Filtry i nasadki

Rozdział ten przeznaczony jest nie tylko dla posiadaczy lub przyszłych posiadaczy lustrzanek. Współczesna zaawansowane aparaty kompaktowe, właśnie w celu umożliwienia stosowania filtrów i nasadek posiadają gwint na obiektywie, lub umożliwiają zamontowanie tuleji ochronnej z gwintem do mocowania filtrów.

Współczesne obiektywy i to zarówno do lustrzanek jak i te w aparatach kompaktowych pokryte są specjalnymi powłokami. Wśród tych powłok znajdują się przede wszystkim filtry antyrefleksyjne zabezpieczające nas przed niechcianymi odbiciami świetlnymi a także filtry UV lub Skylight.

UV

Filtr UV przeznaczony jest do pochłaniania promieni ultrafioletowych powodujących, zwłaszcza w wyższych partiach gór, zauważalne zamglenie zdjęć. W normalnych warunkach działanie tego filtru jest niezauważalne, mimo to jest to jeden z najczęściej używanych filtrów. Większość osób używa go jako osłonę przedniej soczewki obiektywu przed brudem, kurzem i uszkodzeniami mechanicznymi.

Istnieje odmiana tego filtru przeznaczona do fotografii czarno - białej o lekko żółtym zabarwieniu, oznaczona na obudowie cyfrą 1. Do fotografii barwnej należy używać filtru oznaczonego cyfrą 0, nie wprowadzającego żadnej dominanty barwnej. Cena ok. 20 - 80 zł.

SKYLIGHT

Jest to kolejny filtr pochłaniający promienie ultrafioletowe. Stosuje się go przy zdjęciach krajobrazowych, zwłaszcza przy mocnym południowym słońcu, to dzięki niemu niebo na zdjęciach jest bardziej niebieskie a chmury plastyczne. Przy portrecie zabezpiecza nas przed niebieskim zabarwieniem twarzy osób ubranych na niebiesko. Cena ok. 20 - 100 zł.

Dzieki filtrowi skylight na zdjęciu wyszło takie ładne niebieski niebo.

POLARYZACYJNY

Podstawowym zastosowaniem filtru polaryzacyjnego jest tłumienie refleksów świetlnych (odblasków) powstających na szybach, wodzie i przedmiotach silnie odbijających światło. Kolejnym, przyciemnienie koloru nieba, uplastycznienie chmur. Filtr polaryzacyjny stosuje się też do zmniejszenia kontrastów występujących w fotografowanej scenie.

Są dwa rodzaje filtrów polaryzacyjnych - kołowy i liniowy. Dla fotografa efekt działania obu tych filtrów jest praktycznie jednakowy. Popularność zdobywają sobie ostatnio filtry kołowe a to za sprawą możliwości ich współdziałania z systemem automatycznego ustawiania ostrości, z którym to filtry liniowe nie zawsze działają poprawnie. Cena 60 - 300 zł.

Należy wspomnieć o wyraźnym (zauważalnym na dużych powiększeniach) spadku rozdzielczości przy stosowaniu marnych filtrów polaryzacyjnych, np. produkowanych w byłym Związku Radzieckim.

Zdjęcie wykonane przez szybę. Za pomocą filtru polaryzacyjnego można zmniejszyć lub nawet usunąć niechciane refleksy..

Filtr polaryzacyjny jest najczęściej używanym filtrem przez zawodowców.

Zasada działania

Światło a precyzyjnie mówiąc fala świetlna, jest to zmienne pole elektromagnetyczne, rozchodźące się ruchem falowym we wszystkich płaszczyznach. Jeśli fala świetlna napotka na swojej drodze gładką powierzchnię to zostanie od niej odbita, wtedy jednak płaszczyzny jej zostaną uporządkowane czyli spolaryzowane. Liniowa polaryzacja światła następuje również po przejściu światła poprzez niektóre przezroczyste materiały, liniowy filtr polaryzacyjny jest właśnie takim materiałem. Jeśli fala światlna spolaryzowana liniowo, natrafi na materiał przezroczysty który też polaryzuje światło liniowo, może wtedy nastąpić częściowe lub całkowite wytłumienie fali, zależy to od wzajemnego kąta polaryzacji. Jeśli płaszczyzna polaryzacji fali świetlnej jest zgodna z polaryzacją filtru to nie nastąpi jej stłumienie, jeśli płaszczyzny te są do siebie pod kątem 90° to światlo spolaryzowane nie przejdzie przez filtr. My obracając filtrem liniowym staramy się znaleźć własnie tą płaszczyznę w której nastąpi wygaszenie swiatła spolaryzowanego.

