T: BUDOWA I FUNKCJE KOMÓRKI.

1. KOMÓRKA podstawowa cząstka budulcowa i czynnościowa organizmu.

2. CZYNNOŚCI ŻYCIOWE ORGANIZMÓW ŻYWYCH:

- oddychanie
- wydalanie
- odżywianie
- odbieranie bodźców
- wzrastanie
- rozmnażanie

3. BUDOWA KOMÓRKI:

błona komórkowa
aparat Golgiego AG
cytoplazma
lizosomy jądro komórkowe
mitochondriom
rybosomy
reticulum endoplazmatyczne (siateczka wewnątrzplazmatyczna) ER

4. BUDOWA I FUNKCJE BŁONY KOMÓRKOWEJ:

- ochrania komórkę przed wpływem niekorzystnych środowiskowych
- umożliwia utrzymanie kontaktu między sąsiadującymi komórkami
- uczestniczy w transporcie różnych substancji

BŁONA KOMÓRKOWA jest zbudowana z białek, lipidów i cukrowców, które rozpoznają substancje i umożliwiają ich dalszy transport do wnętrza komórki. Błona jest półprzepuszczalna, selekcyjna, tzn. przepuszcza do środka komórki tylko te substancje, które są jej potrzebne.

5. CYTOPLAZMA wypełnia wnętrze komórki, jest substancją galaretowatą, lepką, ciągliwą, elastyczną. W niej zanurzone są wszystkie organella komórkowe. Zbudowana jest z:

- wody 60- 70 %
- lipidy
- białka
- sole mineralne( potas K, fosfor F, magnez Mg)

Dzięki włókienkom białkowym cytoplazma porusza się, a wraz z nią wszystkie organella komórkowe.

- ruch pulsacyjny ruch cyrkulacyjny ruch rotacyjny

6. MITOCHONDRIUM:

zewnętrzna błona
wewnętrzna błona tworząca grzebienie mitochondrialne rybosomy matrix (macierz)

Mitochondrium odpowiedzialne jest za oddychanie wewnątrzkomórkowe. Odbywa się tu magazynowanie i uwalnianie energii na procesy życiowe komórki. Energia ta związana jest w ATP, które ulega następującej hydrolizie

(~ wiązanie wysokoenergetyczne)

ATP = adenozyny + P ~ P ~ P- fosfor
adenina ryboza

(Jeśli potrzebne jest dużo energii)

ADP = adenozyna + P ~ P
AMP = adenozyna + P
magazynowanie proces odwrotny

Skład chemiczny mitochondriów:

- białka
- lipidy
- kwasy DNA i RNA

7. JĄDRO KOMÓRKOWE:

DNA rybosomy
podwójna błona jądrowa
por w błonie jądrowej
jąderko sok jądrowy (kariolimfa)

Jądro komórkowe jest organellą nadrzędną w komórce, ponieważ kieruje wszystkimi procesami zachodzącymi w komórce, bierze udział w rozmnażaniu komórki, zawiera informację genetyczną zakodowaną w DNA i przekazuje ją na komórki potomne.

8. SIATECZKA WEWNĄTRZPLAZMATYCZNA ER

SIATECZKA WEWNĄTRZPLAZMATYCZNA ER zbudowana jest wg tego samego planu, co błona komórkowa. ER dzieli wnętrze komórki na mniejsze rejony, aby łatwiej kierować i kontrolować procesy tam działające. Jeśli na ER leżą rybosomy nazywamy je ER szorstkie, a bez rybosomów- gładkie.

9. AG

AG to struktury błoniaste zbudowane z 3-12 diktiosomów( cystern) i peryferyjnie położonych licznych pęcherzyków.
Lizosomy produkują substancje potrzebne komórce, przekazują je pęcherzykom, które transportują je do miejsc komórki, gdzie są potrzebne. Odrywające się pęcherzyki tworzą lizosomy.

