Wychowanie w obliczu globalizacji: W poszukiwaniu homo globatus!

Początki globalizacji zaczęły się przed podbojem Ameryki. Dwa jej wymiary:

• Podboje, kolonizacja, niewolnictwo, co umożliwiało szersze kontakty między różnymi częściami świata

• Rozpoczęta w tym samym czasie, mająca związek z humanizmem, równość, wolność, prawa człowieka i narodów

Globalizacja wg Sztompki jest jednym z czterech procesów (obok modernizacji, integracji europejskiej i transformacji), które zakładają bezustanne zmiany w otaczającym nas świecie i którym przez cały czas jesteśmy poddawani w sposób wręcz opresynyopresyjny. Jest to dla ludzi swoiste słowo-klucz, dzięki któremu próbują zrozumieć stan, w jakim się znajdują, a zarazem pojęcie niosące ze sobą wiele obaw. Kluczem do ich rozwiania jest wiedza!

Pojęcie globalizacji po raz pierwszy pojawiło się w 1961 roku. Wg Lecha W. Zechera globalizacja dotyczy globu czyli cech, działań, procesów, zjawisk, skutków, zagroże, które są globalne.

Charakterystyka świata rzeczywistego wg Zechera :

• strukturę tworzą aktorzy, mający określoną moc i siłę sprawczą (mocarstwa, religie, instytucje, jednostki polityczne itp.)

• w strukturze następują działania (występują różne mechanizmy, trendy, tendencje, napięcia oraz skutki tego, co się dzieje między aktorami)

• wszystko w strukturze tworzy przenikające się sieci zależności

Dwa zakresy procesów globalizacji:

• przestrzenny - dotyczący ciągle poszerzającego się obszaru, które zostały globalizacją dosięgnięte i asymetrii tego procesu (pokazują, że globalizacja nie jest procesem solidarnym i egalitarnym)

• podmiotowy – płaszczyzny, dziedziny, scieżki, na polu których odbywa się globalizacja:

  • gospodarcza (wymiana handlowa, usług, kapitału, technologii)

  • informacyjna (związana ze zmianami w gromadzeniu, przetwarzaniu, przekazywaniu inf., powstanie wirtualnych wspólnot)

  • kulturowa (homogenizacja zachowań konsumpcyjnych, kształtowanie standaryzowanych stylów konsumpcji, ekspansowanie wielokulturowości w ścisłym powiązaniu z poczuciem odrębności i tożsamości)

  • ekologiczna (globalne zagrożenia, efekt cieplarniany, zanik warstwy ozonowej, działania grup i org. pozarządowych dla minimalizacji zagrożeń)

  • polityczna (działania państw i organizacji rządowych)

Trzy podejścia do globalizacji i ich argumentacja:

Globaliści i korzyści płynące z globalizacji:

• przyśpieszenie rozwoju cywilizacyjnego, porawa warunków życia, wzrost produkcji

• stworzenie jednego światowego rynku, usunięcie barier wolnego handlu = więcej miejsc pracy, obniżka cen, promocja konkurencji

• wyrównanie światowych dysproporcji

• eliminacja wojen, konieczność przestrzegania pewnych norm, pokojowe rozwiązywanie konfliktów z uwagi na gęstą siatkę współzależności, konflikt będzie nieopłacalny

• prywatyzacja; pieniądze przejdą do prywatnych rąk, czyli będą lepiej zarządzane

Angyglobaliści i negatywne skutki globalizacji (kilka, bo ich jest w chuj i są dziwne...):

• dysproporcje rozwojowe wielu społeczeństw

• straty kulturowe

• przekształcenie ludzi w tani towar

• niszczenie solidarności społecznej, gwałcenie podstawowych zasad sprawiedliwości

Alterglobaliści, którzy nie negują globalizacji, bo jest ona nieuchronna, ale sprzeciwiają się obecnym jej formom, chcą nadać procesowi bardziej ludzką twarz. Charakterystyczne dla nich to:

• odrzucenie myślenia tylko w wymiarze ekonomicznym (czyli że człowieka mierzy się tylko miarą jego efektywności, zysków, deficytów itp.)

• oddanie wszystkich sfer życia we władanie rynku i „koniec polityki”

• podejmowanie ważnych, acz „niemocnych” tematów: głód, bieda, wyzysk itp.

