Partnerstwo edukacyjne w wybranych koncepcjach pedagogicznych.

Mówiąc o partnerstwie edukacyjnym należy pamiętać, że prawidłowa i efektywna współpraca może mieć miejsce w sytuacji, gdy uczestniczą w niej co najmniej 2 środowiska. Mimo tego, że dom i szkoła stanowią dwa różne światy społeczne bywa, że stają się jednym światem. Dzieje się tak, gdy są środowiskiem życia tworzących je ludzi. Odnosi się to do: uczniów, ich rodzin, nauczycieli oraz osób zatrudnionych w szkole i członków lokalnej społeczność. To właśnie dla tych osób szkoła jest jednym z miejsc, w których toczy się ich życie¹. Współpraca szkoły z rodziną, a także ze środowiskiem jest korzystna dla dziecka, jak i dla szerszej społeczności (rodziny, miejscowego samorządu oraz mieszkańców tworzących społeczną okolicę szkoły)². Przechodząc do określenia czym jest partnerstwo edukacyjne można powiedzieć, że partnerstwem jest współpraca tych wszystkich środowisk. „Partnerstwo = wspólny cel, dobrowolność udziału i względna równość udziału, względna równość partnerów, dążenie do określonej korzyści lub dzieła, określenie obowiązków, regulacja prawna i moralna stosunku, zobowiązanie do lojalności”³. Z kolei partnerem jest osoba, która przyczynia się do utworzenia pewnej całości i jest jednocześnie jej elementem. Należy pamiętać, że partnerstwo edukacyjne zachodzi jedynie w określonych warunkach:

- potrzebne są co najmniej dwie osoby;

- akceptacja drugiej osoby;

- wzajemne zaufanie parterów;

- istnienie wspólnych celów i wartości;

- życzliwość, pomoc, rada, wzajemne dzielenie sukcesów i porażek.

Można je określić jako rodzaj spółki, w której partnerzy ustalają warunki współpracy, a następnie przechodzą do realizacji wspólnych celów. Z drugiej strony można zdefiniować partnerstwo jako rodzaj relacji, czyli wzajemnego wpływu, jaki wywierają na siebie jednostki oraz środowisko edukacyjne. Z trzeciej strony można rozpatrywać partnerstwo edukacyjne jako wspólnota⁴.

Partnerstwo edukacyjne i kapitał społeczny w ujęciu Joyce L. Epstein.

Joyce L. Epstein jest twórczynią teorii partnerstwa edukacyjnego. Według niej partnerstwo edukacyjne jest pewnego rodzaju „przymierzem rodziny, szkoły oraz najbliższego im społecznego otoczenia w celu osiągnięcia przez dziecko maksimum jego możliwości rozwojowych”⁵.Wszystkie te sfery życia dziecka mają się wzajemnie przenikać tworząc wspólnotę myśli i działania, nie tracąc przy tym swojej indywidualności („Szkoła nie może i nie powinna zastępować domu, dom szkoły itd.”). Według Epstein wynikiem interakcji zachodzących pomiędzy rodziną, szkołą oraz członkami wspólnoty jest gromadzenie się kapitału społecznego. W kapitał ten każda z wymienionych sfer może inwestować, reinwestować, może oczywiście z niego czerpać w postaci społecznych relacji, kontaktów, które maja jakikolwiek wpływ na edukacje dziecka. Wszystkie te zabiegi tworzą nierozerwalną więź (partnerstwo edukacyjne ) poprzez przeplatanie się i przejawianie zgodności w działaniu łącząc rodziny, szkoły i lokalną społeczność.

Typologia współdziałania rodziny, szkoły i społeczności lokalnej wg Joyce L. Epstein⁶:

1. Rodzicielstwo– obejmuje aktywności prowadzące do wzajemnego zrozumienia ról ( ucznia w rodzinie; syna, córki – w klasie).

2. Komunikacja – przebiega w dwóch układach: szkoła-dom, dom-szkoła. Szkoła to strona inicjująca i bardziej aktywna.

3. Wolontariat – forma współpracy rodziców ze szkołą, gdzie rodzice mogą wykazać się swoja wiedzą i umiejętnościami służąc tym samym uczniom, nauczycielom, szkolnej administracji i innym, wspierając ich pracę.

4. Nauka domowa – wszelka działalność edukacyjna podejmowana przez ucznia w domu: zarówno prace domowe jak i sytuacje edukacyjne wywołane przez otoczenie domowe.