	Jeśli płaszczyzny fali świetlnej i filtru są obrócone w stosunku do siebie o 90° to światło spolaryzowane nie przejdzie przez filtr.

Eleminowanie odblasków

Liniowy filtr polaryzacyjny jest tak skonstruowany, że umożliwia swój obrót wokół osi obiektywu, obracajac filtrem obserwujemy efekt jego działania. W związku z tym, że jedyną mozliwością ustawienia filtru polaryzacyjnego jest bezposrednia obserwacja, praktycznie możliwe jest wykorzystanie go wyłacznie w lustrzankach jednoobiektywowych. W celu usunięcia odblasku z np. szyby musimy fotografować pod kątem 30 - 40 stopni, wraz ze zwiększaniem kata efekt maleje, a przy 90° usunięcie odbić jest prawie niemozliwe. Jesli wykonujemy zdjęcia wykorzystując własne światła, to celem uniknięcia odblasków filtry polaryzacyjne (w formie folii) zakładamy na każde źródło światła oraz na obiektyw. Możemy także zamontować na obiektywie dwa filtry polaryzacyjne liniowe, wzajemne, niezalezne obracanie obydwu filtrów doprowadzi do calkowitego wyeliminowania odblasków. Dwie ostatnie metody są skuteczne niezależnie od kąta padania światła i przy kacie wykonywania zdjęć 90°.

Przyciemnianie nieba

Światło pochądzące z nieba jest w dużym stopniu spolaryzowane wskutek odbić od znajdujących sie w powietrzu kropel wody.

Inne zastosowania

Filtr polaryzacyjny jest filmem ciemnym, strata światła wynosi około 2 EV (2 działki przysłony), dlatego mozna używać go jak filtr szary. Filtr polaryzacyjny zmienia kontrasty, czasem wzmacnia - czasem osłabia, jesli scena jest mocno kontrastowa można spróbowac go użyć. Filtr polaryzacyjny często ma jednoczesnie naniesione powłoki UV, stąd mozna używać go do likwidacji lekkich zamgleń odległych planów. Przy zdjęciach przyrodniczych filtr polaryzacyjny wykorzystuje się do podbicia nasycenia barwy zielonej.

Obsługa

Filtr polaryzacyjny liniowy może wprowadzać w błąd układy automatycznego ustawiania ostrości, stąd najlepiej automatykę ostrości wyłączyć. Jeśli nasz obiektyw nie jest obiektywem z ogniskowaniem wewnętrznym, to znaczy jego pierścień do którego mocujemy filtr obraca się w czasie ostrzenia (większość amatorskich obiektywów zmiennoogniskowych) to najpierw należy ustawić ostrość a następnie dopiero obracając filtrem ustawić polaryzację.

FILTRY KOREKCYJNE

Filtry korekcyjne służą do korekcji temperatury barw, a w konsekwencji do zmiany ( poprawy odwzorowania ) barw na zdjęciu.Występują w dwóch rodzajach - podnoszące lub obniżające temperaturę. Filtry obniżające temperaturę barwną mają zabarwienie pomarańczowe, podnoszące niebieskie. Każdy z filtrów występuje w kilku stopniach gęstości od których zależy jak silny efekt uzyskamy na zdjęciu.

