Pedagogika antyautorytarna – okres przed i po II wojnie światowej, czyli czas pogłębiającego się totalitaryzmu. Pedaogogika antyautorytarna neguje neguje przejawy totalitaryzmu oraz autorytaryzmu w szczególności jeśli chodzi o edukację. Podkreśla znaczenie wolności i indywidualizmu w stosunku do dzieci i nauczycieli. W pedagogice antyautorytarnej wyróżniamy dwa nurty: nurt polityczny i nurt edukacyjny oraz wychowanie permisywne. Prąd ten nawiązuje silnie do pajdocentryzmu i nowego wychowania.
Źródło: B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 2004,
Nurt polityczny:
- zabieganie o wolna osobowość jednostek ludzkich w wolnym społeczeństwie
- wychowanie jest środkiem do osiągnięcia rewolucyjnej zmiany społeczeństwa
- krytyka autorytarnego sprawowania władzy
- negacja tradycyjnego, autorytarnego wychowania i nauczania
- autorytet wynikiem dwustronnej interakcji
- wychowawca nie stosuje przemocy fizycznej i presji psychicznej
- kształcenie osobowości autonomicznych
- niedopuszczenie do powtórzenia się Oświęcimia
Prekursorem pedagogiki antyautorytarnej w aspekcie politycznym był wybitny humanista i filozof Theodor W. Adorno, który opublikował w roku 1966 esej zatytułowany „Wychowanie po Oświęcimiu”
Adorno ( w eseju) :
- apelował by już nigdy nie powtórzył się Oświęcim
- przekonywał on o konieczności poszukiwania nowych idei edukacyjnych i nowej etyki – etyki przeżycia.
- pedagogów niemieckich zobowiązał moralnie do budowania pedagogiki miłości i tolerancji, której podstawową zasadą powinna być zasada „wychowania po Oświęcimiu” , opozycyjna w stosunku do społeczeństwa totalitarnego, faszystowskiego na rzecz kreowania społeczeństwa wolności , równości sprawiedliwości i szczęścia
-zdaniem Adorno Wychowanie może mieć w ogóle sens jedynie jako wychowanie do krytycznej autorefleksji
- uważał, że źródeł przemocy jaka występuje miedzy ludźmi należy szukać w prześladowcach a nie ich ofiarach
- uważał, że należy poznać mechanizmy, które sprawiają że ludzie są zdolni do zbrodni. Mechanizmy te należy im samym pokazać oraz rozbudzić na ten temat powszechną świadomość i dzięki temu starać się wiecej nie dopuścić do tragedii.
- wyjaśniał on powołując się na rozeznania psychologii głębii , że charaktery wszystkich ludzi, także tych którzy dopuszczają się zbrodni kształtują się już we wczesnym dzieciństwie. Dlatego też jeśli chcemy zapobiec powtórzeniu się tych zbrodni należy w wychowaniu skupić się na wczesnym dzieciństwie
- wyróżnił dwa możliwe źródła totalitarnej przemocy: po pierwsze wychowanie we wczesnym dzieciństwie a po drugie ogólną oświatę, która nie powinna dopuścić do powtórzenia się Oświęcimia.
- Za jedyną siłę, która zdolna jest przeciwstawić się formule Oświęcimia Adorno podawał autonomię, czyli zdolność do refleksji, samostanowienia, nie brania udziału w uprzedmiotawianiu innych ludzi
- W wychowaniu konflikt powinien być przekazywany jako coś normalnego. Wychowanie powinno także przygotować do stanowienia oporu wobec przemocy względem słabszych, dzięki ukształtowaniu prawdziwej świadomości
Wg Adorno do narodowego socjalizmu doszło dzięki zaistnieniu następujących przesłanek (przyczyny ludobójstwa):
Rozpad ustalonych autorytetów okresu cesarstwa, kiedy ludzie nie byli jeszcze przygotowani psychicznie do decydowania o sobie
Zanik więzi międzyludzkich
Gotowość trzymania z władzą i zewnętrznego podporządkowania się jej
Kompleks różnicy kulturowej – dręczyciele w obozach koncentracyjnych pochodzili w większości ze wsi (czyli między miastem a wsią).