5. Współzarządzanie – uczestnictwo rodziców w podejmowaniu decyzji, dotyczących szkoły i uczniów.

6. Współpraca z gminą – doprowadza do wspólnotowych form życia, szkoła może być centrum życia społecznego.

Wybrane koncepcje partnerstwa edukacyjnego

1. KONCEPCJA „PRZEZROCZYSTEJ SZKOŁY”

Twórcą tej koncepcji jest Jerold Bauch, amerykański badacz relacji rodzice – szkoła. Na podstawie swoich badań stworzył on projekt „The Transparent School Model”, który od wielu lat realizowany jest w USA z pozytywnym rezultatem. Zadaniem tego projekty było przełamanie granicy jaka dzieliła od wieków szkołę i dom. Projekt opierał się na telefoniczno – komputerowej korespondencji pomiędzy nauczycielem a rodzicami wychowanków. Nauczyciel każdego dnia po zakończonych zajęciach nagrywał najistotniejsze wiadomości dotyczące lekcji czy pracy domowej, a rodzice dzwoniąc do szkoły odsłuchiwali tych informacji, dzięki czemu biegle orientowali się w sytuacji szkolnej swoich dzieci nie wychodząc z domu.

Odczytując hasło „przezroczysta szkoła” od razu możemy wysnuć takie założenia jak: otwartość szkoły na otoczenie, brak wewnętrznych tajemnic, chęć współpracy ze społecznością lokalną, rodzicami. Przezroczystość szkoły polega również na otwartej współpracy z rodzicami w formie wspierania rodziców w ich aktywnościach edukacyjnych i wychowawczych podejmowanych w domu. Rodzic zaś ma pojmować szkołę jako instytucję w której znajdzie pomoc w swoich działaniach wobec dziecka, a nie jako placówkę opiekuńczą, która zajmie się jego dzieckiem we wszystkich obszarach i uwolni go od obowiązku edukować swoich dzieci. „Przezroczysta szkoła” to placówka posługująca się najnowszymi zdobyczami techniki, wychodząca z inicjatywą do lokalnej społeczności, wspierająca więzi międzyludzkie i umożliwiająca poznanie najbliższego środowiska. Ta szkoła ma być centrum życia towarzyskiego, otwierającym możliwości kształcenia permanentnego⁷.

1. KONCEPCJA „SZKOŁY ELASTYCZNEJ”

Twórca tej koncepcji jest Roland Meighan, który szeroko opisuje założenia swojej koncepcji w książce Edukacja elastyczna. Jutro Twojego dziecka decyduje się dzisiaj. Nauczanie elastyczne, czyli „dające się rozciągnąć” na inne miejsca, programy, metody i formy edukacji oraz odmienne role pełnione przez poszczególne podmioty uwikłane w jej proces⁸.

W koncepcji tej najważniejsza jest podmiotowość jednostki i jej samosterowalność w dążeniach rozwojowych. Wydajność i możliwości edukacyjne domu to podstawa do skuteczności zindywidualizowanej pracy edukacyjnej. Z koncepcji tej wynika, że zrozumienie zależności: podmiotowość – indywidualizacja – partnerstwo – rozwój; to warunek do „elastyczności” w partnerstwie edukacyjnym. Nauka domowa charakteryzuje się:

- realizowanym programem nauczania odpowiednim do wieku i możliwości dziecka,

- dużą swobodą w sposobie realizacji przez rodzica nauczającego,

- rodzic musi spełniać określone warunki aby taka „pracę” podjąć.

Główną formą nauczania w koncepcji „elastycznej szkoły” jest nauka domowa. W Polsce mało popularna, bardziej traktowana przez społeczeństwo jako odejście od obowiązku szkolnego, co oczywiście wynika z braku wiedzy. Nauka domowa jest realizowana według wybranego programu nauczania odpowiedniego do wieku i możliwości dziecka. Pozostawia dużą swobodę w sposobie realizacji przez rodzica nauczającego. Może się wydawać, że rodzic jest mało kompetentną osobą do prowadzenia nauki domowej. Prawda jest jednak taka, że musi on spełniać określone warunki aby taka „pracę” podjąć. Problem w nauczaniu domowym dotyka głównie partnerstwa szkoły z rodzicami. Taki rodzic-nauczyciel nie powinien być pozostawiony sam sobie, a obowiązki szkoły nie powinny się ograniczać tylko do testów kontrolnych wiedzy ucznia. To szkoła powinna służyć rodzicom pomocą, poddawać pomysły, wspierać materiałami dydaktycznymi, prowadzić specjalne kursy, zajęcia o charakterze edukacyjnym, otwarte lekcje i inne zajęcia szkolne dla rodziców chcących prowadzić naukę domową jak i dla tych którzy już ją praktykują⁹. Edukacja domowa (określana jako "spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą") jest rozwiązaniem dopuszczonym w polskim systemie prawnym, choć praktykowanym przez niewielką liczbę polskich rodzin. Dziś edukację domową w Polsce umożliwia art. 16 ust. 8 do 14. ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

1. KONCEPCJA SZKOŁY JAKO INTERPROFESJONALNEJ WSPÓLNOTY

Koncepcja ta nakłada duży nacisk na partnerstwo szkoły z różnymi instytucjami wspierającymi placówkę, personelem szkoły, który nie zajmuje się nauczaniem, lecz dostarczaniem wsparcie w zakresie zdrowia i innych potrzeb społecznych. Na tym gruncie wyrasta partnerstwo edukacyjne pomiędzy szkoła a uniwersytetami, przedsiębiorstwami (lokalnym biznesem). Co w konsekwencji pociąga za sobą przenikanie się sfer z pogranicza przeróżnych dziedzin życia, w tym również tych zupełnie nie związanych z nauczaniem lecz wpływającymi na rozwój dzieci, rodziny i w ogólne społeczności lokalnej.

