Czym jest etyka?

ogół - całokształt refleksji nad moralnością, doktrynami etycznymi i poglądami moralnymi,

nad wartościami, normami i ocenami etycznymi

• łac. Ethica; gr. Ethos - „zwyczaj"

• dział filozofii, nauka o moralności

• zajmuje się m.in. problematyką wartości i norm moralnych, obowiązujących w danej społeczności

• etykę jako trzeci dział - obok fizyki i logiki -wprowadził do filozofii starożytnej Arystoteles (384 - 321) i nazywał ją filozofia praktyczną

Pojęcia kojarzone z etyką

Moralność

• predyspozycje psychiczne lub behawioralne

• za moralne uchodzi wszystko to, co nie jest niemoralne

• moralne, jest w potocznym słownictwie przeciwstawiane temu, co uchodzi za nieobyczajne, nieprzystojne

• moralne jest to, co ma wartość umoralniającą, czy moralizatorską

Moralność – słowo używane dwóch znaczeniach:

w sensie opisowym

• przekonania o tym: jakie postępowanie jest moralnie wskazane, a jakie jest niewłaściwe

w sensie wartościującym

• oceniane moralnie dodatnio (+), co jest uznawane za absolutne dobro etyczne, co powinno być pożądanym celem ludzkich dążeń

Moralność - definicja

• sposób postępowania jednostki ludzkiej przyjęty przez większości za normę,

• częścią dziedzictwa kulturowego danej organizacji kulturowej,

• wywołuje negatywne lub pozytywne emocje innych jednostek,

• nie jest lub jest sprzeczna z naturą człowieka

• nie jest lub jest szkodliwa z punktu widzenia organizacji kulturowej danej społeczności

Czym jest moralność?

• zbiór zasad (norm), które określają co jest: dobre, prawidłowe, nieszkodliwe , złe, nieprawidłowe, szkodliwe

Teoria rozwoju moralnego Lawrence Kolberga (moralny rozwój dziecka)

Ujmuje rozwój moralny na 3 poziomach z których każdy obejmuje 2 stadia rozwoju moralnego dziecka. Rezultatem końcowym jest ukształtowanie człowieka dojrzałego z klarownym poczuciem dobra i sprawiedliwości.

Moralność przedkonwencjonalna

• Wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny

• Dziecko kieruje się „chceniem", bo coś jest przyjemne oraz unikaniem, bo coś jest przykre

• Moralność unikania kary - irracjonalny strach przed karą

• posłuszeństwo i kara

• to, czy czynność jest dobra, czy zła zależy od jej skutku

• inni nie są brani pod uwagę

• Moralność własnego interesu - człowiek uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści osobistych

• instrumentalizm (postawa naiwnie egoistyczna)

• człowiek postępuje moralnie, gdyż widzi, że leży to w jego interesie (relatywizm moralny)

• zachowanie dobre to działanie, które ma na celu dobro własne, a nie innych

• potrzeby innych są brane pod uwagę, jeśli rezultat ich działania jest korzystny dla własnego dobra

Moralność konwencjonalna

• Wiek -13-16 rok życia

• jednostka zaczyna orientować się w konwencjach społecznych, dopasowuje pragnienia do konwencji

• Moralność harmonii interpersonalnej - człowiek uzasadnia sądy z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osób pozostających w bezpośrednich relacjach oraz na podstawie wyobrażeń o „znaczących" i „grzecznych" osobach

• czynność jest oceniana jako dobra albo zła ze względu na intencje jednostki

• cenione są społecznie akceptowane standardy zachowania

• działania moralne, to takie, które odpowiadają oczekiwaniom rodziny, czy innej ważnej grupy

• Moralność prawa i porządku - człowiek uzasadnia sądy z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i pełnionych ról społecznych

Moralność pokonwencjonalna

• wiek powyżej 16 roku życia

• Moralność umowy społecznej - człowiek uzasadnia sądy z punktu widzenia ogólnych norm, które są uznane i zweryfikowane przez ogół członków społeczeństwa przy uwzględnieniu relatywnej wartości osobistych opinii jednostek

• To, co jest słuszne, zależy od opinii większości w danej grupie społecznej

• Moralność uniwersalnych zasad etycznych - podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad etycznych

• O postępowaniu decydują wybrane przez jednostkę zasady etyczne. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami jednostka postępuje zgodnie z tymi drugimi

Teoria rozwoju moralnego' Kohlberga

posłuszeństwo i kara

instrumentalizm

szukanie aprobaty

zgodność z prawem

kontrakt społeczny

uniwersalne sumienie

Obyczajowość

• ogół obyczajów, ogólnie przyjętych tradycyjnych sposobów postępowania, zachowania się

w określonych sytuacjach, charakterystycznych dla danej społeczności, terenu, okresu itp.