Matryca światłoczuła w aparatach cyfrowych jest wyskalowana do właściwego oddania barw przy temperaturze barw wynoszacej 5500o K, tak jak film do zdjęć przy świetle dziennym, jednak jesli temperatura barw jest inna to nie trzeba stosować w nich osobnych filtrów, są one symulowane programowo a nazywa się to balansem bieli. Przeważnie aparat ustawiony jest na AUTO i sam dobiera odpowiednią korekcje bieli, możemy sami (np. w celu uzyskania zdjęć artystycznych) sami ustawić inną korekcję, jednak (moim zdniem) lepiej jest wykonać poprawne, czyste zdjęcie a artystyczne wizje uzyskać poprzez obróbkę zdjęcia w programie graficznym.

FILTR OCIEPLAJĄCY (POMARAŃCZOWY)

Filtry ocieplające stosuje się w celu obniżenia temperatury barwnej, czyli likwidacji zaniebieszczeń na filmach. Filtry te mają bursztynowe zabarwienie i noszą oznaczenia 81A, 81B, 81C , gdzie 81A jest najsłabszy a 81C najsilniejszy. 81A służy do fotografowania w jasnych, oświetlonych światłem przez okno, wnętrzach oraz w lekkich cieniach, czasem stosowany przy portretach jeśli model jest blady a chcemy by wyglądał na opalonego. 81B służy do fotografowania w pochmurną pogodę oraz w mocnych cieniach, umożliwia uzyskanie na zdjęciu efektu zachodzącego słońca podczas fotografowania w południe. 81C służy do poprawy kolorów podczas fotografowania podczas deszczu.

FILTR NIEBIESKI

Filtry podnoszące temperaturę barwy, czyli likwidujące pomarańczową dominantę światła. Są to filtry niebieskie i mają oznaczenie 82A, 82B, 82C. 82A jest najjaśniejszy i służy do korekcji barw przed i po południu. 82B - średni, służy do likwidowania pomarańczowego zabarwienia światła porannego i popołudniowego. 82C najmocniejszy służy do korekcji pomarańczowego zabarwienia światła o świcie i zachodzie słońca.

Zdjęcie wykonane na filmie przystosowanym do światła dziennego, jedynym oświetleniem jest widoczna świeczka, zabarwienie zdjęcia czerwono - pomarańczowe. Zdjęcie może się podobać.

FILTRY KONWERSYJNE

Dwa podstawowe filtry konwersyjne to: 80A - do fotografowania na filmach do światła dziennego (5500oK) przy świetle sztucznym (3200oK), oraz 85B przeznaczony do fotografowania na filmach do światła sztucznego (3200oK) przy świetle dziennym (5500oK).

Chcąc wykonać poprawne kolorystycznie zdjęcie przy świetle żarówki (2900oK) na filmie przeznaczonym do światła dziennego (5500oK) należy użyć filtrów 80A oraz 82B.

FILTR SZARY

Filtr przeznaczony do zmniejszenia ilości światła wpadającego do obiektywu. Celem tego zabiegu może być na przykład umożliwienie wykonania portretu z małą przysłoną w bardzo dobrych warunkach oświetleniowych. Jeśli chciałem kiedyś wykonać zdjęcie Zenitem w pełnym słońcu to mając najkrótszy czas 1/500 s musiałem użyć przysłony np.8, po założeniu filtru szarego 4x, mogłem robić zdjęcia w tych samych warunkach przy przysłonie 4, uzyskując pożądaną prze ze nie małą głębię ostrości, dzisiaj podobny problem mogą mieć osoby fotografujące kompaktem z pełną automatyką.

Filtr ten używałem też w sytuacjach gdy miałem w aparacie film wysokoczuły a chciałem wykonać zdjęcie w normalnych warunkach oświetleniowych.

Zamiast filtru szarego, w celu zmniejszenia ilości światła wpadającego do obiektywu możemy użyć filtr polaryzacyjny.

Dzisiaj używam jedynie połówkowego filtru szarego do przyciemniania nieba przy wykonywaniu zdjęć krajobrazowych. Przy równej linii odcinającej niebo jego działanie jest fantastyczne, zwłaszcza latem przy wysokim słońcu.

