Uzbrojenie

I OKRES EPOKI BRĄZU

Według G. Sommerfelda, który zebrał z Pomorza 14 skarbów (47 przedmiotów) było najwięcej masywnych bransolet i siekierek – mało uzbrojenia.

SZTYLETY - . Sztylety stanowią typ uzbrojenia, który zaczęto wcześnie wytwarzać z metalu. Na mapie widoczne są znaleziska sztyletów w kontekstach: skarb (kółko) lub grób (kwadrat)

1. Sztylet typu szwajcarskiego z Rzechcina (woj. Słupsk)- ostrze trójkątne i płaskie. Zamiast rękojeści ma sztabę przymocowaną nitami do ostrza. Na sztabie jest pierścień do umocowania okładzin, a na jej końcu płaski guz. W Polsce jest to jedyny okaz.

2. Sztylet z Prusewa (grób, grupa Płonie?) – wg M. Gedla należy on do typu Krzelów, uznany jako miejscowa wytwórczość z dorzecza Odry-Warty, będący odmianą sztyletów unietyckich bądź saskich. literaturaSarnowska 1969a: 151–152, nr 65, ryc. 41: e–j (jako Prusiewo); 1975: 103, 112

3. Sztylet z Objezierza (woj. Gorzów Wlkp.)- typ saski oraz dwa ostrza sztyletowe z otworami na 2-3 nity, być może do bereł sztyletowych, jako forma lokalna! Ostrze sztyletu jest trójkątne dość wąskie z szerokim i płaskim żeberkiem środkowym; typ saski jest dalszym wariantem typu unietyckiego.

4. Sztylety nadorzańsko- nadłabskie- kilka sztuk, pochodzące prawdopodobnie z warsztatów pomorskich. Wszystkie one są znaleziskami luźnymi. Ostrze jest płaskie, trójkątne, bardzo szerokie; rozpowszechniony w północnej części obszaru wpływów kultury unietyckiej.

5. Skarb w Brusach odkryty pod nasypem kurhanu- sztylet typu Malchin; Gedl wskazuje na jego rękojeść nawiązującą do stylu południowego.

MIECZE- okazałe i kosztowne wyroby (nakład surowca). Nastarsze są krótkie okazy typu Apa, występujące na Pomorzu, które dały początek formom z pełną rękojeścią w Kotlinie Karpackiej i strefie nordyjskiej.

1. Skarb z Rożnowa – miecz typu Apa; 2 smukłe miecze z pełną rękojeścią zakończoną płaską gałką. Wg Kostrzewskiego były to importy z południowych Niemiec. Obecnie wiąże się je z pochodzeniem ze wschodnich Węgier lub Siedmiogrodu; horyzont Apa- Hajdusamsson (Br IIIb). Wg. Hahmanna napływ importów z tej strefy miał miejsce w wąskim okresie czasu datowanym na BrA2- początek BrB1 (późna kultura unietycka).

2. Miecze z płytką do rękojeści z rejonu ujścia Odry z Gryfic i koryta Odry k. Szczecina, typ Statzendorf, grupa Apa, pochodzenia siedmiogrodzko-karpackiego:. Jeden dotarł szlakiem naddoodrzańskim a drugi może być lokalnym naśladownictwem. Podobne wystąpiły na północy (na Zelandii).

GROTY WŁÓCZNI I OSZCZEPÓW- najstarsze znaleziska występują wyłącznie na Pomorzy (typ Forcheheim i bagterp).

1. Groty oszczepu z 2 skarbów z Babina (4 i 7) typ Bagterp- charakterystyczne dla Skadynawii, u nas są to groty niezdobione oraz z Kamienia Pomorskiego i Krosnowa. Jest to krótka i krępa forma, o szerokim końcu liścia; liść zajmuje 60-75 % całej długości; często pojawiają się żeberka lub zgrubienia biegnące na tulejce na przedłużeniu liścia.

2. Grot oszczepu z Bonina i Dolic- typ Forcheim z Kotliny Karpackiej. Wg M. Gedla nie zostały włączone do elementów kultur mogiłowych, wg. Blajera należą do tradycji wczesnobrązowych. Typ ten wyróżnia się kształtem liścia, który w dolnej części jest dość raptownie załamany, a koniec ostrza ma zwężony.

