PODSTAWY BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO

Wykład 1

10.10.2013

BEZPIECZEŃSTO EKOLOGICZNE JAKO CEL WSPÓŁCZESNEJ POLITYKI EKOLOGICZNEJ

TEZY WYKŁADU 1 : aby właściwie zrozumieć polityczną sferę problemów związanych ze współczesną ochroną środowiska i jej miejsce w polityce ZR, należy pamiętać o tym że jest ona pod wieloma istotnymi względami zdecydowanie odmienna od form ochrony przyrody, które znamy z przeszłości.

CELE I MOTYWY OCHRONY PRZYRODY – tabela

Pradzieje – motywy religijno-magiczne – cele odrębność i więzi – formy zwierzę totemiczne

Pierwsze cywilizacje – religijne – przychylność bogów – święte głazy, zwierzęta

Starożytność – XVIIIw. – partykularno-gospodarcze – żywność dla uprzywilejowanych – tury, łososie

Starożytność XVIII w. – estetyczne – potrzeby estetyczne – ptaki śpiewające

1 połowa XIXw. – narodowe i nacjonalistyczne – państwo narodowe – Tatry, ustawy III Rzeszy

2 połowa XIX – 1 poł. XXw. – konserwatorskie – naturalne laboratorium – parki narodowe

Współczesność – problem ekologiczny – jakość życia (bezpieczeństwo ekologiczne) – środowiskowa polityka ZR

MOTYWY RELIGIJNO-MAGICZNE

Cele: odrębność grupy i więzi społeczne

MOTYWY RELIGIJNE

Cele : Oddanie czci bogom. Zapewnienie sobie przychylności bogów.

MOTYWY PARTYKULARNO-GOSPODARCZE

Cele : smaczne mięso i ryby. Ćwiczenie sprawności. Rozrywka.

MOTYWY ESTETYCZNE

Cele : zaspokojenie potrzeb estetycznych.

MOTYWY NARODOWE I NACJONALISTYCZNE

Cele : Rozbudzenie miłości do ziemi ojczystej i poczucie więzi z jej mieszkańcami.

MOTYWY KONSERWATORSKIE

Cele : Wola zachowania zagrożonych gatunków i ekosystemów ze względu na ich znaczenie poznawcze.

TEZA WYKŁADU 2 : Współczesna polityka ZR jest uwarunkowana przez pojawienie się nowego problemu społecznego, jakim jest problem ekologiczny.

Problem społeczny to sytuacja społeczna :

• Zdefiniowana przez wpływową grupę społeczną lub instytucję jako zagrażająca uznanym wartościom;

• Oddziałowująca na duże grupy ludzi;

• Podatna na zmiany w wyniku podejmowanych działań naprawczych (chodzi tu o to, że nie jest to proces „naturalny”, nieuchronny, że w danej sprawie da się coś zrobić).

PROBLEM EKOLOGICZNY.

Problem ekologiczny pojawia się wtedy, gdy znaczące grupy społeczne lub instytucje uznają jakąś sytuację stworzoną przez człowieka za niebezpieczną dla środowiskowych warunków życia społecznego.

Struktura problemu ekologicznego :

• Fakty fizyczne – są one przyrodniczą podstawą problemu ekologicznego;

• Wartości społeczne – są one punktem odniesienia przy formułowaniu problemu ekologicznego;

• Zachowania społeczne - są one społeczną przyczyną problemu ekologicznego i właśnie tu da się coś zmienić.

Uwarunkowania środowiskowej polityki ZR :

• Ograniczony charakter możliwości odtwórczych przyrody;

• Istnienie znaczącego obserwatora dokonującego oceny środowiska z punktu widzenia systemu wartości określających pożądany stan środowiska;

• Działania ludzi wywołujące problemy środowiskowe.

ŚRODOWISKOWA POLITYKA ZR

Cele środowiskowej polityki ZR:

Nadrzędny (ogólny): wysoki poziom jakości życia ludzkiego.

Instrumentalny (bezpośredni) bezpieczeństwo ekologiczne.

BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE jako cel ZR

Urzędowa definicja Bezpieczeństwa ekologicznego zapisana w dokumencie Nowa polityka ekologiczna państwa.

Bezpieczeństwo ekologiczne :

• Nieskażona woda

• Czyste powietrze

• Trwałe występowanie wszystkich żyjących obecnie dzikich gatunków zwierząt

• Zdrowa żywność

• Możliwość rekreacji i wypoczynku

Naukowa definicja bezpieczeństwa ekologicznego autorstwa prof. Marka Pietrasia z UMCS.