DYFUZOR ( nasadka zmiękczająca )

Służy do wzrokowego zmiękczenia obrazu, działa poprzez promieniowanie światła z jasnych partii na ciemne, umożliwia wykonanie miękkich, nastrojowych zdjęć portretowych i krajobrazowych. Najlepsze efekty uzyskuje się wykonując zdjęcia pod światło przy szeroko otwartej przysłonie. Za pomocą tej nasadki uzyskamy nastrojowe zdjęcie np. wschodu słońca, mgieł nad wodą czy ukochanej osoby. Cena ok. 20 - 80 zł.

Najlepsze efekty nasadka zmiękczająca daje przy wykonywaniu zdjęć pod światło. Należy pamiętać o korekcji naświetlenia, duża jasna plama nieba musi oszukać światłomierz, gdyby nie wykonano tutaj korekcji światła to samochód byłby tylko czarnym cieniem. W tym konkretnym przypadku światło było mierzone na widocznym tylnym kole samochodu.

Zmiękczenia, rozmycia fragmentów zdjęcia można uzyskać poprzez miejscowe nanoszenie na obiektyw niedużych ilości wazeliny, oczywiście nie bezpośrednio na obiektyw tylko na przezroczystą płytkę lub (ja tak robię) na przeznaczony specjalnie do tego, nieużwany filtr UV. W sklepach fotograficznych można kupić wazelinę, można też używać zwykłej wazeliny kosmetycznej lub bezbarwnej pomadki do ust. Grubość warstwy i sposób jej nakładania ma bardzo duże naczenie dla uzyskanego efektu.

Na tym zdjęciu zastosowana w celu rozmycia brzegów.	Efekt ruchu został uzyskany przez naniesienie niewielkiej ilości wazeliny w konkretnym miejscu.

Czasem trzeba wielu prób aby uzyskać właściwy efekt.

GWIAZDKA

Nasadka powodująca rozczepienie światła na kilka promieni. Posiada szerokie zastosowanie, należy tylko pamiętać żeby nie nosić jej stale na obiektywie, nawet ciekawy efekt powtarzany w nieskończoność staje się nudny. Użycie jej jest proste należy w kadrze umieścić jakiś silny punkt świetlny (słońce, żarówka, latarnia uliczna) lub jago odbicie od błyszczącej powierzchni (woda, szyba, metal). Czym silniejszy i o mniejszej średnicy punkt świetlny tym łatwiej uzyskamy zamierzony efekt. Przy wykonywaniu zdjęć z silnym światłem w kadrze należy pamiętać o korekcji naświetlenia. Cena ok. 30 - 90 zł.

Słońce prześwitujące przez gałęzie drzewa bezpośrednio uchwycone w obiektywie.

NASADKI ZWIELOKROTNIAJĄCE OBRAZ

Efekt polega na przesunięciu fragmentu obrazu i nałożeniu go na inny fragment, odbywa się to poprzez wykonywanie zdjęć przez specjalnie oszlifowane nasadki pryzmatyczne. Nasadek jest wiele ale jedna nasadka daje jeden rodzaj przesunięcia. Oglądanie serii zdjęć wykonanych z nasadką zwielokrotniająca jest nudne. Osobiście mam ich kilka, stosuje bardzo rzadko. Cena ok. 20 - 60 zł.

Nasadka zwielokrotniająca obraz.

