Temat: FUNKCJE I CELE ARTETERAPII

„Dzieło sztuki może być traktowane i używane jako uzewnętrzniona mapa naszego wewnętrznego Ja”.
Peter London No More Secondhand Art

Terapia przez sztukę ma bardzo szerokie zastosowania. Poprzez działania plastyczne, muzyczne, literackie, teatralne, spełnia ona funkcję zarówno korekcyjną, jak i stymulacyjną. Umożliwia człowiekowi, przy pomocy symboli, wyrażenie swoich trudnych przeżyć i emocji w bezpiecznych warunkach. Zarówno zapobiega występowaniu emocji negatywnych, jak też stymuluje emocje mające korzystny wpływ na stan psychiczny. Arteterapia umożliwia samopoznanie, rozbudza świadomość motywów własnych działań i zachowań, pobudza wyobraźnię, uaktywnia spontaniczność, daje poczucie wolności i realizacji, spełnia funkcję kompensacyjną, wyrównując braki i ograniczenia psychofizyczne, zaspakaja potrzeby: bezpieczeństwa, współuczestnictwa, akceptacji, rozbudza wiarę w siebie[1].

Terapia przez twórczość umożliwia bezpośrednie dotarcie do ukrytych w podświadomości treści za pomocą obrazu, rzeźby, rysunku, ruchu, ekspresji muzycznej. Działania twórcze stanowią otwarcie bramy do wnętrza psychiki. Poprzez język uniwersalnych symboli docieramy do sedna, istoty naszego bytu, konfrontujemy się z wewnętrznym światem naszych potrzeb, lęków i pragnień, możemy nabrać dystansu wobec swoich projekcji, dostrzec problemy z innej perspektywy. Takie rozpoznanie tkwiących w nas schematów, uwarunkowań, prowadzi do uzdrowienia i rozwoju.
Zgodnie z definicją Brytyjskiego Stowarzyszenia Arteterapeutów (The British Association of Art Therapists (BAAT) z 2009 roku, arteterapia jest formą psychoterapii (art psychotherapy), która traktuje media artystyczne jako podstawowy sposób komunikacji. We wspierającym środowisku, któremu sprzyja relacja terapeutyczna, uczestnik arteterapii może tworzyć obrazy i obiekty, w celu ich eksploracji oraz dzielenia się znaczeniami, które mogą być z nich odczytane. Dzięki temu, osoba może lepiej zrozumieć siebie oraz naturę swoich problemów i trudności. To z kolei może prowadzić do pozytywnej trwałej zmiany w jego postrzeganiu siebie, w aktualnych relacjach oraz ogólnie rozumianej jakości życia (Edwards, 2004)[2].
Amerykańskie Stowarzyszenie Arteterapii (The American Art Therapy Association (AATA 2009) podkreśla, że arteterapia jest profesją (zawodem), który wykorzystuje proces tworzenia do podniesienie poziomu fizycznego, umysłowego i emocjonalnego dobrostanu osób w każdym wieku. Arteterapia opiera się na założeniu, że proces twórczy służący autoekspresji pomaga ludziom rozwiązywać problemy i konflikty, rozwijać umiejętności interpersonalne, kierować własnym zachowaniem, redukować stres, podnosić samoocenę i samoświadomość oraz osiągać wgląd. Arteterapia w takim rozumieniu, integruje różne pola ludzkiego rozwoju; łączy sztuki wizualne (rysunek, malarstwo, rzeźba i inne formy wizualne)i wiedzę o procesie twórczym z modelami doradztwa personalnego i psychoterapią[3].
Stosowana jest w pomocy dzieciom, osobom dorastającym, dorosłym i osobom w okresie późnej dorosłości, grupom społecznym i rodzinom, w leczeniu: lęków, depresji, innych zaburzeń afektywnych, uzależnień, problemów w relacjach rodzinnych, w przypadkach nadużycia seksualnego i przemocy domowej, w trudnościach społecznych i emocjonalnych związanych z niepełnosprawnością i chorobą , w traumach i przeżyciach straty, przy problemach fizycznych, poznawczych i neurologicznych, oraz trudnościach psychospołecznych związanych z chorobami somatycznymi (np. chorobami nowotworowymi).
Skorny zauważa, że „ważną rolę arteterapia odgrywa w oddziaływaniu na stan emocjonalny osób poddanych postępowaniu terapeutycznemu. Może ona zarówno zapobiegać występowaniu emocji spełniających negatywną funkcję regulacyjną, jak też stymulować emocje wywierające korzystny wpływ na stan psychiczny oraz przejawiane przez daną osobę formy aktywności. Arteterapia spełnia zarówno funkcję korekcyjną, jak też stymulacyjną"[4].
Zbigniew Skorny podaje trzy funkcje:
I. funkcja rekreacyjna - polegająca na tworzeniu warunków ułatwiających wypoczynek, oderwanie się od codziennych trudności i problemów życiowych,
II. funkcja edukacyjna - dostarczenie dodatkowych wiadomości pełnej wiedzy i zwiększaniu mądrości życiowej dzięki czemu osoba lepiej orientuje się w rzeczywistości i skuteczniej rozwiązuje problemy,
III. funkcja korekcyjna - polega na przekształcaniu mechanizmów mniej wartościowych na bardziej wartościowe. Mogą to być zmiany nastawienia z negatywnego na pozytywny lub zmiana koncepcji własnego życia[5].
Według innych autorów pełni ona również funkcje:

