Faust - streszczenie

Scena przedwstępna

Dyrektor teatru, Poeta oraz Jowialista rozmawiają o przygotowywanym spektaklu. Dyrektor wraz z Jowialistą namawia Poetę, by napisał coś, co mogłoby zainteresować tłum. Poeta wzbrania się przed tym, ponieważ uważa, że nie wolno w ten sposób wykorzystywać sztuki, która nie jest przeznaczona dla prezentowania spraw mało ważnych lub wręcz głupich, mogących rozbawić publiczność. Dyrektor jednak jest nieustępliwy i każe Poecie zabrać się do pracy.

Prolog w niebie

Mefistofeles przychodzi przed oblicze Boga. Bóg pyta go, czy zna prawego człowieka, doktora Fausta. Mefistofeles proponuje zakład: jeśli Bóg da mu wolną rękę, on sprowadzi Fausta na drogę zła. Bóg zgadza się, będąc przekonanym, że Faust nie da się zwieść.


CZĘŚĆ PIERWSZA

Noc

Faust rozmyśla w swoim pokoju nad własnym życiem. Dochodzi do wniosku, że cała wiedza, którą zdobył nie dała mu szczęścia

. Czuje się tak, jakby był już trupem za życia. Wyznaje, że zajął się magią po to, by poznać

prawdę o świecie. W pewnym momencie udaje mu się wywołać ducha. Kiedy duch zjawia się przed nim, Faust jest przestraszony. Rozmowę z niezwykłym gościem przerywa mu jego służący, Wagner, który prosi Fausta, by przekazał mu trochę ze swojej wiedzy. Gdy Wagner wychodzi, Faust postanawia popełnić samobójstwo. Już ma wypić truciznę, gdy od postanowienia odwodzi go dźwięk dzwonów, który powiadamia o rozpoczęciu Świąt Wielkanocnych. Faust rezygnuje z popełnienia samobójstwa.

Przed bramą miasta

Mieszkańcy: studenci, mieszczanki, czeladnicy i chłopi bawią się przed bramą miasta i zastanawiają jak spędzić świąteczny dzień. Kiedy pojawia się wśród nich Faust ze sługą Wagnerem, wszyscy okazują mu szacunek. Wagner przypomina, że Faust cieszy się tak wielkim poważaniem, ponieważ jako mały chłopiec wraz ze swym ojcem lekarzem odwiedzał chorych

w ich domach w czasie zarazy. Faust rozkoszuje się wiosną i marzy o innym życiu. Nagle dostrzega czarnego pudla. Próbuje przekonać Wagnera,

Nagle dostrzega czarnego pudla. Próbuje przekonać Wagnera, że jest to jakaś zjawa, ale Wagner uparcie twierdzi, że to tylko zwykły pies. Faust zabiera pudla do domu

.

Pracownia

Faust próbuje przekładać Ewangelię św. Jana. Nie może jednak uporać się z pierwszym wersem, ponieważ nie podoba mu się zdanie: „Na początku było Słowo”. Ostatecznie przekłada je na: „Na początku był czyn”. Kiedy tak pracuje nagle pudel zaczyna przybierać dziwną postać. Przed Faustem staje Mefistofeles i przedstawia się jako część siły, która pragnąć zawsze zła, czyni dobro. Faust najpierw jest przestraszony, ale z czasem niecodzienny gość zaczyna go coraz bardziej interesować. Chce, by Mefistofeles odpowiedział mu na kilka pytań. Czart wymyka się jednak z pracowni.

Pracownia

Mefistofeles wraca do pracowni Fausta. Proponuje mu, żeby opuścił swoją ciemną komnatę, porzucił zajmowanie się zgłębianiem wiedzy, które tak mu ciąży i w końcu oddał się przyjemności. Diabeł proponuje Faustowi, że może zostać jego sługą. Faust jest przekonany, że diabłu nie uda się sprawić, by poczuł się szczęśliwy. Zawierają więc układ: jeśli Faust kiedykolwiek wypowie słowa: „Wstrzymaj się chwilo! Ty jesteś tak piękną!”, wtedy jego dusza będzie należała do Mefistofelesa. W czasie rozmowy do domu Fausta przychodzi uczeń. Mefistofeles ubiera na siebie szaty gospodarza, któremu każe się przygotować do podróży. Potem rozmawia z uczniem i doradza mu, jaką dziedziną wiedzy mógłby się zająć. Uczeń jest zadowolony z rad i zapowiada, że jeszcze odwiedzi tak znakomitego mistrza.

Szynkowania Auerbacha w Lipsku

Grupa

studentów pije w szynku wino, żartuje i śpiewa. Do pomieszczenia wchodzi Mefistofeles z Faustem, któremu chce pokazać zabawę

młodzieży. Podchodzi do studentów i proponuje im, że dostarczy wina, jakiego każdy zażąda. Potem robi świdrem dziury w stole. Studenci podstawiają szklanki i rzeczywiście ze stołu wypływa wino. Wszyscy są pod wielkim wrażeniem, jednak po chwili wino zamienia się w ogień. Studenci chcą się odegrać na nieznajomym,

Wszyscy są pod wielkim wrażeniem, jednak po chwili wino zamienia się w ogień. Studenci chcą się odegrać na nieznajomym, który ich oszukał, ale Mefistofeles razem z Faustem znikają niepostrzeżenie.

