I. SKŁAD ŻYWYCH ORGANIZMÓW

1. PIERWIASTKI

MAKROELEMENTY

PIERWIASTEK	WYSTĘPOWANIE I ROLA	OBJAWY NIEDOBORU
FOSFOR P	Składnik kwasów nukleinowych, płynów ustrojowych, przenośnikow energi ATP i ADP, obecny w kościach i tkance norwowej	Zahamowanie przemian metabolicznych (np. oddychania komórkowego) , Krzywica
SIARKA S	Składnik enzymów, aminokwasów, insuliny, i tiaminy, uczestniczy w procesach oddychania komórkowego.	Zaburzenia równowagi ustrojowej
WAPŃ Ca	Składnik kości i zębów, aktywator enzymów, niezbędny do funkcjonowania układu nerwowego i mięśniowego, bierze udzial w krzepnięciu krwi	Krzywica, łamliwość kości, choroby i utrata zębów, zaburzenia krzepnięcia krwi
POTAS K	Bierze udział w polaryzacji błon komórkowych, wpływa na ciśnienie osmotyczne płynów wewnątrzkomórkowych	Osłabienie pracy serca i mięśni
SÓD Na	Wpływa na ciśnienie osmotyczne płynów pozakomórkowych i osocza	Utrata pobudliwości komórek
CHLOR Cl	Aktywator enzymów żołądkowych, ułatwia uwalnianie dwutlenku węgla z erytrocytów	Zaburzenia trawienia i procesu oddychania komórkowego
MAGNEZ Mg	Aktywator enzymów, stabilizuje strukturę rybosomów, powoduje wzrost lepkości cytoplazmy	Wzrost pobudliwości nerwowo-mięśniowej, nieregularna praca serca, rzucawka

Makroelementy są niezbędne do życia i mają większy ilościowy udział w budowie organizmu.

Makroelementy to pierwiastki, które stanowią nie mniej niż 0,01% suchej masy każdego organizmu.

MIKROELEMENTY

PIERWIASTEK	WYSTĘPOWANIE I ROLA	OBJAWY NIEDOBORU
ŻELAZO Fe	Skłądnik białek złożonych (np. Hemoglobiny) I wielu enzymów	Anemia, osłabienie, bóle głowy, arytmia serca
CYNK Zn	Składnik insuliny i wielu enzymów, nizbędny do syntezy regulatoró wzrostu	Spowolnienie procesu gojenia się ran, łamliwość włosów i paznokci, zaburzenia czynności oczu, skóry i kości
FLUOR F	Składnik szkliwa zębów i kości	Próchnica
JOD J	Składnik tyroksyny, wpływa na tempo przemiany materii	Powiększenie tarczycy, niedorozwój umysłowy

Mikroelementy są to pierwiastki występujący w organizmach w ilości pomiędzy

0, 01 -0, 00001% suchej masy

PIERWIASTKI BIOGENNE

PIERWIASTEK	WYSTĘPOWANIE I ROLA	OBJAWY NIEDOBORU
WĘGIEL C WODÓR H TLEN O	Podstawowe składniki wszystkich związków organicznych np. białek, tłuszczów	Brak życia
AZOT N	Składnik białek, kwasów nukleinowych, witamin, barwników	Utrata masy ciała i obrzęki, martwica , marskość wątroby

pierwiastki wchodzące w skład organizmów roślinnych i zwierzęcych, niezbędne do życia. Stanowią materiał budulcowy, wchodząc w skład enzymów i koenzymów, sterują procesami metabolicznymi, regulują ponadto równowagę jonową i ciśnienie osmotyczne organizmu oraz utrzymują pobudliwość nerwowo-mięśniową.

2.ZWIĄZKI CHEMICZNE

A. MINERALNE

WODA :

• Jest rozpuszczalnikiem związków ustrojowych (sól, cukier)

• Jest składnikiem pokarmu każdego organizmu

• Jest transportem wewnątrzkomórkowym

• Uczestniczy w regulacji temperaturowej organizmu

• Utrzymuje odpowiednie wymiary i kształty komórek

Woda stanowi średnio 70% masy dorosłego człowieka, w przypadku noworodka ok. 15% więcej, 60-70% limfy, 95% osocza krwi, 90% liści, owoców, 20% kości, 10% szkliwa zębów, tkanki tłuszczowej.

