Historyzm – nurt w XIX-wiecznej architekturze światowej polegający na naśladownictwie stylistyki minionych epok; kształtował się mniej więcej od 1870 (wyparł klasycyzm) do 1890 (widoczne już oznaki secesji).

Od początku XIX stulecia prowadzono intensywne prace nad dziejami architektury. Na tych badaniach oparli się architekci, wskrzeszając na całym świecie neostyle (neoromanizm, neogotyk, neorenesans, neobarok). Jednak neostyl był zbyt przesadnie wykorzystywany w ornamentyce i zdobnictwie architektury użytkowej.

Rozwój cywilizacji wymusił nowe formy w architekturze użytkowej i mieszkaniowej. Na początku XIX wieku dla niższych warstw społeczeństwa miejskiego budowano kamienice czynszowe i koszary czynszowe. O ile kamienice różniły się między sobą standardem, o tyle koszary były jednakowo małymi skupiskami mieszkań dla ludzi, którzy żyli na kredyt. Ciasna zabudowa, niewielkie podwórko i studnia, ślepe pomieszczenia charakteryzowały kamienice, będące połączone pierzeją (wspólna ściana zewnętrzna).

Koniec XIX w. – faza kryzysu – krytyka historyzmu, który nie ma własnego stylu, wyrazu, ciągle patrzy wstecz (neostyle), niehigieniczna, niezdrowa zabudowa mieszkalna.

Modernizm – ogólne określenie prądów w architekturze światowej rozwijających się w latach ok. 1918-1975, zakładających całkowite odejście nie tylko od stylów historycznych, ale również od wszelkiej stylizacji. Architektura modernistyczna opierała się w założeniu na nowej metodzie twórczej, wywodzącej formę, funkcję i konstrukcję budynku niemal wyłącznie z istniejących uwarunkowań materialnych.

Główne założenia

Architekci modernistyczni zakładali, że o pięknie budynku stanowi głównie jego funkcjonalność, a w każdym razie, iż przede wszystkim muszą zostać spełnione wymogi funkcji, którą ma pełnić obiekt. Jednym z naczelnych haseł modernizmu była maksyma Sullivana forma wynika z funkcji (lub też forma następuje po funkcji).

Duże znaczenie miały także nawołujące do minimalizmu sentencje Miesa van der Rohe Less is more (tłumaczone jako Mniej znaczy więcej) oraz Adolfa Loosa ornament to zbrodnia. Budynek stanowić miał dzieło abstrakcyjne. Wszelki ornament był odrzucany.

Najbardziej znanymi manifestami modernizmu są Pięć punktów nowoczesnej architektury Le Corbusiera i Karta Ateńska (omawia rozdzielenie obszarów funkcjonalnych miasta oraz stworzenie racjonalnej i zdrowej przestrzeni życia).

Modernizm (ang. Modern movement) jako prąd w architekturze Stanów Zjednoczonych rozwinął się stosunkowo późno. Posiadająca pewne cechy modernistyczne szkoła chicagowska (w Europie panowała wtedy secesja) nie doczekała się w początku XX wieku kontynuacji. Nowoczesna architektura miejska ograniczała się najczęściej do zdobnictwa art deco (nowoczesne wzornictwo przemysłowe, precyzja wykonania).

Zasadniczymi zwrotami w rozwoju modernizmu amerykańskiego było pojawienie się stylu międzynarodowego, jak również przybycie do Stanów Zjednoczonych emigrantów z Niemiec, przede wszystkim Gropiusa i Miesa, którzy rozpoczęli nauczanie na tamtejszych uczelniach.

Secesja jako kierunek w architekturze rozwijała się epizodycznie w latach 1899-1925. Secesja była rezultatem poszukiwań wyzwolenia formy budynku z czystego naśladownictwa dawnych epok (historyzmu) i wytworzenia nowego stylu.

