PEDAGOGIKA TWÓRCZOŚCI - WA 26.02.2013

dr. Małgorzata Łączyk

Twórczość jest pojęciem niejednoznacznym i pojmowanym w 4 wymiarach:

• Atrybutywny – dotyczy cech twórczego dzieła w sensie pewnego produktu, czyli dlaczego dzieło muzyczne, plastyczne rzeczywiście jest twórcze, dlaczego przełamuje stare trendy

• Procesualny – analiza procesów intelektualnych/poznawczych których uaktywnienie doprowadza do finalnego twórczego produktu bądź dzieła

• Ekologiczny – dotyczy uwarunkowań najczęściej zewnętrznych czyli środowiskowych, aktywizacji twórczej jednostki

• Osobowościowy – próba rozstrzygnięcia jakie cechy dyspozycje predylekcje są charakterystyczne dla osób twórczych, mniej twórczych

Władysław Tatarkiewicz : „Dzieje sześciu pojęć” – 3 okresy analizowane przez niego:

• „średniowiecze” – kategoria twórcza przypisana tylko Bogu, tworzył coś z niczego

• Wiek XV/XVI – pojęcie twórczości przypisywano światu nauki

• XX wiek, pankreacjonizm – idea twórcza której domeną jest każde działanie wykraczające poza prostą recepcję oraz takie działanie które nie ogranicza się do powtarzania i naśladowania

Po raz pierwszy w literaturze polskiej do pojęci twórczości odwołał się Kazimierz Korniłowicz w 1926 roku. Napisał on artykuł „Pomoc w tworzeniu jako zadanie pracy kulturalnej”

Henryk Rowid – Szkoła twórcza – próba stworzenia modelu szkoły przygotowującej do twórczego życia.

Stefan Schumann – twórczość plastyczna dzieci

Józef Kozielecki – twórcze rozwiązywanie problemów

Zbigniew Pietrasiński – myślenie twórcze, próba odpowiedzi na to czym jest myślenie twórcze jako proces

MYŚLENIE TWÓRCZE TO INACZEJ MYŚLENIE DYWERGENCYJNE

PRZECIWIEŃSTWEM MYŚLENIA DYWERGENCYJNEGO JEST KONWERGENCYJNE.

Krzysztof Szmidt, Stanisław Popek, Witold Dobrołowicz, Edward Nęcka,

Rozwój pedagogiki twórczości można podzielić na 2 fazy:

• 1 okres – faza dominacji twórczego nauczania – ustaleń w zakresie tego jak nauczać, i jakie środki i metody powinien był stosować nauczyciel aby rozbudzać kreatywność.

• 2 okres – nauczanie twórczości – które nakierowane było na rozwijanie indywidualnych zdolności uczniów do twórczego myślenia i działania, sprowadza się ono do 3 głównych działań 1) ośmielanie do twórczości poprzez wyzwalanie zależności, rozbudzania motywacji do podejmowania dobrze pojętego ryzyka, otwartego wyrażania własnej opinii, kształtowania wytrwałości 2) pomoc uczniom w rozpoznawaniu własnych zdolności twórczych 3) wspieranie zdolności uczniów gdyż twórczość ma swoje źródło w wielu zwyczajnych zdolnościach a nie w odosobnionym talencie.

PEDAGOGIKA TWÓRCZOŚCI - WA 12.03.2013

KREATYWNOŚĆ – jest pojęciem węższym niż znany dzisiaj. Pojęcie kreatywności odnosi się do cechy bądź opisu wyłącznie osoby.

A więc można mówić o kreatogennym otoczeniu a nie o kreatywnym otoczeniu.

Kreatywność to potencjał twórczy, inaczej zadatek twórczości, cecha jednostki sprawiająca że jej szanse na rzeczywistą a nie pozorną twórczość rosną.

Kreatywność jest przypisana każdemu człowiekowi, zaś twórczość to fenomen właściwy nielicznym. Nie jest pojedynczą cechą ale jest zespołem cech.