B. ORGANICZNE

CUKRY Cukry są substancjami naturalnie występującymi w organizmach żywych, spełniając w nich wielorakie funkcje: odżywcze, zapasowe, budulcowe i inne.

MONOSACHARYDY (cukry proste) (triozy, pentozy, heksozy)

Ryboza (pentozy) wystepuje głównie w RNA

Deoksyryboza (pentozy) występuję głównie w DNA

Glukoza (heksozy) cukier gronowy. wystepuje głównie w sokach owocowych.g lukoza dostarcza głównej części energii do procesów życiowych. Jest także substratem w wielu reakcjach przemiany materii.

Fruktoza (heksozy) fruktoza jest to cukier redukujący. W stanie wolnym spotykana jest w nasionach, nektarze kwiatów, owocach. stanowi material energetyczny.

DISACHARYDY ( dwucukry)

Maltoza Fermentuje. Otrzymywany przez hydrolizę skrobi, stosowany jako środek słodzący, do pożywek bakteriologicznych, stabilizator wielosiarczków. Występuje w słodzie i pośrednich produktach przemysłu fermentacyjnego (2 x glokoza)

Laktoza (cukier mleczny) występuje w mleku ssaków w stężeniu kilku procent

Sacharoza (cukier trzcinowy) złożony z fruktozy i glukozy, będący zasadniczym składnikiem cukru trzcinowego i cukru buraczanego.

POLISACHARYDY (wielocukry, cukry złożone) są słabo lub bardzo słabo rozpuszczalne w wodzie, nie posiadają słodkiego smaku, nie wykazują własności redukujących

• SKROBIA - materiał zapasowy roślin, gromadzony w owocach, nasionach, korzeniach, liściach, bulwach, rdzeniu łodygi i kłączach

• GLIKOGEN - materiał zapasowy u ludzi i zwierząt, występuje głównie w mięśniach szkieletowych i wątrobie

• CELULOZA - główny składnik budulcowy roślin, podstawowy składnik papieru

• CHITYNA - substancja podporowa budująca pancerze skorupiaków i oskórek owadów

• KWAS HIALURONOWY - wiążący wodę w skórze człowieka

TŁUSZCZE (Lipidy) są źródłem energii, stanowią składnik błon plazmatycznych, hormonów i cholesterolu. Magazynem energii SA lipidy nazywane tłuszczami obojętnymi

LIPIDY

Proste .Zapobiegają utracie wody przez rośliny ,izolacyjna, ochronna (woski)	Złożone Składnik budulcowy błon biologicznych (fosfolipidy)	izoprenoidowe

Tłuszcze właściwe Fosfolipidy steroidy

(choresterol,hormony płciowe)

Woski Glikolipidy kartenoidy

(Lanolina, wosk pszczeli) (beta karoten)

BIAŁKA (aminokwasy) to jedne z najważniejszych cząsteczek w komórce. Budują jej struktury oraz biorą udział we wszystkich procesach jakie zachodza. Białka zbudowane są z aminokwasów. Dzielimy je na proste (proteiny), i złożone (proteidy)

Trawienie białek zaczyna się dopiero w żołądku, gdzie komórki główne komórek gruczołowych żołądka wydzielają nieczynny enzym pepsynogen. Komórki okładzinowe wydzielają kwas solny, w obecności którego pepsynogen przekształca się w postać czynną – pepsynę. W jelicie cienkim działają trypsyna i chymotrypsyna, które rozkładają cząsteczki polipeptydów do tripeptydów i dipeptydów. Te z kolei rozkładane są przez peptydazy ściany jelita cienkiego do aminokwasów, które zostają wchłaniane do krwi i żyłą wrotną wędrują do wątroby. Stamtąd większość aminokwasów dalej dostaje się z krwią do komórek ciała. Nadwyżka pozbawiana jest reszt aminowych, przez co powstaje amoniak i ketokwasy. Amoniak przekształcany jest w mniej toksyczny mocznik, który z krwią odtransportowywany jest do nerek.