U schyłku drugiej dekady XX w. pojawia się, szczególnie w architekturze domów towarowych redukcyjna odmiana secesji, w której wielkim przeszkleniom i płaszczyznom towarzyszą stosunkowo proste i rygorystycznie rozmieszczone pilastry, zaś ornament koncentruje się na zwieńczeniu i wejściu do budynku.

Secesję cechowała forma stosunkowo abstrakcyjna, lecz jednocześnie o bogatej ornamentyce. Respekt wobec natury przejawiał się w ornamencie i strukturze budynku. Ornament secesyjny miał nie tylko podkreślać konstrukcję i tektonikę budynku, lecz także stanowił symboliczne przedstawienie jego funkcji. Wśród ornamentyki secesyjnej pojawiają się stylizowane formy roślinne, postacie i maski długowłosych kobiet, formy przypominające niekiedy draperie lub skórę, reliefy wypełniają niekiedy całą powierzchnię ścian zewnętrznych.

Ożywienie wśród artystów niemieckich i austriackich -> secesja geometryczna (mniej organicznej ornamentyki) -> początki modernizmu (pół-modernizm/wczesny modernizm).

Werkbund – organizacja skupiająca architektów, artystów i inżynierów związanych z budownictwem, założona w 1907 w odpowiedzi na pomysł Hermanna Muthesiusa w Berlinie. Tworzenie warsztatów architektonicznych, których celem było odnowienie architektury i rzemieślnictwa poprzez np. propagowanie idei nowoczesnego wzornictwa w wzornictwie przemysłowym. Działalność Werkbundu miała znaczący wpływ na rozwój idei architektury modernistycznej w Niemczech i krajach ościennych(np. dla wiedeńskiej szkoły architektury – wiedeński Werkbund).

Peter Behrens, (1) hala turbin dla koncernu AEG (1909), (2) L. Mies van der Rohe, dom na wystawę Werkbundu w Stuttgarcie (wyleczenie choroby kamienic czynszowych); w 1927 roku rodziły się idee architektury blokowej.

Waltera Gropiusa, (1) fabryka narzędzi szewskich Fagus w Alfeld (1911-1913); budowla wykorzystująca możliwości techniki żel-betowej, konstrukcyjna rama oparta na słupach wewnętrznych a nie na ścianach obwodowych, które zostały efektownie oszklone (cel: estetyka i ułatwienie pracy).

1. (2)

Adolf Loos, Looshaus – (2) dom towarowy Goldmann & Salatsch w Wiedniu, zwany domem bez brwi (1909-1911); manifest „Ornament i zbrodnia” – uważał ornament za zbrodnię.

Bauhaus – uczelnia artystyczna powstała w Weimarze z połączenia Akademii Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych w 1919 r., później działająca w Dessau (dziś Dessau-Roßlau) i Berlinie. Działała do 1934 r. Została utworzona przez Waltera Gropiusa. Określenie Bauhaus używane jest również potocznie lub nieściśle jako nazwa stworzonego przez nią kierunku architektonicznego, jednego z odłamów niemieckiego modernizmu.

Programem Bauhausu było stworzenie nowoczesnej architektury, funkcjonalnej, integralnie związanej z innymi dziedzinami sztuki, dążenie do jedności estetycznych i technicznych dzieła(wykorzystując bieżące możliwości technologiczne przemysłu budowlanego). Rodziła się koncepcja wzornictwa przemysłowego i nowego podejścia do projektowania form produkowanych taśmowo. W płaszczyźnie filozoficznej istotną rolę odgrywały zapatrywania i idee polityczne twórców Bauhausu, głównie socjalistyczne (powstanie kampusu uczelnianego).

