Psychologia architektury

Metody badań w psychologii architektury

• Badania prowadzone w ramach psychologii środowiskowej ukierunkowane są głównie na zastosowanie praktyczne, co powoduje, że są najczęściej przeprowadzane w rzeczywistych środowiskach, a nie w laboratoriach.

• Zestaw podstawowych metod jest w zasadzie taki sam, jak w psychologii z ta różnicą, że są nieco inaczej stosowane

Zestaw ten obejmuje trzy główne grupy metod:

1. Metody eksperymentalne

   1. Eksperyment laboratoryjny

   2. Eksperyment polowy (terenowy)

   3. Eksperyment naturalny

2. Metody korelacyjne

3. Metody opisowe

   1. Obserwacja (kontrolowana, naturalna, uczestnicząca)

   2. Sondaż (wywiady, kwestionariusze)

   3. Studium przypadku

Ad 1. Metody eksperymentalne

Eksperyment polega na badaniu zależności przyczynowo – skutkowej między dwoma zmiennymi, z których jeden podlega manipulowaniu przez badacza. Są to: zmienna niezależna (ZN) i zmienna zależna (ZZ). Badanie polega na tym, że badacz rozmyślanie izoluje i zmienia jedną zmienną (ZN) tak, by móc zmierzyć lub zaobserwować wpływ tej zmiennej na drugą zmienną (ZZ), bez zakłócającego wpływu zmiennych ubocznych. Konieczne jest dokładne zdefiniowanie obu zmiennych (ZN i ZZ) oraz kontrola zmiennych ubocznych.

• Zmienna niezależna jest ta zmienna, która okazuje się „przyczyną”, zaś zmienna zależna jest „skutkiem”. To, że związek między nimi jest związkiem przyczynowo – skutkowym ma wykazać eksperyment. Aby badacz mógł ustalić, czy taki związek między zmiennymi zachodzi, musi manipulować zmienną niezależną i obserwować, czy i jakie zmiany wywołuje ona w zmiennej zależnej.

• Aby dana wielkość mogła być uznana za zmienną, musi ona przyjmować co najmniej dwie wartości .

• Manipulowanie zmiennymi przez badacza nie jest całkiem dowolne, Niektóre zmienne nie są manipulowane (np. wiek, płeć), inne są manipulowane (np. czas trwania określonych warunków eksperymentalnych, natężenie określonych bodźców itp.)

• W niektórych przypadkach występuje więcej niż jedna zmienna niezależna. Wtedy należy określić, które z nich są istotne, i która z istotnych może być uznana za główna zmienną niezależną. Ta zmienna będzie przedmiotem manipulowania przez badacza.

• Przykład eksperymentu: badanie wpływu temperatur w pomieszczeniu na wydajność pracy.

• W tym badaniu temperatura jest zmienną niezależną (ZN), a wydajność pracy zmienną zależną (ZZ). Zazwyczaj używa się kilku wybranych wartości ZN ( w tym przypadku temperatury), np. 15, 20 i 25C. Sprawność, czyli ZZ może być mierzona np. ilością popełnionych błędów.

• W badaniach eksperymentalnych konieczne są dwa rodzaje kontroli:

1. Tylko zmienna niezależna może być celowo i w określony sposób zmienna, podczas gdy wszystkie inne aspekty sytuacji pozostają stale w trakcie przebiegu eksperymentu. Jeśli inne zmienne, niż ZN i ZZ ulegają zmianom, uważa się je za zmienne uboczne lub zakłócające,

2. Podmiot eksperymentu (osoby badane) musza być przypisane do warunków traktowania eksperymentalnego w sposób losowy (czyli przypadkowy). Nazywa się to randomizacją. To przyporządkowanie sprawia, że dostatecznie dużej liczbie osób badanych staje się mało prawdopodobne, by różnice w warunkach eksperymentu były spowodowane innymi czynnikami, niż manipulowanie eksperymentalne (np. przez różnice osobowości, płeć, wiek itp.)

• Obydwa te rodzaje kontroli określają tzw. Trafność wewnętrzną eksperymentu, dzięki czemu uzyskujemy pewność, że zmiana w zmiennej zależnej (ZZ) jest spowodowana zmianą w zmiennej niezależnej (ZN), Anie innymi czynnikami.

