Prawo popytu: gdy rośnie cena danego dobra, ludzie kupują go mniej (przy innych czynnikach niezmienionych – ceteris paribus), jeżeli cena dobra spada, kupują go więcej (ceteris paribus) Prawo Say`a – każda produkcja znajdzie rynek zbytu, każda podaż tworzy popyt. POPYT: Ilości dobra, które nabywcy pragną i mogą kupić w danym czasie, po danych cenach. || Pojedynczą ilość dobra, którą konsumenci chcą kupić po danej cenie nazywa się ilością żądaną ( ilość, którą nabywcy pragną nabyć po danej cenie przy danych cenach innych dóbr, dochodach, upodobaniach). Popyt rynkowy na dane dobro: Jest sumą popytów indywidualnych, którymi są ilości dobra, jakie poszczególni konsumenci pragną i mogą kupić w danym czasie po danych cenach. Prawo popytu: Istnieje odwrotna zależność między ceną a żądaną ilością dobra, gdy jedno spada drugie wzrasta i odwrotnie; Krzywa popytu ma ujemne nachylenie – opada w dół od góry strony lewej ku prawej; Czynniki określające popyt na dobro: Cena danego dobra; Dochody kupujących; Gusty i upodobania; Ceny dóbr komplementarnych i substytutów; Liczba ludności; Podział dochodów między gospodarstwa domowe; Przewidywania dotyczące zmian cen PODAŻ: ilości dobra, które producenci chcą dostarczyć na rynek i sprzedać w danym czasie, po danych cenach

Rynkowa podaż dobra to suma podaży wszystkich firm wytwarzających dany produkt.

Ta ilość towaru którą firmy pragną sprzedać nazywa się ilością dostarczoną; PRAWO PODAŻY: Istnieje dodatnia zależność między ceną a ilością dostarczoną, gdy cena spada, zmniejsza się dostarczana ilość, gdy cena rośnie wzrasta (ceteris paribus).

Czynniki wyznaczające podaż dobra:

Cena danego towaru; Ceny innych towarów

Koszty produkcji; Ceny czynników produkcji

Stan technologii; Cele firmy; Podatki i subsydia; Oczekiwania dotyczące zmian cen.

Popyt elastyczny: Gdy zmiana ceny o 1% powoduje większą niż 1 % zmianę żądanej ilości – wyższa cena zmniejsza utarg, niższa zwiększa

Cenowa elastyczność popytu punktowa:

$$\text{Ep} = \frac{Procentowa\ zmiana\ zadanej\ ilosci\ \ Q/Q}{Procentowa\ zmiana\ ceny\ - \ P/P}$$

ΔQ = Q₂ – Q₁

ΔP= P₂ – P₁

Dochodowa elastyczność popytu

$$\text{Je} = \frac{Procentowa\ zmiana\ zadanej\ ilosci\ dobra\ X}{\text{Procentowa\ zmiana\ dochodu\ konsumenta}}$$

Mieszana (krzyżowa) elastyczność popytu

$$\text{Ecd} = \frac{Procentowa\ zmiana\ zadanej\ ilosci\ dobra\ X}{\text{Procentowa\ zmiana\ ceny\ innego\ dobra\ Y}}$$

Preferencje konsumenta: Odzwierciedlają subiektywne pragnienia i oceny ważności, przydatności poszczególnych dóbr. Zależą od: tradycji rodzinnych, wychowania, środowiska społecznego, wykształcenia, poziomu dochodów, sposobu życia znajomych itp.

- nie można mierzyć ; Ogólne założenia wykorzystywane w analizie:

- Konsument szereguje według kolejności swoich preferencji wszystkie koszyki rynkowe dóbr

-Uszeregowanie preferencji jest logicznie spójne (tranzytywne)

- Konsument woli mieć „więcej” niż ,,mniej” Użyteczność jest to zmienna, której względna wielkość wskazuje porządek preferencji konsumenta

-Użyteczność krańcowa MU to różnica między całkowitą użytecznością konsumpcji danej ilości dobra a całkowitą użytecznością konsumpcji ilości większej lub mniejszej o jednostkę.

-Rzeczywisty wybór dokonywany przez konsumenta jest uwarunkowany przez użyteczności krańcowe.

-Prawo malejącej użyteczności krańcowej I prawo Gossena:

-Użyteczność uzyskiwana przez konsumenta z kolejnych jednostek danego dobra będzie malała wraz ze wzrostem jego spożycia, przy zachowaniu konsumpcji innych dóbr na tym samym poziomie.

-W miarę konsumpcji kolejnych jednostek dobra, wrażliwość na te dobra maleje, psychologicznie stają się one mniej znaczące.

Równowaga konsumenta w teorii obojętności.

Dążąc do maksymalizacji uzyskiwanej użyteczności, konsumenci będą rozdysponowywać swoje wydatki na różne towary w ten sposób, aby użyteczność – uzyskiwana z ostatniej jednostki pieniądza wydanej na każdy z nich (towarów) była równa.

II prawo Gossena

$$\frac{\text{MUx}}{\text{Px}} = \frac{\text{MUy}}{\text{Py}}$$

MUx - użyteczność krańcowa dobra X

MUy - użyteczność krańcowa dobra Y

Px – cena dobra X

Py – cena dobra Y

Czynniki produkcji to rzeczowe składniki procesu produkcji:

Tradycyjnie dzieli się je na trzy grupy:

-Praca (o różnych kwalifikacjach, wieku)

-Ziemia (wszystkie zasoby naturalne)

-Kapitał (maszyny i urządzenia, budynki, materiały- dobra poprzednio wytworzone służące dalszej produkcji)

-Nowoczesna teoria produkcji zalicza także naukę (wiedzę, technologię).