funkcje:

• transport – hemoglobina, transferyna

• magazynowanie – ferrytyna

• kontrola przenikalności błon – regulacja stężenia metabolitów w komórce

• ruch uporządkowany – skurcz mięśnia, ruch – np. aktyna, miozyna

• wytwarzanie i przekazywanie impulsów nerwowych

• kontrola wzrostu i różnicowania

• immunologiczna – np. immunoglobuliny

• budulcowa, strukturalna – np. &-keratyna, elastyna, kolagen

• regulatorowa – reguluje przebieg procesów biochemicznych – np. hormon wzrostu, insulina.

ENZYMY to specjalne białka, biokatalizatory zwiększające szybkość reakcji chemicznych w organizmie. Sa to związki kontrolujące i regulujące przebieg reakcji chemicznych w komórce w organizmie

• obniżają energię aktywacji (ilość energii potrzebnej do zainicjowania przebiegu reakcji)

• substrat i enzym są do siebie dopasowane (model klucza i zamka )

• przyśpieszają bądź spowalniają pewne reakcje

cechy enzymów :

• - po reakcji się nie zużywają

• -sa wykorzystywane wielokrotnie

• -muszą idealnie pasować do substratu

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH

WITAMINA	FUNKCJA	SKUTKI NIEDOBORU
A	Istotna rola w procesie widzenia	- Kurza ślepota, - łuszczenie się skóry, wysychanie spojówek oka
D	Ważna w powstawaniu i wzroście kości. Zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach	- krzywica -nieprawidłowe zrastanie się kości po złamaniach, oraz ich rozmiękczenie.
E	Ogranicza niekorzystne procesy utleniania innych związków (np. witaminy A)	Zaburzenia w ukrwieniu narządów. Nieprawidłowy wzrost
K	Bierze udział w krzepnięciu krwi.	Niedobór pojawia się rzadko: np. w stanach pooperacyjnych

WITAMINA	FUNKCJA	SKUTKI NIEDOBORU
B1 (tiamina)	Udział w metabolizmie aminokwasów i węglowodanów. Wspomaga pracę układu nerwowego i mięśnia sercowego.	- zanik czucia - mrowienie - osłabienie serca
B2 (ryboflawina)	- procesy oddychania komórkowego - regeneracji skóry - wspomaganie oporności organizmu - wpływa na przemianę Glukozy	- stany zapalne skóry, spojówek - zajady, - zahamowanie wzrostu - łysienie
B5 (kwas pantotenowy)	- składnik koenzymu A - Przemiana kwasów tłuszczowych	- zmęczenie - zaburzenia snu - zaburzenia czucia
B6 (pirydoksyna)	- uczestniczy w przemianach aminokwasów - zapobieganie anemi	- zmiany w układzie nerwowym - zmiany skórne - objawy padaczkowe i anemi
B11 (kwas foliowy)	- niezbędny w procesie wytwarzania krwi - Udział w biosyntezie kwasów nukleinowych (DNA i RNA)	- anemia
B12 (cyjanokolbamina)
C (kwas askorbinowy)	- zwiększanie odporności organizmu - synteza kolagenu - procesy gojenia się ran	- szkorbut - zapalenia dziąseł - wolniejsze gojenie się ran - kruchość naczyń krwionośnych
PP (niacyna, kwas nikotynowy)	- składnik enzymów oddechowych (NAD/NADH), utrzymuje w optymalnym stanie nabłonek skóry	Zmiany skórne bezsenność

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE

4. PRZENOŚNIKI i AKUMULATORY ENERGII

ATP - Adenozynotrifosforan

Powstaje jako magazyn energii w procesach fotosyntezy i oddychania komórkowego. Zużywają go liczne enzymy, a zgromadzona w nim energia służy do przeprowadzania różnorodnych procesów, jak biosyntezy, ruchu i podziału komórki^. Tworzy się z adenozyno-5'-difosforanu, a przekazując swą energię dalej powraca do formy ADP lub adenozyno-5'-monofosforanu (AMP). Cykl ten zachodzi bezustannie w organizmach żywych. Człowiek każdego dnia przekształca ilość ATP porównywalną z masą swego ciała^. ATP to magazyn energii

W skład cząsteczki ATP wchodzą :

Adenozyna (składająca się z adeniny i rybozy)

oraz trzy reszty kwasu fosforowego powiązane dwiema resztami kwasu fosforowego

ATP jest to związek wysokoenergetyczny.