• Eksperymenty mogą być prowadzone zarówno w warunkach polowych (terenowych), jak i laboratoryjnych. Utrzymane kontroli nad zmiennymi w warunkach terenowych jest jednak wyraźnie trudniejsze, niż w przypadku eksperymentów laboratoryjnych. Z kolei w warunkach laboratoryjnych tworzy się sytuację sztuczną, co utrudnia uogólnienie wyników eksperymentu na świat rzeczywisty, czyli zmniejsza tzw. Trafność zewnętrzną

• Często w eksperymentalnych badaniach terenowych możliwe jest utrzymanie kontroli nad zmiennymi tylko przez krótki czas, co powoduje, że większość eksperymentów tego rodzaju to badania krótkoterminowe. Jednakże skutki powodowane przez rzeczywiste środowisko ujawniają się w długich terminach, co powoduje problemy w badaniach eksperymentalnych.

• Prowadzeni eksperymentów w warunkach polowych często jest niemożliwe z wielu powodów. Np. właściwe środowisko może być niedostępne, logistyka przeprowadzania badań może być zbyt trudna itd., lub wymagany stopień kontroli zmiennych może być trudny do utrzymania. Z tych powodów eksperymenty laboratoryjne są w psychologii środowiska stosowane pomimo ich słabych stron.

• Najczęściej stosowany rodzaj eksperymentalnych badań laboratoryjnych to tzw. Metody symulacyjne. Polegają one na tworzeniu środowisk sztucznych o cechach maksymalnie zbliżonych do warunków naturalnych. Dzięki symulowaniu podstawowych elementów środowiska naturalnego w warunkach laboratoryjnych zwiększa się realizm eksperymentu, jego rygoryzm i kontrola nad zmiennymi, oraz trafność zewnętrzna (możliwość uogólnienia na świat rzeczywisty)

• Ten typ badań eksperymentalnych nadaje się do badań preferencji różnych środowisk. Największe tego rodzaju Laboratorium Symulacji Środowiskowej znajduje się w Berkeley University (USA), inne w Lund (Szwecja). Podstawą badań są wielkie makiety w skali (symulacja wielkoskalowa) po których można się „przemieszczać” przy pomocy makietoskopu połączonego z ekranem TV i konsolą sterującą ruchami kamery. Stosowana jest także symulacja komputerowa.

Zalety badań eksperymentalnych:

1. Kontrola nad zmiennymi i wynikająca stąd trafność wewnętrzna, czyli pewność, że zmiana zmiennej zależnej (ZZ) jest spowodowana zmianą zmiennej niezależnej (ZN), a njie innych czynników.

2. Możność uogólnienia wyników na świat rzeczywisty (czyli trafność zewnętrzna).

3. Replikowalność, czyli możność wielokrotnego powtarzania badania w celu weryfikacji wyników

4. Obiektywność, czyli znaczna niezależność od wartości, interesów, oczekiwań i urządzeń eksperymentatora.

Wady badań eksperymentalnych:

1. Dehumanizacja – osoby badane często czują się jak przedmioty: bierne i bezwolne.

2. Zniekształcenie zachowania, zwłaszcza w eksperymencie laboratoryjnym – osoba badana znajdująca się w sytuacji sztucznej, kontrolowanej i fikcyjnej zachowuje się inaczej, niż normalnie. Wyniki takich badań mogą być zwodnicze.

3. Nastawienie uczestnika – sytuacja eksperymentalna może uwrażliwiać uczestników na hipotezy będące przedmiotem sprawdzania. Aby to wyeliminować, stosuje się jednostronne maskowanie, czyli uczestnik nie wie, jaki jest prawdziwy cl badań

4. Nastawienie eksperymentatora – czyli jego oczekiwania, pragnienia i uprzedzenia. Aby to wyeliminować, stosuje się dwustronne maskowanie, czyli ani uczestnik ani osoby bezpośrednio przeprowadzające eksperyment przeprowadzające eksperyment nie znają jego celu.

5. Błąd próby – jeśli mamy uogólnić wyniki eksperymentu na szerszą grupę ludzi, to próba użyta w badaniach musi być reprezentatywna dla tej grupy, tzn. musi zawierać np. odpowiedni procent kobiet, mężczyzn, osób w poszczególnych grupach wiekowych, osób z odpowiednim wykształceniem itd.. Często jednak tak nie jest.