Maciej Karwowski wyróżnia składowe:

• Charakterologiczne:

• Otwartość poznawcza

• Niezależność

• Kognitywne (twórcze) – zdolności twórcze lub sprawności intelektualne sprawiające ze człowiek jest zdolny do procesu ideacji, wymyślania nowych nieszablonowych pomysłów.

Składowe te mogą ze sobą wchodzić w różnorakie relacje. Dobrze gdy składowym kognitywnym odpowiada wysoka niezależność i otwartość poznawcza.

Kreatywność adaptacyjna – niska otwartość, niska niezależność, ale wysoka kreatywność. Brak własnego zaangażowania. Podejmuje działania często kierowane przez innych.

Kreatywność buntownicza (sztywna) – niska otwartość, wysoka niezależność, wysokie zdolności twórcze. Osoba nie ma nastawienia na pozyskiwanie nowych doświadczeń.

Kreatywność mocno współpracuje z ekstrawersją.

TWÓRCZOŚĆ – Dotyczy twórczych cech osoby i jest efektem integracji tych czynników czyli twórcze cechy twórczy produkt, i jest traktowana jako fenomen, specyficzny fenomen. Pojęcie egalitarne – twórczość dana każdemu.

Dla twórczości kluczowe są zarówno elementarne procesy poznawcze czyli pamięć, uwaga, spostrzeganie, wyobraźnia oraz operacje intelektualne jak zdolność abstrahowania, synteza, analiza, generowanie metafor, myślenie intuicyjne, giętkość myślenia, ale również poziom posługiwania się językiem i sposób rozwiązywania problemów.

Twórczość również zakłada rozstrzyganie zmiennych osobowościowych – również posiada ona pojęcia charakterologiczne.

Otwartość poznawcza jako podstawowy cel edukacji: „Musimy wyrobić nawyk życia bez nawyku” – Zygmunt Bauman

Agata Chybicka uważa że otwartość poznawcza jest cechą różnicującą ludzi. Ludzie dzielą się na takie które wykazują się otwartością, lub szybkim domykaniem.

Uznaje ją za determinantę takich kompetencji jak Innowacyjność, elastyczność, gotowość do przyjmowania nowych doświadczeń, idei oraz wartości. Jest odpowiedzialna za ciekawość świata, doświadczanie czegoś nowego, tolerancję ryzyka, oraz łatwość w generowaniu twórczych pomysłów.

Ważnym elementem wg Agaty Chybickiej jest:

• Stosunek do porządku, do struktury – osoby które są bardziej zamknięte częściej wykazują się sztywnym podejściem do porządku i struktury, muszą mieć wszystko na miejscu.

• Nastawienie na wieloznaczność – osoby z niską otwartością unikają sytuacji wieloznacznych i mają tendencję do szybkiego definiowania a osoby o wysokiej otwartości odwrotnie, wręcz czasem próbują prowokować sytuacje dwuznaczne, nie zastanawiają się co będzie, nie mają tendencji do domykania.

• Podejmowanie decyzji, wydawanie opinii i sądów – osoby wykazują tendencję do szybkiego przekazywania informacji, niska otwartość, szybko podejmują decyzję, tendencja domykania, wydawania sądów szybko, nawet w sytuacji braku dowodów i przesłanek, a osoby o wysokim poziomie otwartości podejmują różne działania, tolerują stan niedomknięcia, rozwiązują problem na wiele sposobów.

• Przewidywalność – osoby z niską otwartością przejawiają niechęć do nowych sytuacji, ludzi miejsc, preferują znane sobie. Osoby o wysokiej otwartości odwrotnie.

• Konfrontowanie własnej wiedzy z wiedzą innych osób – otwartość poznawcza koreluje z wchodzeniem w interakcje, podejmowanie współpracy, w osobie zamkniętej odwrotnie.

Stanisław Popek – konformizm i nonkonformizm

Nonkonformizm – pojęcie niezależności, konformizm – postawa odwrotna

Antynomiczny charakter twórczości:

Antynomiczny – inaczej paradoksalny.

Władysław Stróżewski – „Dialektyka twórczości” ustanowił na czym polega antynomiczny…

Twórczość dotyczy zjawisk które są dwubiegunowe:

• Z jednej strony wymagają niezależności ale z drugiej strony nie stanie się nic jeśli nie będzie wewnętrznego zaangażowania w człowieku.