ADP – ADENOZYNODIFOSFORAN

6. PODZIAŁY KOMÓREK

a. MITOZA proces podziału pośredniego jądra komórkowego, któremu towarzyszy precyzyjne rozdzielenie chromosomów do dwóch komórek potomnych. W jego wyniku powstają komórki, które dysponują materiałem genetycznie identycznym z komórką macierzystą. Jest to najważniejsza z różnic między mitozą a mejozą. Mitoza zachodzi w komórkach somatycznych zwierząt oraz w komórkach somatycznych i generatywnych roślin.

Podziały mitotyczne zachodzą nieustannie w organizmie, ponieważ dzięki nim możliwe są:

• rozwój zarodka oraz wzrost organizmu wielokomórkowego;

• procesy odbudowy (regeneracja);

• rozmnażanie bezpłciowe u niektórych prostych organizmów (jednokomórkowe eukarionty).

Etapy mitozy:

Podczas mitozy wyróżnić można dwa zachodzące po sobie etapy: kariokinezę oraz cytokinezę. Kariokineza jest podziałem jądra, odbywającym się w ten sposób, by powstające komórki potomne dostały pełny zestaw chromosomowy. Z uwagi na to, że jest to zjawisko skomplikowane, podzielono je umownie na cztery fazy. Natomiast w trakcie cytokinezy zachodzi podział oraz przeniesienie cytoplazmy wraz z zawartymi w niej organellami do dwóch powstających komórek potomnych.

Przebieg mitozy:

1. Kariokineza:

1. Interfaza – centrosom ulega replikacji (podwojeniu) w czasie podziału przybiera kształt wrzeciona podziałowego

2. profaza - na skutek spiralizacji oraz grubienia chromatyny w jądrze pojawiają się chromosomy, każdy z nich dzieli się na połączone centromerem chromatydy, z mikrotubul formuje się wrzeciono kariokinetyczne, dochodzi do fragmentacji otoczki jądrowej, zanika jąderko;

3. metafaza - chromosomy łączą się z wrzecionem podziałowym, układając się w jego płytce równikowej;

4. anafaza - po podziale centromerów, siostrzane chromatydy oddzielają się od siebie (powstają chromosomy potomne), a następnie przesuwają w kierunku biegunów komórki dzięki skracaniu się włókien wrzeciona kariokinetycznego, zaczyna powstawać wrzeciono cytokinetyczne;

5. telofaza - chromosomy potomne gromadzą się w przeciwległych biegunach komórki, następuje rozluźnianie ich struktury (dekondensacja chromatyny), zanika wrzeciono kariokinetyczne, odtwarzają się jądra, otoczki jądrowe, jąderka, zachodzi cytokineza.

2. Cytokineza:

powstaje bruzda obiegająca komórkę w rejonie równikowym, utworzona przez mikrofilamenty, stopniowo dzieląca cytoplazmę.

Efekt - dwie identyczne komórki potomne.

Biologiczny sens mitozy:

• jest podstawą rozmnażania bezpłciowego - ponieważ wystarczy jedna komórka, aby powstały dwie komórki potomne,

• jest podstawą wzrostu, rozwoju i regeneracji - ponieważ w wyniku mitozy powstają komórki identyczne jak komórka macierzysta; zwiększa się liczba komórek (organizm rośnie i rozwija się).