W obliczu globalizacji dla pedagoga ważne jest jakie oczekiwania będą stawiane względem procesów edukacji i wychowania. Zaistnieje problem wielopłaszczyznowości stosunku globalizacja-wychowanie, ponieważ globalizacja jako proces kulturowy i cywilizacyjny tworzyć nowy kontekst dla życia, działań i wychowania. Dwie istotne płaszczyzny wychowania w kontekście globalizacji:

• Wychowanie w globalizującym się świecie – koncentracja na opisie bycia globalizowanym i życia w społeczeństwie sieciowym. Opis ten racjonalizuje i urealnia sytuację człowieka współczesnego. Świadomośc „bycia globalizowanym” jest warunkiem funkcjonowania w globalizowanym świecie i radzenia sobie z sytuacjami, w których się znajdziemy. Zmierzenie się z trzema pesymistycznymi wizjami przyszłości: zidioceniem, barbaryzacją i dehumanizacją życia – drogą do powstrzymania tych procesów może być...

• Wychowanie ku globalizującemu się światu – Urzeczywistnianie ideału wychowawczego zgodne z tendecjami globalizacyjnymi, wychowanie homo globatus o :

  • globalnej świadomości

  • tożsamości pogranicznej (tożsamość dzielona z innymi ludźmi, niezależnie od różnic kulturowych, religijnych, etnicznych; dialog międzykulturowy)

  • z poczuciem bycia obywatelem świata, posiadającego wiedzę, starającego się rozumieć otaczającą rzeczywistość, działającego na rzecz rozwiązania problemów nie tylko lokalnych, ale też światowych

Rola wychowawczy-nauczyciela w globalizowanym świecie:

• przewodnik ku przyszłości

• demaskator rzeczywistości i zdystansowany krytyk

• pokazującym wielość opcji, mówi o tym, co było, co jest i przede wszystkim, co będzie (tendencje, szanse, okazje, bariery, zagrożenia, ryzyko)

• umiejący wejść w dialog z ludźmi z różnych grup (pokolenie wirtualne, JP2 itp.)

Wychowanie do demokracji i obywatelskości!!!

Demokracja to ustrój, forma rządzenia, w której naród sprawuje władzę bezpośrednio lub pośrednio. Wszystkie przedsięwzięcia państwa znajdują swoje odzwierciedlenie w konstytucji i przepisach prawdnych. Jest to jeden z głównych trendów współczesności obok globalizmu, terroryzmu i nacjonalizmu. Istotną jej właściwością jest wolność demokratyczna czyli wolność do manifestowania swoich poglądów, wolność słowa, wybory, możliwość zrzeszania się. Ważna jest też równość obywateli zarówno polityczna jak i ekonomiczna – równy dostęp do dóbr.

Dziesięć korzyści płynących z demokracji wg Dahla:

• uniknięcie rządów okrutnych

• gwarancja podstawowych praw

• większy zakres indywidualnej wolności niż jakakolwiek inna forma rządów

• daje maksimum możliwości decydowania o swoim losie

• zapewnia maksimummożliwości dla bycia odpowiedzialnym moralnie, decydowanie o sobie w zakresie wyborów moralnych

• pomaga w realizowania podstawowych interesów ludzi

• przyja rozwojowi ludzi (tworzy warunki i okoliczności służące rozwijaniu cech pożądanych)

• wysoki stopień równości politycznej (ale nie eliminuje nierówności)

• nowoczesne demokracje przedsawicielskie nie prowadzą między sobą wojen

• kraje demokratyczne prosperują lepiej niż niedemokratyczne

Społeczeństwo obywatelskie to szczególny przypadek społeczeństwa, które jest obszarem, na którym człowiek nowoczesny w prawomocny sposób zaspokaja swój interes własny i rozwija swoją indywidualność, ucząc się równocześnie wartości działania grupowego, solidarności społecznej. Wychowuje się go do roli obywatela państwa i przygotowuje do udziału w życiu politycznym.

Obywatelskość (wtf w ogóle...) dotyczy wszystkich członków danej narodowości. Jest formą umowy społecznej dotyczączej zakresu uprawnień, obowiązków i powinności wszystkich członków narodu. Nie ma jednej demokracji, więc nie ma jednego modelu obywatela.