10. LIZOSOMY powstają z AG. Wyróżniamy ich trzy rodzaje:

- lizosomy trawienne rozkładają substancje pobrane przez komórki
- lizosomy magazynujące magazynują niestrawione resztki
- lizosomy „grabarze” rozkładają obumarłe składniki komórki

11. RYBOSOMY ( białko i RNA) są to małe, nieobłonione struktury zbudowane z białka, RNA i Mg 2+. Znajdują się one na ER luźno w cytoplazmie, w jadrze komórkowym, mitochondriach, na zewnętrznej błonie jądra komórkowego. Rybosomy produkują białko, biosynteza. Do biosyntezy białek konieczne są trzy rodzaje RNA:

- iRNA informacyjny, zawiera informacje o kolejności aminokwasów w białku, które ściąga z DNA
- tRNA transportujący, transportuje aminokwasy do rybosomów
- rRNA rybosomalny, buduje strukturę rybosomów

Nauka o komórce to CYTOLOGIA, a nauka o tkankach to HISTOLOGIA.

T: BUDOWA I FUNKCJE TKANEK.

1. TKANKA to zespół komórek podobnych do siebie i pełniących określona funkcję w organizmie.

2. PODZIAŁ TKANEK:

- nabłonkowa
- łączna
- mięśniowa
- nerwowa

3. TKANKA NABŁONKOWA:

- komórki tej tkanki są ściśle ułożone obok siebie
- komórki tej tkanki chronią wnętrze organizmu przed wnikaniem szkodliwych substancji, zarazków chorobotwórczych
- chroni ciało przed wyparowaniem wody
- jest zróżnicowana
- ze względu na ilość warstw komórek dzielimy ją na nabłonek jednowarstwowy i wielowarstwowy
- za względu NA FUNKCJĘ tkankę tą dzielimy na:

* nabłonek okrywający
* nabłonek wyściełający
* nabłonek gruczołowy
* nabłonek zmysłowy

4. TKANKA ŁĄCZNA jest to tkanka bardzo zróżnicowana i dzieli się na:

- właściwą
- oporową
- płynną

Cechą wspólną wszystkich tkanek chrzęstnych jest obecność dużej ilości substancji międzykomórkowej.

5. TKANKA ŁĄCZNA WŁAŚCIWA dzieli się na:

- wiotka buduje płuca, trzustkę, ślinianki, wątrobę
- zbita zawiera liczne włókna kolagenowe, jest odporna na zerwanie, buduje ścięgna, więzadła, torebki stawowe i skórę właściwą
- tłuszczowa stanowi rezerwę metaboliczną ustroju, utrzymuje wiele narządów wewnętrznych w stałym położeniu
- siateczkowata komórki tej tkanki przyjmują kształt gwiaździsty, są bardzo luźno ułożone, jest to tkanka delikatna i dobrze ukrwiona, buduje węzły chłonne, grasicę, śledzionę i szpik kostny
- zarodkowa występuje tylko w okresie zarodkowym

TKANKA ŁĄCZNA
WŁAŚCIWA OPOROWA PŁYNNA

1. WIOTKA 1. KOSTNA 1. KREW
2. ZBITA 2. CHRZĘSTNA 2. LIMFA
3. TŁUSZCZOWA
4. SIATECZKOWATA
5. ZARODKOWA
6. TKANKA ŁĄCZNA OPOROWA buduje szkielet. Dzielimy ją na chrzęstną i kostną.
7. TKANKA CHRZĘSTNA jest tkanką martwą, nie jest unerwiona, ani ukrwiona.

substancje
międzykomórkowe
komórki chrzęstne

8. TKANKA CHRZĘSTNA DZIELI SIĘ NA:

- szklista buduje szkielet człowieka w okresie zarodkowym i płodowym, a u dorosłego człowieka buduje chrząstki stawowe, przymostkowe, części żeber, chrząstkę nosa, nagłośnię i oskrzela
- sprężysta buduje małżowinę uszną, trąbkę Eustachiusza(łączy ucho środkowe z gardłem), chrząstkę krtani i nagłośnię
- włóknista jest bardzo wytrzymała na zerwanie, buduje ścięgna, torebki stawowe i dyski międzykręgowe

9. TKANKA ŁĄCZNA KOSTNA buduje kości(szkielet). Jest to tkanka żywa, jest dobrze unerwiona

i ukrwiona.