Funkcja produkcji:

-Podstawowa kategoria teorii produkcji

-Q = (A, B, C...N)

-Q – ilość

-A, B, C...N – nakłady czynników produkcji

Prawo malejących przychodów krańcowych: Utrzymując technologie i wszystkie nakłady, z wyjątkiem jednego, na stałym poziomie, gdy dodawane są równe kolejne zwiększenia zmiennego nakładu, od pewnego punktu wynikające stąd zwiększenia produktu będą malejące.

Od pewnego punktu będzie maleć krańcowy produkt nakładu czynnika zmiennego.

Kiedy działa prawo malejących przychodów?

-W specyficznie określonych warunkach:

- przynajmniej jeden czynnik jest stały (K)

-Nie zmienia się technologia

-Jest ono empirycznym uogólnieniem:

Dodatkowe nakłady zmiennego czynnika produkcji współpracują z coraz mniejszymi ilościami czynnika stałego. Przekroczenie pewnych granicznych kombinacji czynników produkcji prowadzi do zmniejszenia produktywności dodawanego czynnika.

Produkt całkowity to całkowita ilość produktów wytworzonych w określonym czasie w danym przedsiębiorstwie z poniesionych nakładów czynników produkcji. Produkt przeciętny jest stosunkiem wielkości produkcji całkowitej do ilości zaangażowanych zmiennych czynników produkcji, np. pracowników Produkt krańcowy jest równy przyrostowi produkcji uzyskanemu dzięki zwiększeniu o jednostkę ilości czynnika zmiennego, przy założeniu, że ilość pozostałych czynników nie zmienia się Koszty produkcji

Dwie grupy kosztów

*Koszty okazji

- Kosztem użycia zasobów w dany sposób jest wartość tego, co te zasoby mogłyby wytworzyć, gdyby zostały użyte w najlepszy alternatywny sposób.

- Kosztem wyprodukowania danego towaru jest wartość tego czego trzeba się wyrzec, aby ten towar wytworzyć

-T e tracone korzyści to koszty okazji (koszty alternatywne, koszty traconych korzyści)

*Koszty własne produkcji

- Obejmują pieniężną wartość czynników produkcji zużytych do wytworzenia określonego produktu jak wartość nakładów pracy, materiałów, energii, paliw, użytkowanych maszyn i urządzeń produkcyjnych, płacone odsetki od kredytów, czynsze za korzystanie z ziemi i budynków itp.

***Mamy małą firmę, której właściciel sam pracuje. Firma przynosi mu roczny zysk w wysokości 40.000 PLN (przychody minus koszty księgowe). Właściciel jest wybitnym specjalistą i otrzymał ofertę pracy w innej dużej firmie za 60.000 PLN rocznie.

Ta alternatywna roczna pensja to koszt okazji zastosowania jego pracy, wartość dostępnej najlepszej alternatywy czy wielkość traconych korzyści. W naszym przykładzie księgowa/y obliczyła zysk na 40.000 PLN, odejmując od przychodów poniesione koszty (100.000 minus 60.000)

W naszym przykładzie księgowa/y obliczyła zysk na 40.000 PLN, odejmując od przychodów poniesione koszty (100.000 minus 60.000)

Koszt księgowy a koszt ekonomiczny

- 100.000 – 60.000(koszty księgowe) = 40.000 zysk księgowy

- 100.000 – 60.000 – 60.000 (utracona pensja – koszty okazji jego pracy)= -20.000

Rachunek kosztów

-Zbiór zasad i metod uzyskiwania informacji o kosztach, ich kalkulacji, ewidencji, zaliczania do odpowiednich grup, rozliczania.

- Prowadzi się go ex ante (prognozy i plany kosztów) i ex post (rozliczane rzeczywistych kosztów

Klasyfikacja kosztów

**Według rodzaju

- osobowe - wynagrodzenia pracowników za pracę - płace zasadnicze wszystkich grup pracowników oraz ruchome części składowe wynagrodzeń jak premie, dodatki itp..

- materiałowe - suma wartości wszystkich materiałów, energii i paliw zużytych do wytworzenia danej produkcji, w ich skład wchodzą koszty materiałowe produkcji podstawowej, pomocniczej i wszystkich innych działań niezbędnych do realizacji procesu produkcji.

- amortyzacja - trwały majątek produkcyjny (środki, aktywa trwałe) zużywa się stopniowo w procesie produkcji, odpowiednie części jego wartości są przenoszone na wytwarzane produkty w formie amortyzacji. Tę księgową wartość zużycia majątku trwałego zaliczoną do kosztów danego okresu nazywa się amortyzacją

**Według powiązania z produktem

- bezpośrednie – te, które można odnieść do konkretnego wyrobu, czyli materiały bezpośrednie (bezpośrednio fizycznie wchodzące w skład wyrobu czy zużywane wyłącznie do jego produkcji) i robocizna bezpośrednia.

- Pośrednie - Koszty tych materiałów i tej robocizny, których nie można odnieść do konkretnych wyrobów oraz amortyzacja.

**W zależności od rozmiarów produkcji

- stałe - koszty niezależne od rozmiarów produkcji (w krótkim okresie), zmniejszenie bądź zwiększenie rozmiarów produkcji nie wpływa na wielkość tych kosztów np. amortyzacja majątku trwałego, płace kierownictwa i administracji, koszty konserwacji, ochrony.

- Zmienne - koszty, których wielkość zmienia się wraz z rozmiarami produkcji. Wyrażają zużycie takich czynników jak materiały, siła robocza, energia, paliwa. Część tych kosztów zmienia się wprost proporcjonalnie z rozmiarami produkcji (materiały bezpośrednie i robocizna bezpośrednia). Zachowanie zmian pozostałych kosztów zależy od specyfiki technicznej procesu wytwarzania.