Kuchnia czarownicy

Mefistofeles zabiera Fausta do czarownicy. Kiedy przybywają na miejsce, okazuje się, że czarownicy nie ma, a przy kotle siedzą dwa koczkodany. Mefistofeles rozmawia z nimi, a w tym czasie Faust wpatruje się w zwierciadło. Widzi w nim dziewczynę wielkiej piękności. Mefistofeles obiecuje mu, że wkrótce pozna taką kobietę

. Po chwili przychodzi czarownica. Na prośbę diabła przygotowuje eliksir młodości. Faust wypija napój

.

Ulica

Obok Fausta przechodzi dziewczyna imieniem Małgorzata. Faust od razu się w niej zakochuje i mówi Mefistofelesowi, że ta dziewczyna musi być jego. Diabeł próbuje przekonać Fausta, że nie jest to najlepszy

pomysł, ponieważ dziewczyna jest niewinna i czysta, więc czart nie ma nad nią władzy. W końcu godzi się spełnić życzenie Fausta, ale zastrzega, że dla zrealizowania tego zamiaru potrzeba dużo czasu.

Wieczór

Kiedy Małgorzata wychodzi ze swojego pokoju, do pomieszczenia dostają się Mefistofeles i Faust. Faust cieszy się, że może przebywać w pokoju ukochanej. Mefistofeles zostawia szkatułkę pełną klejnotów, tłumacząc Faustowi, że dzięki temu zdobędzie dziewczynę. Małgorzata wraca i ze zdziwieniem otwiera szkatułkę, potem przymierza biżuterię.

Aleja do spaceru

Mefistofeles z oburzeniem donosi Faustowi, że matka Małgorzaty oddała szkatułkę księdzu, by ten ofiarował ją Matce Bożej. Faust odsyła go, by przyniósł mu nowy podarek dla dziewczyny.

Mieszkanie

sąsiadki

Małgorzata przyszła do sąsiadki Marty pokazać jej nową szkatułkę wypełnioną klejnotami, którą znalazła w swoim pokoju. Marta radziła jej, żeby tylko nie pokazywała skarbów matce. W czasie rozmowy do Marty przyszedł Mefistofeles. Przyniósł wiadomość o śmierci jej męża. Kobieta nie do końca chciała wierzyć, więc umówili się na wieczór,

Kobieta

nie do końca chciała wierzyć, więc umówili się na wieczór, że Mefistofeles przyprowadzi drugiego świadka, który będzie mógł poświadczyć o śmierci męża Marty. Diabeł poprosił, żeby przyszła również Małgorzata.

Ulica

Mefistofeles donosi Faustowi, że zobaczy swoją Małgorzatę pod warunkiem

, że zgodzi się poświadczyć, iż mąż Marty umarł w Padwie. Faust godzi się.

Ogród

Spotkanie w ogrodzie: Mefistofeles rozmawia z Martą, która próbuje zasugerować mu, że chętnie by za niego wyszła, a Faust i Małgorzata wyznają sobie otwarcie

, że są w sobie zakochani. Po tej rozmowie Małgorzata ucieka.

Altana

Małgorzata chowa się przed Faustem w altanie. Faust znajduje ją i całuje, dziewczyna odwzajemnia pocałunek. Potem Faust z Mefistofeles wychodzą z ogrodu.

Grota w lesie

Faust zaczyna żałować swojej decyzji. Wyrzuca Mefistofelesowi, że rozpalił w nim pragnienie posiadania Małgorzaty i zmuszenia jej do zła. Mefistofeles kpi z niego i mówi, że trudno mu dogodzić. Faustowi wydaje się, że mimo wszystko nie ma już odwrotu, dlatego postanawia doprowadzić sprawę do końca.

Ogród Marty

Małgorzata prosi Fausta, by wyznał jej, czy wierzy w Boga. Faust udziela wymijających odpowiedzi, co bardzo smuci Małgorzatę. Mówi swojemu ukochanemu, że złe uczucia wzbudza w niej jego towarzysz. Na koniec Faust prosi, by mógł zostać na noc. Małgorzata boi się matki, więc Faust radzi dziewczynie, by uśpiła matkę środkiem nasennym.

Przy studni i Przedmurze

Małgorzata żałuje, że spędziła noc z Faustem. Idzie przed obraz Matki Bożej i modli się.

Noc

Brat Małgorzaty orientuje się, że jego siostra nocą spotyka się z jakimś mężczyzną. Zastępuje drogę

Faustowi i Mefistofelesowi. Faust rani go śmiertelni. Zbiegają się ludzie, na miejscu pojawia się także Małgorzata z Martą. Brat przeklina siostrę za to, że dopuściła się grzechu i umierając mówi jej, że skończy jak nierządnica.

Wnętrze Fary

W czasie mszy zły duch szepcze do Małgorzaty, że jest już potępiona. Dziewczyna mdleje.

