3. PAŃSTWO, A RELIGIA W USA

Mimo swojego materialistycznego wizerunku Stany Zjednoczone w porównaniu z innymi krajami są państwem dość religijnym. Jak pokazują wyniki badań, 82% Amerykanów deklaruje przynależność do rozmaitych grup wyznaniowych, a większość z nich wykazuje zainteresowanie sprawami duchowymi i przyje, że wiara w ich życiu odgrywa doniosłą rolę.

W Stanach Zjednoczonych obowiązuje rozdział kościoła od państwa. I poprawka do Konstytucji (1791) stwierdza, że „Kongres nie może stanowić praw wprowadzających religię albo zabraniających swobodnego wykonywania praktyk religijnych”. Zapis ten oznacza zakaz ustanawiania państwowej religii lub wspierania kościoła przez państwo, jak również gwarantuje jednostce prawo do praktykowania własnych form kultu oraz chroni ją przez innymi religiami. Wiara jest prywatna sprawą każdego człowieka, a I Poprawka potwierdza wolność decydowania o własnym życiu, o która tradycyjnie zabiegali Amerykanie. Po wprowadzeniu pełnego rozdziału kościoła od państwa i religii od władzy życie religijne uległo znacznemu zróżnicowaniu. W Stanach Zjednoczonych nie jest pobierany podatek kościelny, kościoły nie są subwencjonowane przez państwo, nie ma oficjalnych świąt religijnych, a partie polityczne nie są związane z żadnym konkretnym wyznaniem. Każda ustawa Kongresu starająca się narzucić normalizacje prawne w tej sferze byłaby uważana za pogwałcenie Konstytucji. W latach 60 XX w. Sąd Najwyższy zakazał władzom wspierania jednych religii kosztem innych, a także kosztem osób niewierzących. Grupy religijne są zatem organizacjami niezależnymi i samofinansującymi się. Ich egzystencja zależy od datków wniesionych przez członków oraz kosztów własnych.

Chociaż religia pozostaje indywidualną sprawą każdego człowieka, to jednak nie sposób oddzielić życia publicznego od prywatnego. Biorąc pod uwagę różnorodność i powszechność grup wyznaniowych, wpływ religii na życie społeczne i polityczne USA staje się wręcz nieunikniony. Jest ona częścią amerykańskiego społeczeństwa, decyduje o jego moralności, a także oddziałuje na kształt polityki.

Wrażliwość religijną odzwierciedlają narodowe symbole i emblematy (np. pieczęć Stanów Zjednoczonych), a Bóg jest obecny nie tylko w słowach przysięgi lojalności, ale również na amerykańskich monetach. Wielu prezydentów, przynajmniej formalnie, deklaruje przynależność do określonej grupy religijnej, a politycy w swoich przemówieniach odwołują się do Pisma Świętego. Prezydent elekt w momencie objęcia urzędu składa inauguracyjną przysięgę na Biblię, a obie izby Kongresu posiadają własne kaplice i rozpoczynają obrady od modlitwy.

Formalne religia, poza efektowną retoryką, de facto wywiera jednak niewielki wpływ na sprawy ogólnokrajowe oraz instytucje polityczne, chociaż politycy są świadomi znaczenia konstytucyjnego zapisu o tolerancji religijnej i ograniczę, jakie nakłada on na działalność władzy. Jednocześnie niczyjej wątpliwości nie budzi fakt, że indywidualne przekonania religijne oddziałują na wyniki wyborów oraz odbiór niektórych kwestii politycznych.

Ożywienie, jakie nastąpiło po II wojnie światowej, wywołało istotne zmiany na religijnej mapie USA. Tolerancyjna atmosfera i liberalny klimat lat 60. I 70. Ograniczyły wpływy tradycyjnych kościołów protestanckich głównego nurtu oraz liczbę ich wyznawców. Po fali zainteresowania również Kościół katolicki i wyznanie mojżeszowe odnotowały spadek liczby wiernych. W rezultacie, mówiąc o religii Stanów Zjednoczonych, mamy zwykle na myśli trzy wyznania: protestantyzm, katolicyzm oraz judaizm.