6. Wnioskowanie statystyczne – w niektórych sytuacjach trudno uzyskać liczebność próby, gwarantującą zaufanie do wyników. W takich przypadkach prowadzi się badania na mniejszych próbach, stosując statystyczne testy prawdopodobieństwa. Najczęściej przyjmuje się współczynnik 0,05, co oznacza, że istnieje 5% prawdopodobieństwa, iżę rezultaty będą przypadkowe i niema związku między zmiennymi.

• Eksperyment naturalny – przeprowadzany jest w warunkach naturalnych (niekoniecznie przyrodniczych!). Nie stosuje się w tym przypadku manipulowania zmiennymi – zmienna niezależna sama się zmienia w sposób naturalny (np. w badaniu wpływu pogody na samopoczucie). Z tego powodu część badaczy nie uważa tego rodzaju badań za eksperyment, a raczej obserwację.

Ad 2. Badanie korelacyjne – są stosowanie wtedy, gdy mamy do czynienia ze zmiennymi nie – manipulowalnymi i chcemy uchwycić ich współzmienność. W badaniach tego rodzaju badacz nie manipuluje, lub nie może manipulować zmiennymi. Nie wykrywają one zasadniczo związku przyczynowo – skutkowego między zmiennymi.

Badania korelacyjne odpowiadają jedynie na następujące pytania:

1. Czy zachodzi związek między określonymi zmiennymi?

2. Jaki charakter ma ten związek?

3. Jaka jest siła tego związku?

4. Czy związek ten można uogólnić? (czyli rozszerzyć z próby na całą populację)

• Związek ilościowy między zmiennymi w badaniu korelacyjnym jest określony za pomocą współczynnika korelacji „r”, którego wartość zawiera się w przedziale od +1 (doskonała korelacja dodatnia), przez 0 (brak korelacji), do – 1 (doskonała korelacja ujemna)

• Wysoka korelacja dodatnia nie musi oznaczać związku przyczynowo – skutkowego między zmiennymi i odwrotnie: wysoka korelacja ujemna nie musi oznaczać braku związku przyczynowo – skutkowego. Natomiast przy wysokiej korelacji dodatniej (lub ujemnej) można mówić o dużym (lub małym) prawdopodobieństwie wystąpienia danego zjawiska. Badania korelacyjne są metodą statystyczną.

Zalety i wady metody korelacyjnej

1. Zalety

1. Wykrywanie związku ilościowego między zmiennymi i określenie jego siły

2. Możliwość przewidywania wystąpienia jakiegoś zjawiska

1. Wady

1. Niemożność określenia przyczynowości

Ad 3. Badania opisowe rejestrują i mierzą reakcje ludzkie, pojawiające się określonej sytuacji. Główne wymagania, jakie stawia się tym badaniom to:

1. Trafność – czyli mierzenie tego, co zapowiadają, że będą mierzyć

2. Rzetelność – czyli pewność, że taki same wyniki pojawią się w przypadku powtórzenia badania

• Techniki badań opisowych są często stosowane w psychologii środowiskowej. Są przydatne do odkrywania zachowań, występujących w określonym otoczeniu, które mają być następnie badane w inny sposób. Przykładami mogą być badania:

• Ludzkich ruchów w otoczeniu fizycznym

• Sposobów spostrzegania miasta

• Sposobów spędzania czasu w różnych otoczeniach

• Dwa szczególnie popularne typy badań opisowych w psychologii środowiska to:

1. Ocena jakości środowiska (Environmental Quality)

2. Badania zadowolenia użytkowników (Environmental Satisfaction)

• Ogólna zasada prowadzenia badań opisowych:

Badanie powinno być na tyle nie narzucające się, czyli nie ingerujące w otoczenie i nie zmieniające go, na ile to jest możliwe. Idealna sytuacja byłaby wtedy, gdyby badane osoby nie wiedziały, co i kiedy jest badane. Jest to jednak w praktyce niemożliwe.