3. Grot oszczepu ze skarbu z Bonina i kurhanu z Redzikowa typu Valsømagle – charakterystyczny typ dla Skandynawii. Typ ten ma wyodrębnione brzegi liścia przez kucie, często wcięte przy wierzchołu ostrza.

4. Brązowy grot oszczepu typu Bühl ze Starego Borku (woj. Koszalin)– z obszaru dorzecza środkowej Łaby, znalezisko luźne, Ba2/BB1; występuje również na terenach karpackich. Wysmukła forma, laurowate ostrze, 2 otwory na nity w środkowej partii tulejki

INNE

1. Berła sztyletowe z Jelenina (woj. Koszalin), Ptusza (woj. Piła) i Mierzeszynie (woj. Gdańsk) – typ meklemburski (trójkątny obuch, zdobienie ubogie), znalezione luźno w środowisku suchym, ostatni ma rękojeść brązową.

Podsumowanie: napływ przedmiotów ze strefy karpackiej i północnej; sztylety zaliczone przez Blajera do typu Odra- Łaba jako wytwory miejscowe = rozwój kulturowy i obróbki brązu

II OKRES EPOKI BRĄZU – POCZĄTEK III OKRESU EB: OKRES MOGIŁOWY

Groby wyposażone w broń: występują na Jutlandii i na wyspach duńskich w II OEB

1. SZTYLETY – opracowane przez M. Gedla; przede wszytskim miejscowe naśladownictwa (np. typ Steklno z rozszerzoną płytką do rękojeści); najczęściej sztylety ze smukłą głownią i 3-4 otwarami na nity; w skali Polski: dużo na Pomorzu Zachodnim; kontekst: skarby ze środowiska wodnego; 2 skarby.

1. 3 sztylety z części zachodniej: Steklno i skarby ze Smogolic oraz Pomorza Środkowego z Batynia.

2. Sztylet z pełną rękojeścią ze Starogardu łobezkiego- import nordyjski z Zelandii, długi sztylet mający na trzonie rękojeści i głowicy z guzkiem ornament pseudospiralny. Ten egzemplarz o jelcu prostym, owalną głowicą, zdobiony poziomymi liniami, punktami i trójkątami, przymocowany dwoma nitami do głowni o romboidalnym przekroju może być lokalnym naśladownictwem.

3. Formy siedmiogrodzkie- z grzebykowato uformowanym zakończeniem płaskiej rękojeści (oddziaływania mykeńskie)

1. MIECZE– niezgodność co do formy (być może niektóre są sztyletami) i datowania;

1. Szczecin- Żydowice – regulacja Regalicy, typ z ośmioboczną rękojeścią, zdobiona układami poziomych pasów poprzedzielanymi pionowymi. Raczej Karpackie; w strefie nordyjskiej uznawane za naśladownictwa

2. Miecz z poszerzoną sztabą do rękojeści- podniesione brzegi sztaby do rękojeści, 2 pary nitów na płytce i równomiernie zwężająca się głownia. Koncentracja na Płw. Jutandzkim. Z Pomorza: Niezabyszewo (woj. Pomorskie)

3. Miecz z pełną rękojeścią z Krzymowa (zachpom) należący do typu L o jelcu h3, okrągłej głowicy i rękojeści zdobionej spiralami. Miecze te wytwarzano w Danii.

4. Szczecin-Klucz- odkryty podczas regulacji Regalicy, uszkodzony: zachowana część głowni, zdobiona u nasady 3 spiralnymi kołami i ukośnymi żłobkowaniami, 5 otworów na nity (2 wykonane wtórnie. K. Siuchniński sugeruje nawiązanie do typu sztyletowego z Kotliny Karpackiej typ Boiu SIUCHNINSKI S.220

1. GROTY oszczepów pochodzenia nordyjskiego, typ Kirke Såby (cała strefa nordyjska) i Ullerslev (Dania)

1. Z Gryfina i Kukułowa i szczecin Pomorzany – niezdobione okazy

2. Z koryta Odry 4 egzemplarze (Szczecin) – smukłe, wąski liść, długie; 2 z nich bogato zdobione na zakończeniu tulejki: grupami dookolnych rowków, zygzakami, motywem trójkąta i elementami perełkowatymi a od wewnątrz linią falistą. SIUCHNIŃSKI 1983 S.221

