Oświeceniowe i romantyczne polemiki

Wstęp:

Twórcy okresu oświecenia i romantyzmu toczyli ze sobą spory na różne tematy. Poruszane kwestie to np.:

• miejsce poety w społeczeństwie oraz kształt i rola jego twórczości,

• koncepcja narodu (wielonarodowościowa, etnocentryczna itp.),

• idea Słowiańszczyzny,

• problemy społeczne (np. emancypacja kobiet) i narodowe.

My przedstawimy teraz kilka wybranych polemik.

1. Libertynizm Gosia

2. Walka klasyków z romantykami Asia

3. Cyganeria Asia

4. Mickiewicz Słowacki Gosia

5. Norwid Lenartowicz poezja Magda

6. Norwid Lenartowicz Słowianie Jola:

Inną kwestią różniącą poetów była słowiańszczyzna.

• Norwid zarzucał Słowianom brak samodzielności myślenia, skłonność do naśladowania tego, co wymyślili inni.

• Lenartowicz widział w ludach słowiańskich umiłowanie swobody i pokoju.

• „Na lipę słowiańską”: jeden z pierwszych utworów L. w duchu słowianofilskim, zapowiadał odrodzenie Polski i Słowiańszczyzny, tak jak co roku odradza się lipa.

• „Gladiatorzy” to „pieśń ku czci naddziada”. Oskarżył w nich władców słowiańskich, że przez ambicje dynastyczne i walki sprawili, że Słowianin: „Za próżną sławę, za złota cenę / Jako gladiator zbroczył arenę”. Utwór zamyka wizja przyszłości, w której zwycięży naród gladiatorów, czyli odrodzona Polska.

• Norwid: 1882 w wierszu Słowianin wysłanym to Lenartowicza zastosował, rozgoryczony sobie współczesnymi, porównanie, potępiające bierność myśli i naśladownictwo: „Jak Słowianin, gdy brak mu naśladować kogo, / Duma, w szerokim polu, czekając na siebie – / Gdy z dala jadą kupcy gdzieś żelazną-drogą, / Drżą telegramy w drutach i balon na niebie”.

1. Ziewonia Mickiewicz Gosia

2. Krasiński Mickiewicz Żydzi Jola:

Kwestia relacji polsko-żydowskich wiązała się ściśle ze sporami o koncepcję narodu.

Dwa etapy:

Pierwszy z nich to przedstawienie w utworach z lat 30. postaci Żydów:

• Mickiewicz – Jankiel z „Pana Tadeusza” (1834): przedstawiony jaki przeciwieństwo panujących stereotypów o Żydach (cieszy się poważaniem wśród miejscowej szlachty, jest rzetelny w interesach, wrogi wobec pijaństwa), ma także podwójną tożsamość – przywiązany do wiary ojców, a jednocześnie polski patriota. -> wzór Polaka-Żyda.

• M: koncepcja narodu jako wspólnota obywateli równych wobec prawa, obejmująca wszystkie narodowości i stany Rzeczypospolitej.

• Krasiński – grupa Przechrztów z „Nie-Boskiej komedii” (1835): Przechrzci z „Nie-Boskiej komedii” udają przywiązanie do rewolucji, by w rzeczywistości wyniszczyć chrześcijaństwo i objąć władzę nad całym światem (teorie spiskowe przypisywane Żydom, niechęć do neofitów, podstępność i tchórzostwo)

• Listy: Żydzi głównym obok Rosji wrogiem Polski (osłabiają warstwy rdzennie polskie)

• Żyd neofita nie będzie nigdy polskim patriotą, pozostanie na zawsze obcy polskości z powodu swojego pochodzenia.

• Jednocześnie nie proponował, by Żydów z polskiej ziemi wyrzucić, ale by się im przeciwstawić, wzmacniając solidaryzm narodowy i wspólne działanie szlachty i ludu.

• Naród: koncepcja etnocentryczna, szlachta i lud wiejski, odrzucenie zasady asymilacji i współpracy.

Drugi etap:

• M: wykłady paryskie (lata 40.): skrytykował przedstawienie Żydów przez Karsińskiego („ujął fałszywie cechy tych typów narodowych”). Podkreślał związek mesjanizmu żydowskiego i polskiego

• Duch Polski, Francji i Izraela miały, jego zdaniem, zbliżyć się do siebie w wymiarze metafizycznym i wspólnie przygotować drogę zbawienia.

• Krasiński: „Psalmy przyszłości”: izraelscy współmieszkańcy pojawiają się jako grupa polskości obca, a nawet wroga („Psalm miłości” 1845: etnocentryczna wizja narodu, Żydzi i mieszczanie jako warstwy obce i nieprzychylne polskości, nie wnoszące nic do dziejów zbiorowych narodu; „Psalm żalu” 1848: Żydzi jako antypolscy zdrajcy i łupieżcy korzystający z nieszczęścia szlachty).

• „La Correspondent” 1847: analogia losów Polski i Izraela: doceniał rolę starotestamentowych Żydów, że po wydaniu na Chrystusa, naród ten przekreślił swoją wielkość, a wybraństwo Boże przeszło na Polaków, którzy najpełniej, jego zdaniem, wcielali w życie świata ideę ewangelicznej miłości.

Listy: bardziej bezceremonialnie oceniał „żydowską” opcje Mickiewicza. Pisał m.in. że Żydzi to naród pogański, z własnego wyboru wróg całej ludzkości, lustrzane przeciwieństwo chrześcijańskiej Polski. Wykpił także mickiewiczowsko-towianistyczną koncepcję braterstwa duchowego Izraela, Polski i Francji.

1. Psalmy przyszłości Asia

2. Hoffmanowa Żmichowska Magda

3. Miłość romantyczna Magda

Zakończenie:

Na tym zakończyłybyśmy prezentację najciekawszych, naszym zdaniem, polemik.

Twórcy, jak można było zauważyć, prezentowali swoje poglądy w utworach literackich, listach, na łamach prasy, często także wyrażali je swoją postawą życiową. Ich pomysły były wyrazem niezadowolenia z zastałej sytuacji, a polemiki miały przekonać innych do przyjęcia najlepszych – zdaniem ich autora – poglądów. Część sporów w ówczesnym czasie w ogóle nie została zauważona, inne były szeroko komentowane, jednak wszystkie zaproponowane przez oświeceniowych i romantycznych twórców pomysły zweryfikował czas.