** Według zakresu

- Całkowite i przeciętne

- Całkowity koszt produkcji (TC) jest sumą kosztów stałych (FC)i zmiennych (VC)

TC = FC + VC

- Przeciętny czyli jednostkowy koszt produkcji (AC) wyrobu oblicza się dzieląc koszt całkowity przez liczbę wytworzonych jednostek (Q)

AC = TC / Q

- Krańcowe

- Przyrost kosztu całkowitego niezbędny dla zwiększenie produkcji o 1 jednostkę.

MC = Δ TC / Δ Q

- Ponieważ koszty stałe nie zmieniają się przy zwiększaniu rozmiarów produkcji

(Δ FC = 0), koszt MC reprezentuje tylko przyrosty kosztów zmiennych (Δ VC ).

Doskonała konkurencja

-To taka struktura rynku, że żadna pojedyncza firma nie ma władzy rynkowej.

-Występuje tak wiele firm, że każda z nich musi akceptować cenę kształtowaną przez rynek

-Występuje różnica między konkurencyjną strukturą a konkurencyjnym zachowaniem

Paradoks – na doskonale konkurencyjnym rynku nie ma konkurencji między firmami

Model doskonałej konkurencji

-Jednorodny (taki sam) produkt u wszystkich sprzedawców

-Duża liczba sprzedawców oraz nabywców, przez co ich udział w rynku jest tak mały, że żaden z uczestników rynku nie może wpłynąć na cenę przez zmianę swojej podaży czy popytu

-Wszystkie zasoby są w pełni mobilne – istnieje swoboda wejścia na dany rynek, wyjścia z niego oraz łatwość zmiany zastosowania zasobów

-Wszyscy uczestnicy rynku mają doskonałą wiedzę o rynku (o danych ekonomicznych i technologicznych)

-Cena jest ‘’datą’’

-Sprzedający dążą do maksymalizacji zysku, a kupujący do maksymalizacji użyteczności.

Krótkookresowa równowaga firmy

-Pojęcie równowaga krótkookresowa oznacza sytuacją, w której przy co najmniej jednym czynniku stałym, ukształtowano taką wielkość produkcji, że żadna jej zmiana nie może zwiększyć osiąganego zysku lub zmniejszyć straty.

-W tej sytuacji każda zmiana wielkości produkcji będzie powodować pogorszenie wyniku

-W krótkim okresie firma doskonale konkurencyjna może jednak osiągać zysk ekonomiczny.

Długookresowa równowaga firmy

-W długim okresie wszystkie nakłady są zmienne i firma może zmieniać nawet wielkość zakładu, może opuszczać dany przemysł, bądź wchodzić do niego – zależnie od występowania zysków ekonomicznych.

Maksymalny zysk będzie osiągany przez wytwarzanie produkcji o takiej wielkości, przy której długookresowy koszt krańcowy jest równy krótkookresowemu kosztowi krańcowemu, i obydwa są równe cenie rynkowej

Monopol

Sytuacja , w której cały rynek danego wyrobu jest kontrolowany przez jednego producenta sprzedawcę.

• -Produkowany jest odrębny wyrób nie mający bliskich substytutów

• -istnieje wyłączność produkcji i sprzedaży

• -producent ma doskonałą wiedzę o rynku - rozpoznanie krzywej popytu na wyrób i jej elastyczności

• -ograniczone (zablokowane) jest wejście na rynek dla innych sprzedawców

• -występuje słabość odbiorców, którzy nie są w stanie wpłynąć na cenę

• -maksymalizacja zysków jest celem działania

• -Siła rynkowa pozwalająca panować na ceną sprzedawanego wyrobu.

• -Cena nie jest dla monopolu parametrem, do którego musi się dostosowywać

• -monopol ustala taką cenę i wielkość produkcji, które maksymalizują zysk

Punkt równowagi monopolu

• Wyznacza zrównanie MC z MR

• -Dopóki MC<MR – wzrost produkcji zwiększa zysk

• -Gdy MC staje się większy od MR, zysk zacznie się zmniejszać

• -Najkorzystniej gdy MR=MC

• -Określenie punktu równowagi monopolu zależy od -położenia DD (i jej elastyczności), oraz układu MC i AC.

Długookresowa równowaga monopolu

• -Jeżeli monopol osiąga zysk ekonomiczny w krótkim okresie, to nie utraci go w długim okresie, chyba że przestanie być monopolem.

• -Warunek równowagi długookresowej:

LMC= MR =MC

Oligopol

• -Struktura rynku, w której występuje względnie niewiele firm (mała liczba) mających dużą siłę rynkową tak, że nie można ich uważać za cenobiorców (jak w doskonałej konkurencji), lecz jednocześnie są one podane dostatecznie dużej rywalizacji, a zatem nie mogą (jak monopol) uważać krzywej popytu rynkowego za swoją własną,

-Wejście na rynek nie jest ani doskonale łatwe ani w pełni blokowane

• -To ceny administrowane przez oligopol z uwzględnieniem popytu, kosztów i cen konkurencyjnych wyrobów

• -Oligopol sam ustala cenę na swój produkt, ale nie zmienia jej tak często jak zmienia się cena w konkurencji doskonałej

• -Stara się utrzymać poziom ustalonej ceny w obawie przed konkurentami (rywalami).

Rynki czynników produkcji

• Tradycyjnie teoria ustalania cen czynników produkcji jest nazywana teorią podziału.

• Czynnikami produkcji są usługi zasobów, a nie same zasoby jako takie. Kupując pracę kupujemy usługi produkcyjne ludzi, a nie ich samych, to dotyczy kapitału i innych czynników.

• Ceny czynników produkcji to ceny ich usług.