3. Szczecin-Podjuchy I bełczna i Krzywice- typ Ullestrev, okazy o wąskim i długim liściu; tulejka bardzo krótka

4. Grot ze Skowarcza (woj. Gdańsk)- import z Wysp Brytyjskich z 2 uszkami umieszczonymi symetrycznie na tulejce. Możliwe że pochodzi z III OEB

Niemal wsyztskie groty ujawnione zostały w korytach lub starorzeczach Odry, jej dopływów lub w torfowiskach – podobna sytuacja w strefie nordyjskiej (Fionia, Zelandia i Szlezwik- Holsztyn)

1. Czekany

1. z Kurcewa- pochodzenie węgiersko-siedmiogrodzkie, typ B1 wg I. Nestora, ornamentowany, występują jako importy w południowej Skandynawii

2. z Pstrowic (woj. Szczecin) – typ z obuchem zakończony tarczką; typologicznie odpowiada okazom z Kotliny Karpackiej; ornamenty nawiązują do strefy nordyjskiej. Mówi się że został wykonany na terenie Pomorza przez specjalistę z południa

3. z Redzikowa- typ B2 wg Nestora

1. INNE

A)Przedmiot z Przećmina (woj. Koszalin)- Stabaxt czyli kombinacja czekanu i ostrza siekierki, bogato zdobiony, w górnej części z poprzeczną tulejką. W materiałach środkowoeuropejskich bez analogii. W sensie formalnym nawiązuje do czekanów lub bereł sztyletowych, z uwagi na tulejkę do rękojeści.

III OKRES EPOKI BRĄZU

1. Sztylety – okazy o smukłym ostrzu, bez wyodrębnionej rękojeści; stanowiły wówczas formę przeżytkową. Jest ich znacznie mniej, skupiają się na zachodzie (Odra). W IV okresie nie ma ich już w ogóle

1. Sztylety z trapezowata płytką do rękojeści- Gryfino, Lubiatowo, Wilczkowo; płytka ma 4 otwory na nity, jest wyodrębniona i trapezowata. Głownia stosunkowo wąska i łagodnie zwężająca się ku sztychowi; ostrze posiada środkowe żeberko. Import nordyjski na podstawie podobieństwa do typu wohlde

2. Maszewko (Szczecin)- sztylet z wysoką płytką do rękojeści; ma 3 otwory na nity (dwa u dołu, jeden u góry); płtyka do rękojeści ma kształt trójkąta lub trazpezu; środkiem głowni biegnie silne żeberko, a linie ostrzy są nieco wypukłe. Ten typ jest szeroko rozpowszechniony w strefie nordyjskiej.

3. Pomysk Mały (Słupsk): z wysoką płytką do rękojęsci (odmiana trapezowata) z kurhanu, z rękojeścią trapezowatą; forma północna- być może miejscowe naśladownictwo

4. Skarb? Z Malczkowa (Słupsk): 4 okazy z wydłużona sztabka do rękojeści, z 1-2 otwórów na nity, FOGEL S.14 I 143

1. Miecze- większość to typ ze sztabką do rękojeści (wytwory nordysjkie bo ¾ lub

środkowoeuropejskie). Na Pomorzu 10 znalezisk, głównie z Odry

1. Mojszewko- grób, miecz z romboidalną zdobiona gałką i dolnym okuciem pochwy; typ nordyjski wg Fogla typ XVI

2. Nacław-

3. Miecze typu liptovskiego- Szczecin-Zdroje, Dalewo (szczecin) i Trzesieki (Koszalin): importy z Kotliny Karpackiej, FOGEL 79 S.47

4. 2 Miecze z kolcem do rękojeści Szczecin: jedyne takie na północy, czytac je trzeba jako importy z Czech FOGEL S.47 I 145