Trzy rodzaje demokracji i modele obywatela:

• liberalno-etyczna –obywatel to autonomiczna jednostka, wolna od wpływów, samoświadoma altruistyczna w sensie moralnym, współpracuje, bierze odpowiedzialność za dobro wspólne

• rynkowa –obywatel pełnoprawnym członkiem wspólnoty, działa zgodnie z prawami wolnego runku i biznesu, prawa i obowiązki wynikają nie z moralności, ale z realiów, w których żyjemy

• socjaldemokracja – obywatel członkiem społeczeństwa, dbający o swój rozwój, rozumienie prawa, obowiązków, podejmujący działanie i biorący odpowiedzialność za jego skutki, krytyczny i aktywny

Do bycia obywatelem trzeba się przygotować, przyswoić i zinternalizować reguły demokratycznego uczestnictwa, by działać. Trzeba wiedzieć jak być obywatelem, jakie ma się powinności i prawa. Demokracja rozkwita tam, gdzie obywatele są wykształceni, zdolni do uczestnictwa w publicznym podejmowaniu decyzji i debat. Edukacja jako szansa dla demokracji, demokracja jako warunek konieczny dla edukacji (określa zasady edukacji, formy, metody wychowania obywateli).

Zasady deukacji w społeczeństwie demokratycznym:

• prawo człowieka do edukacji, zobowiązanie społeczeństwa do stworzenia warunków równego dostępu do edukacji z uwzględnieniem różnych potrzeb

• równość uprawnień, stworzenie takiego programu, którego celem byłoby wspieranie wielostronnego rozwoju WSZYSTKICH, bez względu na zdolności, zainteresowania itp.

• jednostkowa anatomia i pełnomocność związana z aktywnym uczestnictwem debaty (kształtowanie postawy stawiania pytań, krytycyzmu, kwestinowania, dialogu)

• nowe zrozumienie programu nauczania jako zgodnego z zasadami demokracji

• zasada otwartości wobec wiedzy, tolerancja wobec odmiennych poglądów, krytyczny stosunek do wiedzy

• zasada wolności i autonomii akademickiej, instytucje zmierzające do poszukiwania, odkrywania i dzielenia się prawdą o rzeczywistości

Koncepcja uczenia się dla obywatelstwa: celem jest człowiek aktywny, uczący się, upełnomocniony dzięki umiejętnościom dokonywania wyborów dotyczących własnego życia oraz współpracy z innymi, której celem jest poprawienie jakości życia wszystkich członków społeczeństwa.

Cechy charakterystyczne edukacji ku demokracji:

• nacisk na samorozwój, wybór, autonomię i odpowiedzialność

• dążenie do harmonii, rozwoju poczucia własnej wartości, tożsamości, godności

• promowanie współpracy w działaniu

• kształtowanie cnót obywatelskich, podstawowych umiejętności życia społecznego, zdolności interpersonalnych i do impretowania sytuacji społecznych

• możliwość doświadczenia poprzez udział w sferze publicznej

Obraz obywatela: podmiot rozumny, wolny, któremu przysługują prawa na równi z innymi, któremu wspólnota stwarza określone warunki rozwoju, z rozległą wiedzą na temat świata, zjawisk społeczny, gospodarczych, kulturalnych oraz umiejętnością kreowania swojego życia. Obecnie jest niedostateczna edukacja obywatelska, która nie przygotowuje do życia w demokratycznym państwie. W samej instytucji szkoły nie ma demokracji, jest hierachia. Dewey uważa, że aby szkoła niosła wartości demokracji musi stwarzać warunki społeczności współdziałającej, w której dziecko uczestniczy i czuje, że ma wpływ na coś, że wnosi swój wkład.

Wychowanie w perspektywie wielokulturowości: Ku międzykulturowej tożsamości

Kategoria kultury jest trwale wpisana w refleksję na temat wychowania, któremu odgrywa znaczącą rolę w poznawaniu, rozumieniu i kreowaniu kultury. Jest to produkt współżycia ludzie, który powstaje w toku ich wzajemnego oddziaływania i współdziałania, który przez pokolenia rozwija się i wzbogaca.