funkcję ekspresyjną - ma ona wpływ na ujawnianie tłumionych emocji, a jej oczyszczający charakter pomaga rozładować niekorzystne stany napięcia,
funkcję pragmatyczną - służy zapewnieniu jednostce podstawowych potrzeb,
funkcję kompensacyjną - ma na celu zaspokojenie nie realizowanych potrzeb jednostki,
funkcję poznawczą - uczy nazywania, wyrażania i rozpoznawania uczuć
funkcję regulacyjną - umożliwia zaspokojenie potrzeb samorealizacji oraz kompensacji[6].

Arteterapia ma na celu zobligowanie jednostki do retrospekcji znaczenia zdarzeń w kontekście przeszłości i umożliwienie zmiany postaw przyszłego zachowania, z uwzględnieniem faktycznych warunków otaczających tę osobę. Powinna być skierowana na wykrywanie wewnętrznych zahamowań blokujących procesy poznawcze, rozwój zdolności oraz kształtowanie osobowości[7].
Do celów terapii przez sztukę zaliczamy również takie cele jak:
· ujawnienie odczuć,
· oczyszczanie, czyli ujawnienie uczuć za pomocą malowania, rysowania, itp., co powoduje się ich pozbycie,
· uświadomienie, czyli wyrzucenie swoich uczuć poprzez ich namalowanie i następnie oglądanie swego rysunku,
· porównanie, polega ono na zbieraniu rysunków z każdych zajęć terapeutycznych i ich porównywanie, by uświadomić zmiany zachodzące w ich autorze, czyli osobie poddanej terapii[8].
Głównym celem ateterapii jest to, by po jej zakończeniu, osoba która została jej poddana, optymistycznie podchodziła do problemów, radziła sobie z własnymi emocjami, stała się odporna na niepowodzenia i nabrała wiarę w samego siebie, a także pokonała własną nieśmiałość.
Mówiąc za W. Karolakiem: arteterapia, terapia przez sztukę, jest również sposobem wydobywania z dzieci i młodzieży sił, energii, które pomagają im we własnym rozwoju. Jest to poszukiwanie motywacji do procesu twórczego. Stanowi ona bezpieczny i akceptowany przez dzieci sposób wypowiedzi tego, co jest trudne do opisania słowami, jest odzwierciedleniem problemów i negatywnych emocji nagromadzonych i przechowywanych[9].