Metody sondażowe

• Są one najbardziej oczywistym sposobem pomiaru podejść, zachowań i nastrojów, czyli dowaidwania się tego, co ludzie czują, myślą, robią. Najczęściej stosowane techniki badań sondażowych to:

• Wywiady

• Kwestionariusze (ankiety)

• Podstawową zaletą tych badań jest bezpośredniość i łatwy dostęp do informacji

• Podstawowym warunkiem powodzenia badania jest to, aby przedmiot badania był czymś, czego badana osoba jest świadoma i co rozumie

Problemy związane z badaniami sondażowymi

• Badania te często są pod wpływem subiektywnych interpretacji i uprzedzeń osób badanych. Ludzie uczestniczący w badaniach odpowiadając na pytania, które interpretują na różne sposoby, często wyrażając nie tyle swoje odczucia, czy nastroje, ile raczej cele które chcą realizować.

• Respondenci często mijają się z prawdą

• Aby unikną tych wad stosuje się kwestionariusze standaryzowane, czyli najpierw sprawdza się je na kilku lub kilkunastu grupach badanych osób, aby zbadać, jakich odpowiedzi ludzie udzielają. W ten sposób ustala się normy odpowiedzi, służące następnie do porównań w konkretnych badaniach.

• Kwestionariusze są łatwe w zarządzaniu nimi, nie zajmują wiele czasu badanym osobom, nie wymagają wysokich kwalifikacji od przeprowadzających i umożliwiają pełną anonimowość. Trudne jest natomiast ich konstruowanie, wymaga bowiem dużej wiedzy i doświadczenia.

• Wywiady stosuje się rzadziej, gdyż są droższe, bardziej czasochłonne i nie zapewniają całkowitej anonimowości.

• Specyficzną formą sondaży są mapy poznawcze, pokazujące, w jaki sposób ludzie kodują informacje przestrzenne, jest to metoda niezwykle cenna w badaniach percepcji przestrzeni różnego rodzaju przez różne grupy ludzi.

Metody obserwacyjne – narzędzie badawcze bardzo często stosowane w psychologii środowiskowej (ustępują pod względem popularności tylko kwestionariuszom). Opierają się na bezpośredniej obserwacji ludzkich zachowań i interakcji z konkretnym środowiskiem.

Różne poziomy obserwacji: od nieformalnej, swobodnej (obserwacja naturalna), przez narracyjne opisy zachowań, aż po usystematyzowane formy zapisu informacji, w których obszary obserwacji są wstępnie wyselekcjonowane a poszczególne typy zachowań kodowane na specjalnych formularzach (obserwacja kontrolowana)

Jedną z technik obserwacyjnych jest mapowanie zachowań. Służy ona do obserwacji i rejestrowania zachowań dużej liczby ludzi w danym obszarze. Opiera się na dokładnym zapisie działań w danym miejscu i czasie. Używa się do tego specjalnych formularzy, w których każde działanie jest kodowane przez obserwatora. Rezultaty służą do porównywania zachowań, czy sposobów użytkowania poszczególnych budynków lub ich części.

Inne techniki badań

Wydajność zadaniowa – badanie, w jaki sposób warunki fizyczne miejsca wpływają na zdolność wykonywania zadań. Jest to ważna informacja miejsc pracy. Przedmiotem badania są takie parametry fizyczne, jak zagęszczenie, nadmierna izolacja, wysoki poziom hałasu, skrajne warunki termiczne, złe oświetlenie itp..

Pomiary śladów – jest to bardzo istotny wskaźnik sposobu użytkowania różnych rodzajów przestrzeni. Są dwa rodzaje miar:

Miary erozji (czyli ubytków) – jeśli znaczą coś zabranego, lub zużytego (np. zdeptany dywan)

Miary przyrostu – jeśli znaczą coś pozostawionego (ślady palców, niedopałki, zużyte opakowania i inne śmieci)

Problemy doboru metody badawczej

Wchodzi tu w grę wiele czynników, takich jak np. koszt, dostępność aparatury

Najważniejszym kryterium jest pytanie badawcze czyli to, czego chcemy się dowiedzieć. Jeśli badamy np. pobudzenie , można stosować pomiary fizyczne, łącznie z sondażem nastrojów i być może pomiarami sprawności, jeśli badamy zachowanie, można używać obserwacji i sondażu.

Innym problemem jest to, że wiele pomiarów ma charakter uciążliwy dla otoczenia, tak że osoby badane są świadome tego, iż są przedmiotem badania, a także tego, co jest przedmiotem badań. Ta świadomość może wpływać na odpowiedzi, które mogłyby być inne, gdyby pomiary były „zamaskowane”. Jeśli jednak badani nie wiedzą, że są przedmiotem badań, pojawia się problem etyczny.