• Wymaga odwoływania się do wiedzy własnej, ale w ograniczonym zakresie (umiejętność odseparowania się od tego co wiem)

• Twórczość wymaga spontaniczności, ale z drugiej strony zdolności do samokontroli.

• Twórczość wymaga naiwności ale też bystrości

• Improwizacja ale z drugiej strony kalkulacja

• Swoboda i rygor

Edward Nęcka:

Wskaźniki uczniów wybitnie zdolnych, twórczych:

1. Charakteryzuje ich duża łatwość tworzenia nowych pomysłów

2. Ciekawość poznawcza

3. Otwartość na nowe doświadczenia

4. Skłonność do bawienia się pojęciami i problemami

5. Tolerancja dla ryzyka

PEDAGOGIKA TWÓRCZOŚCI - WA 09.04.2013

Model funkcjonalno- behawiorystyczny: (Pedagogika wczesnoszkolna)

• zasada przeciw indywidualizacji;

• naczelnym hasłem jest założenie, że edukacja to kierowanie;

• nienaruszalność ładu i porządku społecznego;

• narzucone odgórnie cele;

• centralizacja decyzji;

• zachowania powinny być zgodne z oczekiwanym wzorcem;

• człowieka warunkowany wzmocnieniami (zasada kija i marchewki).

Model humanistyczno- adaptacyjny:

• prawo do indywidualizacji, głosu, wypowiedzi, budowania swojego doświadczenie na gruncie samodzielnych decyzji;

• edukować to akceptować;

• sprzeciwia się on schematyzmowi i lekceważeniu indywidualności;

• dzieci maja prawo/szanse rozwijać się w klimacie spontaniczności/ fantazji i ekspresji własnych emocji;

• ustanawia podejście skoncentrowane na osobie i na autonomii;

• kojarzone z ped.naturalistyczną- naturalne skłonności dziecka/ człowieka;

• edukacja o charakterze otwartym; stwarzanie szans do poszukiwać i popełniania błędów.

Model konstruktywistyczno- rozwojowy:

• edukować to organizować optymalne środowisko rozwoju;

• zakłada się, że wiedzy nie da się w całości przekazać, ale wiedza powinna być aktywnie konstruowana (na gruncie edukacji wchodzić w dobrze pojęty dialog);

• tworzenie wiedzy nie polega na przyswajaniu informacji ale ma być aktywna eksploracją (wiedza budowana na bazie samodzielnych poszukiwać, prób, eksperymentów).

Renata Michalak: konstruktywizm – naczelna idea współczesnej edukacji, która wymaga by być twórczym;

• Uczenie się z perspektywy konstruktywizmu jest samoregulacyjnym procesem zmagania się człowieka z konfliktem pomiędzy istniejącymi osobistymi reprezentacjami świata (z tym co już wiem), a docierającymi do niego informacjami z zewnątrz.

• Zgodnie z tą ideą szkoła ma przygotować dziecko do aktywnego bycia w świecie, do jego rekonstrukcji, a także nauczyć tendencji do odkrywania, eksperymentowania i eksploracji.

• Nauczyciel konstruktywista to nauczyciel, który akceptuje i pobudza autonomie uczniów, inspiruje ich do myślenia poprzez stawianie otwartych pytań i wprowadza uczniów w świat sprzeczności (stosuje metody problemowe).

• W takiej edukacji jest miejsce na popełnianie błędów i priorytetowe stają się zadania, które dają możliwość ustanawiania wielu odpowiedzi – zerwanie z dyktatem jednej, słusznej odpowiedzi.

Kluczowe kompetencje nauczyciela- konstruktywisty (Siebert B. Śliwierski):

• refleksyjne korzystanie z wiedzy i niewiedzy;

• otwartość na różnice (każdy człowiek jest innym, ma inne dyspozycje, inne cechy);

• tolerowanie rozbieżności w sytuacji dylematów i niepewności;

• zdolność i gotowość do obserwacji;

• gotowość do samokontroli;

• odpowiedzialne postępowanie;

• umiejętność akceptowania innych perspektyw.