• obyczaj jest elementem kontroli społecznej -jego naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy

• obyczaje są przekazywane z pokolenia na pokolenie i ulegają zmianom bardzo powoli

Moralność vs. obyczajowość

• moralności nie należy mylić z obyczajami

• normy obyczajowe odpowiadają na pytanie „Co wypada robić/nie robić?"( przy łamaniu normy obyczajowej ma się poczucie wstydu )

• normy moralne „Co jest źle robić/nie robić?"( przy łamaniu normy moralnej poczucie winy )

Etyka vs. moralność

• etyki nie należy mylić z moralnością

moralność to zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących

• poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, - zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych

• teorie etyczne mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w ostrej opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów

Podział etyki

Etyka normatywna zajmuje się :

• formułowaniem i uzasadnianiem reguł postępowania

• analizą norm i ocen w innych wypowiedziach etycznych

Etyka opisowa

• nauka o moralności, zwana także niekiedy etologią

• zajmuje się badaniem moralności jako takiej - norm, ocen, wartości uznawanych przez ludzi za moralne

Metaetyka

• ukształtowała się w XX wieku

• zajmuje się logiczną analizą języka etyki

3 Stanowiska na gruncie metaetyki:

Kognitywizm

•uznaje, że zdania zawierające terminy etyczne takie jak dobro, zło, sprawiedliwość, słuszność, mają charakter poznawczy, można więc dowodzić ich prawdziwości lub fałszywości

Intuicjonizm

• zmysł moralny, pozwalający człowiekowi stwierdzić, co jest moralnie dobre, a co złe

Emotywizm

• sądy etyczne są tylko wyrazem osobistych, subiektywnych doznań, preferencji i ocen,

sprawozdaniem z przeżywanych stanów emocjonalnych

Podział etyki wg T.Kotarbińskiego

• na fundamentalne zagadnienia etyki, składają się 3 działy:

Felicytologia (hedonistką, eudajmonologią, a współcześnie biotechniką)

• jest nauką o życiu szczęśliwym

• konstruuje ona reguły postępowania prowadzące do wypracowania osobistej satysfakcji

• szczęście jest najwyższą wartością i ostatecznym celem ludzkich dążeń, etyk powinien nauczać sztuki życia szczęśliwego

Prakseologia moralna

• nauka o praktycznych walorach różnych działań

Deontologia

• wiedza o powinnościach, które należy spełniać, występując w rozmaitych rolach społecznych

• formułowanie zasad powinnościowego - właściwego, słusznego postępowania, dlatego mieści się w niej znaczna część problematyki odnoszącej się do kodeksów etycznych i etyki zawodowej

Podział etyki wg.R. Carnapa (3)

Ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych

• teorie obiektywistyczne - zakładają, że normy etyczne mają charakter uniwersalny

• teorie subiektywistyczne - zakładają one, że normy etyczne są wytworem poszczególnych ludzi

Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych

• naturalizm - systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i społecznych

• antynaturalizm - normy moralne muszą pochodzić z „góry" np. od Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych bez odnoszenia się do danych eksperymentalnych

• emotywizm

- systemy te traktują nakazy moralne jako:

- wyraz i przedłużenie ludzkich emocji lub

- efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych

Ze względu na ocenę zachowań ludzi

• Motywizm

- o moralnej ocenie danego czynu decyduje przede wszystkim motyw, intencja

- nie można uznać czynu za moralnie słuszny, niezależnie od jego końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z dobrą intencją

• Efektywizm

- o moralnej ocenie danego czynu decyduje wyłącznie jego efekt, konsekwencja

- jeśli czyn został dokonany bez intencji lub nawet ze złą intencją, ale przyniósł dobry efekt, to można go uznać za moralnie słuszny

• Nominalizm

- traktowanie dobra i zła jako niedefiniowalne pojęcia pierwotne

- dobre w obrębie danego systemu moralnego jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego systemu

Stanowiska w etyce

• problem uniwersalności norm etycznych i norm moralnych jest jednym

z donioślejszych zagadnień

• pytanie, czy istnieją takie normy, które powinny obowiązywać wszystkich ludzi zawsze i wszędzie, oraz - w przypadku odpowiedzi pozytywnej - jakie są to normy, od dawna nurtowało nie tylko etyków

1.Skrajny absolutyzm- pryncypializm

- zakłada, że zasady etyczne mają uniwersalny, ponadczasowy charakter

- do głównych reprezentantów skrajnego absolutyzmu etycznego zalicza się Immanuela Kanta, który głosił, że źródłem zasad moralnych jest rozum, a normom etycznym przysługuje walor powszechnego obowiązywania

