Rynek- miejsce gdzie zachodzą transakcje kupna/zbytu.
To proces w wyniku którego następuje uzgadnianie przedmiotu oraz warunków transakcji.

Podział rynków z punktu widzenia:

*terytorialnego: lokalne, regionalny, krajowe, międzynarodowy(UE); *branżowego: mięsa, odzieży, obuwia, itp.; *obrotu przedmiotu: rynek dóbr i usług konsumpcyjnych, rynek czynników wytwórczych (zasobów); *sytuacji rynkowej: zrównoważony (popyt=podaż, ceny są stabilne), producenta (popyt>podaż, ceny rosną), konsumenta (podaż<popyt, ceny spadają); *legalności: legalne, nielegalne; *przepisów regulujących handel: formalne (wg ściśle określonych przepisów prawnych), nieformalne (handel swobodny); *ilości podmiotów występujących na rynku: doskonałej konkurencji (bardzo duża liczba podmiotów), konkurencji monopolistycznej (duża liczba firm, silna konkurencja), oligopolistyczna (kilka do kilkunastu firm), monopolistyczna (jedna firma);
*ingerencji państwa na rynku: wolny (popyt, podaż i ceny kształtują się swobodnie), regulowany (popyt, podaż i ceny regulowane są przez państwo).

Popyt- ujemna relacja pomiędzy ceną a ilością jaką konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym czasie przy założeniu niezmienności pozostałych warunków (ceteris Paribas) .

Ujemna relacja ceny i popytu wynika: *z powodu istnienia substytucji, polegającej na tym, że jak rośnie cena dobra to konsument stara się go zastąpić tańszym substytutem; *z powodu istnienia dobra dochodowego, który polega na tym, że jak rosną ceny dóbr to rosną koszty utrzymania, konsumenci ograniczają konsumpcję innych dóbr.

Determinanty popytu: *poziom dochodów realnych ludności, *jakość; *moda, tradycje, zwyczaje; *ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

(Jeśli rośnie cena dobra substytucyjnego B, to popyt na dobro A rośnie jeśli rośnie cena dobra komplementarnego B, to popyt na dane dobro A maleje.) Paradoks Giffena- sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu. Paradoks Veblena- dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr. Posiadanie takich dóbr jest środkiem dowartościowania się, dlatego popyt na nie jest tym większy, im mniej ludzi je posiada,
i – paradoksalnie – rośnie wraz z ceną.
Paradoks spekulacyjny- wzrost cen powoduje wzrost popytu w oczekiwaniu na dalszy wzrost cen.

Podaż to dodatnia relacja pomiędzy ceną a ilością jaką producenci są skłonni zaoferować w danym czasie, przy założeniu (niezmienności warunków).

Determinanty: technologia i koszty produkcji, dostępność i ceny zasobów, ceny zasobów pracy, opłacalność produktu, podatki i dopłaty różnego typu, ilość firm w branży, rodzaj rynku, sezonowość produkcji, czynniki losowe(klęski urodzaju i nieurodzaju), oczekiwania dotyczące przyszłości.

Punkt równowagi (equilibrum) rynkowej wyznaczają: cena równowagi p₀ (do zaakceptowania przez konsumentów producentów); ilość równowagi q₀ (taka ilość produktów dostarczona na rynek, którą w całości wykupią konsumenci). Nadwyżka q₁-q₂. Niedobór q₂-q_1.

4 przypadki przesuwania się punktu równowagi:

1. Pod wpływem wzrostu popytu( np. samochód- każdy w rodzinie a producent się nie wyrabia)

2. Pod wpływem spadku popytu(np. choroba szalonych krów- hodowcy musieli obniżyć ceny)

1. Pod wpływem wzrostu podaży(np. przypadek klęski urodzaju, podaż jabłek wzrosła, cena zmalała)

2. Pod wpływem spadku podaży(np. klęska nieurodzaju- podaż ropy zmniejszyła się, cena poszła w górę)

Jednoczesna zmiana popytu i podaży( 10% rośnie popyt, producenci zwiększają oferty rynkowe)

Cena- pieniężny wyraz wartości towaru. Wartość wyrażona w pieniądzu. Zależy od popytu i podaży. Jest podstawowym parametrem w gospodarce, który jest brany pod uwagę przez producentów i konsumentów przy podejmowaniu następujących decyzji:

*producenci będą wytwarzać dobra i usługi, których cena jest dla nich najbardziej korzystna-ceny wyznaczają kierunki produkcji; *konsumenci będą nabywać te dobra i usługi, których cena w najmniejszym stopniu zmusi ich do rezygnacji z innych dóbr i usług, ceny będą więc wyznaczać kierunki konsumpcji. Funkcje ceny:

1) Informacyjna: *powinna informować konsumenta i producenta o warunkach w których przyjdzie im podejmować decyzję; *powinna informować producenta o opłacalności produkcji, o popycie na jego dobra;

*powinna informować konsumenta o możliwości nabycia dostępności dla niego danego dobra, a jakości dobra.

