Sektor finansów publicznych: administracja centralna, jednostki samorządu terytorialnego, fundusze celowe (FUS, FP, FGŚP itp. .BUDŻET PAŃSTWA - jest to plan finansowy, który zawiera zarówno dochody jak i wydatki.Budżet: jest rocznym zestawieniem wpływów i obciążeń państwa; jest najważniejszą - po Konstytucji - ustawą jest prezentacją programu działania rządu; jest zespołem narzędzi, które służą realizacji zadań społeczno-gospodarczych państwa .Dochody budżetu państwa Podatki (najważniejsze źródło dochodów budżetu); cechy podatku: przymusowość, bezzwrotność, nieodpłatność, mają charakter pieniężny i ogólny, tzn że nakładane na podstawie ogólnych norm prawnych których adresat nie jest skonkretyzowany, opłaty, cła, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego i inne. Klasyfikacja podatków: majątkowe, konsumpcyjne, dochodowe. Podział podatków: pośrednie, bezpośrednie, centralne, lokalne.Podatki bezpośrednie nakładane są bezpośrednio na podatnika. Umożliwia to zróżnicowanie stawek w zależności od charakterystyki (położenia) płatnika, np. osoby o niskich dochodach płacą podatki o niższych stawkach itd. Przykładami podatków bezpośrednich są: podatek od dochodów osobistych, podatek od dochodów przedsiębiorstw, podatek od spadków i darowizn itd.Podatki pośrednie to te, które są nakładane nie bezpośrednio na osoby, lecz na transakcje, których one dokonują. Cechą charakterystyczną jest to, że ich wysokość z reguły nie zależy od charakterystyki płatnika. Do podatków tego typu zaliczamy przede wszystkim: podatek od wartości dodanej (VAT), Akcyzę.Krzywa Laffera obrazuje zależność pomiędzy wpływami do budżetu państwa z tytułu podatków, a wysokością stopy podatkowej jaka została ustalona. DEFICYT BUDŻETOWY - definiowany jest jako nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami. Deficyt bywa określany jako dziura budżetowa.Sposoby pokrywania deficytu: obligacje skarbu państwa i bony skarbowe (dług publiczny), pożyczki w międzynarodowych instytucjach finansowych, kredyty w banku centralnym . Państwo może finansować deficyt także sprzedając należący do niego majątek.Skutki deficytu budżetowego wzrost podatków (konieczność zwiększenia wpływów do budżetu, ze względu na rosnące koszty obsługi długu), pojawia się presja inflacyjna (monetyzacja długu), wzrost oprocentowania rządowych papierów dłużnych (wzrost stopy procentowej), brak zainteresowania udzielaniem kredytów przez banki, napływ kapitału spekulacyjnego - wysokie stopy procentowe przyciągają do Polski kapitał spekulacyjny, co - z jednej strony powiększa ryzyko kryzysu finansowego ze względu na możliwość nagłego odpływu tego kapitału, a z drugiej - podnosi kurs złotego wobec walut obcych i zmniejsza opłacalność eksportu, ograniczenie dostępnego w przyszłości potencjału produkcyjnego (ograniczenie możliwości wzrostu gospodarczego,) redystrybucja dochodów od ludzi biednych do bogatych (obligacje zwykle posiadają osoby mające wolny kapitał, za odsetki od obligacji płaci każdy), redystrybucja dochodów między pokoleniami - jeżeli pożyczone pieniądze idą na inwestycje, to przynajmniej przyszłe pokolenie skorzysta z tych inwestycji, jeżeli na konsumpcję, to jest to życie na koszt przyszłych pokoleń Państwowy dług publiczny jest to suma niespłaconych zobowiązań sektora finansów publicznych, do którego zaliczamy sektor rządowy - przede wszystkim skarb państwa oraz sektor samorządowy, liczony jest według wartości nominalnej, czyli bez kosztów jego obsługi w postaci oprocentowania i odsetek, podstawową przyczyną jego powstania jest utrzymywanie się przez dłuższy czas deficytu budżetowego, czyli sytuacji, gdy wydatki z kasy publicznej są większe niż wpływy do niej. Wpływ sektora publicznego na rozmiary inwestycji: skłonność do inwestowania w sektorze publicznym jest niższa niż w prywatnym, przejmowanie części dochodów prywatnych przez sektor publiczny powoduje zwiększenie konsumpcji, następuje wzrost popytu konsumpcyjnego przy jednoczesnym ograniczaniu popytu inwestycyjnego, inwestycje publiczne nie zawsze odzwierciedlają preferencje społeczeństwa (przymusowe finansowanie z podatków, brak odpowiedzialności majątkowej decydentów) Rola handlu zagranicznego w gospodarce wpływ na zmianę struktury dochodu narodowego, wpływ na zwiększenie efektywności gospodarowania, wpływ na wielkość i dynamikę dochodu narodowego Dlaczego narody handlują ze sobą? Merkantylizm, Teoria kosztów absolutnych, Teoria kosztów komparatywnych, Teoria obfitości zasobów. Doktryna merkantylizmu podstawą bogactwa państwa są zasoby złota i srebra, eksport stanowi podstawę zwiększenia bogactwa państwa, stosowanie środków ochronnych na import Teoria kosztów względnych 1817 r, David Ricardo, Zasady ekonomii politycznej. decydujące znaczenie ma przewaga względna, czyli stosunek kosztów realnych poszczególnych towarów, handel i specjalizacja przynosi korzyści niezależnie od tego czy produkujemy wszystkie towary taniej czy drożej od zagranicy, znaczenie ma porównanie nakładów na produkcję tego samego towaru Teoria obfitości zasobów Eli Heckscher i Bertil Ohlin, różnice w posiadanych zasobach czynników produkcji, uwzględnia również pozostałe czynniki produkcji: kapitał i ziemię, kraj eksportuje towary, które wymagają zużycia większej ilości tego czynnika produkcji, którego kraj posiada najwięcej, nie uwzględnia: · kosztów transportu · preferencji konsumentów · różnic w dostępnych technologiach.