-naczelna dyrektywa moralna, nazwana przez niego imperatywem kategorycznym, nakazuje, by każdy postępował tak, jakby jego postępowanie miało stać się prawem powszechnym - czyli obowiązującym wszystkie istoty rozumne

- absolutyzm etyczny uznaje istnienie wiecznych, niezmiennych, niezależnych od człowieka prawd etycznych

2.Skrajny sytuacjonizm ( relatywizm)

- głosi on, że z etycznego punktu widzenia każda sytuacja, w jakiej znajduje się człowiek, jest niepowtarzalna i z takich, czy innych względów wyjątkowa

najbliżsi temu stanowisku są egzystencjaliści i postmoderniści, według których wszystkie lub nieomal wszystkie normy etyczne obowiązują w sposób względny

3.Umiarkowany sytuacjonizm

- umiarkowany relatywizm

- walor powszechnego obowiązywania można przypisać tylko normom szczegółowym, które dokładnie określają, jak w danej sytuacji powinien zachować się konkretny adresat normy

4.Immoralizm

- reguł etycznych nie można w żaden sposób uzasadnić

- w wersji skrajnej immoralizm staje się amoralizmem, który żąda zniesienia wszelkiej etyki, a także etycznych ograniczeń nakładanych na postępowanie człowieka

- wybitnym przedstawicielem tej orientacji jest Fryderyk Nietzsche (1844 -1900) - negował on pojęcia winy, kary, dobra i zła

Zawodowy kodeks etyczny

• mianem Etyki zawodowej określa się zbiór norm i reguł, które określają:

• jakie są moralne powinności przedstawicieli danego zawodu?

• kto stoi na straży ich przestrzegania?

• jakie konkretnie sankcje mogą być zastosowane wobec sprawcy niewłaściwego, czy nagannego zachowania?

• Uporządkowany zbiór takich reguł, czy przepisów procedury, które wyznaczają obowiązki moralne związane z czynnościami zawodowymi, nazywa się kodeksem etycznym danego zawodu

Zawodowy kodeks zawodowy

• na kodeksowe normy deontologiczne najczęściej składają się:

• skonkretyzowane normy etyki ogólnej, dostosowane do specyfiki danego zawodu

• nowe reguły normatywne istniejące w danym zawodzie

Kodeks etyczny:

• wylicza uprawnienia przedstawicieli danego zawodu

• rozstrzyga sytuacje konfliktowe

• Kodeksy etyczne odgrywają fundamentalną rolę zwłaszcza w zawodach, których wykonywanie łączy się z dysponowaniem oraz ochroną zasobów i dóbr mających duże znaczenie ogólnospołeczne

• w Polsce takie zawody mają szczególny status prawny i mogą być nazywane zawodami zaufania publicznego, który to termin, wobec użycia go w art. 17 ust. 1 Konstytucji, ma także określone znaczenie prawne

• Wartości, które są w gestii uprawiających te zawody i zostały powierzone ich pieczy, to:

• zdrowie i życie np. etyka lekarska, etyka aptekarska, etyka psychologa

• wolność np. etyka sędziego, etyka adwokacka

• bezpieczeństwo np. etyka policyjna, etyka notariusza

• oddziaływanie na osobowość np. etyka nauczycielska, etyka mediatora, etyka pracy duszpasterskiej, etyka dziennikarska

Kodeks etyczny

• Kodeks etyczny określa zasady leżące u podstaw formułowania sądów moralnych

• Kod etyczny opisuje się poprzez:

• określenie wartości centralnej

• określenie cnót kardynalnych

• określenie grzechów głównych

Etyka produktywności

- Wartość centralna- produkcja dóbr

- Cnoty kardynalne- Użyteczność, skuteczność, pracowitość, oszczędność, sukces

- Grzechy I główne - Lenistwo, marnotrawstwo, porażka

Etyka godności

- Wartość centralna - Życie w godny sposób

- Cnoty kardynalne - Duchowość, czystość, honor

- Grzechy główne - Pogoń za dobrami materialnymi, utrata honoru

Etyka powszechnego dobra

- Wartość centralna - Dobro społeczności jako całości

- Cnoty kardynalne - Poszanowanie norm społecznych

- Grzechy główne - Łamanie norm społecznych

Etyka kolektywistyczna

- Wartość centralna - Dobro własnej grupy

- Cnoty kardynalne - Dobro i interes grupy, lojalność wobec członków grupy, konformizm

- Grzechy główne - Nielojalność wobec członków grupy, nonkonformizm

Etyka autonomii

- Wartość centralna- Dobro innej jednostki – dobro człowieka

- Cnoty kardynalne - Poszanowanie wolności i praw, pomaganie, lojalność wobec drugiego

człowieka

- Grzechy główne - Krzywdzenie ludzi, łamanie praw, nielojalność