• Kupuje się je nie dla nich samych, tylko dla przekształcenia w nakłady dające nowy produkt, który przynosi zysk.

• Popyt na każdy czynnik produkcji zależy od popytu na dobra, które są z niego wytwarzane lub, które ten czynnik pomaga produkować.

• Popyt na czynniki produkcji jest pochodny, wyprowadzany z popytu na dobra finalne.

Monopson

• To taka sytuacja na rynku czynników produkcji, że tylko jedna firma jest nabywcą pewnego rodzaju nakładu. Jako wyłączny nabywca monopsonista napotyka rynkową krzywą podaży, dodatnio nachyloną, może on obniżyć cenę bez obawy utraty całego nakładu.

• Monopson na rynku czynników produkcji jest analogiczny do monopolu na rynku produktów. Monopsonista ma pewna swobodę decyzji odnośnie ceny płaconej za nakład.

• Popyt na pracę

• •Czynniki określające go są czynnikami wpływającymi na krańcowy produkt pracy

• •Będą to:

• -ilość i jakość nakładów pracy

• -jakość czynników z nią współdziałających

• -nagromadzony kapitał ludzki i kapitał „fizyczny”

• -innowacyjność i postęp technologiczny

• Podaż pracy

• •Dotyczy liczby godzin pracy przepracowanych w przynoszących korzyści działalnościach- firmach produkcyjnych i usługowych , handlowych i innych.

• •Zależy ona głównie od liczby ludności i sposobu spędzania przez nią czasu

• •Liczba ludności wynika z urodzeń, zgonów i migracji.

• •Ograniczony przepływ siły roboczej na skutek limitów imigracyjnych może być pierwszym przykładem zakłócenia wolnej gry popytu i podaży na rynku pracy.

• •Utrzymując podaż pracy na niskim poziomie (wizy) rządy zmierzają utrzymywania wysokich stawek płac.

• •Podaż pracy zależy także od czynników wewnętrznych, np. rosnący udział kobiet w zatrudnieniu , nie wynikający tylko z motywów ekonomicznych.

Model doskonale konkurencyjnego rynku pracy.

• •Wykorzystuje się koncepcję popytu i podaży przy ustalaniu stawek płac

• •Stawki płac są kształtowane tylko przez rynek

• •Krzywa popytu DD jest ujemnie nachylona – odwrotna zależność między poziomem stawek a popytem na pracę, pokazuje jednocześnie krańcową produktywność pracy

• •Krzywa podaży SS pokazuje ilości pracy, jakie będą dostarczone na rynek przy różnych wielkościach stawek, im wyższe stawki, tym większa ilość pracy będzie dostarczana na rynek.

• •Stawki płac rozumie się realne ilości dóbr.

• •Konkurencyjna równowaga jest wyznaczana przez punkt przecięcia krzywych popytu i podaży E.

• •Gdyby stawki były wyższe od w1, na rynku wystąpiłby nadmiar podaży pracy, pracodawcy obniżyliby je, żeby przywrócić równowagę.

• •Przy stawkach niższych od w1 wystąpiłby niedobór pracy, dla przywrócenia równowagi niezbędne byłoby podniesienie stawek

• •Oddziaływanie popytu (reprezentowanego przez firmy, pracodawców) i podaży (tworzonej przez pracowników) prowadzi do ustalenia stawek równowagi.

Kapitał i stopa przychodu z kapitału. Stopa procentowa i czynniki ją wyznaczające.

• Kapitał składa się z tych wytworzonych, trwałych dóbr, które są następnie używane jako produkcyjne nakłady do dalszej produkcji.

• Dobra kapitałowe mają trwałość kilku lat, inne nawet wiek.

• Rodzaje dóbr kapitałowych:

• •Struktury – budynki fabryczne, domy, drogi itp..

• •Wyposażenie produkcyjne – obrabiarki, inne maszyny i urządzenia i konsumpcyjne – samochody

• •Zapasy materiałów i półfabrykatów do produkcji

• Dwie możliwości nabycia dóbr kapitałowych

• •Kupowanie na własność

• •Dzierżawa na różne okresy

• •W związku z tym dobra kapitałowe mogą mieć dwie ceny – cenę zakupu (na własność) w pierwszym przypadku i czynsz (płatność za okresowe użycie dóbr kapitałowych) w drugim.

• Stopa przychodu z kapitału

• •Trzeba poświęcić część możliwej bieżącej konsumpcji dla przyszłych korzyści

• •To poświęcenie następuje wtedy gdy przyszłe korzyści są większe od bieżących wyrzeczeń

Stopa procentowa

-To roczny dochód z pożyczonych funduszy, aktywów finansowych.

-Stopę procentową określa się jako x% rocznie, oznacza to, że dane odsetki od zaoszczędzonej sumy będą zapłacone w tej wysokości, jeżeli była ona pożyczona na cały rok.

-Odsetki za okresy krótsze będą mniejsze, a za dłuższe większe.

Funkcje stopy procentowej

-Rozdziela ograniczoną podaż dóbr kapitałowych na najbardziej efektywne zastosowania

• -Pobudza ludzi do oszczędności – poświęcania bieżącej konsumpcji dla przyszłej i dodawania do zasobu kapitału

Dyskontowanie – alternatywna teoria kapitału

-Obecna wartość posiadanych pieniędzy jest większa od identycznej kwoty, którą można otrzymać dopiero po upływie określonego czasu.

-Przyczyną tego jest możliwość uzyskania odsetek od sum złożonych choćby w banku.

-Inwestycja będzie przynosić przychody w kolejnych latach po zakończeniu.

-Firma inwestują musi ponieść pewien koszt – zapłacić za kapitał.

-Nie można jednak prosto porównywać.

-Przeliczanie na obecną wartość strumienia przyszłych przychodów.