Bezpieczeństwo ekologiczne to taki stan stosunków społecznych który:

• Ogranicza i eliminuje zagrożenia ekologiczne

• Promuje pozytywne działania, służące realizacji wartości istotnych dla istnienia i rozwoju narodów i państw

O bezpieczeństwie ekologicznym można mówić zarówno w odniesieniu do pojedynczego państwa, jak tez do stosunków międzynarodowych.

Przykład działań zapobiegawczych na rzecz bezpieczeństwa ekologicznego :

• Na podstawie ustawy o ochronie powietrza i rozporządzenia Rady Ministrów organy planowania i gospodarki przestrzennej są w przypadku rozpatrywania planów nowych inwestycji m.in. zobowiązane do :

- ustalenia istniejącego w określonym terenie stopnia zanieczyszczenia powietrza;

- Rozważenia, czy dodatkowe zanieczyszczenie emitowane przez projektowany obiekt nie będzie

Przykłady (koniecznych) działań INTERWENCYJNYCH na rzecz bezpieczeństwa ekologicznego :

• W 1994 800 000 Tutsi zostało wymordowanych przez Hutu.

• Społeczność międzynarodowa pozostała bierna.

Przykład działań konstruktywnych na rzecz bezpieczeństwa ekologicznego :

• Protokół z Kioto to międzynarodowe porozumienie w sprawie przeciwdziałania globalnemu ociepleniu

• Ma na celu ograniczenie emisji CO2

Wykład

7.11.2013

NARZĘDZIA POLITYKI EKOLOGICZNEJ I POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

Teza wykładu 1.

Potwierdzeniem wysokiej rangi polityki ekologicznej i polityki ZR są narzędzia wypracowane do ich prowadzenia na arenie międzynarodowej i krajowej.

Teza nr2.

Ze względu na relacje między polityką ZE i polityką ekologiczną narzędzia polityki ZR są zarazem narzędziami polityki ekologicznej.

PORZĄDEK WYKŁADU.

1. Klasyfikacja narzędzia polityko ekologicznej i polityki ZR

2. Narzędzia prawne

3. Narzędzia edukacyjne

4. Narzędzia ekonomiczne

Ad 1.

Narzędzia polityki ZR :

- prawne : prawo międzynarodowe, unijne i krajowe

- edukacyjne : edukacja dla ZR

- ekonomiczne : partnerstwo publiczno- prywatne, podatki ekologiczne

ZASTOSOWANIE NARZEDZI ZR :

- prawne – działania dopuszczalne ekologiczne

- edukacyjne – akceptacja dla polityki ZR

- ekonomiczne – zapewnienie ekonomicznej efektywności polityki ZR; obniżenie opodatkowania pracy i kapitału w zamian za wzrost opodatkowania oddziaływania na środowisko

Ad 2.

PRAWNE NARZĘDZIA POLITYKI ZR

Zasada ZR jest obecna w działalności i systemie prawnym :

• ONZ

• UE

• Rzeczypospolitej Polskiej

ONZ :

• Komisja Brundtland, Raport Our common Future (1987)

• Pierwszy szczyt ziemi : Konferencja Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska I Rozwoju:

- odbyła się między 3-14 czerwca 1992 w Rio de Janeiro

- Dotyczyła tamatów związanych ze środowiskiem naturalnym i rozwojem.

Uczestnicy:

- 172 kraje

-108 przywódców państw i rządów

-około 2400 osób z organizacji pozarządowych

-około 17 tysięcy osób równoległym Forum NGO

- Łącznie z Forum NGO około 30 tysięcy uczestników i obserwatorów.

• Drugi szczyt ziemi : Światowy szczyt ZR

- odbył się w dniach 26 sierpnia – 4 września 2002 w Johannesburgu

- główny cel : osiągnięcie globalnego ZR

- Uczestnicy: 10 tys. Delegatów z 191 krajów, 100 przywódców państw i rządów, 8 tysięcy przedstawicieli organizacji pozarządowych i sektora prywatnego; łącznie z Forum NGO około 60 tys. Uczestników i obserwatorów.

• Trzeci Szczyt Ziemi (rio+20) : odnowienie idei ZR

- odbył się w dniach 20-22 czerwca 2012 w Rio de Janeiro

- główny cel: promocja koncepcji „zielonej gospodarki”, czyli rozwoju gospodarczego zgodnego z ideą ZR jako narzędzia eliminowania ubóstwa na świecie

- sytuacji polityczno-gospodarcza : kryzys ekonomiczny

- uczestnicy: Delegaci ze 190 krajów (nie przybyli : barack Obama, Angela Merkel, David Cameron, przybyli przywódcy brazylii, Rosji, Indii, Chin, tj „klimatosceptycy”)

- brak zdecydowanych rozwiązań

UNIA EUROPEJSKA :

• ZR jest ideą nadrzędną UE. Traktat o UE Maastrich 7.02.1992 nakłada obowiązek włączenia ZR do wszystkich polityk europejskich

• Zr dotyczą najważniejsze dokumenty strategiczne UNII :

- strategia lizbońska (2000, 2005)

- strategia ZR UE (2001.2006)

Oba dokumenty traktuje się jako komplementarne części realizacji tego samego zadania. Zadanie to polega na stworzeniu czystszej, sprawiedliwszej i lepiej prosperującej Europy.

