCENDENTALNE/ESTETYCZNE (lata 50.)
Druga filozofia (obok transcendentalizmu): miejsce człowieka w świecie zdesakralizowanym, gdzie nie ma metafizyki
Filozofowie modernizmu:
- Fryderyk Nietsche – najważniejszy dla modernizmu; przywrócił estetykę niwie filozoficznej dzieło „Narodziny tragedii”: życie ludzkie jest usprawiedliwione tylko w sensie estetycznym piękno jest tym, dla czego warto żyć
- Karol Marks
- Zygmunt Freud
Przewartościowanie pewnych kanonów piękna
Modernizm obecny również w kinie awangardowym
Egzystencjalizm
- filozofia antropologiczna
- sztuka staje się odpowiednikiem religii
- Sartre i Camus (w filozofii między Nietschem a nimi: Heidegger)
Kinematografia, która zareagowała najżywiej na nowe trendy: włoska – neorealizm lat 40.
Autorskość kina modernistycznego – świat oglądany oczami twórców tego świata; subiektywny obraz świata, przefiltrowany przez wrażliwość twórcy (jeżeli sztuka zastąpiła religię to ktoś, kto ją tworzy jest kimś na kształt Boga – kreuje światy filmowe)
LUCHINO VISCONTI
Najbardziej modernistyczny twórca kina
1943, film „Opętanie”
- na podst. powieści „Listonosz zawsze dzwoni dwa razy”
- skupienie się na miłości dwojga bohaterów (w odróżnieniu od literackiego pierwowzoru, gdzie występuje wątek kryminalny)
- „Eros przegląda się w lustrze Tanatosa”
- Freud: człowiek i dwa popędy – miłości i śmierci
- miłość realizująca się w śmierci
Twórczość Viscontiego można podzielić na dwa etapy:
- okres filmów neorealistycznych
- i późniejszy okres filmów, opowiadających o zmierzchu świata arystokracji (okres „dekadencki”)
„Ziemia drży” (adaptacja sycylijskiej sagi Vergi – pisarza-naturalisty)
„Rocco i jego bracia”
- transpozycja wielkich narracji modernistycznych: „Józef i jego bracia” T. Manna oraz „Idioty” F. Dostojewskiego
- życie czytane przez pryzmat sztuki jest piękne
Robiąc filmy o odchodzącej arystokracji, skierował kamerę na siebie; ułożył ze swoich filmów opowieść o upadku arystokracji
„Lampart” pierwszym wielkim filmem, którego bohaterem był arystokrata
- na podst. książki Giovanniego de Lampedusy
- główny bohater – hrabia-esteta – zostaje świadkiem upadku klasowości
„Portret rodzinny we wnętrzu”
- nawiązuje do „Lamparta”
- podejmuje temat zderzenia kultury i natury, którego wyrazem jest fascynacja starości młodością
- sztuka może opiewać piękno naturalne, ale nigdy go nie stworzy
„Śmierć w Wenecji”
- na podst. powieści Tomasza Manna
- zderzenie Tanatosa z Erosem choroba w filmie symbolem miłości
- bohater czuje na sobie oddech śmierci i dlatego rzuca się w wir miłosnego uniesienia
- prawdziwa miłość to taka, w której człowiek się zatraca i umiera
- gł. bohater jest szczęśliwy w upadku – wyzbywa się ciążącej na nim kultury
- w postaci gł. bohatera – kompozytora Mahlera – zawarte są sylwetki XIX-wiecznych kompozytorów
- wątki z życia Nietschego
„Zmierzch bogów”
- film opowiadający o upadku arystokracji niemieckiej, która weszła w mezalians z nazizmem
- „tak jak pedofilia jest rodzajem zboczenia seksualnego, tak faszyzm jest wynaturzeniem kultury”
Ogromny wpływ Viscontiego na kinematografię zachodnią
Liliana Cavani i „Nocny portier”:
Początkowo robiła dokumenty
Film odpowiedzią na „Zmierzch bogów”
W miłości nie ma równouprawnienia
Na dnie poniżenia, gdy jeden z ludzi jest sprowadzany do rangi przedmiotu, możliwe jest zwycięstwo człowieczeństwa
Bernardo Bertolucci i „Ostatnie tango w Paryżu”:
Nurt kina pokazujący moralny upadek człowieka
Problem postrzegania seksualności, erotyzmu jako jedynego sposobu komunikacji niezanieczyszczonego przez kulturę
Film oparty na micie o Orfeuszu i Eurydyce – próba odzyskania czegoś utraconego (Miłości? Bliskości z drugim człowiekiem?), odwrócenia w kierunku przeszłości, kończy się śmiercią
Erotyka wiedzie do wejścia człowieka w kulturę