-r- stopa procentowa, inwestując przy niej 100 PLN, po roku mamy 100x (1+ r), po dwóch 100x (1+ r)², po n latach 100x (1+ r)ⁿ

-Natomiast szukając dzisiejszej wartości 100PLN,które otrzymamy za rok, musimy obliczyć, ile trzeba oddać do banku dziś, żeby po roku kwota ta wzrosła do 100 PLN właśnie.

-Obliczenie jest łatwe: 100/1+ r, jeżeli r = 10%, to 100/110 = 90,91

-Dla n lat będzie to 100/(1 + r)ⁿ.

• Produkt krajowy brutto – mierzy łączną wartość pieniężną wytworzonych w danym kraju dóbr i usług końcowych (finalnych) w danym roku

• •Daje ogólny obraz gospodarki

• •PKB i jego rachunkowość zalicza się do wielkich wynalazków XX w.

• •Bez tego nie byłyby możliwe postępy w makroekonomii i radzenie sobie z podstawowymi problemami gospodarki

• •PKB mierzy się:

• 1/Jako strumień towarów i

• 2/ jako strumień przychodów

• •Przedstawiając metody liczenia PKB używa się modelu ruchu (obiegu) okrężnego

• •Zakłada się gospodarkę zamkniętą, bez państwa handlu zagranicznego i inwestycji

• •W takiej gospodarce wytwarza się tylko dobra konsumpcyjne.

• Metoda strumienia produktów

• •Uwzględniamy tylko dobra finalne ostatecznie kupowane i zużywane przez konsumentów

• •Każdego roku społeczeństwo konsumuje ogromną ilość takich dóbr jak jabłka, chleb, parówki, opieka zdrowotna, strzyżenie włosów itp..

• •Dochody gospodarstw domowych wydawane są na te właśnie dobra (górna część rysunku)

• •Sumując roczny strumień końcowych dóbr i usług używamy cen rynkowych, one odzwierciedlają względną wartość ekonomiczną dóbr i usług.

• Metoda dochodowa albo kosztowa

• •Sposób liczenia PKB od strony dochodów albo kosztów (dolna część rysunku)

• •Koszty prowadzenia działalności gospodarczej obejmują płace wypłacane czynnikowi produkcji zwanemu praca, renty płacone ziemi, zyski płacone kapitałowi itd..

• •Te koszty są jednocześnie dochodami gospodarstw domowych za usługi czynników produkcji

• •Sumując roczny strumień tych dochodów albo kosztów otrzymamy również PKB.

• Metoda dochodowa a zysk

• •Zysk traktujemy jako wielkość rezydualną,

• •zysk jest tym, co pozostaje ze sprzedaży jakiegoś produktu po opłaceniu kosztów innych czynników – płac, procentów, renty

• •Jest reszta, którą trzeba włączyć do strumienia kosztów i dochodów.

• Obie metody są równoważne

• Produkt Narodowy Brutto – PNB

• •Ozdwierciedla całkowitą produkcję finalną wytworzoną przez nakłady będące wlasnością obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca prowadzenia dzialalności.

• •PKB dotyczy produkcji wytworzonej na terenie danego kraju.

• •PNB = PKB +(-)dochody z własności za granicą

• PKN produkt krajowy netto

• •Jest równy całkowitej produkcji finalnej wytworzonej w danej gospodarce w ciągu roku, obejmuje przy tym inwestycje netto, albo inwestycje brutto pomniejszone o amortyzację.

• •PKN = PKB – amortyzacja

• •Amortyzacja uwzględnia ilość/wartość zużywanego kapitału w ciągu roku

• Dochód narodowy NI (Y)

• •Stanowi sumę dochodów uzyskiwanych przez pracę, kapitał i ziemię

• •NI = PKB – amortyzacja – podatki pośrednie

• •Dochód narodowy jest równy sumie wynagrodzeń pracy, dochodów z rent, procentów netto, dochodów z własności i zysków przedsiębiorstw

• Wysoki udział konsumpcji w dochodzie narodowym oznacza, niższy poziom inwestycji, a zatem niższe tempo wzrostu produkcji dochodu i płac.

• Niski udział konsumpcji w dochodzie umożliwia wysokie inwestycje i szybki wzrost.

• Konsumpcja i oszczędności

• •Konsumpcja (C) to wydatki gospodarstw domowych na dobra finalne i usługi, nabywane w celu uzyskania zadowolenia (zaspokojenia potrzeb przez ich użycie)

• •Oszczędności (S)gospodarstw domowych to ta część dochodu rozporządzalnego, która nie zostaje wydatkowana na konsumpcję

• •S = PKB w ujęciu od strony dochodów minus C

• •S = PKB – C

• •PKB = C +S

• Konsumpcja

• •Jest najwiekszym skladnikiem PKB, przeważnie stanowi ponad 60 % łącznych wydatków

• •Wyróżnia się najczęściej nastepujące kategrie konsumpcji:

• o1/ dobra trwałej konsumpcji (pojazdy mechaniczne, sprzęt gospodarstwa domowego, domy)

• o2/ dobra nietrwałej konsumpcji (żywność odzież, energia)

• o3/ usługi (mieszkania, transport, opieka medyczna)

• Inwestycje

• •Dla ekonomisty inwestycje oznaczają powstanie dodatkowego kapitału

• •Zakup ziemi nie jest inwestycją dla ekonomisty – to tylko transakcja, jedna osoba kupuje druga sprzedaje

• •Stanowią część wydatków, zmiany w inwestycjach wywierają wpływ na łączny popyt

• •Prowadzą do akumulacji (nagromadzenia) kapitału, oddziaływują na długookresowy wyrost produkcji

• •Są najbardziej niestabilną częścią wydatków

• •Zależą od niepewnych czynników (w tym od postaw politycznych rządzących i inwestorów, wydarzeń życia gospodarczego

• •Wahania inwestycji są siłą napędową koniunktury.