- Europa 2020 – strategia na rzecz inteligentnego i ZR sprzyjającego włączeniu społecznemu

CELE STRATEGII ZR UE:

1. Wysoki poziom ochrony środowiska

2. Spójność i sprawiedliwość społeczna

3. Dobrobyt gospodarczy

4. Promocja ZR na całym świecie

POLSKA :

• Zasada ZR jest w Polsce normą konstytucyjną

• Została proklamowana w art. 5 Konstytucji RP

• Do zasady ZR Konstytucja nawiązuje także w art. 74 : Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.

ZASADA ZR występuje w ustawodawstwie zwykłym :

• Ustawa z 31.01.1980 o ochronie i kształtowaniu środowiska

Po nowelizacji z 1997 roku zawiera pierwszą legalną definicję tego terminu.

W art. 3 ust. 3a ZR – taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym w celu zrównoważonych szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli – zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń – następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości …. Wrrr!

• Ustawa z 27.04.2001 prawo ochrony środowiska (zastąpiła ustawę z 1980)

• Ustawa z 7.07.1994 o zagospodarowaniu przestrzennym

• Ustawa z 27.03.2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (zastąpiła ustawę z 1994)

• Ustawa z 4.02.1994 prawo geologiczne i górnicze

• Ustawa z 10.04.1997 prawo energetyczne

• Ustawa z dnia 5.06.1998 o samorządzie wojewódzkim

• Ustawa z dnia 12.05.2000 o zasadach wspierania rozwoju regionalnego

• Ustawa z dnia 18.07.2001 prawo wodne

• Ustawa z 16.04.2004 o ochronie przyrody

Ad 3.

Edukacyjne narzędzia polityki ZR

• Lata 2004-2014 zostały ustanowione Dekadą Edukacji dla ZR (nazywaną później także Dekadą Ziemi)

• Decyzję o Dekadzie Edukacji dla ZR podjęło Zgromadzenie Ogólne NZ

• Jej zdaniem jest propagowanie zrównoważonych zachowań, inspirowanie krytycznego i twórczego myślenia, pozwalającego znaleźć rozwiązanie problemów uniemożliwiających trwały rozwój

• Role koordynatora działań powierzono UNESCO.

NARODOWA STRATEGIA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ przez edukację do zrównoważonego rozwoju (NSEE)

• 1995 – realizacja zalecenia Agendy 21 – początek prac nad przygotowaniem strategii

• 1997 – przyjęcie strategii przez ministrów ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa oraz edukacji narodowej

• 1998 – akceptacja strategii przez sejmową i senacką komisję ochrony środowiska

• 1999-2000 aktualizacja strategii i dostosowanie do nowych warunków związanych z wprowadzeniem w Polsce kolejnych reform.

Cele edukacji na rzecz ZR

„Edukacja na rzecz ZR realizuje następujące cele :

• Kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi.

• Umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywanie wiedzy i umiejętności niezbędnych do poprawy stanu środowiska

Wady NSEE :

• Polska strategia edukacji dla ZR jest przestarzałą strategią edukacji ekologiczne. Uwzględnia zaledwie jeden z trzech ładów ZR.

• Jako strategia edukacji ekologicznej nie jest dokumentem spójnym. Znalazły w niej odzwierciedlenie sprzeczne koncepcje etyki ekologicznej : antropocentryczna i biocentryczna.

Międzynarodowa Strategia Edukacji dla ZR

• Strategia edukacji dla ZR została przyjęta w 2005r. przez Europejską Komisję Gospodarczą ONZ

• Celem strategii jest włączenie kluczowych tematów ZR do formalnych systemów kształcenia oraz edukacji nieformalnej i …. ???? wrrr

• Tematy : prawa człowieka, zmniejszenie ubóstwa, zdrowie, różnorodność kulturowa, pokój, zarządzanie zasobami naturalnymi, ochrona środowiska, gospodarka, bezpieczeństwo, etyka, demokracja, sprawiedliwość społeczna

WNIOSKI :

• NA EZR składają się powiązane zagadnienia dotyczące środowiska, społeczeństwa i gospodarki

• Poszerza ono pojęcie edukacji ekologicznej

• Edukacja ekologiczna powinna zostać przekształcona i uzupełniona o inne dziedziny nauczania, w sposób zapewniający zintegrowane podejście do edukacji dla ZR