Noc Walpurgi (w czasie której odbywał się sabat czarownic)

Na górze Brocken zbierają się czarownice, czarownicy i różne postaci, które w jakiś sposób związane są ze złem. Przybywają także Faust i Mefistofeles. Trwa zabawa. Nagle Faust dostrzega spętaną Meduzę (postać mitologiczna pokonana przez

Perseusza), która wydaje mu się bardzo podobna do Małgorzaty. Mefistofeles ostrzega go, że to jedynie czary, bo każdy kto spojrzy na meduzę, widzi w niej tego, kogo chce zobaczyć. Potem zabiera Fausta na przedstawienie do teatru, zorganizowanego na górze Brocken.

Widzenie w Noc Walpurgi  (satyra „Snu nocy letniej” Szekspira)

Tematem przedstawienia w teatrze ma być wesele Oberona i Tytanii ze „Snu nocy letniej”, jednak spektakl zamienia się w luźne wypowiedzi różnych postaci, takich jak Gwiazda latająca, Realista, Sceptyk, Dogmatyk itd. W tym fragmencie Goethe wkłada w usta bohaterów wypowiedzi swoich przeciwników ideowych i ośmiesza je.

Pochmurny dzień

. Pole

Faust dowiedział się o rozpaczliwym położeniu Małgorzaty, która przez niego została uwięziona. Wyrzuca Mefistofelesowi, że skłonił go do skażenia niewinnej istoty. Rozkazuje Mefistofelesowi  prowadzić się do Małgorzaty i uwolnić ją.

Więzienie

Kiedy Faust wszedł do celi, Małgorzata myślała, że to kat. Potem powoli zrozumiała, że przyszedł po nią jej kochanek. Nie na długo jednak była w pełni świadoma. Prawie cały czas majaczyła i zdawało się, że traci zmysły. Mówiła, ze utopiła dziecko swoje i Fausta. Pomimo nalegań, nie chciała opuścić wiezienia. Kiedy zjawił się Mefistofeles zaczęła wzywać wszystkich świętych. Diabeł poganiał Fausta. Próbował go przekonać, że muszą uciekać, a Małgorzata jest już i tak potępiona. Głos z góry odpowiedział: „zbawiona”. W końcu Faust uciekł z Mefistofelesem.


CZĘŚĆ DRUGA. AKT I

Wdzięczna okolica

Faust śpi na łące pełnej kwiatów. Małe

duchy śpiewają,

Faust śpi na łące pełnej kwiatów. Małe duchy śpiewają, że wraz z nowym dniem wszystkie troski znikną. Faust budzi się i cieszy pięknem przyrody.

Palatynat cesarski

Cesarz wybrał Mefistofelesa na nowego błazna. Kiedy doradcy cesarscy opowiadali o tym, że źle dzieje się w kraju i skarb jest pusty, diabeł poradził, że złota należy szukać w ziemi i w górach. Dworzanie uznali to za pomysł niegodny, jednak cesarz pozwolił na zrealizowanie planu Mefistofelesa. Potem zorganizowano bal maskowy. Zabawa skończyły się pożarem, który jednak udało się ugasić.

Ogród zamkowy

Faust z Mefistofelesem przepraszają cesarza za czary z ogniem i pożar. Cesarz nie gniewa się i jest zadowolony z zabaw

, które zorganizował Mefistofeles. Na dwór przychodzą urzędnicy i powiadamiają cesarza, że cudownym sposobem wszystkie problemy w państwie się skończyły, a skarb jest znowu pełny. Wszystko to dzięki Faustowi i Mefistofelesowi.

Ciemny krużganek

Faust każe Mefistofelesowi wywołać Helenę i Parysa, ponieważ zażądał tego cesarz, wierząc w nieograniczoną moc

czarnoksięską Fausta. Diabeł mówi, ze Faust musi udać się do dziwnej krainy Matek, gdzie jest tylko próżnia. Tylko takim sposobem uda mu się wypełnić życzenie cesarskie. Na drogę

daje mu klucz. Faust, gdy dotrze na miejsce, musi nim dotknąć trójnoga, który tam znajdzie. Po wysłuchaniu tych wskazówek, Faust tupie nogą i zapada się.

Rzęsiście oświetlone komnaty

Dworzanie domagają się od Mefistofelesa obiecanych Heleny i Parysa. Diabeł tłumaczy, że Faust niedługo będzie gotów. Potem udziela czarnoksięskich rad, które mają leczyć

różne dolegliwości.

Sala rycerska blado oświetlona

Faust przybywa z trójnogiem. Cały dwór zebrał się, by oglądać widowisko. Najpierw ukazuje się Parys, potem Helena. Wszyscy zachwycają się ich pięknem. Faust od pierwszego wejrzenia zakochuje się w Helenie. Postanawia, że dziewczyna będzie należała do niego. Próbuje ją oderwać od kochanka. Wtedy następuje wybuch,

Postanawia, że dziewczyna będzie należała do niego. Próbuje ją oderwać od kochanka. Wtedy następuje wybuch, a Mefistofeles wynosi zemdlonego Fausta na swoich barkach.