(Kozielewski patrz Szmidt Pedagogika twórczości)

Postawa twórcza (za Stanisław Popek) – to częściowo nabyta, a czesiowo wrodzona właściwość poznawcza i charakterologiczna i poznawcza wyrażająca się tendencją i gotowością do restrukturyzacji (zmiany) siebie, świata i otoczenia.

Popek jest autorem kwestionariusza do postaw twórczych KAHN [konformizm - zachowania algorytmiczne (działania wg pewnego schematu, po śladzie) – zachowania heurystyczne (ewidentnie oryginalne, unikanie powielania pewnego schematu) – nonkonformizm]

Wg E. Fromma wyraża się ona tendencja do improwizacji i odwagą do stawiania czoła dniu jutrzejszemu, kiedy nie wiadomo co ono przyniesie.

Z perspektywy poznawczej (Czesław Nosal) – postawa twórcza – to pewien styl (sposób) postrzegania, rozumienia, interpretowania i reagowania na rozbieżności informacyjne. Jednostka twórcza reprezentuje tu postawę otwartości na asymilacje nowych informacji.

Ewa Ryszarda Bernacka – konformista- osoba mająca niską samoocenę, ma zwykle niską odporność na stres, przekonanie o niskiej sprawności intelektualnej, ma zaniżone aspiracje, zazwyczaj przewiduje i antycypuje niepowodzenia własne, preferuje stałe sądy, przyjmuje często postawę obronną.

Postępowanie z takim uczniem wymaga organizowania zadań, które pozwolą mu na doświadczenie sukcesu. Należy działać przez zachętę i szybko.

PEDAGOGIKA TWÓRCZOŚCI - WA 23.04.2013

Nonkonformista to osoba lub uczeń, który ma wysoką samoocenę, dobrze ocenia siebie, zawyżona ocena, uczeń wewnątrzsterowny, posiada wewnętrzne poczucie kontroli, działa według własnego planu, posiada poczucie bezpieczeństwa, niekonwencjonalne poczucie humoru.

Konformizm wiąże się z niską samooceną, więc trzeba się starać delikatnie obchodzić z taką osobą, motywować ją stopniowo, wzmacniać jego samoocenę. Trzeba działać szybko, nie zapowiadać działania, ponieważ sytuacja oczekiwania może spowodować jeszcze większy strach i wycofanie. Należy stawiać uczniom częściej zadania które wymagają dużego wysiłku. Jeśli uczeń nie zgadza się z czymś – pytać dlaczego, pytać o uzasadnienie. Tym uczniom często nie zależy na ocenach, uważają się za przeciętnych, mają czasem jakąś dyscyplinę którą się interesują, ale ich oceny są przeciętne. Nie interesuje ich życie szkolne, nie potrafią się tam odnaleźć, lub ma jakieś zdolności ale z jakiś powodów ich nie rozwija – trzeba szukać tych powodów.

Krzysztof Schmidt – cele edukacji powinny dotyczyć różnych sfer:

Poznawczej – chodzi o:

• Rozwijanie podstawowych zdolności i umiejętności myślenia twórczego

• Stymulowanie możliwości w zakresie głównych operacji intelektualnych jak np. kojarzenie albo metaforyzowanie

• Pobudzanie aktywnego stosunku do uzyskiwanych informacji

• Kształtowanie umiejętności przewidywania

• Przekazywanie elementów wiedzy o procesie twórczym

• Zapoznanie z podstawami wiedzy o metodach i technikach twórczego rozwiązywania problemu (heurystyki)

Emocjonalnej – chodzi o:

• Budzenie i rozbudzanie ciekawości poznawczej

• Pomoc w przezwyciężaniu barier emocjonalno-motywacyjnych i poznawczych (twórca abarietyki – Witold Dobrołowicz – system przeciwdziałający barierom)

• Pomoc w poszerzaniu samowiedzy i dokonywaniu samooceny

• Rozwijanie optymistycznego i pogodnego podejścia do problemu

• Pobudzanie otwartości na odmienne opinie i uczenie asertywnego wyrażania uczuć i krytyki (Asertywne nie oznacza agresywne!)