Kanał Haversa (przebiegają nerwy substancja i naczynia krwionośne) międzykomórkowa
Komórki kostne

10. TKANKA MIĘŚNIOWA dzieli się na:

- tkankę mięśniową gładką – składa się z wrzecionowatych komórek i występuje w postaci błon w ścianach przewodu pokarmowego, w drobnych rozgałęzieniach oskrzeli, w przewodach gruczołów, w ścianach naczyń, w skórze i narządach wewnętrznych. Komórki tej tkanki mają jądro komórkowe, układają się obok siebie w błony. W protoplazmie komórek mięśniowych, zwanej sakroplazmą, znajdują się włókienka kurczliwe, które na obwodzie komórki tworzą związki zwane miofibrylami.
- tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną – włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane są otoczone cienką błoną zwaną sarkolemmą. Włókno jest wypełnione włókienkami kurczliwymi miofibrylami, tworzy narządy zwane mięśniami. Mięśnie poprzecznie prążkowane zwane są również szkieletowymi, kurczą się odruchowo pod wpływem bodźców mechanicznych, chemicznych, elektrycznych
- tkankę mięśniową serca jest to odmienny rodzaj tkanki poprzecznie prążkowanej. Włókna mięśniowe tworzą odgałęzienia, łączące się z sąsiednimi włóknami.

mięsień gładki
mięsień poprzecznie prążkowany
mięsień sercowy

11. TKANKA ŁĄCZNA PŁYNNA, CZYLI KREW I LIMFA:

- krew człowiek dorosły ma około 5 litrów krwi. Utrata około 20%(około 1 litra)krwi jest utratą śmiertelną

Funkcje krwi:

• transportuje do komórek ciała tlen i substancje odżywcze oraz pokarm, odbiera z komórek tlenek węgla i substancje trujące(kwas moczowy)

• stanowi barierę immunologiczną organizmu

• w miejscu zranienia powoduje powstanie skrzepu, dzięki któremu ustaje krwawienie

• transportuje hormony, witaminy i enzymy

• wyrównuje ciepłotę ciała

Krew składa się z części płynnej zwane osoczem i z części stałej, czyli krwinek(czerwonych, białych i płytek krwi).

Erytrocyty (czerwone krwinki)
Leukocyty (białe krwinki)
Trombocyty (płytki krwi)

BUDOWA:

Krwinki te są okrągłe, dwuwklęsłe, dojrzewając tracą jądro komórkowe, transportują tlen, odbierają dwutlenek węgla.
Największe krwinki, mają jądro komórkowe, mają kształt pełzakowaty
Najmniejsze krwinki, mają jądro komórkowe, mają kształt wielokątów

FUNKCJE:

* Posiadają czerwony barwnik hemoglobinę, która nietrwale łączy się z tlenem i z dwutlenkiem węgla, dzięki czemu transportuje te gazy po organizmie.
* Niszczą(pożerają) zarazki chorobotwórcze(bakterie, wirusy, grzyby)
* Dzięki nim i jonom wapnia powstaje skrzep w miejscu uszkodzenia naczyń krwionośnych(np. włosowatych)

ILOŚĆ KRWINEK:

Kobiety 4 – 4,5 mln/1mm3 krwi
Mężczyźni 4,5 – 5 mln/1mm3 krwi

Razem

6 – 8 tys./1mm3 krwi

Razem

200 – 400 tys./1mm3 krwi

Powstają w szpiku kostnym

- limfa(chłonki) jej krążenie rozpoczyna się w przestrzeniach międzykomórkowych włosowatymi naczyniami chłonnymi, które przechodzą przez szeregi węzłów chłonnych(w nich wytwarzane są limfocyty). Prąd limfy ulega w nich zwolnieniu i następuje jej kontrola oraz ewentualna walka z zarazkami.

12. TKANKA NEROWA zbudowana jest z komórek nerwowych zwanych neuronami. Dzięki tej tkance utrzymujemy kontakt z otoczeniem, reagujemy na bodźce z zewnątrz(dotyk, smak, itd.)

NEURON:

Kierunek przewodzenia:

Impuls 120m/s
dendryty
ciało komórki
z jądrem komórkowym
przewężenie Ranviera
akson(neuryt)
osłonka mielinowa
synapsy

Dendryty przewodzą impuls nerwowy do ciała komórki. Synapsy przekazują ten impuls z jednej komórki nerwowej na następną. Wyróżniamy 3 rodzaje synaps:

- nerwowo-nerwowa – występuje między dwiema komórkami nerwowymi
- nerwowo-mięśniowa – występuje między neuronem, a komórką mięśniową
- nerwowo-gruczołowa – występuje między neuronem, a gruczołem.