• Protestanci

Protestantyzm jest największym i najbardziej zróżnicowanym ze wszystkich wyznań na obszarze Stanów Zjednoczonych. Za protestantów uważa się blisko 79 mln Amerykanów, są oni jednak podzieleni na wiele różnych związków i sekt nurtu konserwatywnego oraz liberalnego. Od lat 70. Kościoły protestanckie głównego nurtu odnotowały spadek liczby wiernych, natomiast w nurcie ewangelicko – fundamentalistycznym ich liczba wzrosła. Kościoły te oferują swym wyznawcom normy etyczne oraz zestaw tradycyjnych wartości, gromadzą również wokół siebie osoby szukające moralnego przewodnictwa. Kościoły protestanckie głównego nurtu, aby przyciągnąć nowych wiernych, zareagowały zniesieniem niektórych liberalnych zasad.

• Rzymscy katolicy

Pomimo masowej imigracji katolików w społeczeństwie amerykańskim w XIX i na początku XX w. dominowali biali protestanci. Obecnie Kościół rzymskokatolicki pod względem wielkości zajmuje drugie miejsce po protestanckim, natomiast pierwsze w kategorii jednorodnej organizacji religijnej. Około ¼ Amerykanów uważa siebie za katolików, praktykujących lub niepraktykujących. Koncentracja na terenach wielkomiejskich umożliwiła katolikom zdobycie znacznej siły politycznej na szczeblu lokalnym, a nierzadko również ogólnokrajowym. Po II wojnie światowej poziom wykształcenia, dochody i status społeczny katolików uległy znacznej poprawie i wielu z nich przeniosło się na przedmieścia. O znacznym zaniku religijnej wrogości świadczy choćby wybór J. F. Kennedy’ego na prezydenta. Religijne i społeczne przeobrażenia zrodziły jednak liczne napięcia wewnątrz wspólnoty katolickiej. Pomimo wzrostu liczby wiernych katolicy nie prowadzą już tak aktywnej działalności kościelnej jak niegdyś, mniej osób uczestniczy także w nabożeństwach. W kościele nastąpił rozłam na nurt liberalny i konserwatywny, różniące się podejściem do kwestii kontroli narodzin, aborcji, celibatu oraz święceń kobiet.

• Społeczność żydowska

Osadnictwo żydowskie koncentrowało się głównie w miastach Wschodniego Wybrzeża. Po okresie imigracji Żydzi zaczęli nieco modyfikować swoje religijne praktyki i obecnie mamy do czynienia z tradycyjnymi ortodoksami, umiarkowanymi konserwatystami oraz liberalnymi reformatorami. Wszyscy oni troszczą się o zachowanie żydowskiej tradycji i spuścizny. W miarę rozrostu własnej populacji Żydzi przystąpili do tworzenia odrębnych szkół oraz wspierania żydowskich organizacji charytatywnych. Tak bardzo wyraźny na początku XX w. antysemityzm uległ znacznemu osłabieniu pod wpływem zmiany postaw społecznych, ekumenizmu, oraz empatii dla narodu żydowskiego, który został ciężko doświadczony w czasie II wojny światowej. Żydzi stopniowo zasymilowali się z amerykańskim społeczeństwem i obecnie spotykają się z większą tolerancją i akceptacją.

• Religia, a edukacja

Konstytucyjny rozdział kościoła od państwa oznacza, że szkoły publiczne mogą nauczać religii, ale nie wolno im jej propagować. Edukacja religijna powinna zatem mieć charakter neutralny. Zdaniem niektórych krytyków większość szkół przez długi czas wspierała jednak protestantów. Po II wojnie światowej, kiedy do grona największych religii dołączyły judaizm i katolicyzm, faworyzowanie jednego wyznania przestało być możliwe. Potwierdziły to orzeczenia Sądu Najwyższego, który uznał ustawy nakazujące odmawianie modlitw lub czytanie ustępów biblijnych w szkołach publicznych za sprzeczne z Konstytucją. W 1984 r. Senat USA odrzucił projekt poprawki zezwalającej na modlitwę w szkołach publicznych.