5. Szczecin- Police- z wybrzuszoną językowatą płytka do rękojeści; typ Anneheim, kręg nordyjski SCHAUER

6. Na Pomorzu Srodkowym brak zupełnie mieczy prócz 1 z Czapli Nowych (woj. Gdańsk)- grób? FOGEL 79A S.30 LUB 89’ S.25

Struve tłumaczy różnice w liczebności znajdywanych mieczy wyjaśnia odmiennością obrządku (nordyjska: tam zawsze miecz w grobie bo wyróżniająca się jednostka)

1. Czekany – przede wsyztskim typ Nortycken mający się wykształcić nad dolną Wisłą

1. 2 okazy z koryta Odry

2. 1 okaz z Malczkowa- kurhan- KOSTRZEWSKI 1969 S.129,130

3. Słupsko i Ostrowitem – J. DĄBROWSKI 1968 S.102 mapa??

Wszytskie należały do odmiany wschodniobałtyckiej o silnie wyodrębnionym obuchu i szerokim ostrzu. Miały być wytwarzane w okolicach Nortycken (Sambia).

NA FOTO: Popielewko i okolice Szczecina

1. Groty oszczepów –

1. po obu stronach Odry ujawniono kilka małych okazów z tzw. Żeberkiem podporowym np. skarb z Wierzbięcina; wg. Jacoba-Friesena to typ północno-zachodnio europejski Weitgendorf (meklemburgia)

2. z Kotliny Karpackiej tzw. Lancetowate.

3. Typ płaski z rozszerzoną podstawą liścia- na Pomorzu są importami karpackimi

1. INNE - Tarcza z Ognicy (woj. Szczecin) (tarcza z Niepperwiese), w korycie ujścia Odry, średnica 375 mm, zdobiona 4 koncentrycznymi żeberkami, z czego wewnętrzne jest obrzeżeniem wypukłości zakończonej pseudonitem. 4 nity, z czego 2 były umocnieniem uchwytu. Większośc tarcz datowanych na V OEB; Coles nie uznaje Ognicy (niemiecki/szwajcarski rodowód) do tego typu Herzsprung(południowy rodowód) Podobne do Ognicy: Niemcy/ Anglia. Znalezisko z Froslunda- opakowane słomą/sianem- transport – nieofiarne zatem.

IV OKRES EPOKI BRĄZU

Wzrost liczby i różnorodności uzbrojenia za sprawą kontaktów ze strefa nordyjską (Meklemburgia/Brandenburgia)- świadectwem napływ mieczy typu germańskiego

1. Miecze- ujawniane w skarbach lub jako znaleziska luźne w środowisku wodnym przy zupełnym braku w grobach;

1. Podstawowy typ to germański/nordyjski:

- z kolcem do rękojeści: 1 z Dalewa ( skarb wraz 2 mieczami typu liptovskiego) wg Sprockhoffa z Dalewa

- miecze ze sztabą do rękojeści: 2 miecze ze skarbu z Płotów: okazy z wąską sztabą, 2 i 4 otwory na nity, 82 i 79 cm; oba miały ostrza profilowane, jeden zdobiony na jelcu. Wg Fogla typ VII (wg Baudou jest to forma przewodna IV OEB kręgu nordyjskiego); mający rozwinąć się z form prostych (typ II Sprockhoffa) w bardziej złożone na wyspach duńskich,

- Niewiemko – z płytką do rękojeści, wg Szafrańskiego ornamentyka wskazuje na import z Węgier – Bukowski jednak zrwaca uwagę na zdobienie w górnej części ostrza i bocznych krawędzi oraz na wcięcia po obu stronahc w górnej części ostrza mówiąc że przypomina nordysjkie miecze (które miały osobno nasadzoną ozdobę antenowatą).

- okazy z długim kolcem do rękojeści: tzw. forma elegancka bogato zdobiona lub mniej zdobione

- z płytką do rękojeści – dwie odmiany wg Spockhoffa:

*rękojeść w postaci wąskiej sztabki: Lipiany, Płoty, Skrzynice (typ VII wg Fogla) U FOGLA MOŻE S.33; MOŻE DĄBROWSKI S.48 I 100

* wg K. Randsborga typ Hemigkofen: z Przybiernowa (Szczecin) i koryta Regalicy; odpowiadające znaleziskom nordyjskim

b) typ liptovski – z guzem na spłaszczonej gałce i trzema pierścieniami na rękojeści: Dalewo (skarb?), z koryta Regalicy (Szczecin Zdroje) i Trzesieka. Są to importy z płn części Kotliny Karpackiej

c) typ Högl z Jagowa; jedyny taki w Europie Środkowej; pochodzą z węgier/Czech i Słowacji; wg Müllera- Karpego nie da się ustalić czy był to import czy naśladownictwo. Okaz posiada prosty trzon rękojeści z 3 żeberkami poprzecznymi, zdobionymi ornamentem metopowym. Wzdłuż węższych boków trzonu żeberka- motyw jodełkowy.