b. MEJOZA to inaczej podział redukcyjny, którego efektem jest powstawanie komórek potomnych, różniących się ilością materiału genetycznego i składem genetycznym od komórki macierzystej. U zwierząt i człowieka prowadzi do powstania gamet, a zachodzi w ich komórkach macierzystych, czyli w gonadach. Taki podział mejotyczny zachodzi również na sporoficie roślin lądowych w wyniku, którego powstają zarodniki o zredukowanej liczbie materiału genetycznego. Z zarodniki następnie rozwijają się gametofity, na których w drodze mitozy powstają gamety..Jest podstawa rozmnażania płciowego, w wyniku którego powstają gamety (komórki żeńskie i komórki męskie). Aby zapobiec zwielokrotnianiu materiału genetycznego zachodzi proces redukcji. U zwierząt i człowieka proces ten zachodzi w gonadach, u roślin redukcja odbywa się w sporangiach (zarodniach). W wyniku mejozy powstają zarodniki zawierające 1n materiału genetycznego.

• Rodzaje podziału mejotycznego:

  • redukcyjny,

  • wyrównawczy.

W wyniku pierwszego podziału, redukcyjnego powstają dwie komórki potomne zawierające połowę mniej chromosomów - 1n. Każdy chromosom składa się z podwójnej ilości DNA (chromatyd, po 2c). Każda z komórek przechodzi następny podział - wyrównawczy, celem zredukowania ilości DNA. Każda z powstałych komórek jest komórką macierzystą dla komórek ostatecznych, zawierających 1c i 1n.

Z pojedynczych komórek nie rozwinie się organizm, ponieważ ilość materiału genetycznego nie wystarczy do przekazania cech. Musi go być dwa razy więcej. Dzieje się to podczas zapłodnienia - łączenia się gamet w wyniku, którego powstaje zygota.

• Przebieg mitozy:

• I podział - redukcyjny:

  • I profaza:

    • leptoten - tzw. stadium cienkiej nici; to wyodrębnienie się chromosomów z chromatyny rozrzuconych bezwładnie w jądrze komórkowym,

    • zygoten - chromosomy homologiczne zbliżają się do siebie (zachodzi koniugacja) tworząc biwalenty,

    • pachyten - tzw. stadium grubej nici; chromosomy homologiczne splatają się, rozpoczyna się zjawisko "crosing over",

    • diploten - rozplatanie się chromosomów homologicznych; w trakcie tego stadium po rozerwaniu ciągłości chromatyd w miejscach splecenia następuje wymiana odcinków między chromosomami homologicznymi (wymieniają się formy tego samego genu; zjawisko to warunkuje rekombinację cech; po crosing over każdy chromosom zawiera część informacji od ojca i od matki, zjawisko to jest podstawą rekombinacji cech,

    • I metafaza - odciąganie do biegunów całych chromosomów po jednym z każdej pary (2n = 4c),

    • I anafaza - centromery nie pękają; odbywa się niezależna segregacja chromosomów (2n = 2c),

  • I telofaza - redukcja liczby chromosomów (1n = 2c).

Bezpośrednio po pierwszym podziale mejotycznym nie następuje interfaza, ponieważ nie ma potrzeby replikowania materiału genetycznego.

• II podział - wyrównawczy:

  • II profaza - trwa bardzo krótko; zakłada się wrzeciono podziałowe; następuje przemieszczanie się chromosomów w płaszczyznę równikową wrzeciona,

  • II metafaza - wszystkie chromosomy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona; pękają centromery,

• II anafaza - do biegunów odciągane są chromatydy (redukcja ilości DNA),

  • II telofaza - powstają cztery jądra haploidalne (1n = 1c); rozpoczyna się cytokineza, w wyniku czego powstają cztery haploidalne komórki.

Biologiczny sens mejozy:

• jest podstawą rozmnażania płciowego - ponieważ komórka macierzysta przekształca się w gamety zawierające 1n materiału genetycznego,

• odgrywa rolę w dziedziczeniu - ponieważ zapewnia zmienność w obrębie gatunku, czyli powstania niepowtarzalnych kombinacji w gametach, a przez to następnie w zygotach.