AKT II

Wysoko sklepiony, ciasny, gotycki pokój

(dawna pracownia Fausta)

Faust śpi w swoim starym łóżku, w tym czasie Mefistofeles rozmawia z jego byłymi studentami. Okazuje się, że dawny sługa Fausta, Wagner, jest teraz wielkim uczonym. Jeden ze studentów wyśmiewa się ze starych uczonych, twierdząc, że pokonał wszystkie przesądy, w które wierzyli.

Laboratorium

Wagner miesza różne składniki

w bani. Kiedy do laboratorium przychodzi Mefistofeles, Wagner tłumaczy mu, że chce stworzyć człowieka. Rzeczywiście po chwili w bani pojawia się Homunculus (łac. człowieczek). Homunculus przygląda się śpiącemu Faustowi. Twierdzi, że trzeba go wyleczyć, zabierając na noc Walpurgi. Proponuje Mefistofelesowi, że zabierze go do Grecji i tesalskich wiedźm,  gdzie Faust będzie mógł dojść do siebie.

Klasyczna Noc Walpurgi

Homunculus, Mefistofeles i nieprzytomny Faust docierają do miejsca, gdzie zbierają się różne postaci mitologiczne. Gdy Faust zostaje postawiony na nogi, odzyskuje przytomność.

Źródła Peneja (Penej – grecka rzeka)

Mefistofeles rozmawia z Gryfami i Sfinksem. Pojawia się Faust i pyta Sfinska, czy nie widział gdzieś Heleny. Sfinks radzi mu odnaleźć Chirona (centaura).

W dole Peneja

Faust odnajduje Chirona i opowiada mu o swojej miłości do Heleny. Centaur radzi mu, by próbował się wyleczyć. Zabiera go do Manto, córki greckiego boga sztuki lekarskiej Asklepiosa (tu Goethe zmienił mit, ponieważ Manto była córką ślepego wieszcza Tejrezjasza). Manto zabiera Fausta do królestwa Persefony, czyli do podziemi, gdzie

przebywają zmarli.

Źródła Peneja

Mefistofeles zapoznaje się z różnymi mitycznymi stworami, ale nie czuje się w ich towarzystwie najlepiej. Próbuje uciec od natrętów, ale cały czas pojawiają się nowi,

Próbuje uciec od natrętów, ale cały czas pojawiają się nowi, twierdząc, że są jego antycznymi kuzynami. Mefistofeles stwierdza, że tak szkaradnych potworów nawet piekło by nie zniosło.

Wybrzeża Morza Egejskiego

Homunculus pragnie przybrać pełną, cielesną postać, bo dotychczas był tylko duchem zamkniętym w szklanej bani. Słucha więc filozofów greckich i wybiera Talesa, jako tego, który ma mu wskazać drogę

do pełnego urzeczywistnienia się. Tales zabiera go na brzeg morza. Tam rozmawiają z mitycznymi postaciami morskimi

. W końcu Proteusz zgadza się pomóc Homunculusowi. Proponuje mu, żeby zamieszkał w oceanie. Kiedy przybywa Galatea (tutaj to imię przypisywane jest bogini Afrodycie), Homunculus zaczyna się przemieniać.


AKT III

Przed pałacem Menelaja w Sparcie Helena opowiada, że jej mąż Menelaj kazał przygotować ołtarz dla złożenia ofiary bogom, jednak nie wymienił zwierzęcia, które w tym celu ma być zabite. Przebrany za Forkiadę Mefistofeles (Forkiady – trzy żeńskie mitologiczne potwory mające razem tylko jedno wspólne oko i jednego wspólnego zęba) mówi Helenie, że to ona będzie ofiarą. Proponuje jednak, by Helena wraz ze swoimi służkami udała się po pomoc do człowieka, który ma wielki zamek i obroni ją przed mężem. Helena waha się, jednak ostatecznie przyjmuje propozycję. W zamku wita ją Faust. Po wygranej bitwie z Menelajem, Faustowi i Helenie rodzi się syn

Euforion – ucieleśnienie poezji. Faust i Helena mają nadzieję, że będą teraz wieść spokojne i szczęśliwe życie, jednak Euforion rwie się do walki. Niestety ginie. Helena postanawia udać się za synem do krainy umarłych, królestwa bogini Persefony. Mefistofeles zabiera ze sobą osamotnionego Fausta.


AKT IV

W górach

Faust nadal jest nieszczęśliwy. Mefistofeles wyrzuca mu, że trudno sprawić mu przyjemność, ponieważ cały czas wymyśla coś nowego. Faust wyznaje, że pragnie dokonać jakiegoś wielkiego czynu. Diabeł proponuje mu, by wspomógł znajomego im cesarza, przeciwko któremu zbuntowali się poddani. Faust zapala się do tego pomysłu.

Na przylądku

Cesarz cieszy się z przybycia Fausta i Mefistofelesa. Dowiaduje się jednak,

Diabeł proponuje mu, by wspomógł znajomego im cesarza, przeciwko któremu zbuntowali się poddani. Faust zapala się do tego pomysłu.