* TRZEWIK POCHWY MIECZA- jedyny taki przedmiot interpretowany jako okucie dolnej części pochwy miecza pochodzi ze skarbu z Płotów.

2. Groty oszczepów- ta kategoria uzbrojenia występuje rzadko w odróżnieniu od strefy nordyjskiej.

a) typ Borbjerg wg. J. Friesena (typ XII wg Fogla); typ charakterystyczny dla Danii jako import z Europy płd- wschodniej lub naśladownictwo: Osowo, Łupawa (kurhan), , Staw (skarb?) Kostrzewski s.96

b) ) Warniki: 2 groty z liściem w kształcie deltiodalnym, zdobionych na tulejce trzema dookolnymi podwójnymi żeberkami to rzadkie formy – trudno określić pochodzenie; być może kręgu kultury Lünebürg. Wg Fogla jest to typ XI ;wg. G Jacoba- Friesena nawiązują do typów spotykanych w Danii i płd Szwecji jako importy z płd-wsch zasięgu KPP lub płn Balkanów

c) Typ Hulterstad- smukła forma o długim laurowatym liściu i bardzo krótkiej tulejce z otworkami na nity; groty te na ogół niezdobione i mają mocne żeberko środkowe; forma z kręgu nordyjskiego. Z pomorza: dwa egzeplarze ze skarbu z Warblewa

d) Tczewo Suchostrzyg (Gdańsk), Stare Lysogórki i Goleniowo Żdżar; nie do końca jasna chronologia; odkrycie formy odlewniczej tych form na Ślasku; wg J.L. Łuki importy z Karpat Kostrzewski 1966 s.56, 58 i 172

Trudnośc w ustalaniu pochodzenia oraz datowaniu tego typu uzbrojenia.

e)H. Thrane wyróżnia dwa typy identyfikowane m.in. na Pomorzu tj. zachodniobałtycki w liczbie 13 grotów, typ nordyjski i typ osad palowych: 1 Pomorza Zachodniego i 2 z Wschodniego

1. Groty bez charakterystycznych cech (zaliczane do szerokich ram III-V OEB) np. Jelenie

V OKRES EPOKI BRĄZU

W skarbach domiują ozdoby; broń w postaci mieczy w ilości od 2-7 wystąpiła tylko w 16 (na ponad 250).

1. Przedmioty z żelazem : Pojawiają się pierwsze przedmioty z żelaza np.

1. miecz typu Möringen z inkrustacją żelazną (bimnetaliczny, z Czystej ze skarbu, )- miejscowe naśladownictwo wg Sprochoffa, obecnie uważa się go za import ze strefy płd-zachodu (dorzecze górnego Dunaju)

2. miecz typu Aurevier (ze skarbu brązowego, z Witkowa, inkrustacja)- import z południowego- zachodu

Wzrasta w porównaniu z IV OEB liczba elementów uzbrojenia.

1. Miecze – apogeum występowania mieczy; dużo pochodzenia niemieckiego; zwarte występowanie mieczy w całej strefie pobrzeża Bałtyku. (98 egzemplarzy wg Blajera).