	MITOZA	MEJOZA
PROFAZA	-krótka, -formowanie chromosomów z chromatyny, -chromosom - 2 chromatydy połączone centromerem,	-długa, skomplikowana -składa się z 5 etapów: leptoten, zygoten, pachyten, diploten, diakineza -chromosomy homologiczne łączą się w biwalenty
METAFAZA	w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego ustawiają się chromosomy złożone z chromatyd	w płaszczyźnie wrzeciona ustawiają się pary chromosomów homologicznych
ANAFAZA	do biegunów wrzeciona rozchodzą się chromatydy	do biegunów rozchodzą się chromosomy
TELOFAZA	-powstanie 2 jąder o diploidalnej liczbie chromosomów, -procesy cytokinezy -ilość chromosomów pozostaje bez zmian	- po drugim podziale mejotycznym powstaje 4 jądra o haploidalnej liczbie chromosomów -cytokineza następuje po drugim podziale mejotycznym, -chromosomy w jądrach zredukowane o połowę,
Miejsce przebiegu podziału	komórki somatyczne	komórki macierzyste gamet

Amitoza (podział amitotyczny) − bezpośredni podział jądra komórkowego przez przewężenie i utworzenie dwóch części, zawierających niejednakową, przypadkowo rozdzieloną ilość chromatyny. W podziale tym nić DNA nie ulega replikacji, chromosomy są niewidoczne, wrzeciono podziałowe się nie wykształca, a cytoplazma nie ulega podziałowi, co prowadzi do powstania komórki dwujądrowej.

Podział ten przeważnie jest objawem starzenia się i degeneracji (komórki ulegają wtedy programowanemu samozniszczeniu), jest obserwowany w komórkach, które utraciły zdolność do podziałów mitotycznych.

Replikacja DNA − endoenergetyczny proces, w którym podwójna nić DNA (podwójna helisa) ulega skopiowaniu. Replikacja jest semikonserwatywna (półzachowawcza) - w każdej z dwóch uzyskanych podwójnych nici DNA będzie jedna nić macierzysta i jedna nowa. Nie licząc niewielkiego wystąpienia błędu obie cząsteczki DNA będą identyczne. Proces ten zachodzi podczas interfazy

III. HISTIOLOGIA

1.ROZWÓJ ZARODKOWY

Rozwój ten, inaczej nazywany embriogenezą, trwa od momentu zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w macicy do powstania płodu ok. ósmego tygodnia ciąży.

Zanim jednak dojdzie do zagnieżdżenia musi nastąpić:

1. Zapłodnienie

2. Bruzdkowanie, czyli wielokrotnego mitotyczne podziały zygoty na komórki zwane blastomerami. W momencie, gdy podziały dojdą do szesnastu takich komórek mówi się o stadium moruli. Z kolejnych nowo powstałych komórek tworzy się blastocysta (pęcherzyk zarodkowy). Blastula wędruje jajowodem do macicy, gdzie się zagnieżdża. Od tego momentu mówi się o właściwej embriogenezie:

3. Gastrulacja - w tym etapie powstaje gastrula, czyli zarodek złożony z dwóch a następnie trzech listków zarodkowych (ektoderma, mezoderma i endoderma).

LISTKI ZARODKOWE : zespoły komórek powstające w czasie rozwoju zwierząt w procesie gastrulacji (ektoderma, mezoderma, endoderma)

EKTODERMA	MEZODERMA	ENDODERMA
warstwa zewnętrzna. Powstają : Nabłonki okrywające ciało z zewnątrz,oraz wysciełające przewód pokarmmowy Wytwory naskórka (włosy, paznokcie,rogi) Układ nerwowy ośrodkowy , obwodowy Narządy zmysłów	środkowa warstwa komórek zarodka, umiejscowiony pomiędzy entodermą i ektodermą. Powstaje pod koniec gastrulacji z uwypuklenia komórek listków zarodkowych powstaja : tkanki łączne(chrząstka,krew) układ mięśniowy ,rozrodczy,krążenia, skóra właściwa	wewnętrzna warstwa zarodkowa charakterystyczna dla stadium gastruli. Powstają : nabłonki przewodu pokarm. Gruczoły trawienne (trzustka wątroba) Nabłonek płuc Pochwa, pęcherz moczowy

