Właściwe odżywianie warunkuje prawidłowy rozwój, wzrost, sprawność umysłową i fizyczną człowieka.
Prawidłowy sposób odżywiania to dostarczanie organizmowi właściwego pożywienia, które:
Pokrywa zapotrzebowanie na odżywcze składniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania
jest dostarczane organizmowi w regularnym czasie z zachowaniem proporcji
przygotowuje się w odpowiednich warunkach higienicznych zgodnie z sanitarnymi przepisami
Pożywienie potrzebne jest każdemu organizmowi w celu gromadzenia niezbędnej do życia energii, która wyzwalana jest w procesach przemian biochemicznych pokarmu. Energia potrzebna jest do utrzymywania stałej temperatury organizmu, do wykonywania wszelkich czynności i podtrzymania pracy narządów wewnętrznych zapewniając każdej komórce w organizmie stałą dawkę energii.
Aby organizm człowieka mógł prawidłowo funkcjonować niezbędnych jest ok. 60 odżywczych składników. Przy czym aż 40 z nich organizm nie potrafi zsyntetyzować, należy zatem dostarczyć je wraz z pokarmem.
Bardzo często jednak zostają popełniane błędy żywieniowe związane z jakością i ilością zjadanych produktów. Najczęściej o tym co jemy decydują nasze upodobania i przyzwyczajenia smakowe. Zapominamy, że przyjmowanie pożywienia ma głównie na celu dostarczenie organizmowi niezbędnych produktów, więc bardzo często "nie jemy po to żeby żyć, lecz żyjemy po to aby jeść". Irracjonalność w żywieniu polega głównie na tym, że nie potrafimy odpowiednio dobrze zestawić, dobrać produktów. Badania dotyczące odżywiania się społeczeństwa mówią o braku w naszych dietach warzyw, nabiału, owoców, z kolei zbyt wiele jemy produktów zbożowych, ziemniaków, cukru oraz tłuszczu. Te błędy żywieniowe wpływają na nasz wzrost i rozwój niezwykle niekorzystnie, szczególnie tyczy się to dzieci i młodzieży. Przyczynami nieprawidłowego żywienia są choroby cywilizacyjne rozwijające się w niezwykle szybkim tempie, są to otyłość, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, cukrzyca.
Jedną z najczęstszych chorób cywilizacyjnych jest otyłość, stanowi ona poważny problem w społeczeństwach zamieszkujących kraje zurbanizowane, rozwinięte ( Stany Zjednoczone), gdzie choruje na nią spory procent ludzi. Główną cechą tej choroby jest jakościowy, lub ilościowy nadmiar tłuszczowej tkanki. W przypadku jakościowego nadmiaru mamy do czynienia z rozrostem komórek, natomiast w przypadku ilościowego mówimy o zwiększeniu liczby komórek. W przypadku tej choroby najistotniejszą przyczyną jest styl życia odbiegający od prawidłowego, powodujący przybieranie na wadze, tj. słaba aktywność fizyczna oraz nierozsądne jedzenie (dużo i często). Wiadomo jednak także, że podatność na rozwój otyłości jest różna w zależności od człowieka. Nie jest jeszcze do końca wiadomym co odpowiada za podatność na tę chorobę, a dokładniej jakie czynniki genetyczne, są także nie wiadome kwestie dotyczące źle działających szlaków komórkowych u ludzi otyłych. Według lekarzy aby lepiej poznać i zrozumieć podłoże molekularne otyłości konieczne są badania naukowe. Można by wtedy opracować nowe lekarstwa, które zmuszałyby organizm człowieka z dolegliwościami otyłości do szybszego spalania tłuszczu.
Objawy otyłości.
Są nimi przede wszystkim powiększenie masy ciała a także zniekształcenie sylwetki poprzez dużą ilość tkanki tłuszczowej. Poprzez te objawy człowiek otyły nie jest już tak sprawny fizycznie, łatwo się męczy co prowadzi do unikania wszelkich ćwiczeń fizycznych, co z kolei przyczynia się do dodatkowego wzrostu masy.
Otyłość skraca chorym życie, a także zwiększa podatność na inne choroby, jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, kamice żółciowa, choroba wieńcowa, zawał serca lub nawet rak piersi, czy okrężnicy. Kości są także zagrożone; przy zwiększonej masie ciała kręgosłup jest bardziej obciążony, co pogarsza jego stan powodując bóle pleców. Nadmierne pocenie jest także bolączką ludzi otyłych, jest ono przyczyną powstawania na skórze zmian, szczególnie w miejscach przegrzanych takich, jak fałdy skórne pomiędzy pośladkami a udami. Ze względu na mniejszą sprawność fizyczną ludzi otyłych, są oni bardziej narażeni na wypadki. W przypadku kobiet otyłość powoduje zaburzenia miesiączkowe i płodowe.