Na przylądku

Cesarz cieszy się z przybycia Fausta i Mefistofelesa. Dowiaduje się jednak, że buntownicy wybrali sobie nowego władcę. Mefistofeles ściąga dużą liczbę magicznych pomocników, którzy mają wesprzeć wojsko cesarza. Po początkowych sukcesach, szala zwycięstwa przechyla się jednak na stronę

wrogów. Cesarz jest rozczarowany, ponieważ uważa, że to wina Fausta i Mefistofelesa. Rozkazuje im zapobiec klęsce.

Namiot samozwańca

Po zwycięstwie cesarz rozmawia z pięcioma wiernymi mu książętami. Dzieli się z nimi władzą nad państwem i nagradza różnymi  zaszczytami. Jeden z książąt, Arcybiskup, gani jednak władcę za to, że zgodził się skorzystać z pomocy diabelskich sił. Prosi o wybudowanie w miejscu bitwy świątyni i przeznaczenia dla Kościoła sporej ilości pieniędzy

. Cesarz godzi się na wszystko, ale w duchu stwierdza, że w ten sposób rozda prawie całe państwo.


AKT V

Otwarta okolica

Do dwojga staruszków, Filemona i Baucis (według mitologii Filemon i Baucis tak bardzo się kochali, że chcieli umrzeć razem. Zeus zamienił ich po śmierci w drzewo o podwójnym pniu), przybywa wędrowiec. Gospodarze opowiadają, że nadmorskie

tereny cesarstwa zostały przekazane jakiemuś możnemu panu, który pomógł cesarzowi w bitwie. Podejrzewają jednak, iż ów pan, mieszkający w wielkim zamku, ma jakieś konszachty z ciemnymi siłami. (Oczywiście chodzi o Fausta).

Zamek

Faust jest już bardzo stary. Mefistofeles przybywa do niego na zamek z nowymi skarbami, które udało mu się zdobyć grabiąc na morzu obce statki

. Faust nie jest jednak do końca zadowolony, ponieważ drażni go bardzo, że na oddanym mu przez

cesarza terenie mieszka dwoje staruszków: Filemon i Baucis. Każe ich stamtąd przesiedlić, by zagarnąć ich ziemie.

Późna noc

Mefistofeles zdaje Faustowi sprawę z wyznaczonego mu zadania przesiedlenia staruszków. Okazuje się,

Okazuje się, że małżeństwo nie chciało się przenieść, a w ich obronie

stanął Wędrowiec, którego gościli. Awantura skończyła się śmiercią staruszków i Wędrowca, a dom spłonął. Faust złości się, że nie chodziło mu przecież o rabunek, ale tylko o zamianę.

Północ

Do Fausta przychodzą cztery siostry: Niedostatek, Wina, Troska Bieda. Mówią, ze za nimi idzie ich piąta siostra: Śmierć. Troska oślepia Fausta i mówi mu, że nigdy nie znajdzie spokoju. Oślepiony Faust hardo odpowiada, że i tak będzie realizował swoje plany.

Wielki dziedziniec zamkowy

Faust zamierza osuszyć bagna, by jego kraj zamienił się w bogatą krainę, w której wolni ludzie będą żyć szczęśliwie. Mówi, że dopiero wtedy mógłby wypowiedzieć do chwili: „stój! Ty jesteś tak piękną!”. Potem traci siły, upada i umiera. Mefistofeles stwierdza, że nic nie zdoła Fausta nasycić.

Złożenie do grobu

Mefistofeles nad grobem Fausta. Każe swoim diabłom pilnować, by dusza nie uciekła. Nagle pojawiają się aniołowie, czarci uciekają, pozostaje tylko sam Mefistofeles. Choć bardzo chce złorzeczyć aniołom, nie potrafi, bo jest obezwładniony ich piękność. Aniołowie zabierają duszę Fausta do nieba.

Górzysta puszcza, las

i skały

Święci, pokutnice i aniołowie chwalą szczęście

przebywania w niebie. Mówią, że miłość jest zdolna największego grzesznika doprowadzić do nieba. Pojawia się Matka Boża. Małgorzata jako pokutnica wstawia się u Niej za Faustem i prosi, by mogła uczyć go życia w niebie. Maryja zgadza się i Faust zostaje zbawiony.

Faust - Cechy dramaty romantycznego na przykładzie "Fausta"

W „Fauście” można odnaleźć cechy charakterystyczne dla dramatu romantycznego:

1. Istnienie dwóch światów: realnego i fantastycznego (nadprzyrodzonego), które przenikają się nawzajem Obok siebie występują w utworze duchy, anioły i bóstwa starożytnych mitów. Tu objawia się warstwa symboliczna dramatu.

2. Indywidualizm i subiektywizm autora.

3. Odrzucenie klasycznej zasady trzech jedności: miejsca, czasu i przestrzeni. Patrz: Czas i miejsce akcji.

4. Otwarta kompozycja – sceny o różnorodnej tematyce, które łączy postać bohatera.

5. Niesceniczna druga część dramatu – skomplikowana fabuła, symbole, odwołania.

6. Wewnętrzna przemiana głównego bohatera.

7. Połączenie elementów epickich, lirycznych oraz partii dramatycznych – synkretyzm gatunkowy charakterystyczny dla dramatu romantycznego.