13. TKANKA MIĘŚNIOWA.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa
Tkanka gładka
Tkanka poprzecznie prążkowana serca

RYSUNEK

Białko kurczliwe (aktyna, miozyna)

BUDOWA:

* Komórki mięśniowe zwane włóknami leżą blisko siebie,są tępo zakończone,posiadają poprzeczne prążki, zbudowane z białek kurczliwych miozyny i aktyny,posiadają wiele jąder położonych peryferyjnie.
* Włókna luźniej ułożone,ostro zakończone,wrzecionowate,brak poprzecznych prążków,mają jedno jądro położone centralnie
* Włókna luźno ułożone,dzięki poprzecznym odgałęzieniom mają poprzeczne prążki i wiele jąder położonych centralnie

SKURCZ:

* Skurcz i rozkurcz szybki, silny, ale krótkotrwały, tkanka ta szybko się męczy
* Skurcz i rozkurcz wolny, skurcz silny i długotrwały
* Skurcz i rozkurcz pośredni, mięsień ten pracuje dzięki własnemu rozrusznikowi

WPŁYW:

* Pracuje pod wpływem naszej woli
* Pracuje bez wpływu naszej woli
* Pracuje bez wpływu naszej woli

FUNKCJA:

* Tkanka ta buduje mięśnie przyczepione do szkieletu, dzięki którym poruszamy się
* Tkanka ta buduje ściany przewodu pokarmowego, ściany dróg oddechowych, pęcherz moczowy, macicę, jajowody, nasieniowody, ściany tętnic i żył.

Buduje mięsień serca

T: BUDOWA I FUNKCJE SZKIELETU CZŁOWIEKA.

1. FUNKCJE SZKIELETU:

- jest podporą, rusztowaniem ciała
- jest mięśniem przyczepu mięśni szkieletowych
- ochrania ważne narządy wewnętrzne(np. czaszka, klatka piersiowa)
- jest biernym układem ruchu
- produkuje komórki krwi

2. UKŁAD RUCHU dzielimy na czynny, do którego zaliczamy mięśnie oraz układ ruchu bierny – kości, stawy, chrząstki.

3. BUDOWA FIZYCZNA KOŚCI-RODZAJE KOŚCI:

- PŁASKIE
> mózgoczaszki
> łopatka
> biodrowa
> mostek

- DŁUGIE
> paliczki
> ramienna
> przedramienia
> udowa
> podudzia
> śródręcza
> śródstopia
> obojczyk
> żebra

- KRÓTKIE
> nadgarstek
> stępu
> różnokształtne
> kulszowa
> łonowa
> kręgi
> żuchwa
> nosowa

4. BUDOWA KOŚCI DŁUGIEJ:

- ramienna

> nasada górna
> błona
> okostna (ma w sobie komórki kościotwórcze, jama ze szpikiem w momencie złamania kostnym kość zrasta się) na zewnątrz
> nasada dolna
> istota zbita (komórki ściśle ułożone) wewnątrz
> istota gąbczasta (komórki luźno ułożone)

5. BUDOWA CHEMICZNA KOŚCI:

- związek organiczny tzw. osseina, która nadaje kościom elastyczność
- sole wapnia, fosforu, magnezu nadają kościom sztywność, wytrzymałość i ruchowość

6. PROCES KOSTNIENIA trwa do około 20 roku życia i polega na tym, że chrząstki zamieniane są w tkankę kostną, która jest maksymalnie wysycona solami wapnia i fosforami. Z wiekiem zmniejsza się ilość osseiny(substancji białkowej) na korzyść soli mineralnych. Dziecko ma 356 kości, a do 20 roku życia mamy 206 kości. Dzieje się tak, dlatego że kości łączą się.

T: RODZAJE POŁĄCZEŃ KOŚCI.

1. TYPY POŁĄCZEŃ KOŚCI:

- półruchome
> chrząstkozrosty(np. żeber do mostka, spojenie łonowe, dyski międzykręgowe)

- ruchome
> stawy
>>okulisty(panewkowy, obrotowy), umożliwia ruch kończyny o 360^o (staw biodrowy i barkowy)
>> zawiasowy umożliwia ruch kończyny do 180^o (staw łokciowy i kolanowy)
>> obrotowy występuje między pierwszym, a drugim kręgiem szyjnym (atlasem, a obrotnikiem), umożliwia obrót głowy około 200^o
>> siodełkowy występuje między kośćmi nadgarstka i śródręcza