1. Grupa o pochodzeniu lub inspiracjach nordyjskich:

- miecze z kolcem do rękojeści (RYCINA Z BUKOWSKIEGO W PREZIE NR 122) i - miecze z rękojeścią ramowatą- rzadko spotykane, typowo nordyjskie, z Pomorza 1 okaz ze skarbu z Kodrąbia na wyspie Wolin. E. Badou zaliczyl go do grupy mieczy języczkowatych z wąskim trzpieniem. RYCINA 1: 7

- miecze z głowicą nerkowatą- rękojeść metalowa(tzw. Typ z pełną rękojeścią)

c) miecze ze sztbakowatą prostą rękojeścią: okaz z Lipian i Tarnowa Pomorskiego RYCINA 1: 5

d) miecze z masywną rękojeścią-; wydzielane podtypy:

- z rękojeścią nerkowatą – pochodzące z Danii, wzorowane być może na podobnych sztyletach, możliwe że były produkowane na Pomorzu jako lokalne (na korzyśc tego przemiawia zdobnictwo inne niż w nordyce); nordyka jako miejsce inspiracji ale nie produkcji. Znalezione w skarbie: Barchanowy, Kodrąb; Luźno: okolice Gdańska, Linowo, Radaczewo, Solibórz, Żeleźno( w torfie z kośćmi ludzkimi i podobno otrogami), miejsce nieznane z Pomorza Wschodniego

- miecze typu antenowego – występują na szerokich obszarach Europy; wydziela się podtypy w ramach ; wg. Thranego i uznaje możliwość lokalnych ich naśladowań: np. *Tarqunia: na Pomorzu jako kopie północnoniemieckie (9: skarby lub ze środowiska wodnego); wyjątkowa forma znaleziska ze Szczecina Klęskowa (RYC BUKOWSKIEGO2 :6 walcowate wgłębienie środkowe

*Weltenburg- szeroki zasięg występowania po Italię, jedyny tego typu ze skarbu z Rynarzewa (skad znany tez jst miecz typy Tarqunia RYC 2BUKOWSKIEGO :5); ale znane są naśladownictwa tego typu na Pomorzu: 8: Chociwel, Mierzyno, Mierzynko, Stare Borno, Goleniów, Łebcz (RYC. 2:8), Nadarzyn, Nieborowo(SIUCHNINSKI 1956 S.353, 355, RYC. 2A).

*Nona- północnoniemieckie naśladownictwa, z Pomorza znane 2 z: Trzebiechowa i okolic Koszalina

* Do mieczy typu antenowego zaliczany prze H. Thranea jest bogato zdobiony okaz z Bielczyn (kuj-pom): albo długi sztylet albo długi miecz. Wsród polskich badaczy był pomijany; inni wskazują na ornamentykę nawiązującą do północy (Sprockhoff); Muller Karpe szuka jego przynaleznosci do typu Liptov, choć ukształtowanie rękojeści ornement i charakterystyczne wycięcie u podstawy może być problematyczne.

- typ Möringen – charakterystyczna dla młodszej fazy V OEB(Hab3), pochodzenia nadłabskiego; występują od Francji po Szwecję, choć strefowo. Wyróżniane są III typy i oraz odmiana wschodniołabska w jego ramach. Na Pomorzu wystąpił typ Moringen I i typ wschodniołabski: 13 okazów . Wg Blajera: 17 znalezisk, z koncentracją w skarbach u ujścia Wisły, w części wyżynnej na płd od Gdanska. RYC.2 :2

- typ Auveniere- Muller-Karpe opowiedział się za produkcją ich w płd Niemczech lub Szwajcarii; rzadko w strefie nordysjkiej; na Pomorzu 1 okaz: z Witkowa. Charakter importatywny MIECZ Z WITKOWA, BYŁ JUŻ

- miecz z Trzynika- z kolcem do rękojeści; równomiernie zwężającą się od nasady ku sztychowi głownię o soczewkowatym przekroju, wzmocnioną środkowym żeberkiem. Wzdłuż krawędzi, na obydwu stronach głowni, widoczne są podwójne żłobki – strudziny. Podstawę jelca tworzą ustawione ukośnie ramiona przechodzące w krótki, prosty, walcowaty kolec. Kolec od nasady głowni oddziela poziome zgrubienie. Wymiary: długość całkowita 41 cm; długość głowni 34 cm; największa szerokość 3,5 cm; grubość 0,8 cm; długość kolca do osadzenia rękojeści 5 cm.

f) Szczecin-Klęskowo- okucie brązowe pochwy miecza, o formie lejkowatej; być może związane jest z odkrytym w rtym skarbie mieczem antenowym lub jest dolną częścią drzewca oszczepu; trudno określić przynależność typologiczną.

e) okucie pochwy miecza typu Buchenbach: z Myśliborza, z okresu mieczy brązowych i bimetalicznych; charakterystyczne dla Bawarii; HaC. Jedyny w tym rejonie

Podsumowanie: znajdowane w skarbach, pojedynznych grobach, w środowisku wodnym lub jako luźne znaleziska lądowe pokrywają się z kontekstami skandynawskimi.