• Kształtowanie umiejętności empatycznego działania w grupie

Działaniowej – chodzi o:

• Pobudzanie uczniów do zaradności i podejmowania działań w sytuacjach otwartych i niepewnych (pod względem rowiązania)

• Wdrażanie do sprawnego stosowania wybranych metod i technik twórczego rozwiązywania problemu i projektowania zmian

Program „Żywioły” – utworzony Joanna Bonar i Schmidt dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym dotyczący zmysłów

Widzę i myślę, Widzę i czuję, Myślę i wyobrażam sobie, Wyobrażam sobie i jestem

Zalecenia:

• Tam gdzie to możliwe stawiaj dzieciom pytania otwarte

• Utrzymuj zaciekawienie

• Nie udawaj wszechwiedzącego

• Pozwól odkrywać

• Zadbaj o klimat

• Nie potęguj rywalizacji

• Pomagaj odraczać oceny

• Walcz z prymatem jednej słusznej odpowiedzi

• Nie zapominaj o outsiderach

• Nie zapominaj wzmacniać poczucia wartości

• Nie obawiaj się własnej śmieszności

• Cierpliwość

Proces twórczy wg różnych stanowisk:

Józef Kozielecki W literaturze mówi się o 2 konkurencyjnych modelach:

• „model spełnienia” – psychologia humanistyczna- tą twórczość ogólnoludzką trzeba traktować jako coś dobrego, człowiek się realizuje, tworzy coś nowego, realizuje potrzebę samokreacji

• „model konfliktowy” – teorie psychodynamiczne – twórczość jest efektem konfliktów wewnętrznych, przykrych przeżyć które powodują że człowiek doświadcza negatywnych emocji, jeśli się oswobodzi poprzez twórczość to może „wyjść na prostą”

Jest 6 podejść badawczych dotyczących twórczości:

1. Podejście mistyczne – twierdzi że twórczość wynika z działania mistycznych, tajemniczych sił i nie poddaje się badaniu naukowemu

2. Podejście pragmatyczne – koncentracja wyłącznie na rozwijaniu zdolności twórczych

3. Podejście psychodynamiczne – zakłada się że twórczość wynika z napięcia pomiędzy świadomością i podświadomością

4. Podejście psychometryczne ustanowione na bazie teorii Guilforda i jego założeń dotyczących testowania twórczości

5. Podejście poznawcze – badania koncentrują się na ustaleniu roli i znaczenia procesów poznawczych warunkujących twórcze myślenie

6. Podejście społeczno-personalistyczne – skoncentrowane na badaniu roli środowiska, cech osobowości twórców i ich motywacji

PEDAGOGIKA TWÓRCZOŚCI - WA 07.05.2013

Twórczość egalitarna – przeciętna, twórczość zwykłego, przeciętnego Kowalskiego

Twórczość elitarna – ujmowana przez pryzmat wielkich dzieł, finalizowana wielkim dziełem, która zachwyca, unowocześnia

Psychologia twórczości – uznano na podstawie badań, że proces twórczy nie jest efektem uaktywnienia wyjątkowych zdolności czy procesów intelektualnych. Osoby twórcze wykorzystują te procesy z premedytacją w większym stopniu niż inni.

Popek – proces twórczości jak góra lodowa – efekt to czubek góry ale to co się dzieje poza tym znajduje się w ukryciu, i to właśnie jest najważniejsze

Nie jest ważne czy ten produkt się pojawi, tylko ważny jest proces tworzenia, wejście w stan intelektualny tworzenia dzieła, ale wcale to dzieło nie musi mieć zakończenia.

Koncepcja klasyczna procesu twórczego

1. Koncepcja psychoanalityczna – proces twórczy dokonuje się w podświadomości a raczej przedświadomości. Najpierw umysł zbiera różne informacje, przetwarza je w przedświadomości, nagle następuje wielkie olśnienie czyli inkubacja pomysłów (wykluwanie się). Główną rolę odgrywa nieświadoma praca umysłu.