Polityka handlowa (handlu zagranicznego) jest to całość przedsięwzięć państwa, zmierzających do kształtowania wielkości, kierunków geograficznych oraz struktury towarowej eksportu i importu określonego kraju. Typy polityki handlowej: ■ autonomiczna (prowadzona samodzielnie, bez uzgodnień z innymi rządami), ■ konwencyjna (lub umowna, tj. oparta na umowach międzynarodowych); ■ wolnego handlu (liberalna), ■ protekcjonistyczna, ■ mieszana (połączenie liberalizmu z elementami ochrony własnego rynku). Bilans Płatniczy - elementy OBROTY BIEŻĄCEI I.SALDO HANDLU I USŁUG REJESTROWANYCH,II. SALDO OBROTÓW NIEREJESTROWANYCH, III. SALDO DOCHODÓW MAJĄTKOWYCH ORAZ ODSETEK OD KAPITAŁU (%, dywidendy) IV. SALDO TRANSFERÓW (spadki, alimenty, renty) A. OGÓŁEM SALDO OBROTÓW BIEŻĄCYCH (l+ll+lll+IV) OBROTY KAPITAŁOWE B SALDO INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH I PORTFELOWYCH C.D.E. INNE OBROTY F. ZMIANA NALEŻNOŚCI ZAGRANICZNYCH NETTO- W TYM REZERW OFICJALNYCH (zmiana salda obrotów bieżących i salda przepływu kapitału).Nominalny kurs walutowy ■ cena jednej jednostki waluty wyrażona w jednostkach innej waluty Dwie metody: ■ metoda brytyjska - liczba jednostek waluty zagranicznej przypadająca na jednostkę waluty krajowej np: 0,25 USD za 1 PLN ■ metoda europejska - liczba jednostek krajowego pieniądza za jednostkę waluty obcej np: 4 PLN za 1 USDZmiana kursu walutowego 1. Pod wpływem sił rynkowych: > Aprecjacja: wzrost wartości waluty > Deprecjacja: spadek wartości waluty 2. Decyzją administracyjną: > Rewaluacja: wzrost wartości waluty > Dewaluacja: spadek wartości waluty. Międzynarodowa (lub regionalna) integracja ekonomiczna ■ proces scalania gospodarek narodowych poszczególnych krajów i tworzenie z nich jednego organizmu gospodarczego poprzez usuwanie ograniczeń w przepływie towarów i czynników wytwórczych oraz tworzenie podobnych warunków konkurencji, ■ docelowo zmierza do utworzenia organizmu gospodarczego, który - ze względu na wysoki stopień wewnętrznych powiązań ekonomicznych i osiągniętą w wyniku tego wewnętrzną spoistość ekonomiczną - wyodrębnia się w widoczny sposób z całokształtu gospodarki światowej.Cele międzynarodowej integracji gospodarczej: ■ poprawa efektywności gospodarowania, tj. lepsze wykorzystanie istniejących zasobów wytwórczych i postępu technicznego, ■ poprawa warunków życia ludności (dzięki lepszemu podziałowi dochodów między integrujące się kraje i grupy ich mieszkańców, ■ zapewnienie większej stabilizacji ekonomiczno- społecznej (dzięki przeciwdziałaniu zakłóceniom równowagi gospodarczej). Główne formy ugrupowań integracyjnych: ■ Strefa wolnego handlu -porozumienie handlowe, którego członkowie całkowicie znoszą lub poważnie ograniczają cła i bariery pozataryfowe we wzajemnych obrotach towarowych, ale zachowują samodzielność w polityce handlowej wobec krajów trzecich (zwłaszcza brak wspólnej zewnętrznej taryfy celnej), np.: EFTA, CEFTA, NAFTA.■ Unia celna - swobodny przepływ towarów między krajami członkowskimi (strefa wolnego handlu) i wspólna polityka handlowa wobec krajów trzecich (wspólna taryfa celna i harmonizacja barier pozataryfowych wobec świata zewnętrznego), np.: unia celna Beneluxu i przejściowo Europejska Wspólnota Gospodarcza. Wspólny rynek - porozumienie, które obejmuje nie tylko utworzenie unii celnej, lecz także wprowadzenie swobody przepływów czynników wytwórczych i wspólnych polityk sektorowych, np.: dawniej EWG, Andyjski Wspólny Rynek, Wspólnota Karaibska (CARICOM) oraz Wspólny Rynek Ameryki Południowej (MERCOSUR). ■ Unia ekonomiczna i walutowa - jest