8. Romantyczna kreacja głównego bohatera – cechy Fausta charakterystyczne dla bohaterów romantycznych (indywidualność, wybitna jednostka, typ buntownika).

Faust - Geneza utworu

W warstwie fabularnej tego dzieła (cz. I wyd. 1808, cz. II ukończona 1832) nawiązał Goethe do otoczonej legendą biografii średniowiecznego niemieckiego alchemika - doktora Johannesa Fausta, by przedstawić własne niepokoje na temat dążenia człowieka do poznania tajemnicy świata, życia, dobra, zła, na temat ludzkiego powołania itd. Pod względem gatunkowym stworzył nowy typ dramatu o wyraźnych cechach epickich (luźne sceny, długie monologi, wstawki liryczne).

 

W otwierającym utwór "Prologu w niebie" Pan zezwala Mefistofelesowi opę­tać na pewien czas doktora Fausta, by ten mógł wyjść poza sztuczną wiedzę książkową (której uosobieniem jest w utworze Wagner), by mógł doświadczyć

życia i odnaleźć jego sens. Faust zawiera więc pakt z diabłem. W wyniku tego odzyskuje młodość, zdobywa nieograniczoną możliwość przenoszenia się w przestrzeni i w czasie, zdobywa serce Małgorzaty (Gretchen) i nieświadomie prowadzi ją na drogę

zbrodni (zamordowanie dziecka).

 Nieustanna aktywność bohatera jest jego cechą pozytywną. Zło natomiast zaczyna mu zagrażać wtedy, gdy zachwycony rezultatem swego działania za­mierza sprzeniewierzyć się swemu aktywizmowi i wyrzec słowa: „Chwilo trwaj! Jesteś tak piękna!".  
Przeżywanie świata przez bohatera, zdobywanie wiedzy prawdziwej nace­chowane jest jednak nieszczęściem

i tragizmem. Zauważył to już Antoni E. Ody­niec, który o Fauście napisał: „Szukał mądrości — doszedł do rozpaczy; szukał

szczęścia — doszedł do zbrodni" ("Listy z podróży...", 1867—1878).  

W polskim romantyzmie wpływy "Fausta" widoczne są zwłaszcza w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza oraz w "Kordianie", "Balladynie" i innych utworach Juliusza Słowackiego. Jako pierwszy muzykę do dzieła Goethego skomponował Polak, Antoni

Radziwiłł

Jako pierwszy muzykę do dzieła Goethego skomponował Polak, Antoni Radziwiłł (1830).

Faust - Czas i miejsce akcji

Czas:
Pierwsza część akcji pierwszej części nie jest ściśle sprecyzowana. Na pewno fabuła rozgrywa się w średniowieczu, na co wskazuje pracownia doktora Fausta. Istotną informacją jest rozpoczęcie fabuły przed dniem Wielkiej Nocy oraz jej zakończenie kilkanaście miesięcy, a może kilkanaście lat później.

Fabuła drugiej części odbywa się na przestrzeni 3000 lat. Rozpoczyna się wizytą na dworze cesarza w średniowiecznych Niemczech, następnie w antycznym świcie mitów, kończy z kolei

znowu w czasach średniowiecznych.

Miejsce:
Miejsca akcji części pierwszej:
- pracownia doktora Fausta,
- ulica

w miasteczku, gdzie mieszka bohater dramatu,
- Piwnica Awerbacha w Lipsku,
- chata

czarownicy,
- ulica w miasteczku, w którym mieszka Małgorzata,
- dom Marty i dom matki Małgorzaty,
- Góry Harcu, w których odbywa się Noc Walpurgi,
- więzienie. 

Miejsca akcji części drugiej:
- pałac cesarza,
- Fasalskie Pole, na którym odbywa się klasyczna Noc Walpurgi,
- zatoka nad morzem Egejskim,
- Sparta i pałac Menelaosa,
- zamek Fausta,
- gaj, w którym schronienie odnaleźli Faust i Helena Trojańska,
- dolina, w której odbywa się bitwa między wojskami cesarza i antycesarza,
- kraina stworzona przez

Fausta z pomocą Mefistofelesa,
- chata staruszków.

Przestrzeń realna miesza się w dramacie Goethego z przestrzenią pozaziemską.

Faust - Plan wydarzeń

1. Zakład Boga i Mefistofelesa o duszę Fausta.

2. Kryzys duchowy Fausta – rozmyślania nad sensem posiadanej wiedzy.

3. Samobójcze myśli.

4. Rezygnacja z samobójstwa.

5. Spacer Fausta i Wagnera.

6. Spotkanie zabłąkanego pudla – przeistoczenie psa w Mefistofelesa.

7. Rady Mefistofelesa dla

Ucznia.

8. Zgoda Fausta na oddanie swojej duszy za usługi Mefistofelesa – podpisanie cyrografu.

9. Wizyta u czarownicy, odzyskanie młodości przez

Fausta.

10. Pierwsze spotkanie Małgorzaty.

11. Podrzucenie przez Mefistofelesa dziewczynie szkatułki z klejnotami.

12. Zdobycie przez Fausta miłości Małgorzaty – uwiedzenie i porzucenie.

13. Obłęd samotnej Małgorzaty – utopienie nowonarodzonego dziecka.

14. Odrzucenie pomocy Fausta przez Małgorzatę oczekującą na egzekucję.

15. Śmierć Małgorzaty.