• Czynniki określające inwestycje

• •Inwestycje zależą od dochodów, a ich poziom zależy od PKB

• •Inwestycje reagują na zmiany produkcji – zasada akceleratora – inwestycje rosną, kiedy produkcja wzrasta, są niskie, kiedy produkcja spada

• •Koszty inwestowania (stopy procentowe)

• •Oczekiwania (ryzyko i niepewność przyszłej sytuacji gospodarczej)

Pieniądz:

•Jest nierozerwalnie związany z wymianą dóbr

•Dobra mogą być wymieniane za pomocą transakcji barterowych lub transakcji kupna sprzedaży

Barter:

•Wymiana jednych dóbr na inne dobra bez żadnego pośrednika (wymiana bezpośrednia)

•Np. ktoś, kto upolował dwa zające może je wymienić na pół worka ziaren pszenicy jeżeli właściciel pszenicy chce zajęcy

•Wymiana barterowa jest lepsza niż brak handlu w ogóle, ma jednak wiele ograniczeń

•Jest skuteczna gdy głodny krawiec spotka niemającego ubrania farmera

Funkcje pieniądza

•środek wymiany

•miernik wartości

•środek płatniczy

•środek tezauryzacji

Ewolucja pieniądza

•Pieniądz towarowy (pecunia ...)

•Pieniądz kruszcowy (bimetalizm i monometalizm)

•Pieniądz papierowy ze złotym parytetem (banknoty)

•Pieniądz papierowy współczesny

•Pieniądz bankowy (bezgotówkowy, żyrowy)

•Pieniądz plastikowy

M0

•W Polsce to pieniądz rezerwowy, w Wielkiej Brytanii to najwęższa miara czyli monety i banknoty w obiegu nieprzetrzymywane przez banki

M1

•w Polsce (i np. w USA) to monety i banknoty poza kasami banków oraz depozyty gospodarstw domowych i firm a vista (na żadanie)

M2

•Zawiera to co M1 oraz depozyty terminowe gospodarstw domowych i firm w bankach lub funduszach inwestycyjnych

•Oprócz pieniądza transakcyjnego zwiera aktywa finansowe, których nie możemy użyć jako środka wymiany

M3

•Poza składnikami M2, obejmuje całość depozytów sektora publicznego

•Specjaliści od ekonomiki pieniądza używają wielu definicji, w poszczególnych krajach można wskazać na podobieństwa i różnice w terminologii

Historia banków

•System bankowy większości krajów tworzą banki komercyjne (handlowe) i banki centralne

•Bank centralny emituje gotówkę (bije monety i drukuje banknoty)

•Banki komercyjne generują pozostałą część pieniądza (depozyty, kredyty)

•Banki i pośrednicy finansowi (fundusze powiernicze, inwestycyjne) są bardzo podobne do innych firm, są zorganizowane w celu maksymalizacji zysku

Funkcje współczesnych banków

•Przyjmowanie wkładów pieniężnych (depozytów)

•Udzielanie kredytów

•Świadczenie usług finansowych (środek cyrkulacji i środek płatniczy)

•Inne usługi (ubezpieczenia, obligacje)

•Kreacja pieniądza

Kredyt:

•Od credo (ufam, wierzę)

•Oznacza odstąpienie przez jedna stronę (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze, w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym terminie łącznej równowartości wraz z wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli odsetkami.

Kredyt kupiecki:

•Normalna transakcja kupna-sprzedaży z odroczonym terminem zapłaty

Kredyt pieniężny

•Udzielenie przez wierzyciela pożyczki w zamian za odsetki

•Są ważnym źródłem zewnętrznym finansowania działalności gospodarczej

Kreacja pieniądza bankowego

Odbywa się w bankach komercyjnych poprzez udzielanie kredytów

•Bank centralny określa ilość rezerw (stopę rezerw obowiązkowych)

•Banki komercyjne stosując się do niej udzielają kredytów, kreują nowe depozyty

•Mnożnik podaży pieniądz =zmiana pieniądza/zmiana rezerw= 1/ stopa rezerw obowiązkowych

•Ile razy zwiększy się suma depozytów w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego

Bank centralny

•Bank centralny wyodrębnia się z banków komercyjnych, które początkowo miały prawo emisji pieniądza

•Częste paniki bankowe i konieczność zwiększenia bezpieczeństwa obrotu pieniężnego wymagają zwiększonej kontroli państwa

Najbardziej demokratyczną strukturę

•ma System Rezerwy Federalnej (Fed)

•To bank (a raczej bankowość) centralny USA, powołany ustawą z 1913 r.

•Składa się z 12 regionalnych banków Rezerwy Federalnej mieszczących się w Nowym Jorku, Chicago, Richmond, Dallas, San Francisco i innych głównych miastach

Narodowy Bank Polski

•Polski bank centralny jest zależny czy niezależny od rządu?

•W Unii Europejskiej nie ma jednolitych regulacji w sprawie niezależności banku centralnego. Badania historyczne pokazują, że bankom centralnym niezależnym od wybieralnych urzędników lepiej udaje się utrzymanie niskiego poziomu inflacji.

•Bank centralny jest bankiem banków, bankiem emisyjnym, ma nadrzędną pozycje w stosunku do pozostałych banków.