Bardzo częste są przypadki samodzielnego pozbywania się otyłości poprzez stosowanie diety niskokalorycznej, lub przez zwiększoną aktywność fizyczną. W wielu przypadkach odpowiednia dieta polega na zmniejszaniu ilości kalorii pobieranych przez organizm do 1000- 1200. O wiele niższa kaloryczne dietą jest np. dieta Cambridge. Stosuje się ją u osób nie cierpiących na inne choroby prócz otyłości ze względu na niebezpieczeństwo, powoduje ona o wiele szybszy spadek masy chorego. Do skutecznego leczenia otyłości niezbędna jest także ogromna siła woli, gdyż osoby nie trzymające się zasad odpowiedniej diety i aktywności fizycznej mogą po kilku latach powrócić do wyjściowej wagi, co zwane jest efektem jojo i dotyczy ok. 90% ludzi próbujących się odchudzić. Aby wyniki odchudzania były długotrwałe należy stosować diety długoterminowe, które dają wprawdzie powolne ale trwałe skutki. W przypadku dużej otyłości pomóc czasem może tylko operacja odsysania tłuszczu, a także leczenie farmakologiczne przy zmianie diety i sposobu życia.
Jednym ze skutków otyłości jest miażdżyca, która jest spowodowana zbyt nadmiernym spożyciem tłuszczy, co z kolei prowadzi do odkładania się lipidów na ścianie tętnic. Lipidy te zmniejszają średnicę tętnic podwyższając ciśnienie, czy nawet blokują tętnicę całkowicie. W efekcie mamy do czynienia z zawałem serca, czy z udarem mózgu. W przypadku zawału serca blokuje się jedna z tętnic wieńcowych odpowiedzialna za dostarczenie niezbędnego dla serca tlenu i substancji odżywczych. W związku z tym następuje niedotlenienie serca a w następstwie martwicę mięśnia.
Objawy zawału mięśnia sercowego:
ból w klatce piersiowej, często bardzo intensywny, który promieniuje do szyi, żuchwy, rąk, pleców i ramion
przyspieszenie tętna
utrata przytomności
zawroty głowy
nudności, czy nawet wymioty
Przed zawałom serca można ustrzec się odżywiając się prawidłowo, nie paląc tytoniu, ograniczając picie alkoholu, a także ćwicząc regularnie.
Udar mózgu podobnie jak zawał serca jest spowodowany zatknięciem tętnicy, w tym przypadku mózgowej, co prowadzi do martwicy tkanki mózgowej. W tym przypadku objawami są zwykle: utrata świadomości, czy porażenie lub nawet niedowład połowy ciała. Udar występuje zwykle nagle, lecz mimo to są czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu, nadwaga, nadmierne spożywanie alkoholu.
Nadciśnienie tętnicze jest schorzeniem do którego także przyczynia się w dużym stopniu otyłość. Jego objawem jest wzrost ciśnienia przekraczający prawidłowe (120- 140 mm Hg.) do 200 mm Hg, lub czasem więcej.
Choroba ta początkowo nie daje żadnych objawów, gdyż rozwija się stosunkowo powoli. Dopiero kiedy ciśnienie jest już bardzo wysokie pojawiają się one w postaci:
bólów głowy
Zaburzeń świadomości
Szumu w uszach
Przyspieszenia czynności serca
Rozwój cywilizacji przyczynił się nie tylko do korzyści lecz także do zmiany zwyczajów żywieniowych, szczególnie w zamożnych krajach. Przyczyn tego zjawiska jest wiele: tania żywność łatwo dostępna, reklama manipulująca konsumentami, niekorzystne zmiany trybu życia. Prowadzą one do tego, że ilość energii przyjmowanej wraz z pożywieniem często przewyższa ilość energii wydatkowanej. To prowadzi do powstawania otyłości, a co za tym do wszelkich konsekwencji tej choroby.
Powszechny jest także dla przeciwieństwa kult szczupłej, co znaczy pięknej sylwetki, bardzo często jest on rozpowszechniany przez mass media. W związku z tym wiele kobiet stosuje często restrykcyjne diety tylko po to aby dorównać wymarzonej sylwetce modelki, co często przeradza się w głodówki mające podłoże psychiczne.
Zaburzenia przyjmowania pożywienia wiążące się z predyspozycjami psychicznymi to psychiczny jadłowstręt (nerwowa anoreksja) a także bulimia, dotyczące głównie dziewcząt między 11- 25 wiekiem życia, najczęściej jednak w wieku 16- 20 lat.
Anoreksja to jadłowstręt wywołany strachem przed przytyciem, który jest silny, wręcz obsesyjny. W związku z tym chorzy intensywnie odchudzają się aż do zniszczenia organizmu.
Objawy anoreksji.