2) Rozdzielcza: tylko dzięki systemowi cen rynek „oczyszcza się” z niedoborów i nadwyżek.

3)Redystrybucyjna: poprzez redystrybucje dokonuje się przesuwanie dochodów. Dokonuje się je również przez obciążenie cen podatkami, oraz przez ustalenie cen minimalnych i maksymalnych.

Cena minimalna broni producenta lub pracownika, maksymalna broni konsumenta (jego interes).

Rodzaje cen: *wolnorynkowe-cena ukształtowana na rynku o warunkach zbliżonych do wolnej konkurencji.

*administrowane (kierowane)-ceny wyznaczane przez wielkie firmy monopolistyczne; *urzędowe-ceny wyznaczane przez właściwy organ państwowy, w którym muszą być reprezentowane interesy trzech stron (producenta, konsumenta, państwa)

Układ ceny: jednostkowy koszt wytworzenia+ zysk= cena fabryczna+ podatek VAT= cena zbytu+ marża hurtowa= cena hurtowa+ marża detaliczna= cena detaliczna

Elastyczność cenowa popytu- miara reakcji rynku na zmianę ceny. Współczynnik elastyczności cenowej popytu jest to stosunek procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany ceny: Δd – przyrost popytu w danym okresie; d – popyt w wyjściowym okresie

Δp – przyrost ceny w danym okresie; p – cena w wyjściowym okresie

1) popyt elastyczny(-2)- wzrost ceny o 10% powoduje spadek popytu o 20%)
2) popyt proporcjonalny(-1)- 10%, -10%
3) popyt nieelastyczny(-0,5) 10%, -5%

4) popyt sztywny(0) 10% 0%

5) popyt o dodatniej elastyczności cenowej(2)

10%, 2% (paradoks Giffena, Veblena)

Miarą reakcji podaży na zmianę ceny jest elastyczność cenowa podaży. Współczynnik elastyczności cenowej podaży- stosunek procentowej zmiany podaży do procentowej zmiany ceny:

Δs – przyrost podaży w danym okresie

s – podaż w wyjściowym okresie; Δp – przyrost ceny w danym okresie; p – cena w wyjściowym okresie.

1) podaż elastyczny:(żywność, sprzęty proste)
2) podaż proporcjonalny:(odzież, obuwie)
3) podaż nieelastyczny: (domy, drogi)

4) podaż sztywny: (ziemia, talenty)

Elastyczność mieszana(krzyżowa) to stosunek względnej zmiany popytu na dobro „i” do względnej zmiany ceny dobra „j” ( np. cena samochodu i benzyny ).

> 0 to dobro „i” oraz dobra „j” są substytutami

< 0 to dobro „i” oraz dobra „j” są względem siebie komplementarne.

Prawo Engela- wyraża zależność między dochodami ludności a wydatkami na żywność, mówi ono, że wraz ze wzrostem dochodów realnych ludności maleje procentowy udział wydatków na żywność. Jednocześnie, przy absolutnym wzroście wydatków na żywność następuje przesunięcie się popytów z artykułów objętościowych, na artykuły bardziej szlachetne.

Prawo Engela-Schwablego; w miarę wzrostu dochodów maleje procentowy udział wydatków na żywność. Wartość dochodów nie powoduje większych zmian procentowego udziału wydatków na odzież i obuwie. Wraz ze wzrostem dochodów rośnie nieznacznie procentowy udział wydatków na mieszkanie, opał i światło. W miarę wzrostu dochodów rośnie procentowy udział wydatków na dobra trwałego użytku (samochód, AGD, telefony), a następnie na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu (kształcenia, ochrony zdrowia, kultury, rozrywki, wypoczynku)

Konkurencja- proces oddziaływania uczestników rynku, którzy realizując swój cel przedstawiają korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości konkurencyjności, usługi dla zwiększenia liczby zawieranych transakcji. Mechanizm konkurencji oparty jest na postępowaniu sprzedawców, które zmierza do: *wyróżnienia się na tle innych konkurentów na rynku; *akceptacji tego wyróżnienia przez konkurentów.

Narzędzia konkurencji: produkty i jego funkcjonalność, reklama, cena, jakość, usługa. Podział konkurencji: cenowa, pozacenowa: ^jakościowa(zmiany jakości i funkcji), ^ informacyjna(przy pomocy reklamy).