1. Sztylety

1. Z kolcem do rękojeści- tylko 3 okazy z Chłopowa, Wałdysławowa(skarby) i Szczecina-Klęskowa. Pod względem kształtu przypominają zminiaturyzowane miecze tego typu.

2. Typu irlandzkiego ze skarbu z Buku; z czwroroboczną tulejką, i otworami na nity, w połowie przełamany; skarb ozdób.

1. Groty oszczepów- wielu badaczy wskazywało na problemy z klasyfikacją typologiczną i datowaniem grotów oszczepów. Następuje widoczne rozróżnienie pomiędzy groty pochodzące ze strefy nordyjskiej i osad palowych (tzw. Phalpaubronze); wyróżniane są na podstawie 3 cech: profilowania tulejki, grupy linii kreskowanych otaczających tulejkę i zakończenia tulejki (niekiedy karbowaniem) oraz grupy poziomych kresek zdobionych dodatkowo stojącymi bądź wiszącymi od zewnątrz półkulami. W rzeczywistości trudno odróżnić pochodzenie danej formy.

Według Kostrzewskiego liczba ich w tym okresie rośnie; wyróżnia on groty zdobione na tulejce poprzecznymi rowkami (importy z terenów płd-zach KPP). Omawia szczegółowo ok 16 okazów, m,in:

1. Szczecin-Klucze – bardzo długi wysmukły grot o wąskim liściu, zdobiony na krawędzi grupą rowków oraz trójkątami ukośnie kreskowanymi.

Podziału grotów podjął się również Jerzy Fogel wyróżniając 4 typy: 1).typ IV sasko-turyński: skarb z Gabow 2). Typ V: zdobiona tulejka, typ zachodniobałtycki; 19 okazów wyłącznie z Pomorza Środkowego i Zachodniego, znajdowane wyłącznie w skarbach lub jako luźne. 3).Typ XV o długim lancetowatym liściu i małej tulejce, wyrób występujący tylko w płn części Niżu Polskiego = wyrób lokalny 4). Typ XVI składający się z mało charakterystycznych typów z lancetowatym grotem; wyróżnione kilka podtypów: podtyp B- znaczna długość i wysmukła forma (3 okazy), podtyp C- niewyróżniające się typy o szerokiej chronologii, charakterystyczne dla Pomorza.

1. Groty zdobione na zakończeniu tulejki 2-3 profilowanymi żeberkami, o długim wąskim liściu, charakterystyczne dla IV OEB, ale występowały też w VOEB, typ sasko-turyński. Znlesiska: skarb z Gabow (w skarbie z 11 innymi grotami) oraz jeden z Witkowa (nie ma zakończenia tulejki zdobionej żebrkiem).

2. Groty typu Badene – zdobione 2-3 żeberkami na zakończeniu tulejki; znany jeden z Pomorza: Podole Małe

3. Groty o nieprofilowanej tulejce zdobione grupami kresek i koncentrycznych półłuków- charakterystyczne głównie dla V OEB, występują na terenach Danii; z Pomorza znane: ze skarbu z Gabow (być może zdobiony motywami falistymi, powinniem zostać włączony do grupy grotoó w typie zachodniobałtyjksim) i z Kołobrzegu (uzawany za import ze strefy alpejskich osad palowych)

4. Importy z południa/ południowego-zachodu: 1) grot zdobiony na tulejce pojedyncza linia zygzakowatą z Niemrzyna 2) grot zdobiony 3 pękami linii ze skarbu z Główczyc 3) 2 groty z Warnowa

5. Groty zdobione na tulejce półłukami umieszczonymi w rzędach- koncentracja w Niemczech i Danii; bogata ornamentyka powierzchni tulejki (dwa wewnętrzne pasy zdobione motywem tworząceym choinkę). 1) skarb z Gabow 2) z Piaseczna (wg Kostrzewskiego import z płd-zachodu) zdobiona tulejka oraz podstawie liścia wzdłuż tulejki.