Dla chorych na anoreksję odchudzanie jest najważniejsze, a jedzenie staje się obsesją. Chorzy przechodzą na dietę, głodząc się przydzielają sobie porcje posiłków o minimalnym składzie węglowodanów i tłuszczy. W niektórych przypadkach u chorych może pojawić się okres bulimii. Chorzy na anoreksje często prócz ścisłej diety starają się pozbyć masy intensywnie ćwicząc, biegając, czy jeżdżąc na rowerze. U każdego człowieka taki tryb życia powoduje szybki spadek masy, jednakże chorzy na anoreksję nie są w stanie powiedzieć sobie stop i często uważają siebie za wciąż niewystarczająco szczupłych a co za tym idzie wciąż się odchudzają aż do wyniszczenia organizmu. W przypadku kobiet choroba ta może doprowadzić do zaburzeń hormonalnej równowagi, czy do zatrzymania miesiączki. Anoreksja jest bardzo niebezpieczną chorobą natury bardziej psychologicznej, niż fizycznej, nawet kilka procent chorych o wyniszczonym organizmie umiera. Występować mogą także powikłania, takie jak: zaburzenia rytmu serca, jego niewydolność, zapalenia płuc, czy niewydolność nerek.
Bulimia zwana żarłocznością psychiczną nazywamy chorobę polegającą na niekontrolowanym objadaniu się dużą ilością pokarmu na raz. Najprawdopodobniej choroba ta ma u podstaw zaburzenia psychologiczne, podobnie jak w przypadku anoreksji nerwowej.
Choroba ta zwykle dotyka osoby będące w okresie dojrzewania, które chcą bardzo szybko przytyć lub schudnąć zwykle za wszelką cenę. U chorych cierpiących na bulimie dochodzi zwykle do napadów żarłoczności, które trwać mogą nawet do kilku godzin. Chory zjada wtedy znacznie więcej niż wynoszą jego dzienne porcje, po czym wywołuje torsje w celu usunięcia zjedzonego pokarmu, dlatego też chorzy cierpiący na bulimię nie koniecznie są otyli. Pacjenci bardzo często ukrywają swoje epizody żarłoczności przed wszystkimi.
Pomiędzy epizodami bulimii mogą występować okresy normalnego łaknienia. Napady bulimii pojawiają się też u niektórych chorych na jadłowstręt psychiczny.
Kolejną patologią w żywieniu jest niedożywienie, które podzielić można na:
ilościowe- występujące w momencie kiedy wartość kaloryczna pożywienia nie jest wystarczająca w stosunku do zapotrzebowania dziennego organizmu. Często występuje w biednych krajach, gdzie bardzo trudno o pożywienie.
jakościowe- występuje w momencie kiedy w pokarmie brakuje odpowiednich składników potrzebnych organizmowi. To niedożywienie powodowane jest często błędami w prawidłowym żywieniu się.
Należy wiedzieć, że już niewielkie braki w niedożywieniu są szkodliwe dla każdego organizmu. Są one powodem zmniejszenia odporności organizmu na wszelkie czynniki chorobotwórcze, mogą wystąpić zwyrodnienia szczególnie narządów miąższowych, krwi- co prowadzi do anemii, czy układu nerwowego.
Anemia jest chorobą objawiającą się zmniejszaniem ilości czerwonych krwinek oraz hemoglobiny. Chorzy cierpiący na niedokrwistość są zwykle bardzo słabi, ograniczeni w wykonywaniu pracy, są bardzo bladzi, mają łatwo łamiące się paznokcie. Często też zaobserwować można u chorych skrócenie oddechu, czy przyspieszone tętno. Niedokrwistość jako konsekwencję niedożywienia można bardzo łatwo wyleczyć. Wystarczy jedynie uzupełnić pokarm o wszystkie te składniki, które są potrzebne chorym do właściwego funkcjonowania.
W dzisiejszych czasach produkty żywnościowe są dostępne bez ograniczeń co zapewnił nam rozwój gospodarki i cywilizacji. Konsumenci nie do końca jednak wiedzą jak odpowiednio się odżywiać, często spożywając produkty według nich niezbędne, a w rzeczywistości wyłącznie szkodzące ich organizmom i to w dużych ilościach. Prowadzi to do występowania u tych osób chorób prowadzących często do śmierci. Należy wiedzieć, że to, co i ile zjadamy ma ogromne znaczenie dla naszego organizmu narażonego na otyłość i wszelkie tego konsekwencje. Powinniśmy także podchodzić z dystansem do wszelkich propozycji jakie oferują nam dziś media, a także moda panująca aktualnie. Nie tylko otyłość niesie za sobą zagrożenie lecz także źle dobrane diety nie skonsultowane z lekarzem specjalistą. Prowadzą one do niedoboru odżywczych składników co w konsekwencji powoduje powstanie wielu, zagrażającym naszemu życiu chorób.