4 fazy cyklu życia produktu: eksperymentalna (tworzenie nowego rynku, przeważnie jeden sprzedawca, ograniczony popyt przez cenę nowości); ekspansji (dynamiczny wzrost wielkości popytu na rynek i powolnej produkcji, konkurencja nie ma dużego nasilenia); dojrzałości (zmniejszający się popyt i duża podaż wymusza intensywne procesy konkurencyjne); depresji (spadek wielkości popytu zmusza producenta do ograniczenia produkcji, wzrost kosztów, pogorszenie efektów działalności gospodarczej. Część z nich opuszcza rynek w poszukiwaniu nowych segmentów).

5xP:

1.Produkt musi się czymś wyróżniać od produktu konkurencji, musi być niepowtarzalny.

2.Opakowanie to okładka produktu, jest ono wręcz tak samo ważne jak produkt ( wiele osób „kupuje oczami” ).

3.Cena powinna odzwierciedlać wartość produktu, nie zawsze niska cena zachęca do kupna.

4.Dystrybucja ( na bazarach, przez sieć hurtową, sklepy przyfabryczne, na aukcjach, w supermarketach, dystrybucja wysyłkowa ). Od produktu zależy gdzie go sprzedajemy.

5.Należy promować produkty, aby zachęcać do ich kupna. Promocja może polegać na znacznej obniżce ceny produktu lub na dodaniu czegoś do niego ( np. próbki perfum w gazetach, degustacje w supermarketach ).

Rodzaje pieniądza

A)towarowy

B)symboliczny

C)bezgotówkowy

D)śwaitowy

Funkcje pieniądza:

* miernik wartościowe

*środek cyrkulacji(obiegu)

*środek tezauryzacji czyli gromadzenia karbu

*środek płatniczy tzn. środek regulowania zobowiązań

*pieniądz światowy

Ograniczoność zasobów oraz nieograniczoność potrzeb stwarzają konieczność dokonywania wyborów. Wybory te sprowadzają się do następujących kwestii:

*co i ile produkować- czyli określenie struktury rzeczowej produkcji

*gdzie produkować- czyli określenie struktury przestrzennej produkcji

*kiedy produkować- czyli określenie struktury czasowej produkcji

*jak produkować, czyli przy pomocy jakich technologii

*dla kogo produkować-

Konkurencja doskonała:

*brak zróżnicowania produktu, produkt standardowy

*producenci(cenobiorcy) nie mają wpływu na ceny, gdyż udział każdego z nich na rynku jest znikomy.

Cenobiorca: producent na tyle mały w stosunku do całego rynku, że jego sprzedaż nie może wpływać na ceny rynkowe. Jest on zmuszony zaakceptować lub odrzucić cenę rynkową decydując się na określoną wielkość sprzedaży przy założeniu niezmienności ceny rynkowej.

* Nikt z uczestników rynku nie korzysta z uprzywilejowania czyli istnieje pełna swoboda wejścia i wyjścia na rynek. Na rynku nie ma żadnych prawnych i ekonomicznych barier wytwarzania i sprzedaży dóbr, produkcja jest elastyczna, czyli istnieje możliwość łatwego przenoszenia czynników produkcji z jednej gałęzi do drugiej.

* brak konkurencji pozacenowej

*przykłady: rolnictwo

Konkurencja monopolistyczna:

*duża liczba firm

*produkty zróżnicowane, stanowiące względem siebie bliskie substytuty

*producenci mają możliwość wpływu na cenę własnego wyboru, lecz w wąskim zakresie.

*istnieje swoboda wejścia i opuszczania rynku, chociaż pewne trudności mogą się pojawić

*przeważają formy konkurencji pozacenowej: reklama, opakowanie, serwis gwarancyjny, public relations i publicity, promocja sprzedaży, sprzedaż osobista. W ramach promocji istnieje znaczny nacisk na tzw. środki identyfikacji firmy (nazwę produktu, znak firmowy).

*przykłady: handel detaliczny, rynek odzieży, obuwia, książek

Oligopol:

*liczba firm: od dwóch (dupol) do kilkunastu

*produkty standardowe lub produkty zróżnicowane

* ceny są dość stabilne. Każdy z producentów może wpływać na cenę, ale musi liczyć się z tym, że jego decyzja wywoła określone reakcje jego konkurentów, czyli kontrola nad ceną jest ograniczona wzajemną współzależnością producentów. W przypadku zmowy kontrola nad ceną jest już znaczna.

*bariery wejścia na rynek są znaczne, głównie są to bariery technologiczne, związane z wysokimi nakładami inwestycyjnymi lub ochroną patentową.

*Konkurencja pozacenowa dotyczy przede wszystkim produktów konsumpcyjnych, a więc produktów zróżnicowanych

*przykłady: rynek stali, rynek samochodowy