wyższą formą integracji, polegającą nie tylko na utworzeniu wspólnego rynku, lecz także na pełnej harmonizacji podstawowych dziedzin polityki ekonomicznej i społecznej, zwłaszcza polityki walutowej, pieniężnej i fiskalnej oraz wprowadzeniu wspólnej waluty (jedyny przykład - Unia Gospodarcza i Walutowa).Unia polityczna - obejmuje nie tylko utworzenie unii gos poda rczo-wa lutowej, lecz również prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i obronnej (docelowo do unii politycznej zmierzają od 1992 r. państwa członkowskie UE, chociaż kwestia ta wciąż budzi silne kontrowersje w ramach tego ugrupowania - koncepcje luźnej „konfederacji ojczyzn” obok wizji państwa federalnego typu Stany Zjednoczone Europy). GOSPODARKA Barterowa - polega na bezpośredniej wymianie jednych towarów i usług na drugie. Pieniężna - pozwala ominąć niewygody związane z bezpośrednią wymianą dzięki użyciu pieniądza Pieniądz ogólnie przyjęty środek wymiany - wszystko, co będzie akceptowane przez każdego człowieka w wymianie dóbr i usług powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań. Inaczej mówiąc jest to środek wymiany towar pełniący funkcję powszechnego ekwiwalentu. Właściwości pieniądza powszechnie akceptowany, łatwo przenośny łatwo, podzieiny na inne jednostki, trudny do podrobienia, ograniczona podaż. Funkcje pieniądza miernik wartości - umożliwia oszczędność czasu i energii przy przeliczaniu,co ile jest warte, oraz upraszcza sposób dodawania wartości dóbr i usług, środek wymiany - najważniejsza spośród funkcji pieniądza; jego istnienie umożliwia ominięcie podwójnej zgodności potrzeb niezbędnej w gospodarce barterowej.

Funkcje pieniądza środek tezauryzacji - umożliwia oszczędzanie, czyli gromadzenie majątku,za który można kupić dobra i usługi w przyszłości.To na ile pieniądze są dobrym środkiem gromadzenia majątku (tezauryzacji) zależy od stopy inflacji. Im jest ona większa tym pieniądze bardziej tracą swoją wartość środek płatniczy (miernik odroczonych płatności) - umożliwia dokonywanie zapłaty w przyszłości z uwzględnieniem inflacji Rodzaje pieniądza Pieniądz towarowy, Pieniądz symboliczny (fiducjarny) Pieniądz towarowy Posiada samoistną wartość i ekonomiczne zastosowanie, Np. metale szlachetne, papierosy, zboże itp., Aby towar mógł być wykorzystywany jako pieniądz, musi spełniać m.in. następujące warunki: - Akceptacja przez wszystkich uczestników rynku - Ograniczona dostępność, Używanie pieniądza towarowego związane jest z wieloma niedogodnościami (np. koszty transportu, przechowywania, ryzyko zniszczenia) Pieniądz symboliczny (fiducjarny) Banknoty i monety Pieniądz symboliczny nie przedstawia sam w sobie dużej wartości, a koszt jego wytworzenia jest znacznie mniejszy od reprezentowanej siły nabywczej Jest bardzo wygodny z praktycznego punktu widzenia Aby pieniądz symboliczny mógł funkcjonować, muszą być spełnione m.in. następujące warunki - Akceptacja przez wszystkich uczestników rynku - Status prawnego środka płatniczego Pieniądz w dzisiejszej postaci od pieniądza rynkowego do państwowego Pieniądz kruszcowy Rozwój banków i emisja banknotów Pokusa tworzenia „pieniądza z niczego” i emisja banknotów bez pokrycia Legalizacja emisji banknotów bez pokrycia - rezerwa cząstkowa Monopolizacja emisji banknotów przez banki centralne - prawny środek płatniczy Zniesienie standardu złota - brak twardych ograniczeń w emisji pieniądza i inflacja Pieniądz depozytowy, rezerwa cząstkowa i kreacja pieniądza bankowego System pieniężny Państwowy - pieniądz dostarczany jest przez państwo za pośrednictwem banku centralnego