Forma regresji – stajemy się znowu dziećmi, wracamy do pierwotnych zachowań i ma to wpływ na twórczą aktywizację

Koncepcja psychoanalityczna cieszyła się dużym uznaniem. Umysł zbiera różne informacje, przetwarza je w sposób nieuchwytny dla podmiotu a następnie pomysł przebija się do świadomości. Jest to tzw. akt olśnienia bądź inkubacji. Zgodnie z teoria inkubacji proces twórczy składa się z 4 faz:

1. Preparacja – przygotowanie danych

2. Inkubacja – nieświadome i samoistne wykluwanie się pomysłów

3. Illuminacja – akt olśnienia

4. Weryfikacja pomysłów

1. Koncepcja asocjacyjna – w twórczości najważniejszą rolę odgrywa zdolność odległego kojarzenia. Efekt twórczy, finalny produkt wynika ze zdolności, umiejętności do nietypowego kojarzenia ze sobą różnych zdarzeń, faktów.

2. Koncepcje postaciowe – Autorzy wyróżniają 2 sposoby myślenia:

1. Produktywne (twórcze) – uruchamiane w sytuacjach nowych i niejednoznacznych

2. Repruduktywne – w sytuacjach standardowych

Sytuacja problemowa to niedomknięta struktura. Ludzie wychodzą z założenia że trzeba prowadzić do takiego etapu aby nie stanowiły zagadki, aby była w pełni poznana i zamknięta. Sytuacja problemowa nie jest zamknięta.

Zmiana lub domknięcie tej figury – rozwiązanie problemu następuje dzięki wglądowi.

1. Koncepcje twórcze – podstawy procesu twórczego w specyficznych operacjach przetwarzania informacji lub rozwiązywania problemu. Z teorią poznawczą należy wiązać osobę Joy Paul Guilforda. Przedstawił on sposób myślenia dywergencyjnego – inaczej twórcze.

Myślenie konwergencyjne – zbieżne, logiczne, matematyczne

Ustanowił on cztery wskaźniki badania:

1. Płynność – ujawnia się umiejętnością wymyślania wielu różnych odpowiedzi

2. Giętkość – stanowi element w którym twórczość ujawnia się bardziej: wyraża się zdolnością do wytwarzania jakościowo różnych wytworów i zmiany kierunku poszukiwań

3. Oryginalność – zdolność wychodzenia poza stereotypowe i najbardziej oczywiste rozwiązania

4. Wrażliwość na problemy – umiejętność, tendencja do zastanawiania się, do widzenia dostrzegania wad, niedociągnięć w różnych sytuacjach, problemach

5. Elaboracja – wskaźnik który wyraża się estetyką, starannością, bogactwem uzupełnień, szczegółowością

1. Koncepcja interakcji twórczej (Edward Nęcka) – jest antagonistyczna do koncepcji fazowych – zgodnie z nią proces twórczy opiera się o zjawisko samoorganizacji a przetwarzanie informacji i związane z tym operacje umysłowe są takie same jak w przypadku procesów nietwórczych. Wlicza się w nie następujące operacje poznawcze:

• Abstrahowanie

• Dokonywanie skojarzeń

• Rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne

• Myślenie metaforyczne

• Transformacje

1. Koncepcje systemowe – cieszą się największym uznaniem – proces twórczy nie zależy od jednego czynnika. Oprócz osobowości ważnym czynnikiem w procesie jest motywacja, emocje, oraz otoczenie społeczne.

Robert Sternberg – koncepcja inwestycyjna: często niewielkim nakładem pracy pomysł może spowodować ze doprowadzimy do oryginalnego efektu który może pomóc tworzyć innym osobom.

1. Koncepcje humanistyczne – twórczość nadaje życiu sens i jest podstawą realizacji. W procesie twórczym liczą się przeżycia człowieka i skutki osobowo-twórcze.

Psychologiczne warunki twórczości (wg. Rogersa):

• Warunki wewnętrzne – otwartość na doświadczenie, wewnętrzne źródło oceny (ważne że podoba się mnie), zdolność do bawienia się ideami i pojęciami

• Warunki zewnętrzne – poczucie psychologicznego bezpieczeństwa, swobodny klimat, stan psychologicznej wolności, przyzwolenie na pełną swobodę myślenia.