6. Groty typu zachodniobałtyckiego- występują w strefie połduniowo i zachodniobałtyckiej, sporadycznie w Szwajcarii i Holandii. Charakterystyka: długośc liścia to ok. 70-80% całej długości, okazy zdobione i nie, nie mają otworów na nity ( w odróżnieniu od tych z osad palowych), tulejka często kształtu trąbkowatego. Znaleziska: 1). Skarb z Gabow- 6 grotów tego typu, z liniami na zakończeniu tulejki 2). Szczecin- Klęskowo- skarb, 3 okazy 3). Okaz w Witkowa 4)

7. Groty z tulejką zdobione na przemian grupami perełek i ??(pałeczek??) – rzadkie znaleziska, łącznie 4 z czego 2 z Pomorza: z Bansin i z Rokitek

8. Groty z tulejką zdobioną na zakończeniu rzędami punktów oraz poprzecznych rowków; najczęściej w dorzeczu rzeki Ems; na Pomorzu znane z Bożenic

Okazy związne z KPP to okazy duże o prostej formie, o proporcji długości liścia i tulejki 1:1 np. Witkowo, Będargowo Szczecińskie. Zdaniem Sprockhoffa pierwowzroy tych grotów wystąpiły na terenie Grecji.

2 znaleziska z trudnością ich zaklasyfikowania: 1). Okaz ze skarbu z Wierzchowa – szeroki liśc, masywna tulejka, niezdobiony, charakterystyczny dla KŁ, występujące też w strefie nordyjskiej 2). Okaz ze skarbu ze Świnińska- bez analogii w formie; krótka tulejka w stosunku do liścia może przypominać okazy nordyjskie

Trudności przysparzają zwykłe, niezdobione groty (często małe), znane ze skarbów lu luźnych znalezisk. Sprockhoff nazwał je ogólnie grotami typu popielnicowego

1. Okucia drzewców grotów oszczepów – Sprockhoff zwaraca uwagę na prawie całkowity brak cylindrycznych długich okuć do drzewców, wykonanych z brązu. Jedyny okaz z Pomorza: Brzezinka (woj. Gorzów Wlkp), wykazuje on jednak nawiązania do starszych okuć z ostrym zakończeniem. Wskazuje się na jego północnoniemieckie pochodzenie.

2. Hełm – z koryta Regalicy, typ tzw. Kapturowaty o bogato zdobionej powierzchni, trudne datowanie ze względu ze to znalezisko luźne. Wg Sprockhoffa nawiązuje motywami zdobiczymi do wschodniej grupy KPP: porównanie z situlą z Köhl- Riehl i naczyniem z Rossil. Jako miejsce pochodzenia wymienia północne Węgry.

Wg Schauera jest to dwód na oddziaływania itlaskie; m.in. jeszcze miecze typu Tarqunia i antenowe typu Waltenburg z Pomorza.

WCZESNE ŻELAZO

HaC :

1. Miecze- 5 egzemplarze wymienia Blajer: 2 żelazne z grpbu i 3 pojedyncze egzemplarze brązowe ; z czego z całej Polski wymienia 27 okazów.

1. Ińsko

2. Czysta

3. Modlimowo

4. Lipinka (Pomorze wschodnie)

1. GROTY OSZCZEPÓW – mało znanych grotów na ziemiach polskich- tylko 23 egzemplarze; na Pomorzu Zachodnim tylko 2 żelazne okazy z grobu.

2. SZTYLETY- nie ma na ziemiach polskich, ani na Pomorzu zatem, sztyletów które można datować na WEŻ; pojedyncze pochodzą z Łubnic (łódzkie) i skarbu z Witaszkowa.

HaD:

1. MIECZE- nie ma; najbliższy w Sękowicach (lubuskie) nad Odrą, grupa górzycka; jednosieczny żelazny

2. GROTY – znane ze wschodniopomorskiego skarbu w Tczewie (środowisko suche)- 1 egzemplarz brązowy! Oraz 5 okazów z Nosibądów również ze skarbu