i powiązanych z nim banków komercyjnych Rynkowy - pieniądz dostarczany jest przez prywatne instytucje, jeden lub kilka wybierany jest przez społeczeństwo, jako najlepszy w roli środka wymiany Obecnie funkcjonuje pieniądz państwowy, zalecany jest przez ekonomię głównego nurtu,Powrót do pieniądza wolnorynkowego proponuje austriacka szkoła ekonomii Ile potrzeba pieniędzy?Równanie wymiany M x V = P x y M - ilość pieniądza (w ujęciu nominalnym) V - szybko obiegu pieniądza P - poziom cen Y - ilość towarów (ilość transakcji) System bankowy państwa System bankowy państwa jest dwustopniowy. Tworzą go bank centralny (Narodowy Bank Polski - NBP) i banki komercyjne. Funkcje banku centralnego: Centralny bank państwa · Kształtuje politykę pieniężno-kredytową. · Współdziała w kształtowaniu polityki gospodarczej kraju. · Współdziała w kształtowaniu polityki dewizowej. · Współpracuje przy sporządzaniu bilansu płatniczego oraz polityki kursowej. · Współdziała przy sporządzaniu prognoz, analiz i ocen finansów państwa. Bank emisyjny · Emituje znaki pieniężne. · Organizuje obieg gotówki. Bank banków · Oddziałuje na system bankowy stabilizując go. · Kształtuje politykę stopy procentowej. · Prowadzi politykę refinansowania banków i oprocentowania kredytów refinansowanych. · Prowadzi politykę rezerw obowiązkowych banków kredytowych w banku centralnym. Stabilność cen to nadrzędny cel banku centralnego Banki komercyjne Banki komercyjne- są to pośrednicy finansowi, którym państwo udzieliło licencji (na działalność polegającą m.in. na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów. Banki komercyjne dokonują kreacji pieniądza przez stwarzanie możliwości przekraczania stanu kąta i tworzenie wkładów na żądanie, o wartości przewyższającej poziom rezerw gotówkowych zgromadzonych w skarbcu banku. Polityka monetarna (pieniężna) państwa - kształtowanie podaży pieniądza Narzędzia Banku Centralnego wpływające na podaż pieniądza (instrumenty polityki monetarnej): · Rezerwa obowiązkowa · Operacje kredytowo-depozytowe · Operacje otwartego rynku Polityka pieniężna Inflacjonizm - przekonanie, że wzrost podaży pieniądza jest korzystny dla gospodarki Polityka pieniężna Aktywna - podaż pieniądza jest podporządkowana pobudzeniu zagregowanego popytu i pobudzeniu aktywności gospodarczej Pasywna - przyrost podaży pieniądza powinien być ściśle skorelowany z przyrostem PNB Aktywna polityka pieniężna Pobudzanie koniunktury gospodarczej (w okresie recesji lub spowolnienia wzrostu) ■ obniżanie stóp procentowych ■ obniżanie wskaźnika rezerw obowiązkowych ■ zwiększanie kwoty udzielanych kredytów refinansowych przy odpowiednio obniżonej stopie dyskontowej ■ kupowanie papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku Aktywna polityka pieniężna Schładzanie gospodarki (w okresie wzrostu presji inflacyjnej) ■ podwyższanie stóp procentowych ■ podwyższanie wskaźnika rezerw obowiązkowych ■ ograniczanie puli środków na kredyty refinansowe podnoszenie stopy dyskontowej ■ sprzedaż papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO Mierzenie całkowitej wielkości produkowanych dóbr i usług pozwala: 1. Ocenić wzrost gospodarczy 2. Określić skutki oddziaływania polityki makroekonomicznej rządu 3. Porównać poziom życia ludzi wr różnych krajach 4. Planować wielkość produkcji w poszczególnych przedsiębiorstwach Podstawowym sposobem zbierania danych makroekonomicznych o poziomie produkcji jest metoda opracowana przez ONZ zwana metodą SNA (System of National Accounts). Jego twórcami są laureaci Nagrody Nobla Simon Kuznetz i Richard Stone.