W koncepcji tej mieści się pedagogika kolektywnego działania, której twórcami są Joseph Kahne i Joel Westheimer. Podstawą ich badań stała się luka w USA pomiędzy celami reformy a przygotowaniem nauczycieli. Ich pedagogika opiera się na kształceniu nauczycieli tych przygotowujących się do zawodu jak i tych już praktykujących. Istotne jest wiązanie teorii z praktyką. Nawiązujący to tej pedagogiki Dean Corrigan uzupełnia ją o kształcenie pedagogiczne osób posiadających kwalifikacje z dziedzin również nie związanych z edukacja szkolną, tak aby mogły one pracować w placówkach oświatowych. Dopiero wtedy szkoła będzie świadczyć zintegrowane usługi¹⁰.

Tendencje w rozwoju partnerstwa edukacyjnego

Tworząc nowe koncepcje, programy nauczania czy ostatecznie reformy edukacji należy w nowym świetle postawić dziecko. Nie możemy tak jak dawniej patrzeć na nie tylko jako ucznia, dzisiejszy świat wymaga od nas spojrzenia na dziecko bardziej otwartego i szerszego – jako członka społecznej wspólnoty, najwyższą wartość, podstawę do budowania kapitału ludzkiego.

Kategorie pojmowania nauczyciela (kształcenia dziecka) służące spojrzeniu na ucznia w „nowym” kontekście wg M. Mendel¹¹:

• kontekstowość – kategoria skupiająca ujęcia eksponujące znaczenie kontekstu, w którym po pierwsze kształtują się relacje, m.in. nauczyciel– rodzice uczniów, szkoła- rodzina- lokalna społeczność, po drugie – funkcjonuje system społeczny z wszystkimi tego politycznymi konsekwencjami. Nauczyciel traktujący ucznia jako indywidualność, demaskujący nierówności społeczne i dążący do równego statusu oraz równych szans.

• postawa wobec dzieci, rodzin i ich życia – powinnością nauczyciela jest stawać się uczniem swoich uczniów, uczyć się ich kultur, uwarunkowań, w których żyją, stylów uczenia się, języków i sposobów rozumienia rzeczywistości. Nauczyciel nie może zmieniać środowiska dziecka, nawet gdy ma najlepsze intencje, powinien szanować najbliższe otoczenie dzieci, a jedyna formą wpływu na jego otoczenia powinna być ścisła współpraca z rodzicami, rodziną, szerszym otoczeniem społecznym oraz instytucjonalnym.

• orientacja na partnerstwo – rozwój partnerstwa szkoły, rodziny, społeczności, a także doskonalenie programów kształcenia nauczycieli powinno następować w bliskim związku. Nie ma innej drogi rozwoju poza tą, która integruje wszystkie podmioty, w jakikolwiek sposób uwikłane w edukacyjne partnerstwo. Nauczyciele, jeśli rzeczywiście mają wchodzić w środowisko życia dziecka, wiążąc rodzinę ze szkoła i lokalną społecznością, muszą uzyskiwać systematyczne wsparcie ze strony uczelni, lokalnych instytucji, organizacji społecznych itp. Realizując je na zasadzie wzajemności, mogą kształtować swój nowy wizerunek, adekwatnie odpowiadający na społeczne zamówienie.

---

1. M. Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalną społeczności. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego, W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy, rozwiązania. Red. Naukowa D. Klus-Stańska, M. Szczepska-Pustkowska, Warszawa 2009r., s. 185.↩

2. M. Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalną społeczności. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego, W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy, rozwiązania. Red. Naukowa D. Klus-Stańska, M. Szczepska-Pustkowska, Warszawa 2009r., s. 185.↩

3. Tamże, s. 186.↩

4. Tamże, s. 186-187.↩

5. Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus-  Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s. 185-223.↩

6. Tamże, s198-201↩

7. Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus-  Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s.203-204.↩

8. R. Meighan, Edukacja elastyczna. Jutro Twojego dziecka decyduje się dzisiaj. Toruń 1991.↩

9. Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus-  Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s.206-207.↩

10. Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus-  Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s.207-208.↩

11. Tamże, s. 185-223.↩