Z listków zarodkowych rozwijają się także błony płodowe:

• Owodnia - spełnia funkcje ochronne przed uszkodzeniami mechanicznymi, wstrząsami (powstaje z ekto- i endodermy)

• Omocznia - magazynuje uboczne produkty metabolizmu, u człowieka tworzy sznur pępowinowy i jest odpowiedzialna za ukrwienie kosmówki, wyrasta z prajelita zarodka w postaci uchyłka

• Kosmówka - u owodniowców dostarcza tlen i substancje odżywcze, u człowieka wraz ze ścianą macicy tworzy łożysko

Łożysko łączy się z zarodkiem pępowiną. Przez nie dostarczany jest tlen i składniki pokarmowe. W pępowinie zlokalizowane są dwie tętnice i żyła pękowa. Nie dochodzi do mieszania krwi matki i płodu w łożysku, dzięki ich oddzieleniu ścianą kosmków.

W rozwoju zarodkowym zachodzi organogeneza, czyli powstawanie i rozwój najważniejszych narządów.

3. TKANKI ZWIERZĘCE

A. NABŁONKOWA (nabłonek)

najbardziej pierwotna tkanka organizmu, stanowi pokrycie ciała, wyściela narządy wewnętrzne i ściany jamy ciała. Zbudowana jest ze ściśle przylegających komórek, pozbawiona przestworów i substancji międzykomórkowej.

Nabłonek pełni przede wszystkim funkcję ochronną, ale w związku z faktem, że jego komórki wytwarzają całą gamę dodatkowych tworów komórkowych, jak mikrokosmki, rzęski, wici, włoski itp., pełni też wiele innych funkcji, między innymi bierze udział we wchłanianiu pokarmu, chroni przed inwazją mikroorganizmów, bierze udział w wymianie gazów i wydalaniu.

Podział nabłonków ze względu na funkcję:

• pokrywający (okrywający i wyściełający) - wyścieła jamy ciała i narządów, np. przewód pokarmowy, wnętrze nosa

• ruchowy - polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, które dostają się do wnętrza organizmu ze środowiska zewnętrznego, na przykład z tchawicy

• wydzielniczy - współtworzy gruczoły wydzielnicze, występuje w gruczołach wydzielniczych, wytwarzających hormony, potowych, łojowych, śluzówce jelita, śluzówce jamy gębowej

• transportujący - transportuje różne cząsteczki chemiczne przez warstwę nabłonkową, na przykład jelit, kanalików nerkowych, naczyń włosowatych czy pęcherzyków wewnętrznych

• rozrodczy - powstają z niego gamety, występuje w jajnikach i wyścieła kanaliki nasienne jąder.

Podział nabłonków ze względu na kształt i ilość warstw komórek:

1. Nabłonek jednowarstwowy:
· Płaski- występuje tam, gdzie warstwa oddzielająca powinna byś jak najcieńsza, aby nie utrudniać transportu, np. wyściela pęcherzyki płucne i torebkę Bowmana w nerce
· Sześcienny- u człowieka występuje w końcowych odcinkach gruczołów i kanalikach nerkowych,
· Walcowaty (cylindryczny)- często górna wolna powierzchnia komórek jest pokryta licznymi rzęskami ( nabłonek migawkowy np. nabłonek jajowodu, gdzie ruch tych rzęsek pomaga w przemieszczaniu komórki jajowej) lub tworzą się cieniutkie wypustki ( mikrokosmki zwiększające powierzchnię wchłaniania np. w jelicie) nabłonek cylindryczny (wyściela żołądek i jelita, a także drogi oddechowe, układ oddechowy),
· Wielorzędowy- podobny do walcowatego, ale kształt komórek jest bardziej zróżnicowany, a ich jądra znajdują się na różnym poziomie) jako nabłonek migawkowy wyściela drogi oddechowe.

2. Nabłonek wielowarstwowy- pełni funkcje ochronną. U człowieka spotykany na powierzchni ciała jako zrogowaciały naskórek.