Produkt krajowy brutto (PKB) - rynkowa wartość - dóbr i usług finalnych - wytworzonych w danym okresie - przez czynniki produkcji zlokalizowane na terenie danego kraju, bez względu na to, do kogo one należą Produkt narodowy brutto (PNB) to - rynkowa wartość -wszystkich finalnych dóbr i usług - wytworzonych w danym okresie - przez czynniki produkcji należące do obywateli danego kraju, bez względu na to, gdzie są one zlokalizowane. Alternatywne podejścia do liczenia produktu Produkt gospodarki może być liczony trojako: -jako strumień wytworzonych produktów - od strony wydatków na krajową produkcję - od strony dochodów czynników produkcji PKB jako strumień produktów wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku, PKB od strony wydatków -suma wydatków na wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku PKB od strony dochodów - suma wynagrodzenia właścicieli wszystkich czynników produkcji PKB jako suma wydatków na dobra i usługi finalne Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to: dobra konsumpcyjne - nabywane przez gospodarstwa domowe dobra kapitałowe (inwestycyjne) - nabywane przez przedsiębiorstwa Dobra pośrednie to takie, które będą przetwarzane w kolejnych cyklach produkcyjnych. Nie wchodzą one w skład PKB, np. w piekarni mąka i cukier. PKB jako suma dochodów czynników produkcji wynagrodzenie za pracę, zyski (dochody z pracy na własny rachunek, oprocentowanie kapitału, renty gruntowe, czynsze dzierżawne, amortyzacja Produkt Narodowy Netto (PNN) nie ujmuje inwestycji odtworzeniowych, równych zużyciu środków trwałych (amortyzacji) PNN = PNB – amortyzacja Dochód narodowy równy jest produktowi narodowemu netto powiększonemu o subsydia rządowe (przedmiotowe) i pomniejszonemu o podatki pośrednie. Jest to produkt netto wytworzony w gospodarce. Dochód rozporządzalny (do dyspozycji) równy jest dochodowi osobistemu pomniejszonemu o podatki osobiste. Dochód rozporządzalny to kwota, jaką gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję. Agregacja (sumowanie, łączenie) - polega na łączeniu danych dotyczących szczebla mikroekonomicznego, co pozwala uzyskać informację o kształtowaniu się zjawiska na szczeblu makroekonomicznym. Mierzenie agregatów wymaga przyjęcia odpowiednich jednostek pomiaru 1. Mierzenie agregatów w jednostkach fizycznych (zasoby siły roboczej, liczba bezrobotnych, zatrudnionych w gospodarce) 2. Mierzenie agregatów w jednostkach pieniężnych (wymaga umiejętności przechodzenia od nominalnej do realnej wartości zmiennej ekonomicznej). DEFLOWANIE : Nominalna wartość np. produkcji to wartość wyrażona w cenach bieżących, które obowiązywały w momencie wytwarzania dóbr i usług, Wartość realna np. produkcji to wartość wyrażona w cenach stałych z jakiegoś okresu bazowego.PKB nominalny Bieżąca wartość to wartość w złotych równa kwocie, za jaką dobro lub usługa były kupione w chwili transakcji, Jeżeli PKB liczony jest w oparciu o wartości bieżące, wówczas nazywamy go nominalnym PKB. Realny PKB jest wartością PKB mierzonego przy użyciu stałych cen (w cenach z tzw. roku bazowego), Rok bazowy jest rokiem wzorcowym, w odniesieniu do którego mierzymy PKB w innych latach. Deflator PKB to wskaźnik ogólnego poziomu cen dóbr i usług uwzględnionych w PKB deflator PKB = PKB w cenach bieżących : PKB w cenach stałych nominalny PKB = realny PKB x deflator PKB Wady PKB jako miernika produktu i dobrobytu: 1) nie obejmuje wyników nie rejestrowanej produkcji dóbr (szara strefa, produkcja gospodarstw domowych, wolontariat), 2) nie uwzględnia wartości czasu wolnego, 3) nie jest pomniejszany o niekorzystne efekty zewoętrzne (zanieczyszczenie Środowiska, zatłoczenie, hałas etc.), 4) Nie uwzględnia jakości dóbr i usług, zwłaszcza publicznych. Parytet siły nabywczej pozwala na rozwiązanie problemu dokonywania porównań międzynarodowych PKB, polega na dokonaniu przeliczenia kursu waluty według siły nabywczej. Rynek jest to ogół transakcji kupna i sprzedaży dóbr i usług oraz zespół warunków, w jakich one przebiegają, mechanizm regulujący społeczną współpracę. Klasyfikacja rynków Według przedmiotu obrotu — rynek czynników produkcji, rynek dóbr konsumpcyjnych etc.Według zasięgu geograficznego — rynek lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy Według istniejącej sytuacji rynkowej — rynek sprzedawcy lub nabywcy Według stopnia jednorodności towaru -rynek homogeniczny lub heterogeniczny Według stopnia wyrównywania się ceny rynek doskonały lub niedoskonały Rynek doskonały: Rozproszenie po stronie nabywców i sprzedawców, Brak barier wejścia na rynek, Przejrzystość, Jednorodność (homogeniczność) towaru Funkcje rynku Wycena dóbr, Źródło informacji, Warunek racjonalnego wykorzystania zasobów, Osiąganie stanów równowagi w gospodarce, Weryfikacja społecznej przydatności produkcji - dostosowywanie produkcji do potrzeb. Popyt · Ilość dóbr (i usług), jakie konsumenci chcą i mogą nabyć po danych cenach w danym okresie, przy innych wielkościach niezmienionych (ceteris paribus) Prawo popytu Założona, ujemna zależność między ceną a ilością dobra, przy innych warunkach niezmienionych, Oznacza to, że: - spadek ceny dobra powoduje, że staje się ono relatywnie tańsze (efekt substytucji) - spadek ceny powoduje wzrost siły nabywczej konsumentów (efekt dochodowy) Determinanty popytu Cena, Pozacenowe determinanty popytu: Dochody nabywców, Ceny innych dóbr, Gusty i preferencje, Wielkość rynku i jego struktura, Oczekiwania co do przyszłych wartości determinant popytu.