16. Wędrówki Fausta w czasie i przestrzeni - spotkanie z Heleną Trojańską.

17. Odebranie Heleny Faustowi.

18. Zamiar czynienia dobra dla ludzkości.

19. Stworzenie nowego człowieka.

20. Śmierć Fausta.

21. Zbawienie mędrca.

Faust - Problematyka

W „Fauście” zostało poruszone zagadnienie dotyczące odwiecznego zmagania się człowieka – geniusza i wybitnej jednostki – z ludzkimi ograniczeniami. Zdobywa wiedza i doświadczenie dają poczucie zdobycia wielkiej wiedzy, ale im więcej człowiek się uczy, tym bardziej odczuwa swą nieudolność. Stąd biorą się wszystkie niepokoje głównego bohatera dramatu Goethego. Faust uważa się za równego Bogu, jest idealistą, dlatego pragnie odkrywać nowe tajniki nauki, jednak zdaje sobie sprawę, że jako człowiek podlegający prawom natury

, ma ograniczone możliwości. Dopiero dzięki paktowi z Mefistofelesem Faust jest w stanie poznać różne zjawiska kultury, wydarzenia historyczne i aspekty ludzkiego życia.

Uniwersalizm „Fausta” objawia się w tym, że główny bohater dramatu może być reprezentantem całej ludzkości. Szuka samorealizacji w różnych rolach i sytuacjach, ale niestety zawsze czuje się zawiedziony. Ponosi porażkę w każdej dziedzinie życia, stąd rośnie w nim poczucie nieszczęścia

. Jest uczonym, więc może zgłębić tajemnice świata, ale istnieją niestety granice poznania

, których nie da się przekroczyć. Doskonale ukazują to przykłady związane z doznaniem miłości czy chociażby władzy. Faust zakochał się w Małgorzacie, ale przyczynił się do jej tragedii i śmierci, bo zamiast na uczuciu skupia się jedynie na namiętności oraz pożądaniu. Niepowodzenie czeka go również jako władcę, który stara się działać

dla dobra ludzkości. Pragnienie stworzenia idealnego państwa zostaje jednak zniweczone przez chatkę i parę staruszków, którzy nie należą do mędrca. Faust decyduje o ich przeniesieniu w inne miejsce, ale decyzja ta kończy się śmiercią staruszków. Uniwersalizm drogi, jaką przebył Faust, idealnie ukazuje życiową drogę niemal każdego człowieka. Główny bohater zawiedziony swym postępowaniem i decyzjami rezygnuje w końcu z zaspokajania własnych potrzeb i pragnie szczęścia dla całej ludzkości. Faust nigdy nie zrezygnował z walki o wartości

, dlatego zostaje zbawiony.

Człowiek ma prawo do popełniania błędów, ale tylko wtedy, gdy poszukuje nowych rozwiązań i rozwija się wewnętrznie. To przesłanie dla

całej ludzkości zamykają słowa: „Dopóki błądzi, dąży człowiek”. Dzieło ma również wymowę moralną, gdyż szatan został ukazany jako „duch przeczenia”.

Faust - Główne wątki

• Droga

Fausta do wiedzy.

• Zakład między Bogiem a Mefistofelesem o duszę Fausta.

• Poszukiwanie sensu życia przez

Fausta.

• Miłość Fausta i Małgorzaty.

Faust - Faust jako bohater romantyczny

Dlaczego Fausta uznaje się za bohatera romantycznego

? Bohater dramatu Goethego łączy w sobie wiele cech charakterystycznych dla późniejszych bohaterów romantycznych, jest przede wszystkim wielką indywidualnością i wybitną jednostką, która w ciągu krótkiego życia posiadła ogrom wiedzy. Chce poznać

to, co jest nieosiągalne dla przeciętnego człowieka. W tym celu praktykuje czarną magię i podpisuje pakt z diabłem.

Faust jest bohaterem romantycznym, ponieważ przechodzi wewnętrzna metamorfozę. Jest egoistą i skupia się na zaspokajaniu własnych potrzeb, ale w końcu uwalnia się spod wyniszczającego go wewnętrznie wpływu Mefistofelesa. Dopiero, gdy zaczyna robić coś dla innych ludzi, zaczyna osiągać pełnię szczęścia

.

Romantyczny aspekt postaci dramatu wiąże się również z jego wewnętrznym rozdarciem. Wiedza, którą posiadał nie jest dla niego wystarczająca, nie dorobił się dzięki niej majątku, a szacunek, jakim obdarzają go mieszkańcy miasteczka jest według niego czymś ironicznym. Do bohaterów romantycznych upodabnia go również rozczarowanie światem oraz bunt przeciwko Bogu. Uważa się za istotę równą Stwórcy, podważa ustanowione przez

Niego prawa. Próba samobójcza jest także ważnym elementem bohatera romantycznego. Stając na rozdrożu zamierza popełnić samobójstwo, ale przed popełnieniem tego czynu powstrzymują go dźwięki wielkanocnych dzwonów. Wyzwalają one w Fauście chęć życia, gdyż przywołują w jego pamięci wspomnienia z lat

młodości.