Nabłonek migawkowy– typ nabłonka, którego komórki wyposażone są w wici lub rzęski ułatwiające transport substancji po powierzchni nabłonka. Występuje w drogach oddechowych i rodnych wielu kręgowców. Skoordynowane ruchy rzęsek przesuwające m.in. zanieczyszczenia w drogach oddechowych, a także komórki jajowe w jajowodach ssaków nazywają się falami migawkowymi.

B.TKANKA ŁĄCZNA której cechą jest obecność obfitej substancji międzykomórkowej i stosunkowo rzadko rozsianych w niej elementów komórkowych, jej zadaniem jest przede wszystkim łączenie i powiązanie innych tkanek, utrzymywanie kontaktu między nimi i transport wewnątrz organizmu.

SUBSTANCJA MIĘDZYKOMÓRKOWA substancja pozakomórkowa wypełniająca przestrzeń między komórkami, na którą mogą się składać włókna (kolagenowe, siateczkowate i sprężyste) oraz → substancja podstawowa; proporcje między włóknami (i ich typami) i substancją podstawową mogą być różne i charakterystyczne dla poszczególnych tkanek.

TKANKA ŁĄCZNA ZARODKOWA (Mezenchyma)– tkanka łączna zarodkowa. Występuje tylko w okresie zarodkowym. Z niej powstają wszystkie rodzaje tkanek łącznych, tkanka nerwowa, tkanka kostna, tkanka chrzęstna, tkanka mięśniowa, w tym komórki mięśnia sercowego^[1][2]. Jej gwiaździste komórki mają charakter totipotencjalny. Galaretowata substancja podstawowa tkanki łącznej zarodkowej pozbawiona jest włókien.

Jest to tkanka zarodkowa pochodzenia głównie mezodermalnego, jej elementy komórkowe pochodzą od pierwotnych listków zarodkowych^[3]. Mezenchyma przekształca się w tkankę łączną.

TKANKA ŁĄCZNA ZBITA rodzaj tkanki łącznej właściwej. Charakteryzuje się ściśle upakowanymi włóknami oraz niewielką ilością istoty podstawowej i komórek.

Wyróżniamy 2 rodzaje utkania:

1. Tkanka łączna włóknista o utkaniu regularnym - występuje w ścięgnach, rozcięgnach i powięzi. Składa się z włókien kolagenowych.

2. Tkanka łączna włóknista o utkaniu nieregularnym - występuje m.in. w warstwie siateczkowej skóry właściwej, torebce narządów wewnętrznych, otoczkach nerwów. Składa się z włókien kolagenowych i sprężystych.

TKANKA ŁĄCZNA WIOTKA jest rodzajem tkanki łącznej właściwej, która posiada wszystkie rodzaje komórek i włókien (elastyczne, retikulinowe, kolagenowe). Substancja podstawowa tej tkanki układa się w charakterystyczne blaszki, które można mechanicznie oddzielić od siebie. Włókna i komórki spoczywają w tych blaszkach, a pomiędzy nimi znajduje się płyn tkankowy. Nadmiar płynów powoduje obrzęk.

Tkanka łączna luźna jest najczęściej występującą tkanką ustroju. Tworzy większość błon śluzowych właściwych i podśluzowych, torebki narządów i ich przegrody. Za jej pośrednictwem dostają się do narządów naczynia i nerwy. Występuje w przydance naczyń.

TKANKA ŁĄCZNA TŁUSZCZOWA

ŻÓŁTA jej cechą charakterystyczną jest mała masa istoty międzykomórkowej. Komórki tkanki tłuszczowej żółtej zawierają jedną, dużą kroplę tłuszczu, która otoczona jest cienką warstwą cytoplazmy. Główną funkcją tej tkanki jest magazynowanie tłuszczu, a także wytwarzanie tłuszczów (lipogeneza) i rozkładanie ich (lipoliza).

BRUNATNA Tkanka ta jest charakterystyczna dla ssaków. Występuje u prawie wszystkich noworodków. U gatunków hibernujących, określana nazwą gruczoły snu zimowego, występuje w dużych ilościach i pozostaje przez całe życie.