(na podstawie pkt 14 Strategii Edukacji dla ZR z 2005)

EDUKACYJNE NARZEDZIA POLIYKI ZR : cele edukacji dla ZR

Podstawą kompetencji społecznych są wartości-cele

• Armin Grunwald, profesor Uniwersytetu we Freiburgu, współpracownik Parlamentarnej Rady ds. ZR przy Bundestagu

Wartości-cele ZR :

• Bezpieczeństwo bytowe – ład środowiskowy

• Perspektywy rozwoju – ład społeczny

• Potencjał produkcyjny – ład gospodarczy

Wartości- środki ZR

• Prawdomówność cen i rewolucja efektywności – ład środowiskowy

• Zrównoważona konsumpcja – ład społeczny

• Potencjał usługowy natury – ład gospodarczy

PRAWDOMÓWNOŚĆ CEN I REWOLUCJA EFEKTYWNOŚCI

• Edukacja dla ZR to uświadomienie wpływu wartości dotyczących gospodarki rynkowej na efektywność gospodarowania w służbie obecnych i przyszłych pokoleń

• Powrót do cen wyrażających prawdziwą wartość produktów włącza rynek do walki z kryzysem środowiskowym (ekokapitalizm)

• Wszelkie zniekształcenia cen (np. dotacje do transportu i energii) uniemożliwiają rynkom rozwój efektywnej gospodarki…..wrrrrrrrrrrrrrrr!

ZRÓWNOWAŻONA KONSUMPCJA :

• Edukacja dla ZR to uświadomienie wpływu wartości wyznawanych przez mieszkańców bogatej północy na sytuację biednego południa

• Zmiana preferencji konsumpcyjnych na północy wystarcza na zapewnienie minimum egzystencji na południu

POTENCJAŁ USŁUGOWY NATURY

• Edukacja dla ZR to uświadomienie wpływu wyznawanych wartości na zachowanie i wykorzystanie usługowego potencjału natury

• Zniszczenie usługowego potencjału natury naraża gospodarkę na straty z tytułu konieczności inwestowania w sferę usług świadczonych przez przyrodę za darmo

• Łączna wartość 17 zbadanych usług świadczonych przez przyrodę jest oszacowana na 33 biliony dolarów rocznie

• W tym zakresie przyroda dostarcza usług o wartości przekraczającej:

- 100 razy produkt krajowy brutto Polski w 2000 roku (wyniósł 327,5 mld USD)

- 18,3 razy roczny dochód brutto całego świata

• Dobra i usługi dostarczane przez cały ekosystem morski są równe ogólnoświatowemu dochodowi rocznemu brutto czyli około 1,8 biliona dolarów

• Lasy na Ziemi zapewniają usług o wartości 4,7 biliona dolarów rocznie

• Pszczoły – wartość zapylania upraw oszacowano w 1989 na 100 miliardów dolarów

Ad 4.

EKONOMICZNE NARZĘDZIA POLITYKI ZR

• DEFINICJA Partnerstwo publiczno-prywatne : jest popartą o formalną umowę długoterminową współpracą pomiędzy jednostkami administracji publicznej a podmiotami prywatnymi w sferze usług publicznych.

• Cel PPP : stworzenie składników infrastruktury umożliwiającej świadczenie usług o charakterze publicznym.

• Specyfika PPP: polega na oddzieleniu sfery odpowiedzialności polityczno-prawnej i sfery działań gospodarczych.

Zalety PPP : każdy z partnerów robi to, na czym zna się najlepiej:

• Partner publiczny, świadczy usługi publiczne, odpowiadając za : dostępność usług; jakość usług

• Partner prywatny : prowadzi działalność gospodarczą; osiąga zyski z inwestycji w usługi publiczne

ZAKŁADANE EFEKTY PPP :

• Zwiększenie wolumenu świadczonych usług publicznych

• Wzrost efektywności realizacji usług publicznych

• Przykład : władze gdańska i francuska firma Saur

PODSUMOWANIE

1. Prawne narzędzia polityki ZR pełnią ważną rolę z punktu widzenia potrzeby i możliwości przezwyciężania globalnych problemów środowiskowych.

2. Edukacyjne narzędzia polityki dla ZR w Polsce wymagają odejścia od traktowania edukacji dla ZR jako odmiany edukacji ekologicznej.

3. Edukacja dla ZR ma postać krytycznej analizy rezultatów działania według alternatywnych wartości.

4. Edukacja dla ZR przyczynia się do rozwoju kreatywnego myślenia, odkrywania i przyjmowania niestereotypowych rozwiązań.

5. Ekonomiczne narzędzia polityki ZR zwiększają wielkość i efektywność środków finansowych które można przeznaczyć na rozwiązywanie problemów społecznych.