Faust - Motyw miłości

Miłość w „Fauście” ma dwa oblicza. Jedno tragiczne – uczucie do Małgorzaty, drugie – spełnione uczucie do Heleny. U Heleny Trojańskiej Faust znajduje prawdziwe szczęście

, niczym w idyllicznej krainie przepełnionej błogim spokojem.

Faust - Motyw mistrza

Uczniem jest oczywiście Faust, mistrzem – Mefistofeles. Diabeł pragnie zdobyć duszę doktora, dlatego zaspokaja jego wszystkie zachcianki. Działania

te wpływają jednak na światopogląd Fausta i to zupełnie nie w tę stronę

, jakiej oczekiwałby Mefistofeles. Faust odkrywa, że prawdziwym sensem życia jest pomoc innym ludziom.

Faust - Motyw przemiany

Przemiana wewnętrzna tytułowego bohatera jest podstawowym motywem „Fausta”. Dzięki paktowi z diabłem Faust, który wcześniej nigdy nie zaznał rozkoszy życia, poznaje prawdziwe znaczenie słów: zabawa, miłość, sława. To nie przynosi mu jednak satysfakcji

. Z czasem przekonuje się, że sensem życia nie są egoistyczne zapędy, ale pomoc ludziom. Tylko wtedy człowiek może osiągnąć pełne szczęście

.

Faust - Motyw szatana

Mefistofeles założył się z Bogiem o duszę Fausta. Posiada ogromną moc

przeistaczania się w różne postacie, jest duchem, który zawsze mówi „nie”. Pomaga Faustowi spełnić jego wszystkie zachcianki. Jest diabłem-filozofem gardzącym ludźmi.

Faust - Motyw wędrówki/wędrowca

Faust wędruje w czasie i przestrzeni. Niewątpliwie wpływa to na wewnętrzny rozwój

bohatera. W świadomości mędrca, dzięki wędrówce zachodzi ogromna przemiana. Dzięki wędrówką dojrzał do zrozumienia sensu ludzkiego życia, które wcale nie polega na zaspokajaniu własnych potrzeb.

Faust - Motyw winy i kary

Faust za każdym razem, gdy podejmie nierozważną decyzję, odczuwa poczucie winy. Śmiercią kończy się uwiedzenie Małgorzaty, przeniesienie chaty

pary staruszków. Każda jego decyzja doprowadza do poczucia winy.

Faust - Motyw zła

Symbolem zła w dramacie jest oczywiście Mefistofeles. Rady diabła sprowadzają na Fausta nieszczęście

, przynoszą cierpienie również osobom, które główny bohater spotyka na własnej drodze

.

Faust - Motyw bohatera romantycznego

Faust posiada wiele cech charakterystycznych dla bohaterów romantycznych

. Jest jednostką wybitną, która decyduje się zbuntować przeciwko Bogu. Pragnie poznać

to, co jest niedostępne dla

zwykłego śmiertelnika. Zachodzi w nim, w wyniku

wędrówki w czasie i przestrzeni, wewnętrzna metamorfoza.

Faust - Motyw Boga

Bóg pojawiający się w „Fauście” nie przypomina Boga chrześcijańskiego, który wystawia na próbę grzeszną ludzka duszę. Wierzy, że wystawiając na próbę Fausta ten nie ulegnie namowom diabła.

Faust - Motyw cierpienia

Cierpieniem w dramacie Goethego kończy się miłość Małgorzaty do Fausta. Czternastoletnia niewiasta czuje, że jej miłość jest grzeszna. Miłość poprowadziła ją pośrednio do zabicia matki (podanie środka nasennego) i brata (Walenty staje w obronie

godności siostry). Małgorzata czuje się oszukana i porzucona. Zabiła dziecko

, które urodziła, by pozbyć się hańby. Poczucie winy doprowadza ją do obłędu. Z pokorą jednak przyjmuje wyrok śmierci.

Faust - Motyw kobiety

W dramacie Goethego odnaleźć można dwie kobiety

: Małgorzatę i Helenę Trojańską (wg mitologii najpiękniejsza kobieta świata). Małgorzata jest uosobieniem niewinności i naiwności. Zakochuje się w Fauście i spełnia jego wszystkie żądania. Przyczyniła się do śmierci matki i brata, zamordowała własne dziecko

. Z pokorą przyjmuje karę za własne grzechy.

Helena to z kolei iluzoryczny wytwór wyobraźni Fausta, który oczarowany jej urodą postanawia przenieść się w czasy antyczne i zostać jej mężem. Obie kobiety były dla

Fausta wielkimi miłościami, choć skończyły się bardzo różnie.

Faust - Motyw artysty

W „Prologu w teatrze” zestawiono trzy koncepcje poezji oraz roli artysty. Wyrażane tam poglądy poety są bliskie romantykom. Poezja rodzi się bowiem z natchnienia, jest skierowana do potomnych. Poeta musi być obdarzą mocą twórczą, wybitną jednostką.