Patogenny i wypaczony stosunek do ciała
Sprzyjanie tym rodzajom dyscyplin sportowych, które bazują na wyzwalaniu i eksponowaniu agresji, brutalności i sadyzmowi, szczególnie u ludzi, którzy sami nie poddają się sportowemu wysiłkowi i dyscyplinie, lecz są jedynie widzami .
Ślepa identyfikacja z kolektywem, w tym pierwsze doświadczenia w szkole np. zwyczaje ludowe, wszelkiego rodzaju obrzędy inicjacji, które zadają człowiekowi fizyczny ból – często do granic możliwości – jako cenę tego że wolno mu się czuć swoim, jednym z kolektywu.
Ideał surowości, dyscypliny w wychowaniu – „Wychwalana surowość, do której ma zmierzać wychowanie, oznacza obojętność na wszelki ból. Między bólem własnym a cudzym nie czyni się przy tym różnicy. Kto jest surowy wobec siebie, nabywa przez to prawa do surowości również wobec innych i mści się za ból, z którym nie wolno mu się było zdradzić, który musiał stłumić”
Ludzie o „urzeczowionej świadomości”, o charakterze manipulacyjnym – to osoby o pasji organizatorskiej, niezdolne do jakichkolwiek bezpośrednich doświadczeń, jałowe emocjonalnie, nadmiernie realistyczne, opanowane żądzą robienia czegoś bez w wnikania w treść działania. „Ludzie tego typu najpierw siebie samych zrównują w pewnym sensie z rzeczami, a następnie – jeśli tylko mają po temu możliwość - traktują innych na kształt rzeczy”.
Ludzie fetyszyzujący technikę, których miłość jest zaabsorbowana przez przedmioty czy maszyny.
Namawianie w toku pierwotnej socjalizacji dziecka w formie rozkazującej do miłości, do powinności kochania jako element ideologii, która utrwala chłód we wzajemnych stosunkach.
Źródła: B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 2004,
B. Śliwerski, Pedagogika antyautorytarna, (w:) Pedagogika. Podręcznik akademicki. T.1., Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2003
INNOWACJE PEDAGOGIKI ANTYAUTORYTARNEJ
Podkreśla się rolę swobody i indywidualności dziecka i wychowawców;
Partnerskie relacje między dorosłymi a dziećmi;
Autorytet pedagoga powinien być wynikiem dwustronnej interakcji, podczas której obie strony wzajemnie się szanują i ufają sobie;
Wychowawca nie stosuje przemocy fizycznej czy psychicznej, by osiągnąć zamierzony cel;
Współpraca jest wynikiem symetrycznych relacji, wzajemnego dialogu, partnerstwa i poczucia bezpieczeństwa;
Przedstawiciele pedagogiki antyautorytarnej wystąpili przeciwko zasadzie autorytetu, posłuszeństwa i konformizmu;
nauczyciel poświęca cały swój czas na interakcję z uczniami;
dziecko wybiera z oferty, to co dla niego jest ważne lub interesujące. Uczy się odpowiedzialności za dokonane wybory i podjęte decyzje;
każdy jest wolny i równy (w przeciwieństwie do tradycyjnej szkoły, gdzie nauczyciel ma władzę nad uczniem, jest „nad” uczniem)
znaczna część nauki jest nauką nieformalną, nie realizowaną na lekcjach. Jest to nauka przez działanie, uczestniczenie lub doświadczanie;
Zajęcia lekcyjne odbywają się w grupach kompetencyjnych (kilkuosobowych), gdzie uczniowie posiadają podobny poziom kompetencji z danego przedmiotu, bez względu na wiek;
Dzieci uczestniczą w lekcjach tylko wówczas gdy same tego chcą.
Żródła do innowacji: (to jest nasze podsumowanie rozdziałów w tych książkach):
B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 2004,
B. Śliwerski, Pedagogika antyautorytarna, (w:) Pedagogika. Podręcznik akademicki. T.1., Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2003