Koncepcja dwu sprzecznych tendencji w umyśle człowieka i dwu poziomów tożsamościowych:

• tendencja do indywidualizacji - poziom jednostkowy - odnajdywanie i akcentowanie różnica między „ja” i „oni”, akcentowanie włąsnej niepowtarzalności

• tendencja do konformizmu – poziom społeczny – odnajdywanie podobieństw do pozostałych, a zarazem znajdywanie cech różniących daną grupę od innych grup

Wielokulturowość w wąskim rozumieniu można sprowadzić do stykania się przedstawicieli przynajmniej dwu odmienności np. etnicznych zamieszkujących to samo terytorium. W rozumieniu szeroki to całokształt stosunków społecznych i kulturowych we współczesnych społeczeństwach, wykraczający poza przestrzeń, ale ograniczony przez czas lub też współwystępowanie na tej samej przestrzeni dwu lub więcej grup społecznych o odmiennych cechach dystynktywnych: wyglądzie zewnętrznym, języku, wyznaniu itp., które przyczyniają się do postrzegania odmienności z różnymi tego skutkami. Kierunki integracji dwu kultur mogą być różne (wg Nikitorowicza): akceptacja i wzajemne uznanie kultur; asymilacja i wchłanianie kultury; separacja i hermetyczność; ksenofobia, etnocentryzm, nacjonalizm; wytworzenie społeczeństwa obywatelskiego, które rozwija tożsamość międzykulturową.

Edukacja międzykulturowa to proces oświatowo-wychowawczy, którego celem jest kształtowanie odmienności kulturowych oraz przygotowanie do dialogu z przedstawicielami innych kultur. Kształtujemy człowieka, który nie jest więźniem własnej kultury i jej konwencji, żyje w dialogu z innymi kulturami, ale nie wyzbywa się swojej.

Główne cele takiej edukacji:

• otwartość wobec świata i porozumienie między różniącymi się względem siebie ludźmi

• zaangażowanie na rzecz pokoju, równości, braterstwa, solidarności w kraju i na świecie

• rozbudzenie świadomości ekologicznej

• wyzbycie się poczucia wyższości kulturowej, dialog i negocjacje, wymiana wartości, tolerancja, zniesienie barier, wyzbycie się uprzedzeń

Tożsamość kulturowa można rozumieć jako obronę tradycji, hiStorii, moralności i wartości, które są przekazywane pokoleniowo (ale nie mogą zachować wierności wobec tradycji, bo świat biegnie do przodu). Tworzymy ją przynależąc do grupy i poznając jej kulturę poprzez internalizowanie akceptowanych norm i wartości, ze świadomością, że każdy tak czyni, co powinno uczyć tolerancji.

Tożsamość międzykulturowa – zjawisko współtworzone przez zestaw wartości i celów strukturalizujących życie jednoski, które są nierozerwalne z pojęciami wolności i wyboru, odpowiedzialności i zobowiązania względem siebie i grupy (cholera, jednym słowem świadomość istnienia innych kultur i czerpania z nich, bądź tylko akceptowania ich obecności; muszą utrudniać...) Wiele jest przeszkód na drodze do tożsamości międzykulturowej: brak skłonności społeczeństwa do przekształceń, trudność w przyjmowaniu obcych kultur, tendencja do waloryzacji kultury lokalnej.

Proces budowania tożsamości kmiędzykulturowej urzeczywistniać winien się na drodze budowania tożsamości kulturowej. Może się to odbywać na co najmniej dwa sposoby:

• oparcie tożsamości kulturowej na podstawie atrybutów zewnętrznych: kolor skóry, stan majątkowy, symbole narodowe, monetarne

• oparcie na atrybutach wewnętrzych – ideach, wartościach

Aby móc budować tożsamość międzykulturową należy oprzeć się na drugim sposobie budowania tożsamości kulturowej. Najpierw musimy określić siebie, by móc wchodzć w reakcje z innymi kulturami. Dużą rolę odgrywa to, jak postrzegamy różnice między kulturami i jak je wykorzystujemy. Można tu zauważyć tendencje nastawione na tolerancję: asymilacyjne, liberalne, izolacyjne oraz radykalne: jawna przemoc.

Delors (nasz ulubieniec...): Najważniejszym zadaniem edukacji jest pomoc w przekształceniu współzależności w świadomą solidarność. Aby ludzie rozumieli sami siebie i innych.