•Funkcje banku centralnego

•Emisja pieniądza gotówkowego (posiada wyłączność)

•Zaopatrywanie banków komercyjnych w pieniądz gotówkowy (regulacja rezerw, udzielanie pożyczek)

•Prowadzi rozliczenia z rządem (jest bankiem państwa), obsługuje budżet państwa, prowadzi rozliczenia zagraniczne państwa

•Stabilizuje rynki finansowe (kredytodawca ostatniej instancji

•Realizacja polityki pieniężnej

•Narzędzia bank centralnego

•Operacje otwartego rynku

•Stopa dyskontowa

•Stopa rezerw obowiązkowych

Polityka stopy dyskontowej

•Stopa dyskontowa to stopa procentowa, po której banki komercyjne i inne instytucje przechowujące depozyty mogą pożyczać rezerwy w banku centralnym

•Często nazywana jest stopą redyskontową, dla odróżnienia od stopy dyskontowej (procentowej), po której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności

Polityka pieniężna w długim i krótkim okresie

•Wywiera różny wpływ na działalność gospodarczą.

•W krótkim okresie większość zmian wywiera wpływ na produkt, a tylko niewielka część wpływać będzie na ceny

•W długim okresie posunięcia monetarne prowadzą przede wszystkim do zmian poziomu cen, a o wiele mniejszym zakresie do zmian produktu

Inflacja

•Proces wzrostu ogólnego poziomu cen

•Przeciętny poziom cen mierzymy wskaźnikami cen

•Wskaźnik cen (indeks) jest miernikiem przeciętnego poziomu cen

•Główne wskaźniki cen to; indeks cen towarów konsumpcyjnych (CPI), wskaźnik cen producenta (PPI), defl

Ważne jest właściwe dobranie wag

Jak CPI mierzy inflację

•, odpowiednio do ekonomicznego znaczenia danego towaru.

•Załóżmy, że np. konsumenci nabywają tylko żywność, mieszkanie i lekarstwa

•Z badania budżetów rodzinnych wynika, że

20 % wydają na żywność, 50 % na mieszkanie i 30% na lekarstwa

• w roku 2005(rok bazowy) cena poszczególnych towarów to będzie 100,

•CPI = 0,20 x 100 + 0,50 x 100 + 0,30 x 100= 100

Rzeczywiste mierzenie inflacji

•Odbywa się według takiej samej procedury , ale CPI obejmuje znacznie większą ilość towarów.

Wskaźnik cen producenta PPI

•Mierzy poziom cen na etapie hurtu i producenta

•Oparty jest na cenach żywności, wyrobów przemysłu przetwórczego i wydobywczego

•Wagi oparte są o wielkość sprzedaży netto poszczególnych towarów

•Ze względu na szczegółowość jest powszechnie używany w działalności gospodarczej

Rodzaje inflacji

•Inflacja niska (umiarkowana)

Ceny rosną wolno i w sposób przewidywalny

Jednocyfrowa roczna stopa wzrostu cen

Względnie stabilne ceny, ludzie mają zaufanie do pieniądza

Zawierają długookresowe umowy w pieniądzu, nie obawiają się wielkich odchyleń od obecnego poziomu względnych cen nabywanych i sprzedawanych towarów

•Inflacja galopująca

Dwucyfrowa (lub nawet trzycyfrowa) roczna stopa wzrostu cen (20% czy 200%)

Powoduje poważne zniekształcenia w gospodarce

Większość umów zawierana jest z zastrzeżeniem wskaźnika cen lub w walucie obcej np. w dolarach

Pieniądz szybko traci wartość, ludzie unikają trzymania gotówki

Kupują towary na zapas

Nie udzielają pożyczek przy niskich nominalnych stopach procentowych

Rynki finansowe zamierają, a kapitał odpływa za granicę

•Hiperinflacja

Ceny rosą o tysiące czy milion procent rocznie

To rak gospodarki, czy będzie zdolna do przeżycia?

Ludzie chodzą do sklepu z koszykami pieniędzy, a wracają z żywnością w kieszeniach

Ceny kształtują się chaotycznie

Produkcja jest zdezorganizowana

Wszyscy gromadzą rzeczy i starają się pozbyć niedobrych papierowych pieniędzy

Następuje powrót do barteru

Ekonomiczne skutki inflacji

•Wysoka inflacja to wróg numer jeden gospodarki

•Wtedy nie wszystkie ceny i płace zmieniają się w tym samym stop

Widać dwa wyraźne skutki ekonomiczne:

1/ redystrybucję dochodu i majątku między różne grupy

2/ zniekształcenia relacji cen oraz wielkości produkcji różnych dóbr, czasami produkcji i zatrudnienie w gospodarce jako całości.

poziom cen zmienia się wprost proporcjonalnie do ilości pieniądza w obiegu, co oznacza że przyczyną inflacji jest pieniądz. W swej teorii monetaryści nawiązują do tradycyjnego

Monetarna teoria inflacji została sformułowana przez monetarystów w oparciu o ilościową teorię pieniądza. Podstawą teorii jest stwierdzenie, że

równania wymiany towarowej: M*V=P*Y , gdzie M - ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym; V - szybkość obiegu pieniądza, oznaczajaca ilość transakcji towarowych obsługiwanych przez jednostkę; P - poziom cen towarów; Y - realny dochód narodowy, określający rozmiar dokonywanych transakcji towarowych.

Inflacja popytowa – określana jest także jako inflacja nabywców, występuje wtedy gdy globalny popyt jest większy od możliwości jego zaspokojenia. Społeczeństwo wówczas konkuruje o ograniczony zasób dostępnych dóbr i usług. Wzrost globalnego popytu jest spowodowany zwiększeniem się zapotrzebowania ze strony różnych podmiotów gospodarczych, m.in. takich jak:

państwo;

przedsiębiorstwa;

gospodarstwa domowe;

oraz zapotrzebowanie z zagranicy.