Podaż · Ilość dóbr, jakie producenci chcą i mogą oferować przy danych cenach w danym okresie, przy innych warunkach niezmienionych (ceteris paribus) Prawo podaży · Założona, dodatnia relacja między ilością dobra, oferowaną przez producentów w danym czasie, a ceną dobra, przy innych warunkach niezmienionych. Determinanty podażyCena Pozacenowe determinanty podaży: Koszty wytwarzania Rentowność produkcji innych dóbr Czynniki naturalne (m.in. rolnictwo) Inne czynniki o charakterze obiektywnym (np. subsydia). Cena to pieniężny ekwiwalent jednostki towaru. Cena równowagi to cena, przy której wielkość popytu na dane dobro lub usługę zrównuje się z wielkością jego/jej podaży. Graficznie ilustruje ją punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży. Mechanizm rynkowy to proces wzajemnego oddziaływania na siebie elementów rynku (popytu i podaży) w dążeniu do równowagi rynkowej.Nadwyżka rynkowa to sytuacja, w której, przy danej cenie, ilość dobra lub usługi oferowana na sprzedaż przekracza jego/jej ilość, jaką nabywcy są skłonni kupić. Występuje wówczas, gdy cena jest wyższa od ceny równowagi rynkowej. Niedobór rynkowy to sytuacja, w której, przy danej cenie, wielkość popytu na dane dobro lub usługę przewyższa rozmiary jego/jej podaży. Występuje wówczas, gdy cena jest niższa od ceny równowagi rynkowej. ,,Niewidzialna ręka rynku” Mechanizm rynkowy rozdziela zyski i straty w taki sposób, by podejmowane indywidualne decyzje w skali gospodarki koordynowały się, powodując ład ekonomiczny, Powoduje to, że jednostki, dążąc do własnych korzyści, działają również dla dobra publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy. Wolny rynek · to taki, na którym ceny kształtują się jedynie pod wpływem popytu i podaży. Kontrola cen Bezpośrednia ingerencja państwa w rynek może polegać na ustalaniu progów cen lub pułapów cen, Rynek, na którym państwo kontroluje ceny, przestaje być rynkiem wolnym. Cena minimalna: określenie przez państwo minimalnego poziomu ceny, przekraczanie którego jest niedozwolone Cena maksymalna: określenie przez państwo maksymalnego poziomu ceny, przekroczenie którego jest niedozwolone. Skutki regulacji cen cena maksymalna jest skuteczna, gdy jest niższa od ceny równowagi rynkowej, cena minimalna jest skuteczna, gdy jest wyższa od ceny równowagi, skutek ustalenia ceny maksymalnej: - nadwyżka popytu (niedobór podaży), skutek ustalenia ceny minimalnej: -nadwyżka podaży (niedobór popytu).Współczesne systemy gospodarcze System ekonomiczny jest to zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego. System ekonomiczny określa: 1) kto i jak decyduje o tym, które dobra powinny być wytwarzane i w jakich ilościach, 2) w jaki sposób ma być dokonywany podział globalnego produktu społecznego między członków społeczeństwa. Rynek kontra państwo · O tym co, jak i dla kogo się wytwarza w gospodarce może decydować rynek, państwo lub jednocześnie rynek i państwo. Rodzaje gospodarek (ze względu na własność i sposób regulacji) Wolnorynkowa: - wyłącznie prywatna własność zasobów - ich alokacją kieruje wyłącznie rynek Mieszana: - prywatna i państwowa własność zasobów - rynkowa i państwowa alokacja zasobów Centralnie kierowana (nakazowo-rozdzielcza): - państwowa własność zasobów - alokacja zasobów jest określona centralnym planem rządu. Gospodarka rynkowa Ludzie dokonują dobrowolnej wymiany na rynku, Konsumenci decydują co jest produkowane. Rynek · Ceny informują o pilnych, niezaspokojonych potrzebach konsumentów i dostępności zasobów · Mechanizm zysków i strat kieruje zasoby do tych producentów, którzy najlepiej zaspakajają potrzeby konsumentów · System elastycznych cen koordynuje społeczną współpracę i zapewnia ciągłość konsumpcji w czasie Państwo · chroni prawo własności · zapewnia i gwarantuje wywiązywanie się z umów Gospodarka centralnie planowana · Brak wolności osobistej: o pozycji społecznej decyduje aparat przymusu · Dominująca forma własności: publiczna (brak realnej władzy właścicielskiej) · Państwo (urzędnicy) określa kto, co, za ile produkuje · Brak rynku Brak cen rynkowych -> brak informacji o rzadkości dóbr i zasobów -> nieefektywna alokacja zasobów (niedopasowanie struktury podaży do popytu: niedobór jednych produktów, nadmiar innych). Dlaczego socjalizm musi upaść? · Bo ludzie nie chcą pracować dla dobra wspólnego (przeważa interes własny nad altruizmem) Nawet gdyby kierowali się dobrem wspólnym, to i tak musi upaść, bo: · Brak informacji dla centralnego planowania - informacja rozproszona i zmienna (lokalna a nie centralna) - brak cen bo brak własności - brak kalkulacji, zysków i strat · W efekcie marnotrawstwo zasobów. Gospodarka mieszana Państwo zastępuje, uzupełnia i koryguje mechanizm rynkowy głównie poprzez: · produkcję dóbr i usług (publicznych i prywatnych) · ograniczanie swobody działalności gospodarczej · dokonywanie redystrybucji dochodów · działania na rzecz stabilizacji gospodarczej itp. Wzrost gospodarczy jest to ilościowe zwiększanie się z okresu na okres fundamentalnych wielkości ekonomicznych, w tym głównie DOCHODU NARODOWEGO. Rozwój gospodarczy obejmuje swym zakresem nie tylko zmiany ilościowe, ale także jakościowe, które zachodzą w strukturze społeczno - ekonomicznej w metodach wytwarzania i stosunkach ekonomicznych. □ Wzrost gospodarczy = wzrost PKB □ Jest to kategoria ilościowa. □ Rozwój gospodarczy to wzrost + zmiany strukturalne sprzyjające rozwojowi. □ Jest trudny do policzenia.

Przyczyny wzrostu gosp. Wzrost nakładów pracy Wzrost produkcyjności pracy. Czynniki wzrostu produkcyjności pracy · Kapitał rzeczowy · Kapitał ludzki · Postęp techniczny i organizacyjny · Korzyści skali · Zmiany struktury zatrudnienia · Instytucje społeczne i gospodarcze. Struktura produkcji to inaczej etapy produkcji od pierwotnych czynników produkcji (praca i ziemia) do gotowych dóbr konsumpcyjnych, różnią się długością procesu produkcji i zaangażowaniem kapitału. metody proste - pierwotne czynniki produkcji przechodzą niewiele etapów produkcji i szybko osiągają postać dóbr konsumpcyjnych metody okrężne - pierwotne czynniki produkcji przechodzą długą drogę, angażują większy zasób kapitału, ale pozwalają na wytworzenie większej masy dóbr konsumpcyjnych. Preferencja czasowa oznacza, że dobra teraźniejsze są bardziej pożądane niż dobra późniejsze wysoka preferencja czasowa - chęć jak najszybszej konsumpcji dostępnych dóbr niska preferencja czasowa - gotowość do powstrzymania się od bieżącej konsumpcji na rzecz wyższej konsumpcji w przyszłości. Naturalna stopa procentowa stopa procentowa, która równoważy dobrowolne oszczędności z inwestycjami odgrywa kluczową rolę w koordynowaniu decyzji długookresowych ludzie otrzymują taki poziom wzrostu gospodarczego, jakiego oczekują. Bariery strukturalne hamujące wzrost polskiej gospodarki □ ustawowo zdeterminowane wysokie wydatki socjalne, destabilizujące budżet państwa, □ deformacje rynku pracy, □ ograniczenia mechanizmu rynkowego w niektórych sferach (sektor energetyczny, sektor mieszkaniowy) blokujące elastyczne dostosowania podaży, □ utrzymywanie się znacznego zakresu własności państwa w wielu ważnych gałęziach gospodarki, □ wysoki stopień zbiurokratyzowania gospodarki oraz niska sprawność administracji państwowej. Cykl koniunkturalny Cykl koniunkturalny to wzrosty i spadki poziomu aktywności gospodarczej w stosunku do długookresowego trendu wzrostowego w gospodarce Ekspansja to wzrost produktu w gospodarce trwający 6 miesięcy lub dłużej Recesja to spadek produktu w gospodarce trwający 6 miesięcy lub dłużej Kryzys to drastyczny spadek całkowitego produktu w gospodarce, któremu towarzyszy bezrobocie, trwający kilka lat. Fazy cyklu koniunkturalnego 1. Faza kryzysu. 