NASADKI ZMIENIAJĄCE KĄT OBIEKTYWU

Występują dwa rodzaje takich nasadek, jedna zwiększa kąt czyli np. obiektyw o ogniskowej 37 mm zamienia w 28 mm, druga zwiększa czyli np. z obiektyw o ogniskowej 200 mm zmienia na 250 mm.
Liczba na nasadce oznacza jej krotność i tak liczba poniżej 1 (np.0,45) zwiększa kąt (zmniejsza ogniskową) natomiast liczba większa od 1 (np. 1,4). Wystarczy tylko pomnożyć ogniskową obiektywu do którego założymy nasadkę przez krotność nasadki.
Nasadka taka nie zmiejsza ilości światła wpadającego do obiektywu dzięki czemu jest bardzo wygodna w użyciu, jednak powoduje ona zmianę charakterystyki obiektywu i pogarsza jego właściwości.
Można kupić nasadki wykonane do konkretnego obiektywu czy aparatu, są one drogie lecz skorygowane tak by w tym konkretnym układzie wprowadzać jak najmniejsze zniekształcenia, można też kupić nasadki uniwersalne, wystarczy, że gwint nasadki będzie zgodny z gwintem naszego obiektywu, nasadki te są tańsze lecz różnie mogą współpracować z różnymi obiektywami.
Nasadki te, znane od dawna, dopiero jednak teraz dzięki dużej popularności kompaktów cyfrowych znajdują uznanie wśród fotoamatorów, gdyż umożliwiają modyfikację niewymiennych, wbudowanych na stałe obiektywów.

POWŁOKI ANTYREFLEKSYJNE (ANTYODBLASKOWE)

Z fizyki wiemy, że na granicy pomiędzy dwoma różnymi ośrodkami następuje załamanie promieni świetlnych oraz częściowe ich odbicie, następuje to także przy przejściu światła przez granicę powietrze - szkło (szkło - czyli soczewka naszego obiektywu). Powstają wtedy straty światła a tym samym pozorna utrata jasności obiektywu. Drugim aspektem tego jest fakt iż część światła odbitego powoduje utratę kontrastu oraz powstawanie smug i blinków. Wszystkie obiektywy posiadają powłoki mające nas uchronić przed tymi niechcianymi zjawiskami. Powłoki jednak powłokom nierówne, w jednych obiektywach są lepsze w innych gorsze, ogólnie obiektywy dla profesjonalistów mają lepsze powłoki niż dla amatorów. Osobiście lubię robić zdjęcia pod światło i oglądając testy obiektywów większe znaczenie ma dla mnie ocena jak dany obiektyw robi zdjęcia pod światło niż jego rozdzielczość. Jeśli jest taka możliwość to proponuję przed zakupem obiektywu wykonać kilka zdjęć pod światło w celu właśnie oceny jego powłok antyrefleksyjnych (niektóre komisy po wpłaceniu kaucji w wysokości wartości obiektywu pozwalają wynieść go na zewnątrz i wykonać kilka zdjęć).

Filtrów jest bardzo dużo, dużo jest też efektów które można dzięki nim uzyskać. Czasem tylko dzięki nim można wykonać poprawne zdjęcie. One też mogą wprowadzić trochę szaleństwa, czy fantazji w nasze zdjęcia, odrealniając je, pomagając wyrazić swoje uczucia, lub nasz indywidualny sposób postrzegania otaczającego nas świata.

Stosując filtry i nasadki należy zachować pewien umiar. Jedno, dwa zdjęcia wykonywane z wykorzystaniem gwiazdki lub dyfuzora wyglądają ciekawie, cały film - zatraci to wrażenie, będzie monotonny lub wręcz nudny. Zawsze należy myśleć nie tylko o swojej przyjemności ale też o osobach oglądających nasze zdjęcia.

Jedynie stale na obiektywie może być filtr UV inne należy trzymać w torbie, mając je pod ręką lecz stosując z umiarem.

Używanie filtrów wymaga pewnej wprawy, a tę nabędziemy tylko dzięki praktyce. Analizuj, dlaczego obraz na zdjęciu wygląda tak a nie inaczej. Jaki błąd został popełniony, że efekt jest inny od zaplanowanego. Znajomość teorii fotografowania jest potrzebna, lecz dopiero praktyka w trakcie której wiedza teoretyczna jest weryfikowana umożliwia utrwalenie na zdjęciu tego co chcemy wyrazić.

W epoce wszędobylskich komputerów zanika powoli zwyczaj używania filtrów, jest to częściowo słuszne, gdyż dużo efektów uzyskiwanych za ich pomocą można teraz uzysakć poprzez przekształcenie zdjęcia w programie graficznym, jednak nie wszystko. Juz kilka razy zdażyło się, że nie udało mi się uzysakć za pomocą komputera tego co Dorota zrobiła za pomocą aparatu i filtrów.