Inflacja kosztowa (dostawców) – pojęcie stworzone przez kosztową teorię inflacji. Według tej teorii, nie można założyć wysokiej elastyczności cen. Ceny bowiem administrowane są przez monopole. Przyczyna inflacji jest niezależna od agregatowego popytu na towary.

W ramach inflacji kosztowej wyróżniamy cztery rodzaje inflacji:

inflacja płacowa – wzrost płac jest niezależny od popytu na pracę

inflacja ciągniona przez zyski – monopoliści podnoszą ceny na wyroby, niezależnie od popytu na nie

inflacja ciągniona przez ceny dóbr importowanych – wzrost cen towarów sprzedawanych na terenie kraju spowodowany jest wzrostem cen produktów i półproduktów importowanych

inflacja ciągniona przez podatki – wzrost cen spowodowany jest zwiększeniem podatków - wzrost opodatkowania "przerzuca" się na ceny

Inflację kosztową zwalczać można za pomocą ustawodawstwa antymonopolowego i polityki propodażowej.

Definicja bezrobocia

Do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym (w Polsce 18-59 ukończonych lat dla kobiet, 18-64 lata dla mężczyzn, w USA od 16 lat w wzwyż), które są zdolne i gotowe od podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy mimo jej poszukiwań

Poziom bezrobocia

Rozmiary bezrobocia zależą od:

•współczynnika aktywności zawodowej (stosunek zasobów siły roboczej do liczby ludności w wieku produkcyjnym)‏

•Liczby ludności w wieku produkcyjnym

•Rozmiarów zatrudnienia

Miary bezrobocia

•Wyrażone w wielkościach absolutnych – liczba osób bezrobotnych

•Wyrażone w procentach – wskaźnik stopy bezrobocia – liczba bezrobotnych do zasobów siły roboczej (liczby osób zawodowo czynnych)‏

Trzy typy bezrobocia

•Frykcyjne

Istnieje bo ludzie przemieszczają się, studenci szukają pracy po ukończeniu szkół, rodzice po odchowaniu dzieci, ludzie zmieniają pracę na lepiej płatną

Występują niedopasowania (frykcje) między wolnymi miejscami pracy w różnych zawodach, a szukanymi miejscami pracy w innych zawodach

Bezrobocie frykcyjne to bezrobocie dobrowolne

•Strukturalne

Niedopasowanie podaży pracowników i popytu na siłę roboczą, występuje strukturalny brak równowagi w przekroju zawodów, regionów.

Przyczyna są zmiany strukturalne w gospodarce – upadek jednych działów (branż) w gospodarce a szybki rozwój innych – w Polsce upadek górnictwa – wzrost usług i handlu

Ma charakter długotrwały

•Cykliczne

Łączny popyt na pracę jest niski, obniżają się całkowite wydatki i spada produkt

Bezrobocie jest wszędzie, w całej gospodarce

Badania wykazały wysoki stopień zależności między wysokością inflacji i bezrobocia. Zjawisko wzajemnej konkurencyjności inflacji i bezrobocia nazywane jest zjawiskiem wymienności. Im wyższa jest stopa bezrobocia tym niższa inflacja i odwrotnie. Jeżeli państwo chce zmniejszyć bezrobocie zwiększa wydatki, ułatwia dostęp do pieniądza, aby umożliwić inwestowanie, a zatem wzrasta inflacja.

•A.W. Phillips pokazał użyteczny sposób przedstawiania inflacji, poprzez ilościowe ujęcie czynników określających inflację płac

•Zebrał dane o bezrobociu i płacach pieniężnych w Wielkiej Brytanii za okres ponad stu lat i odkrył następującą zależność

•Pozwala analizować poziom inflacji i bezrobocia w krótkim okresie

•Na osi poziomej stopę bezrobocia

•Na lewej osi pionowej odkładamy stopę inflacji

•Na osi prawej odkładamy stopę wzrostu płac, jest ona przesunięta w stosunku do lewej skali o założona stopę wzrostu przeciętnej wydajności pracy- 1 %

•pokazuje odwrotnie proporcjonalną zależność pomiędzy inflacją a bezrobociem

•Gdy przesuwamy się po niej w lewo, zmniejsza się bezrobocie, rosną zaś stopy wzrostu cen i płac

•Krzywa Phillipsa pokazuje więc zależność między cenami, płacami i wydajnością.

Aktywna polityka na rynku pracy - polityka państwa na rynku pracy, zmierzająca do likwidacji przyczyn bezrobocia za pomocą mikro- i makroekonomicznych instrumentów oddziaływania na ten rynek.

Do mikroekonomicznych narzędzi wykorzystywanych w aktywnej polityce na rynku pracy należą m.in.:

pożyczki dla osób bezrobotnych i zakładów pracy, udzielane w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz podjęcia własnej działalności gospodarczej przez bezrobotnego;

szkolenia i przekwalifikowania osób bezrobotnych, umożliwiające zdobywanie nowych umiejętności i podtrzymywanie aktywności zawodowej;

prace interwencyjne - forma zatrudnienia subsydiowanego, która pozwala tworzyć stanowiska pracy przy ponoszeniu niskich nakładów ze strony pracodawcy;

roboty publiczne - prace na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego gmin (na przykład budowa infrastruktury), które dają szansę podtrzymania aktywności zawodowej bezrobotnego i możliwość osiągnięcia dochodu przez osoby bez prawa do zasiłku;

finansowanie zatrudniania absolwentów, czyli refundowanie pracodawcy kosztów wynagrodzenia bezrobotnego, co umożliwia absolwentowi odbycie stażu i zdobycie nowych kwalifikacji;

programy specjalne - przeznaczone dla osób długotrwale bezrobotnych (finansowe wsparcie inicjatyw skierowanych do grup bezrobotnych mających największe problemy z uzyskaniem pracy).