2. Faza depresji. 3. Faza ożywienia 4. Faza rozkwitu. Fazy cyklu koniunkturalnego 1. Faza kryzysu: Maleje produkcja , maleje zatrudnienie , maleją inwestycje i rośnie bezrobocie Ograniczony jest popyt wewnętrzny Na rynku rośnie podaż w stosunku do popytu Maleją ceny i maleje stopa zysku Koniunkturalna obniżka cen prowadzi do bankructwa firmy produkujące po najwyższych kosztach 2. Faza depresji: - Trend spadkowy produkcji, zatrudnienia, płac, cen, zysku, inwestycji i konsumpcji zanikają - Zmniejszają się nadmierne zapasy towarów, ustają bankructwa przedsiębiorstw - Przywrócona zostaje stabilizacja i równowaga cen na niskim poziomie - Niski poziom cen , niska stopa zysku - zmusza firmy które przetrwały kryzys do poprawy rentowności - Firmy muszą obniżać koszty produkcji - Na rynku stopniowo pojawia się przewaga popytu nad podażą 3. Faza ożywienia.Wzrasta popyt na dobra inwestycyjne Rosną ceny Poprawia się rentowność produkcji Następuje wzrost zatrudnienia Maleje stopa bezrobocia Rosną zyski Wzrasta popyt globalny Występuje trend wzrostowy inwestycji. 4. Faza rozkwitu. Występują wzrostowe tendencje dochodu narodowego, produkcji, inwestycji, stopy zysku, konsumpcji, zatrudnienia, cen i płac Rozpoczyna się okres najwyższego poziomu koniunktury. Główne przyczyny cyklu koniunkturalnego egzogeniczne: - szoki egzogeniczne: klęski żywiołowe, wojny, szoki naftowe, - teorie rolnicze, - teoria innowacji, - teoria cyklu politycznego, - teorie monetarystyczne, - teoria realnego cyklu koniunkturalnego, endogeniczne: - keynesowskie - teoria mnożnika-akceleratora. Państwowy system pieniężny monopol państwa na produkcję pieniądza (bazy monetarnej), banki komercyjne mają przywilej kreowania bezgotówkowego pieniądza kredytowego, który nie ma pokrycia w oszczędnościach ludności (rezerwa cząstkowa), podaż pieniądza może szybko zmieniać się w czasie. Cykl polityczny · partie rządzące - w celu uzyskania reelekcji - pobudzają koniunkturę przed wyborami, stosując ekspansywną politykę fiskalną, po wyborach każda partia, która wygra, zmuszona jest zastosować restrykcyjną politykę fiskalną, by zmniejszyć deficyt budżetowy, dług publiczny oraz inflację. Teoria innowacji (J.A.Schumpeter) · falowe pojawianie się innowacji organizacyjno-technicznych, · istnieje ciągły strumień możliwości innowacji - musi być przedsiębiorca-innowator, który pierwszy zastosuje tę możliwość w produkcji; jego zysk nadzwyczajny skłania innych przedsiębiorców do naśladowania. Następuje dyfuzja techniki. Wzrostowi podaży nie towarzyszy wzrost popytu i następuje spadek cen i stopy zysku, · epokowe wynalazki. Teoria realnego cyklu koniunkturalnego (Kydland, Prescott) Źródłem cyklu koniunkturalnego są zakłócenia o charakterze realnym Brak nawet przejściowych odchyleń od stanu pełnej równowagi rynkowej Teoria opiera się na założeniu, że tempo postępu technicznego i związany z nim wzrost produktywności podlegają nieregularnym zmianom, co wpływa na podaż dóbr i w efekcie na decyzje konsumpcyjne Cykl koniunkturalny to zbiór trwałych wstrząsów technologicznych, które zmieniają ścieżkę wzrostu Równowaga występuje zawsze, stąd ingerencja rządu jest zbędna.

Teoria keynesowska · zmiany popytu globalnego: - popytu konsumpcyjnego i popytu inwestycyjnego wywołane przez zmiany krańcowej stopy zysku, niepewność, „instynkty zwierzęce” - wahania eksportu netto wywołane zmianą koniunktury zagranicą. · recesja jest wynikiem zbyt małego efektywnego popytu globalnego, · w wyniku zmian w popycie globalnym następują zwielokrotnione zmiany w produkcji - model mnożnika-akceleratora^