Gropius twierdził, że wszyscy rzemieślnicy są artystami, jak też wszyscy artyści powinni być dobrymi rzemieślnikami. Nazwa Bauhaus nawiązywała do średniowiecznej Bauhütte, strzechy budowlanej, łączącej sobie wszystkie dziedziny rzemiosła budowlanego, a zatem oznaczała wykształcenie wszystkich artystów za pomocą jednakowego kursu wprowadzającego o formach, materiałach, kolorach. Chodziło o to by odwrócić złe nawyki ucząc rysunku i komponowania przestrzennego. Kurs wstępny trwał pół roku, następnie uczniowie przechodzili na trzyletnie warsztaty: metalu, malarstwa ściennego, drewna, kompozycji przestrzennej, rzeźby. Kończąc ten kurs otrzymywało się wykształcenie w szerokim zakresie.

Architektura funkcjonalistyczna wywodzi się z Bauhausu i jest też zwana stylem międzynarodowym – prąd architektury modernistycznej, z którym często jest ona utożsamiana, rozwijający się od roku około 1922 w Europie, a później na całym świecie.

Określenie rozpowszechniło się początkowo w krajach anglosaskich, obecnie stosowane jest na całym świecie jako synonim kubicznej odmiany modernizmu. Niekiedy traktowane jest jako synonim pojęć funkcjonalizm i racjonalizm. Rezygnował z dekoracji, poza podkreślającym charakter budynku abstrakcyjnym malarstwem ściennym oraz dziełami sztuki nie stanowiącymi części budynku, lecz jego wyposażenie.

Styl międzynarodowy, którego uosobieniem stał się pryzmatyczny biurowiec o szklanej ścianie kurtynowej podzielonej filigranową siatką profilów stalowych, stanowił po II wojnie światowej dominujący prąd modernizmu. Stworzona wedle funkcjonalnych pryncypiów architektura często posiadała niedostatki funkcjonalne, uzupełniane różnymi rozwiązaniami mechaniczno-technicznymi.

Karta ateńska (1933) to dokument zawierający postulowane zasady nowoczesnego projektowania urbanistycznego, została przygotowana pod przewodnictwem Le Corbusiera i omawia rozdzielenie obszarów funkcjonalnych miasta oraz stworzenie racjonalnej i zdrowej przestrzeni życia.

Le Corbusier, Jednostka marsylska” – jak nazywano pierwszy blok wg planów Le Corbusiera – wybudowana w 1952, miała 23 rodzaje mieszkań od jednopokojowych po wielkie, dwupoziomowe. W chwili oddania był to największy budynek świata, na 8 piętrze zlokalizowano dwukondygnacyjną ulicę handlową. Na dachu jest m.in. basen, plac zabaw dla dzieci, solarium i klub.

Późny modernizm: w sensie formalnym cechował się on pragmatycznym minimalizmem. W obrębie późnego modernizmu można wyodrębnić zjawiska takie, jak brutalizm i strukturalizm. Brutalizm zakładał że najważniejsze są: przestrzeń, konstrukcja i uwrażliwienie na właściwości zastosowanych materiałów. Zmienił architekturę z abstrakcyjnej na ekspresyjną. Nazwa wywodzi się z francuskiego określenia brut, oznaczającego surowy i stosowanego wcześniej przez Le Corbusiera w odniesieniu do materiałów.

Ludwig Mies van der Rohe jest znany z aforyzmów "mniej znaczy więcej", a także "Bóg jest ukryty w szczegółach", w których zawarł swoje najważniejsze poglądy na architekturę. Stał się ojcem duchowym architektury minimalizmu i brutalizmu (był autorem Nowej Galerii Narodowej w Berlinie (muzeum sztuki XX wieku); obrazek powyżej).

Moment śmierci architektury modernistycznej: 15 lipca 1972 roku -> wysadzenie w powietrze blokowiska Pruitt Igoe (1951-‘55) w mieście St. Louis autorstwa Minoru Yamasaki; zaprojektowane zgodnie z ideałami architektury międzynarodowej. Składało się z 11-piętrowych betonowych bloków z wielkiej płyty. Problemem osiedla szybko stały się przestępczość, wandalizm i brak chętnych do zamieszkania. Próby rewitalizacji osiedla okazały się nieopłacalne i zakończyły się niepowodzeniem. Wobec tego podjęto decyzję o jego likwidacji.